Strategiczne Inwestycje Terytorialne Miasta Chełm - dokument operacyjny. Strategiczny Plan Terytorialny Aktualizacja

Strategiczne Inwestycje Terytorialne Miasta Chełm - dokument operacyjny. Strategiczny Plan Aktualizacja Chełm, listopad grudzień 2019

Spis treści 1 Wstęp...4 2 Opis partnerstwa...6 3 Diagnoza...8 3.1 Synteza charakterystyki sytuacji społeczno-gospodarczo-przestrzennej partnerstwa...8 3.1.1 Sfera społeczna...8 3.1.2 Sfera ekonomiczna... 11 3.1.3 Sfera środowiskowo-przestrzenna... 17 3.2 Wnioski z diagnozy... 19 Analiza SWOT... 19 Mocne strony... 19 Słabe strony... 20 Szanse... 21 Zagrożenia... 21 3.3 Cele partnerów... 22 3.3.1 Miasto Chełm... 22 3.3.2 Gmina Chełm... 22 3.3.3 Gmina Kamień... 22 3.3.4 Obszar wspólnoty celów... 23 3.4 Wizja/cel strategiczny... 25 3.5 Cele szczegółowe i kierunki interwencji... 27 3.6 Zgodność celów Strategii ChOF z celami SRWL, PZP WL oraz RPO WL... 30 4 Charakterystyka przedsięwzięcia zintegrowanego... 31 4.1 Lista działań/projektów tworzących przedsięwzięcie zintegrowane... 31 4.1.1 Definicja projektu zintegrowanego... 31 4.1.2 Określenie przedsięwzięcia zintegrowanego... 31 4.1.3 Cel przedsięwzięcia zintegrowanego... 35 4.1.4 Przedstawienie projektów wchodzących w skład przedsięwzięcia zintegrowanego... 35 4.1.5 Oddziaływania pomiędzy projektami... 43 4.2 Potwierdzenie zgodności działań z polityką regionu... 47 4.3 Harmonogram realizacji... 49 4.4 Ramy finansowe... 51 Strona 2 z 73

5 Realizacja przedsięwzięcia zintegrowanego... 53 5.1 Role partnerów... 53 5.2 System zarządzania... 54 5.3 System monitorowania postępów... 55 6 Analiza ryzyka... 57 6.1 Typy ryzyka... 57 6.2 Analiza ryzyka... 57 6.3 Działania zapobiegawcze... 69 7 Załączniki... 70 7.1 Lokalizacja projektów/działań... 70 Spis tabel, rysunków, map... 73 Strona 3 z 73

1 Wstęp Spójność działań rozwojowych, postulowana w Polityce Spójności Unii Europejskiej, wynika z potrzeby koordynowania różnych przedsięwzięć branżowych, sektorowych, specjalistycznych, publicznych i prywatnych, dokonywanego w myśl zasad efektywności i zrównoważonego rozwoju. W związku z intensyfikacją aktywności gospodarczej i społecznej różnych podmiotów oraz zmian, jakie z nich wynikają, istotne zadanie samorządów stanowi obecnie zarówno tworzenie warunków dla realizacji takich przedsięwzięć, jak również ich koordynacja. W odpowiedzi na te uwarunkowania Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 z perspektywą do 2030 r. przyjęła zasadę wieloszczeblowego zarządzania i zintegrowanych projektów oraz wyznaczyła tzw. Obszary Strategicznej Interwencji (OSI), czyli obszary funkcjonalne o charakterystycznych wewnętrznych potencjałach rozwojowych. Przewidziane zostało podjęcie wspólnych działań samorządów i partnerów w zintegrowanych przedsięwzięciach trzech typów: Zintegrowane Inwestycje Terytorialne Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego (ZIT LOF), dotyczące miasta wojewódzkiego i obszarów powiązanych z nim funkcjonalnie; Strategiczne Inwestycje Terytorialne (SIT) dotyczące czterech miast subregionalnych (Biała Podlaska, Chełm, Puławy, Zamość) oraz fakultatywnie, powiązanych z nimi obszarów funkcjonalnych; Przedsięwzięcia Zintegrowane (PZ), dotyczące pozostałych miast i gmin (i ich partnerów), które zdecydują się na wspólne działania rozwojowe. Strategiczne Inwestycje Terytorialne Miasta Chełm oraz powiązanego z nim obszaru funkcjonalnego (Chełmski Obszar Funkcjonalny) stanowią zatem jedną z form działań zintegrowanych realizowanych w procesie wdrażania RPO WL. Mają one na celu wzmocnienie tego ośrodka i jego otoczenia zgodnie z zapisami Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego. Dokumenty programowe opracowane dla SIT pozwolą osiągać lepsze rezultaty, niż w przypadku realizacji odrębnych, rozproszonych projektów o punktowym oddziaływaniu. Wykazanie zintegrowanego charakteru zamierzeń wymaga partnerskiej współpracy podmiotów zainteresowanych współdziałaniem oraz opracowania wspólnego dokumentu programowego, jakim jest Strategiczny Plan (SPT). Strategiczny Plan jest dokumentem regulującym zasady realizacji partnerskich działań zintegrowanych (SIT) zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Jest to dokument strategiczno-operacyjny, służący realizacji wspólnych zamierzeń partnerów, czyli gmin tworzących Chełmski Obszar Funkcjonalny, w perspektywie wieloletniej. SPT stanowi formę rozbudowanego uzasadnienia dla konkretnych projektów i działań, wynikających ze zdiagnozowanych potrzeb obszaru i z ustalonych zgodnie ze spójną logiką interwencji. W dalszej perspektywie stanowił będzie uzasadnienie dla dostępu do uprzywilejowanego wsparcia ze środków RPO WL dla całego przedsięwzięcia zintegrowanego lub dla jego części ustalonych w ramach procedury negocjacyjno-uzgodnieniowej. Niniejszy dokument prezentuje opis partnerstwa, diagnozę obszaru partnerstwa, identyfikację obserwowanych problemów i potencjałów, określa wizję partnerstwa, cele rozwojowe i kierunki Strona 4 z 73

