, PANSTWO A RYNEK, WE WSPOŁCZESNEJ GOSPODARCE Wybrane problemy pod redakcją Zofii Dach POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE Kraków 2008
Autorzy Zofia Dach - rozdz. 1 Czesława Pilarska - rozdz. 3 Bogusława Puzio- Wacławik - rozdz. 2 Krystyna Przybylska - rozdz. 6 A drian Solek - rozdz. 4 Tomasz Tylec - rozdz. 5 Grzegorz Wałego - rozdz. 7 -Recenzent Elżbieta Mqczynska Koordynacja Artur Pollok wydania Projekt okładki i stron tytułowych Mirosław Krzyszkowski Opracowanie redakcyjne i korekta Agnieszka Penarska Wydanie książki finansowane przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2008 ISBN 978-83-922045-9-6 Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Krakowie ul. Lubelska 21, 30-003 Kraków tel.: 0-12 634-32-59, fax: 0-12 634-03-81 http.z/www.pte.pl, e-mail: krakow@pte.pl
SPIS TREŚCI WSTĘP 9 1 KONTROWERSJE WOKÓŁ ROLI PAŃSTWA WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE RYNKOWEJ 1.1. Wprowadzenie II l.2. Potrzeba aktywnej roli państwa w gospodarce rynkowej 13 1.3. Rola państwa w epoce globalizacji 15 1.4. Społeczny aspekt w oddziaływaniu państwa na rynek 18 l.5. Rola państwa w transformacji systemowej gospodarki polskiej 20 1.6. Uwagi końcowe 24 2 POLITYKA PAŃSTWA NA POLSKIM RYNKU PRACY 2.1. Wprowadzenie 27 2.2. Rola państwa na rynku pracy w Polsce - uwarunkowania instytucjonalne 28 2.3. Działalność instytucji rynku pracy w Polsce 31 2.4. Rezultaty aktywnej polityki rynku pracy w Polsce 40 2.5. Realizacja aktywnej polityki rynku pracy w Polsce 42 2.6. Efekty "Krajowego planu działań na rzecz zatrudnienia na 2006 r." 47 2.7. Uwagi końcowe 50 3 SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE JAKO INSTRUMENT POLITYKI EKONOMICZNEJ PAŃSTWA 3.1. Wprowadzenie 52 3.2. Podstawy prawne regulujące działalność specjalnych stref ekonomicznych w Polsce 54
6 3.3. Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce 58 3 A. Specjalne strefy ekonomiczne jako zachęta dla inwestorów zagranicznych i zalążek tworzenia klastrów 68 3.5. Uwagi końcowe 76 4 PAŃSTWO NA RYNKU USŁUG TELEKOMUNIKACYJNYCH 4.1. Wprowadzenie 79 4.2. Przesłanki i cele regulacji sektora telekomunikacyjnego 80 4.3. Niezależność organu regulacyjnego 85 4A. Dostęp operatorów telekomunikacyjnych do rynku 90 4.5. Łączenie sieci 94 4.6. Regulacja cen 96 4.7. Zapobieganie praktykom monopolistycznym 103 4.8. Polityka powszechności 108 4.9. Uwagi końcowe 111 5 EKONOMICZNA ROLA PAŃSTWA W PROCESIE TRANSFORMACJI SEKTORA ELEKTROENERGETYCZNEGO 5.1. Wprowadzenie 112 5.2. Kierunki przemian w zakresie regulacji w sektorze elektroenergetycznym... 114 5.3. Regulacja struktury rynku 119 SA. Regulacja sieci przesyłu i dystrybucji 123 5.5. Rynki hurtowe i detaliczne 126 5.6. Prywatyzacja sektora elektroenergetycznego 129 5.7. Uwagi końcowe 131 6 POLITYKA EKONOMICZNA W ZAKRESIE ROZWOJU KLASTRÓW 6.1. Wprowadzenie 132 6.2. Polityka rozwoju oparta na klastrach 135 6.3. Rola władz publicznych w polityce rozwoju klastrów 140 6A. Klastry w polityce ekonomicznej Unii Europejskiej 143 6.5. Polityka wspierania rozwoju klastrów w Polsce 148 6.6. Uwagi końcowe 156 7 REGULACYJNA ROLA PAŃSTWA NA RYNKU KREDYTÓW KONSUMPCYJNYCH W POLSCE 7.1. Wprowadzenie 158 7.2. Pojęcie i klasyfikacja kredytu konsumpcyjnego 159
7 7.3. Rynek kredytów konsumpcyjnych w Polsce 161 7.4. Przyczyny zawodności rynku kredytów i rola państwa 164 7.5. Przegląd wybranych rozwiązań normatywnych regulujących rynek kredytów konsumpcyjnych w Polsce w kontekście ustawodawstwa europejskiego 168 7.5.1. Ustawa o kredycie konsumenckim 168 7.5.2. Ograniczenie maksymalnej wysokości odsetek 173 7.5.3. Pożyczki w systemie konsorcyjnym (argentyńskim) 174 7.5.4. Wymiana informacji o zobowiązaniach kredytowych konsumentów.. 175 7.6. Instytucjonalne aspekty ochrony konsumenta na rynku kredytów konsumpcyjnych 177 7.7. Uwagi końcowe 179 LITERATURA 182