interwencji, prezentuje listę działań/projektów o charakterze zintegrowanym, wskazuje zasady ich realizacji oraz opisuje czynniki zapewniające prawidłowość procesu realizacji (role partnerów, system zarządzania i monitorowania postępów, analiza ryzyk, jakie mogą wystąpić przy realizacji SPT). Podczas tworzenia niniejszego opracowania wykorzystane zostały strategie rozwoju Miasta Chełm ( Strategia Rozwoju Miasta Chełm. Aktualizacja na lata 2015-2020 z perspektywą do roku 2030 ), Gminy Chełm ( Strategia Rozwoju Gminy Chełm na lata 2015-2020 z perspektywą do roku 2030 ) i Gminy Kamień (Strategia Rozwoju Gminy Kamień na lata 2015-2020 z perspektywą do roku 2030 ), jak również dokument strategiczny Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego: Strategia Rozwoju Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2015-2020 z perspektywą do roku 2030. Dokument ten pozwoli partnerom, czyli Miastu Chełm, Gminie Chełm oraz Gminie Kamień, realizować inicjatywy, które korzystnie wpłyną na sytuację społeczno-gospodarczoprzestrzenną Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego. Poprzez wspólną realizację przedsięwzięć rozwojowych partnerzy będą mogli osiągnąć znacznie lepsze rezultaty, niż w przypadku samodzielnej realizacji odrębnych, rozproszonych projektów o punktowym oddziaływaniu. Dzięki zaangażowaniu wysiłku w zorganizowanie współpracy partnerów działania zintegrowane służyć będą realizacji celów strategicznych, które nie byłyby możliwe do osiągnięcia dla każdego z partnerów z osobna. Strona 5 z 73

2 Opis partnerstwa Podstawą do realizacji zamierzeń omówionych w niniejszym dokumencie jest porozumienie zawarte między trzema jednostkami samorządu terytorialnego: Miastem Chełm, Gminą Chełm oraz Gminą Kamień, na mocy którego powołany został Chełmski Obszar Funkcjonalny (ChOF). Partnerstwo to obejmuje wszystkie gminy znajdujące się w obszarze funkcjonalnym Miasta Chełm i jest zwarte przestrzennie, co zostało przedstawione na poniższej mapie. Dodatkowo, zgodnie z zapisami Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.), znajduje się w granicach Obszaru Strategicznej Interwencji, jakim jest obszar funkcjonalny miasta Chełm, będącego ośrodkiem subregionalnym. Mapa 1. Zasięg przestrzenny ChOF Źródło: Opracowanie własne na podstawie https://www.google.pl/maps/ Zgodnie z projektem Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego (PZP WL), miejskie obszary funkcjonalne ośrodków subregionalnych, do jakich należy ChOF, stanowią strefy związków funkcjonalno-przestrzennych w układach organizacyjnych, infrastrukturalnych, przyrodniczych oraz społeczno-gospodarczych. Podstawowymi funkcjami rozwojowymi miasta subregionalnego (Chełm) są funkcje: usługowa, produkcyjna oraz Strona 6 z 73

mieszkaniowa. Dla obszarów podmiejskich (gmina Chełm oraz gmina Kamień) wskazano następujące funkcje rozwojowe: podstawowe: mieszkaniowa i żywicielska miasta, towarzyszące: rekreacyjna i usługowa (w tym usługi uciążliwe). Wiodące kierunki zagospodarowania obszarów funkcjonalnych ośrodków subregionalnych wskazane w PZP WL to: realizacja układów obwodnicowych, rozwój i integracja układów obwodnicowych, usprawnienie i integracja systemów gospodarki komunalnej. Realizacja przedsięwzięcia zintegrowanego Strategicznych Inwestycji ch Miasta Chełm wymaga ponadto udziału innych partnerów sektora publicznego w szczególności Powiatowego Urzędu Pracy w Chełmie. W wykonanie przedsięwzięcia zaangażowani mogą być również niezidentyfikowani jeszcze partnerzy prywatni w ramach tzw. partnerstwa otwartego. Podział ról i kompetencji poszczególnych partnerów omówiony został w dalszej części niniejszego dokumentu. Strona 7 z 73

3 Diagnoza Diagnoza stanu początkowego partnerstwa stanowi syntetyczną analizę sytuacji społecznej, ekonomicznej oraz środowiskowo-przestrzennej całego obszaru funkcjonalnego, a także poszczególnych JST przeprowadzoną w oparciu o opracowaną w 2015 roku Strategię Rozwoju Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2015-2020 z perspektywą do roku 2030. W niniejszym dokumencie wykorzystano również wyniki diagnozy sytuacji poszczególnych partnerów przeprowadzonej w ramach opracowania ich strategii rozwoju: Strategia Rozwoju Miasta Chełm. Aktualizacja na lata 2015-2020 z perspektywą do roku 2030, Strategia Rozwoju Gminy Kamień na lata 2015-2020 z perspektywą do 2030 r., Strategia Rozwoju Gminy Chełm na lata 2015-2020 z perspektywą do 2030 r. Wszystkie ww. dokumenty tworzone były z udziałem społeczeństwa i poddane zostały szeroko zakrojonym konsultacjom społecznym, obejmującym dyskusje otwarte, publiczne prezentacje dokumentów, zbieranie uwag korespondencyjnych. 3.1 Synteza 1 charakterystyki sytuacji społeczno-gospodarczoprzestrzennej partnerstwa 3.1.1 Sfera społeczna Sytuację poszczególnych partnerów, jak i całego partnerstwa w sferze społecznej w kontekście planowanego przedsięwzięcia charakteryzują przede wszystkim zmiany demograficzne obejmujące zarówno liczbę mieszkańców obszaru, jak i ich strukturę. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego na dzień 31.12.2015 teren gmin tworzących Chełmski Obszar Funkcjonalny zamieszkiwało 82.700 osób, w tym: 64.270 w mieście Chełm (78% ogółu ludności), 14.332 w gminie Chełm (17% ogółu ludności), 4.098 w gminie Kamień (5% ogółu ludności). Już od kilku lat obserwowany jest systematyczny spadek liczby mieszkańców obszaru. Od 2011 roku liczba osób zamieszkujących teren ChOF zmniejszyła się o ponad 1,3 tys., co oznacza spadek o 1,6%. Jest to w znacznej mierze spowodowane zmniejszeniem się o niemal 3% liczby mieszkańców samego miasta. Liczba mieszkańców gmin ościennych w tym samym czasie nieznacznie się zwiększyła, co w pewnym stopniu jest wynikiem wewnętrznych migracji ludności w kierunku z miasta na wieś na terenie obszaru. 1 Pełna charakterystyka znajduje się w Strategii Rozwoju Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2015-2020. Strona 8 z 73

Wykres 1. Liczba ludności ChOF w latach 2011-2015 90 000 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 84 023 83 766 83 506 83 114 82 700 4 074 4 097 4 081 4 113 4 098 13 773 13 772 13 944 14 146 14 332 66 176 65 897 65 481 64 855 64 270 2011 2012 2013 2014 2015 Miasto Chełm Gmina Chełm Gmina Kamień Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Istotnym problemem o charakterze demograficznym wszystkich gmin, a w konsekwencji całego obszaru, jest bardzo niski, a nawet ujemny przyrost naturalny, skutkujący spadkiem ogólnej liczby ludności. W latach 2011-2015 liczba zgonów przewyższyła liczbę urodzeń łącznie o 405, przy czym tylko w roku 2015 ubytek naturalny ludności ChOF wyniósł 140 osób. Analiza struktury mieszkańców ze względu na płeć wskazuje na wyraźną przewagę kobiet, które w 2015 roku stanowiły 52,4% ogółu społeczeństwa, co jest odzwierciedleniem krajowej struktury. Wskaźnik feminizacji, oznaczający liczbę kobiet przypadającą na 100 mężczyzn, wyniósł wówczas 110,3 i był niemal taki sam jak w 2011 roku. Liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami jest najbardziej wyraźna w samym Chełmie. Kobiety stanowią tu prawie 53% ogółu ludności, zaś wskaźnik feminizacji wynosi 112,4. Struktura ludności w gminie wiejskiej Chełm również wskazuje na przewagę kobiet, choć znacznie mniejszą. Ich udział wynosi 50,9%, zaś wskaźnik feminizacji to 103,5. Podobnie sytuacja kształtuje się w gminie Kamień. Udział kobiet w ogóle ludności wynosi 50,3%, zaś na 100 mężczyzn zamieszkujących gminę przypada niespełna 101,2 kobiet 2. Istotnym problemem wszystkich gmin ChOF, a w konsekwencji również całego obszaru, jest starzenie się społeczeństwa, które w największym stopniu obserwuje się w samym mieście. Przejawia się ono rosnącym udziałem osób w wieku poprodukcyjnym przy jednoczesnym spadku odsetka osób w wieku przed- i produkcyjnym w ogóle społeczeństwa. Prowadzi to do wzrostu obciążenia demograficznego, co obrazuje poniższa tabela. 2 Dane GUS. Stan na 31.12.2015. Strona 9 z 73

Tabela 1. Wskaźniki obciążenia demograficznego w Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym oraz w poszczególnych gminach w latach 2013-2015 Wyszczególnienie ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Miasto Chełm Gmina Chełm Gmina Kamień ChOF 2013 2014 2015 2013 2014 2015 2013 2014 2015 2013 2014 2015 53,51 55,34 57,66 53,92 54,36 54,54 55,23 54,68 53,08 53,66 55,14 56,88 117,97 126,58 135,37 74,03 77,17 78,73 76,64 78,19 80,56 106,82 113,67 120,41 28,96 30,91 33,16 22,94 23,68 24,02 23,96 23,99 23,68 27,72 29,33 31,07 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Strona 10 z 73

3.1.2 Sfera ekonomiczna Diagnoza w sferze ekonomicznej obejmuje szereg aspektów związanych sytuacją na rynku pracy, przedsiębiorczością i warunkami do jej rozwoju, a także turystyką na obszarze partnerstwa. Niniejsze opracowanie stanowi syntezę danych zawartych w Strategii Rozwoju Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2015-2020. Przedsięwzięcie zintegrowane oddziaływać będzie na obszar poddany dokładnej analizie w tamtym dokumencie. RYNEK PRACY Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Chełmie, na koniec 2015 roku liczba osób zarejestrowanych jako bezrobotne na terenie Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego wynosiła 4.540. W porównaniu do roku poprzedniego jest ona niższa o 5,8%. Liczniejszą grupę bezrobotnych, bo aż o 11,1% większą, stanowią kobiety. Liczba bezrobotnych mężczyzn na koniec 2015 roku wynosiła 2.151. Poniższy wykres prezentuje poziom bezrobocia na terenie Chełmskiego Obszaru funkcjonalnego w latach 2004-2015. Wykres 2. Poziom bezrobocia na terenie ChOF w latach 2004-2015 9 000 8 000 14,6% 13,5% 13,2% 16% 14% 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 8 089 7 512 7 376 10,0% 5 617 10,1% 10,4% 9,3% 7,9% 8,4% 8,6% 9,0% 8,6% 4 449 4 700 4 834 5 135 5 527 5 649 4 822 4 540 12% 10% 8% 6% 4% 1 000 2% 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Bezrobotni ogółem udział bezrobotnych w grupie osób w wieku produkcyjnym 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Chełmie Na zaprezentowanym wykresie widać, że po dużym spadku liczby osób zarejestrowanych jako bezrobotne oraz ich udziału w grupie osób w wieku produkcyjnym, który miał miejsce w latach 2005-2008, w 2009 roku liczba ta zaczyna ponownie wzrastać i stan taki ma miejsce do końca roku 2013, zaś w kolejnych latach obserwuje się ponowny spadek liczby osób bezrobotnych, co jest zjawiskiem korzystnym. Wskaźnikiem, który również monitoruje niekorzystną sytuację na rynku pracy, jest liczba osób bezrobotnych przypadająca na 100 osób pracujących. W roku 2004 wskaźnik ten osiągał najwyższą wartość - 53,89. W kolejnych latach systematycznie się zmniejszał, by w roku 2008 osiągnąć wartość najniższą 26,30. Od roku 2009 obserwuje się stopniowy wzrost aż do roku 2013, w którym to wartość tego wskaźnika osiągnęła poziom 35,93, co oznacza, że na 100 osób pracujących przypadało niespełna 36 osób bezrobotnych. Od roku 2014 obserwuje się Strona 11 z 73

ponowny spadek wartości omawianego wskaźnika, co jest zjawiskiem korzystnym. W roku 2015 na 100 osób pracujących przypadało niespełna 29 osób bezrobotnych. Wykres 3. Liczba bezrobotnych na 100 pracujących na terenie ChOF w latach 2004-2015 60 50 53,89 49,65 47,33 40 30 33,42 26,30 28,88 28,92 31,78 35,84 35,93 30,80 28,68 20 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Sytuacja Chełma i jego obszaru funkcjonalnego jest gorsza w stosunku do sytuacji kraju, natomiast porównywalna z sytuacją województwa lubelskiego. Podstawę tych wniosków stanowi poniższy wykres. Wykres 4. Liczba bezrobotnych na 100 pracujących w Polsce, w woj. lubelskim, powiecie chełmskim, Chełmie i ChOF w 2015 roku 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 83,88 28,86 25,65 28,68 17,50 Polska woj. lubelskie pow. chełmski Miasto Chełm ChOF Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wskaźnikiem, który jednoznacznie prezentuje sytuację na rynku pracy w ChOF, jest stopa bezrobocia. W latach 2007-2015 na terenie powiatu i miasta Chełm kształtowała się tak, jak prezentuje poniższy wykres. Strona 12 z 73