WSTĘP Kwestia roli państwa i rynku stanowi w ekonomii główny temat dyskusji i sporów. Współczesna ewolucja systemu gospodarki rynkowej doprowadziła w nauce światowej do wniosku, że mechanizm rynkowy, niezbędny dla efektywności gospodarki, nie może być pozostawiony sam sobie, gdyż nie jest w stanie w zadowalający sposób rozwiązać wielu problemów gospodarczych i społecznych. Potrzebne jest więc aktywne działanie wspomagające i korygujące ze strony państwa. Idea ta znalazła wyraz w koncepcji strategii trwałego rozwoju, przyjętej w 2001 r. w programie Unii Europejskiej, która stanowi rozwinięcie strategii lizbońskiej. Wskazuje ona na konieczność racjonalnego oddziaływania państwa na procesy rozwoju w zakresie polityki gospodarczej, społecznej i ekologicznej. W obecnej dobie rewolucyjny rozwój nauki i techniki wprowadził świat w epokę cywilizacji informacyjnej. Nowe wymagania stawiane gospodarce przez otoczenie zewnętrzne stwarzają potrzebę sterującego oddziaływania państwa na rozwój gospodarczy w celu neutralizowania sprzeczności i osłabiania negatywnych tendencji. Dyskusja wokół kształtu i zakresu działania państwa w nowych realiach gospodarczych, wynikających z postępującego procesu informatyzacj i i globalizacji, nie ominęła również Polski. Jednak w przypadku naszego kraju (podobnie jak w wielu krajach postsocjalistycznych) na ogólnoświatowe tendencje globalizacyjne nałożyły się dodatkowo dwa inne procesy: transformacji systemowej i integracji w ramach Unii Europejskiej. Każdy z nich powoduje zjawiska zarówno pozytywne, jak i negatywne, wobec których państwo musi zająć zdecydowane stanowisko. Sytuacja wymusza więc zmiany tradycyjnych funkcji państwa i konieczność sprostania nowym wyzwaniom. Przedmiotem analizy w niniejszej pracy są wybrane problemy dotyczące roli państwa w transformującej się gospodarce polskiej. Praca obejmuje zarówno wątki teoretyczne, jak i empiryczne. Odnoszą się one do ważkich zagadnień z zakresu polityki mikro- i makroekonomicznej.
10 W rozdziale l omówione zostały determinanty roli państwa we współczesnej gospodarce rynkowej. Szczególną uwagę zwrócono na powiązanie ekonomicznych funkcji państwa z funkcjami społecznymi oraz rolę państwa w epoce globalizacji. Jednym z ważnych problemów społeczno-gospodarczych, zjakim boryka się nasza gospodarka, jest nadal wysoki stan bezrobocia. Niemałą rolę w rozwiązywaniu tego nabrzmiałego zjawiska odgrywa aktywna polityka państwa. Temu zagadnieniu poświęcony jest rozdział 2 pracy. W rozdziale 3 omówiono zagadnienia związane z funkcjonowaniem specjalnych stref ekonomicznych w Polsce. Starano się w nim odpowiedzieć na pytanie, czy strefy te okazały się wystarczająco skutecznym narzędziem polityki ekonomicznej państwa w kontekście zmniejszania bezrobocia w gospodarce, podnoszenia atrakcyjności inwestycyjnej regionów słabiej rozwiniętych oraz przyciągania inwestorów zagranicznych. Przedmiotem rozważań w dwóch kolejnych rozdziałach jest rola państwa na rynku usług telekomunikacyjnych (rozdział 4) oraz w reformowaniu sektora elektroenergetycznego (rozdział 5). Podkreślono w nich konieczność aktywnej ingerencji państwa w trzech procesach: prywatyzacji, deregulacji oraz liberalizacji wejścia na rynek. Wobec nasilającej się konkurencji globalnej oraz w celu zapewnienia przedsiębiorstwom lepszej pozycji na rynku dochodzi do ich przestrzennej koncentracji i współpracy w ramach określonych regionów. Jedną z jej form są klastry. O polityce państwa w zakresie stymulowania rozwoju kiastrów traktuje rozdział 6. Nie mniej ważne zagadnienie porusza ostatni rozdział. Dotyczy on systemu ochrony konsumentów na rynku kredytów konsumpcyjnych w Polsce. Wostatnich latach, po wejściu Polski do struktur europejskich, dokonano wielu zmian legislacyjnych regulujących ten rynek, zbliżających unormowania krajowe do rozwiązań wspólnotowych. Zofia Dach