Wykres 5. Stopa bezrobocia w Chełmie i powiecie chełmskim w latach 2007-2015 25% 20% 15% 10% 20,9% 18,2% 18,2% 16,3% 16,3% 16,7% 15,5% 15,3% 15,9% 14,3% 19,4% 17,4% 20,6% 18,3% 18,0% 15,9% 17,1% 14,8% 5% 0% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 stopa bezrobocia w powiecie chełmskim stopa bezrobocia w Chełmie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Chełmie Stopa bezrobocia w powiecie chełmskim przez cały analizowany okres była wyższa niż stopa bezrobocia odnotowana w Chełmie. Oznacza to, że sytuacja na rynku pracy powiatu chełmskiego jest gorsza niż w mieście. Jednocześnie zarówno Chełm, jak i powiat chełmski charakteryzuje wyższy niż w województwie lubelskim czy kraju poziom bezrobocia. Przekłada się to także na wskaźniki osiągane w obszarze funkcjonalnym. Podsumowując powyższe informacje, należy zauważyć, że niekorzystna sytuacja na rynku pracy na terenie ChOF jest powodem innych problemów sfery społecznej i gospodarczej np. ubożenia społeczeństwa. Ponadto wiąże się z problemem migracji osób zamieszkujących teren obszaru funkcjonalnego, a nawet regionu, w miejsca o korzystniejszej sytuacji. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Na terenie obszaru funkcjonalnego na koniec 2015 zarejestrowanych było 7.030 podmiotów gospodarki narodowej, z czego ponad 96% stanowiły podmioty sektora prywatnego. Sektor publiczny liczył 246 podmiotów. Wśród sektora prywatnego dominują osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Na koniec 2015 roku ich liczba osiągnęła poziom 5.290. Na przestrzeni ostatniej dekady zauważalny jest systematyczny wzrost liczby osób prowadzących działalność gospodarczą. W 2015 roku była ona blisko 10% wyższa w porównaniu do roku 2005. Znaczący wzrost został odnotowany w przypadku spółek handlowych i spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego. W pierwszym przypadku liczba tych podmiotów w 2015 roku wynosiła 529 i była wyższa o 46,9% w stosunku do liczby z 2005 roku. W drugim przypadku liczba zarejestrowanych podmiotów w 2015 roku wyniosła 88, co stanowi ponad dwukrotność wartości odnotowanej w 2005 r. Strona 13 z 73

Tabela 2. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w ChOF w latach 2005-2015 Zmiana Zmiana Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2005/20152014/2015 Podmioty gospodarki narodowej ogółem Sektor publiczny ogółem, w tym: państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego 6 074 6 062 6 244 6 289 6 468 6 728 6 616 6 758 6 839 7 039 7 030 15,74% -0,13% 206 195 252 250 248 249 250 252 250 248 246 19,42% -0,81% 168 159 160 161 157 156 158 158 156 155 153-8,93% -1,29% spółki handlowe 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 b.z. b.z. Sektor prywatny ogółem, w tym: osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 5 868 5 867 5 992 6 039 6 220 6 479 6 366 6 506 6 589 6 789 6 748 15,00% -0,60% 4 816 4 781 4 863 4 901 5 055 5 264 5 142 5 188 5 228 5 367 5 290 9,84% -1,43% spółki handlowe 360 365 379 384 398 417 420 443 474 506 529 46,94% 4,55% spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 41 42 41 44 46 52 54 59 65 73 88 114,63% 20,55% spółdzielnie 53 52 51 49 50 49 50 50 52 52 52-1,89% b.z. fundacje 15 15 15 15 14 15 18 20 21 21 22 46,67% 4,76% stowarzyszenia i organizacje społeczne 150 158 168 178 183 187 192 201 210 215 228 52,00% 6,05% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wskaźnik przedsiębiorczości w ChOF na koniec 2015 roku wyniósł 850 podmiotów zarejestrowanych na 10 tys. ludności, tj. o 11,3% więcej niż w roku 2009. Ta pozytywna zmiana ma swoje źródła jednak nie tylko w odnotowanym w tym okresie wzroście liczby podmiotów gospodarczych, ale także w spadku liczby mieszkańców. Odzwierciedla ona ponadto tendencje obserwowane w całym kraju i regionie. Porównując wartość tego wskaźnika z danymi uzyskanymi dla kraju i województwa, należy zauważyć, iż liczba podmiotów na 10 tys. ludności jest na terenie ChOF wyższa niż w regionie (809), jednak znacznie niższa niż w kraju (1 089). Wskaźnik ten jest poniżej wartości krajowej, co prawda z roku na rok systematycznie wzrasta, jednak dynamika tego wzrostu jest dla każdej z gmin i dla całego obszaru niższa niż dynamika w Polsce i w województwie. Strona 14 z 73

Tabela 3. Wskaźnik przedsiębiorczości na terenie ChOF, województwa i kraju w latach 2009-2015 Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Polska 981 1 015 1 004 1 032 1 057 1 071 1 089 woj. lubelskie 724 753 746 767 787 799 809 ChOF 764 798 787 807 819 847 850 Miasto Chełm 825 862 849 865 876 903 909 Gmina Chełm 561 602 609 640 660 691 680 Gmina Kamień 387 413 395 437 453 503 517 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Analiza podmiotów gospodarczych według sekcji PKD 2007 pozwoliła zauważyć, że w 2015 najwięcej podmiotów funkcjonuje w sekcji G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, bo aż 1.951, czyli niemal 28% ogółu podmiotów wpisanych do rejestru REGON. Drugą co do wielkości sekcją, w której prowadzona jest działalność gospodarcza, stanowi sekcja F Budownictwo. W 2015 roku w tym dziale zarejestrowane były 822 pomioty, co stanowi niespełna 12% ogółu. W latach 2009-2015 zarejestrowanych zostało 4.887 nowych podmiotów gospodarczych, natomiast liczba wyrejestrowanych we wskazanym okresie podmiotów wynosiła 4.083, co oznacza, że ogólna liczba podmiotów zwiększyła się. Poniższy wykres przedstawia liczbę podmiotów nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych oraz saldo, w okresie od 2009 do 2015 roku. Wykres 6. Liczba nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej na terenie ChOF w latach 2009-2015 1000 800 600 400 200 0 200 400 600 800 1000 780 705 639 262 175-92 530 518 731 780 692 698 154 100 593 206 538 598 574 594 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Podmioty nowo zarejestrowane Podmioty wyrejestrowane Przyrost -1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Z powyższych danych wynika, że tylko w 2011 i 2015 roku odnotowano ujemny przyrost podmiotów gospodarczych (odpowiednio: 92 i 1). Najwyższy natomiast miał miejsce w 2010 roku i wynosił 262. Podobnie zauważyć można, iż od roku 2011 do 2014 liczba nowo rejestrowanych podmiotów systematycznie rośnie, w przeciwieństwie do lat wcześniejszych, gdzie występowały wahania. Z kolei w roku 2015 zaobserwowany został spadek liczby nowo zarejestrowanych podmiotów. Strona 15 z 73

INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU W Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym działa wiele podmiotów zaliczanych do tzw. instytucji otoczenia biznesu. Większość z nich zlokalizowana jest terenie miasta Chełm. Wśród instytucji otoczenia biznesu, funkcjonujących na terenie ChOF znajdują się: Agencja Rozwoju Lokalnego w Chełmie Oddział Lubelskiej Fundacji Rozwoju, Cech Rzemiosł Różnych, Chełmska Izba Gospodarcza Sp. z o.o. (non profit), Chełmskie Stowarzyszenie Kupieckie, Lubelski Klub Biznesu Oddział Chełm, Związek Kupców Bazarowych, Chełmskie Towarzystwo Samorządowe, Chełmskie Stowarzyszenie Samorządowe, Centrum Aktywizacji Młodych, Stowarzyszenie Producentów Roślin Ogrodniczych, Lubelskie Stowarzyszenie Tłumaczy, Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości w Chełmie, Stowarzyszenie PASMO Aktywni i Bezrobotni, Lubelskie Stowarzyszenie Przedsiębiorców Rozwoju i Aktywizacji Aurora, Stowarzyszenie Rozwoju Aktywności Społecznej Triada, Lubelska Izba Rolnicza o/zamiejscowy Chełm, Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Ziemi Chełmskiej. TURYSTYKA I REKREACJA Na atrakcyjność turystyczną Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego wpływa przede wszystkim położenie na terenach bogatych w walory przyrodniczo-krajobrazowe. Potencjał turystyczny tworzą także liczne obiekty zabytkowe. Wśród największych atrakcji turystycznych Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego znalazły się: Zabytkowe Kopalnie Kredy chełmskie podziemia kredowe (miasto Chełm), zabytki i atrakcje architektoniczne, Chełmski Park Wodny, Poleski Szklak Konny (gmina Chełm), zalew Żółtańce i Staw (gmina Chełm), zbiornik w Natalinie (gmina Kamień), trasy rowerowe Polski Wschodniej, szlak rowerowy wzdłuż Doliny Rzeki Uherki (miasto i Gmina Chełm). Gmina Chełm posiada także portal turystyczny, który umożliwia dostęp do interaktywnej mapki z lokalizacjami atrakcji gminy Chełm oraz zawiera zwięzłe informacje o tych atrakcjach. Portal turystyczny Gminy Chełm powstał w ramach wdrażania działania 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju objętego PROW na lata 2007-2013. Atrakcje turystyczne z terenu gminy Chełm zostały pogrupowane na portalu w 8 kategorii: zabytki, noclegi, agroturystyka, atrakcje, gastronomia, przyroda, trasy rowerowe oraz szlaki piesze. Ponadto nieoceniony dla turystów, zwłaszcza zagranicznych, jest Chełmski Ośrodek Informacji Turystycznej. Placówka realizuje zadania z zakresu informacji dla turystów krajowych Strona 16 z 73

i zagranicznych, przygotowuje materiały promocyjne o Chełmie i regionie oraz organizuje liczne przedsięwzięcia o charakterze promocyjnym. Strona internetowa chełmskiej informacji turystycznej zawiera wszelkie informacje dotyczące miejsc wartych zobaczenia w Chełmie i okolicy, odbywających się atrakcji i wydarzeń kulturalnych oraz dostępnej bazy noclegowej i gastronomicznej. 3.1.3 Sfera środowiskowo-przestrzenna POŁOŻENIE Chełmski Obszar Funkcjonalny położony jest we wschodniej części województwa lubelskiego i obejmuje trzy gminy subregionu chełmskiego: miasto Chełm oraz dwie gminy wiejskie powiatu chełmskiego gminę Chełm i gminę Kamień. Jego łączna powierzchnia wynosi niemal 354 km 2. Poniższa mapa prezentuje położenie ChOF w województwie lubelskim i orientacyjne odległości od poszczególnych ośrodków. Mapa 2. Położenie ChOF w województwie lubelskim Biała Podlaska 124 km Lublin 69 km Gm. Chełm Dorohusk M. Chełm Gm. Kamień 57 km Zamość Źródło: Opracowanie własne Strona 17 z 73

ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE Dokumentem planistycznym określającym politykę przestrzenną miasta i wskazującym główne kierunki zagospodarowania przestrzeni miasta Chełm jest Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Chełm przyjęte Uchwałą Nr XIV/203/99 Rady Miejskiej w Chełmie z dnia 9 grudnia 1999 r. i zmieniane w latach kolejnych. Ustalenia Studium są wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Podstawą planowania przestrzennego miasta Chełm są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Ustanawiają przepisy powszechnie obowiązujące na danym terenie, będące podstawą wydawania decyzji administracyjnych. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego Miasta Chełm obejmują swoim zakresem cały obszar w granicach administracyjnych miasta. Wg stanu na dzień 30.06.2016 na terenie miasta obowiązuje 35 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Dokumentem regulującym stan prawny zagospodarowania przestrzennego gminy Chełm jest Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Chełm przyjęte Uchwałą Nr XX/106/96 Rady Gminy Chełm z dnia 16 grudnia 1996 r., zmieniane w latach kolejnych. Studium określa politykę przestrzenną gminy, w tym zasady zagospodarowania przestrzennego służące realizacji celów publicznych. Na terenie gminy Kamień podstawowy dokument planistyczny stanowi Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Kamień uchwalone przez Radę Gminy w Kamieniu Uchwałą Nr II/4/2002 z dnia 6 grudnia 2002 r. i zmieniane w kolejnych latach. Gmina posiada także aktualny miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przyjęty Uchwałą Nr XVIII/ 82/2004 Rady Gminy Kamień z dnia 24 sierpnia 2004 r. z późn. zm., który obejmuje obszar znajdujący się w jej granicach administracyjnych. ŚRODOWISKO NATURALNE Omawiany teren charakteryzuje duże zróżnicowanie krajobrazu wynikające z położenia w obrębie dwóch makroregionów geograficznych: Polesia Wołyńskiego i Wyżyny Lubelskiej. Pierwszy z nich cechuje różnorodność form krajobrazowych, gdyż obserwuje się tu zarówno południowy krajobraz wyżynny, jak i północny krajobraz równinny. W obrębie Polesia Wołyńskiego wyróżnia się trzy mezoregiony: Obniżenie Dorohuckie, Obniżenie Dubienki oraz Pagóry Chełmskie. Stosunkowo dużą powierzchnię Obszaru Funkcjonalnego zajmują lasy (14,7%). Są to głównie lasy mieszane i liściaste, bogate w chronione gatunki roślin oraz stanowiące ostoję dla licznych gatunków zwierząt. Najbardziej zalesionym obszarem jest gmina Chełm, lasy stanowią 18,9% jej powierzchni. Wśród obszarów prawnie chronionych zlokalizowanych na terenie Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego znajdują się m.in. rezerwaty przyrody o łącznej powierzchni 637,4 ha, parki krajobrazowe zajmujące powierzchnię 4 939 ha, obszary chronionego krajobrazu o powierzchni 5 386 ha oraz użytki ekologiczne zajmujące powierzchnię 396,3 ha. Ponadto na obszarze gmin ChOF znajduje się 21 cennych obiektów chronionych jako pomniki przyrody, w tym między innymi: płat roślinności kserotermicznej Borek w Chełmie, wzgórze widokowe Strona 18 z 73

Dziewicza Góra w Horodyszczu-Kolonii i nisza źródłowa w Nowosiółkach-Kolonii w gminie Chełm. Na terenie Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego znajdują się złoża kredy piszącej eksploatowane przez Kopalnię Kredy w Chełmie wchodzącą w skład Cementowni Chełm. Najważniejszym ciekiem wodnym tego terenu jest rzeka Bug, do której wpadają główne rzeki regionu, przepływająca przez Chełm rzeka Uherka oraz przepływająca przez gminę Kamień rzeka Udal. Klimatycznie obszar leży na pograniczu strefy umiarkowanej i kontynentalnej. 3.2 Wnioski z diagnozy Analiza SWOT Analiza SWOT jest jednym z podstawowych narzędzi wykorzystywanym w planowaniu strategicznym, ma na celu ocenę mocnych i słabych stron oraz służy do ewaluacji szans i zagrożeń rozwojowych w otoczeniu zewnętrznym. Mocne strony spójne terytorium obszaru funkcjonalnego, koncentracja funkcji obszaru wokół silnego ośrodka subregionalnego, istniejące tradycje współpracy między gminami partnerstwa, elementy wspólnego dziedzictwa, dobra dostępność drogowa i kolejowa (dogodne połączenie komunikacyjne ze stolicą regionu i kraju, a także innymi ważnymi ośrodkami w kraju i za granicą), obecność i działalność liczących się w skali kraju zakładów produkcyjnych Spółdzielni Mleczarskiej Bieluch, Cementowni Chełm, Browaru Jagiełło w Pokrówce, bogata oferta terenów inwestycyjnych dostępnych na obszarze Chełma i wokół niego, położenie przy granicy z Ukrainą i Białorusią, istnienie w Chełmie ważnego kolejowego węzła komunikacyjnego, obecność Podstrefy Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej WISŁOSTAN o powierzchni 17 ha, dosyć dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna i komunikacyjna, dobry dostęp do szkolnictwa wyższego oraz wysoki udział ludności z wykształceniem wyższym (wyższy niż dla województwa i kraju), zorientowana na rozwój regionu działalność Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie, planowanie przestrzenne obejmujące teren całego obszaru, atrakcje turystyczne oraz przyrodnicze, Strona 19 z 73

doświadczenie partnerów w prowadzeniu projektów partnerskich, położenie w jednym z najczystszych regionów Unii Europejskiej, znaczący potencjał organizacyjny lidera partnerstwa, tradycyjne postrzeganie Chełma jako lidera wschodniej części województwa lubelskiego, bliskość ośrodka wojewódzkiego i regionalnego lotniska w Świdniku, lotnisko trawiaste PWSZ w Depułtyczach Królewskich, wpisane do rejestru lotnisk cywilnych pod numerem ULC 66. Słabe strony odpływ młodych i wykształconych ludzi, niskie dochody mieszkańców, zły stan dróg: krajowej, wojewódzkich, powiatowych i gminnych, niedostateczne połączenia komunikacyjne pomiędzy niektórymi fragmentami gmin partnerskich, braki w odniesieniu do infrastruktury społecznej, zarządzania oraz kapitału ludzkiego i społecznego, wymagające rewitalizacji obszary miasta Chełm i parki miejskie oraz obniżona estetyka miasta (wielkoformatowe reklamy), znaczny ruch drogowy na osi wschód-zachód, brak obwodnicy duży poziom hałasu, negatywny wpływ na środowisko naturalne, trudności z przyciągnięciem kapitału inwestycyjnego, występowanie negatywnych zjawisk w obszarze rynku pracy duży udział pracy nierejestrowanej, wysoki poziom bezrobocia, szczególnie na terenach wiejskich, niewielka liczba dużych firm i brak nowych inwestycji przedsiębiorstw, nieznaczne zróżnicowanie rynku pracy, występowanie rozdrobnienia i niedoinwestowanie gospodarstw rolnych, niski poziom innowacyjności przedsiębiorstw, mała rozpoznawalność obszaru jako atrakcyjnego miejsca wypoczynku, niedostateczny udział miejsc pracy w przemyśle, nazbyt duży udział sektora handlu w gospodarce, niski poziom przedsiębiorczości i brak młodych przedsiębiorstw działających w branżach innowacyjnych, niedostateczny zakres współpracy szkół zawodowych z pracodawcami, Strona 20 z 73

nieintuicyjny dostęp do informacji o ofercie inwestycyjnej, niski poziom infrastruktury turystycznej (baza żywieniowa i noclegowa), niedostatecznie rozwinięta infrastruktura rekreacyjna i sportowa. Szanse możliwość pozyskania zewnętrznych środków na rozwój Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego, możliwości wykorzystania lokalnych tradycji kulturowych do rozwijania biznesu w gałęziach kreatywnych (sztuka, rękodzieło, projekty kulturalne), plany rozwoju przemysłu wydobywczego i energetyki (nowe kopalnie węgla w pobliżu obszaru), istnienie Podstrefy Specjalnej Strefy Ekonomicznej EuroPark Mielec, stopniowa poprawa stanu infrastruktury drogowej na terenie ChOF, możliwość zintegrowania działań w ramach Strategicznych Inwestycji ch, rozwój i unowocześnienie szkolnictwa zawodowego, rozwój obszaru przygranicznego (wymiana gospodarcza, projekty), dobra wola polityczna do zwiększania współpracy transgranicznej z obwodami: lwowskim, wołyńskimi i Brzeskim na Ukrainie i Białorusi, rozwijające się otoczenie instytucjonalne biznesu, rozwijanie współpracy między przedsiębiorcami, przemiany społeczne i gospodarcze na Ukrainie, pozwalające z nadzieją patrzeć na możliwości zwiększenia wymiany handlowej, otwartość władz gmin na działania w zakresie promocji gospodarczej, rozwój współpracy między szkołami i uczelniami a lokalnym biznesem, pozytywne zmiany w obszarze turystyki i rekreacji. Zagrożenia niska atrakcyjność inwestycyjna regionu lubelskiego i marginalizowanie problemów obszarów nadgranicznych przez wiele środowisk opiniotwórczych, trudności w asymilowaniu mieszkańców terenów miejskich i wiejskich, niska aktywność społeczna mieszkańców gmin, zjawisko wyludniania się spowodowane niżem demograficznym i emigracją oraz postępujące starzenie się ludności, wzrost kosztów polityki społecznej w obszarze, Strona 21 z 73

utrudnienia w przejazdach przez granicę strefy Schoengen dla obywateli krajów niezrzeszonych, odpływ młodych ludzi poza granice obszaru, niepewność co do rozwoju kompleksu górniczo-energetycznego w pobliżu obszaru. 3.3 Cele partnerów 3.3.1 Miasto Chełm Miasto Chełm posiada 3 obszary priorytetowe, w których znalazły się konkretne cele strategiczne. W Strategii Rozwoju Miasta Chełm. Aktualizacja na lata 2015-2020 z perspektywą do roku 2030 wymieniono takie obszary jak: 1. Wzmocnienie spójności i atrakcyjności miasta; 2. Zapewnienie wysokiej jakości życia w mieście; 3. Wspieranie rozwoju gospodarczego miasta i subregionu. W strukturze celów Miasta wydzielono te, które skupiają się na problemach wewnętrznych Miasta, znalazły one wyraźne uwypuklenie i podkreślenie w strategii rozwoju. Z kolei te działania, w których dostrzeżono obszar wspólnych interesów z sąsiednimi gminami, zostały szerzej opisane w Strategii Rozwoju Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego, przytoczone zostaną na końcu tego podrozdziału. 3.3.2 Gmina Chełm Strategia Rozwoju Gminy Chełm na lata 2015-2020 z perspektywą do roku 2030 pokazuje trzy główne kierunki, w których gmina chce spełniać pomniejsze cele. Są to: 1. Poprawa jakości życia w gminie; 2. Rozbudowa i poprawa infrastruktury; 3. Rozwój gospodarczy. Mimo poświęcenia znaczącej uwagi wielu zagadnieniom rozwojowym w strategii rozwoju gminy, część działań wspólnoty samorządowej została uwypuklona mocniej w strategii ChOF. Działo się tak wówczas, gdy realizacja określonego zadania jest łatwiejsza w ramach obszaru funkcjonalnego. 3.3.3 Gmina Kamień Gmina Kamień w Strategii Rozwoju Gminy Kamień na lata 2015-2020 wyznaczyła sobie cele w ramach trzech obszarów priorytetowych: 1. Jakość życia, partycypacja społeczna mieszkańców i współodpowiedzialność za otoczenie; 2. Sprawne zarządzanie usługami publicznymi; 3. Budowa pozycji konkurencyjnej gminy: gmina atrakcyjna pod względem mieszkania i zagospodarowania. Strona 22 z 73

Podobnie jak w pozostałych gminach, do strategii ChOF przeniesiono te zagadnienia strategiczne, których wykonanie staje się łatwiejsze we współpracy w ramach obszaru funkcjonalnego. 3.3.4 Obszar wspólnoty celów Jak już zaznaczano, te cele gmin, których osiągnięcie jest łatwiejsze dzięki współdziałaniu, zostały szczególnie docenione w Strategii Rozwoju Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego. Dzięki wyodrębnieniu ich ze strategii lokalnych zapewniono, że kierunek polityki w tych obszarach będzie niezmieniony. Rysunek 1. Obszar wspólnoty celów Źródło: Opracowanie własne Kluczowe powiązania Wspólnym celem wszystkich partnerów jest wspieranie rozwoju i poprawa pozycji konkurencyjnej ChOF, a tym samym subregionu, do którego partnerzy przynależą. Do promocji ChOF i regionu niezbędne jest wzmacnianie pozycji subregionu i regionu, promocja zewnętrzna obszaru, animowanie współpracy gmin ChOF z innymi wspólnotami samorządowymi oraz rozszerzenie wiedzy o ChOF w środowisku lokalnym. Poprzez współdziałanie władz zostanie w pełni wykorzystany potencjał do planowania przestrzeni i przygotowania terenów pod działania rozwojowe. Często wymienianym punktem w strategiach partnerów jest rozwój przedsiębiorczości, gdzie niezwykle dużą rolę odgrywa odpowiednia edukacja dzieci i młodzieży, wsparcie rozwoju szkolnictwa wyższego oraz współpracy środowisk akademickich z przedsiębiorcami, wsparcie w uzyskaniu dostępu do informacji o możliwościach rozwoju firmy Strona 23 z 73

czy zapewnienie dostępności do spójnego i możliwie szerokiego wachlarza usług i form wsparcia dla firm zakładanych i już działających w ChOF. Podkreślany jest potencjał rozwoju tych dziedzin biznesu, które wiążą się z lokalną tradycją i kulturą. Do skuteczniejszego przyciągania kapitału niezbędne będzie zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej i wspieranie inwestorów poprzez np. wspólną obsługę przedsiębiorców. Każdy z partnerów podkreśla również potrzebę rozwoju i promocji turystyki. Kolejnym celem jest poprawa dostępności komunikacyjnej ChOF, głównie Miasta Chełm, podnoszenie standardów bezpieczeństwa na drogach, remonty i modernizacja dróg strategicznych z punktu widzenia powiązań funkcjonalnych oraz rozbudowa istniejącej siatki dróg. W obszarze drugiego celu strategicznego Strategii ChOF, skupionego na problemach społecznych, kluczowe znaczenie dla integrowania trzech wspólnot samorządowych zyskuje potrzeba takiego ukierunkowania i animowania działań kulturalnych, aby podkreślały one tożsamość subregionu i stały się atrakcyjnym narzędziem przyciągania turystów. Aby odpowiedzieć na zapotrzebowania lokalnego rynku pracy, ChOF chce postawić na rozwój szkolnictwa zawodowego poprzez dowartościowanie nauki w szkołach zawodowych. Dodatkowe pola współpracy Powtarza się także rozbudowa infrastruktury komunalnej obszaru funkcjonalnego. Szczególne znaczenie ma dążenie do połączenia systemów wodociągowych miasta Chełm i gminy Kamień, a także kontynuacja rozbudowy sieci wodno-kanalizacyjnych gminy Chełm i miasta Chełm oraz sieci wodno-kanalizacyjnej gminy Kamień. Jednym z najważniejszych filarów zrównoważonego rozwoju jest dbałość o środowisko przyrodnicze poprzez ochronę środowiska i racjonalne korzystanie z jego zasobów. Tutaj trzeba zwrócić uwagę na planowanie gospodarki niskoemisyjnej, redukcję zużycia energii nieodnawialnej czy maksymalizację wykorzystania odnawialnych źródeł energii. ChOF stawia sobie za cel dodatkowo rozwój rolnictwa i przetwórstwa rolnospożywczego. Drugą sferą działań w ramach ChOF jest aktywizacja społeczeństwa i poprawa jakości życia mieszkańców. Łączą się tutaj cele wszystkich partnerów na polu edukacji, aktywności obywatelskiej, sportu i rekreacji, kultury, pomocy socjalnej i ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa publicznego. ChOF sporo uwagi poświęca również upowszechnianiu dostępu do zasobów kultury i wspieraniu mieszkańców w podejmowaniu wszelkich form aktywności kulturalnej. Partnerzy mogą sobie nawzajem pomóc poprzez współpracę pomiędzy ośrodkami kultury i np. opracowanie wspólnego kalendarza imprez kulturalnych. Sposób ustalenia wspólnych celów zawartych w Strategii Rozwoju Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego Cele partnerstwa ustalane były w toku dialogu i z wykorzystaniem konsultacji społecznych. Konsultacje społeczne Strategii Rozwoju Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2015-2020 z perspektywą do 2030 r. odbyły się równolegle z konsultacjami społecznymi Strona 24 z 73

dotyczącymi Strategii Rozwoju Miasta Chełm na lata 2015-2020 z perspektywą do 2030 r." Konsultacje Strategii przeprowadzone zostały również w gminach Chełm i Kamień. Potrzeba uzupełnienia partnerstwa Część celów, które w procesie analizy partnerzy uznali za istotne dla rozwoju partnerstwa i obszaru funkcjonalnego, nie jest możliwa do zrealizowania z wykorzystaniem kompetencji samych tylko parterów samorządowych. Możliwości działania gmin są bowiem zawsze ograniczone przez zapisy ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy o gospodarce komunalnej. Z tego powodu dla osiągnięcia rezultatów Strategii konieczne okazuje się zaangażowanie innych podmiotów. Członkowie partnerstwa stanęli w związku z tym przed koniecznością rozważenia możliwości włączenia w swoje starania również tych innych instytucji. Na schemacie poniżej pokazany jest krąg zainteresowania tymi podmiotami. Zostały one poszeregowane w związku z obszarem Strategii, w kontekście którego pojawiała się potrzeba współdziałania. Rysunek 2. Rodzaje podmiotów potrzebnych do wspierania zapisów Strategii Rozbudowa możliwości komunikacyjnych Rozbudowa sieci drogowej Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Zarząd Dróg Wojewódzkich Rozwój komunikacji miejskiej i podmiejskiej Chełmskie Linie Autobusowe Sp. z o.o. Rozbudowa sieci kolejowej PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Rozwój zasobów ludzkich Promocja zatrudnienia Powiatowy Urząd Pracy w Chełmie Organizacje pozarządowe Rozwój szkolnictwa zawodowego Szkoły wyższe Przedsiębiorcy Rozwój przedsiębiorczości Rozwój terenów inwestycyjnych Operator centrum logistyki Inwestorzy Inkubator przedsiębiorczości Operator inkubatora przedsiębiorczości Podmioty rozpoczynające działalność gospodarczą Źródło: Opracowanie własne Zaangażowanie wskazanych tu instytucji i podmiotów przebiegać będzie z wykorzystaniem różnych metod. W przypadku podmiotów publicznych (np. PUP) dialog o wspólnej realizacji przedsięwzięć podjęto w sposób bezpośredni. W przypadku podmiotów spoza sfery publicznej wybór podmiotów zaangażowanych w realizację prowadzony będzie z wykorzystaniem schematów otwartych poprzez przetarg lub konkurs na wybór partnerów. Niezależnie od tego gminy partnerstwa podejmują starania o promocję pomysłów jeszcze w okresie poprzedzającym zawarcie stosownych porozumień z partnerami. Wypada zaznaczyć, że niekiedy współdziałanie dla realizowania celów strategii nie będzie się wiązało z formalizowaniem współpracy (np. w przypadku GDDKiA czy operatorów sieci kolejowych, które realizują własne plany inwestycyjne). 3.4 Wizja/cel strategiczny Wizja partnerstwa to obraz sytuacji, w której winien znaleźć się obszar w perspektywie wieloletniej, w wyniku realizacji strategii. Opisuje ona stan idealny, do którego należy dążyć, Strona 25 z 73

z akceptacją oczywistego faktu, że nie wszystkie przedstawione zamiary uda się w pełni zrealizować. Wizja rozwoju obszaru partnerstwa, tożsama z wizją Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego, brzmi: Chełmski Obszar Funkcjonalny stanowi ważną część województwa lubelskiego i centrum rozwoju jego wschodniej części; jest to teren wysokiej jakości życia i gospodarowania, opierający swój rozwój na aktywności szerokich grup mieszkańców, dostępności regionu do bogactw naturalnych, wykorzystaniu szans wynikających z położenia w strategicznym przygranicznym miejscu; jest to obszar atrakcyjny gospodarczo, przyciągający inwestycje, szczególnie w obszarze logistyki i transportu, a także tych przedsiębiorstw, których oferta kierowana jest do krajów Europy Wschodniej, miejsce ze stale unowocześniającą się gospodarką opartą na wiedzy i współpracy pracowników i pracodawców; obszar rozwijania współpracy między samorządami, przedsiębiorcami, organizacjami społecznymi i samymi mieszkańcami, zmierzającej do wspólnego zdefiniowania zasad zrównoważonego rozwoju, szanującego człowieka i środowisko. Odpowiednio do tak sformułowanej wizji, misją obszaru jest zintegrowanie potencjału rozwojowego wspólnot samorządowych miasta Chełm, gminy Chełm i gminy Kamień służące: 1) lepszemu wykorzystaniu dostępnych zasobów, 2) usprawnieniu procesów budowania zrównoważonego rozwoju poprzez: podniesienie rozpoznawalności obszaru, wprowadzenie skoordynowanego planowania, pobudzanie przedsiębiorczości, poprawę warunków inwestowania, wspieranie rozwoju osobowego mieszkańców, Strona 26 z 73

pobudzenie ruchu turystycznego, podnoszenie standardu życia. Wszystkie wskazane tu cele są zgodne z dokumentami wojewódzkimi, w szczególności wspierają realizację OSI województwa. W szczególności służą wspieraniu: OSI Miasta Subregionalne działania objęte Strategią mają służyć między innymi rozbudowie wewnętrznych i zewnętrznych powiązań funkcjonalnych, w tym powiązań komunikacyjnych oraz zwiększeniu i poprawie dostępności do podstawowych usług publicznych OSI Obszary Przygraniczne Strategia prowadzić ma bowiem do wykorzystania potencjału obszaru przygranicznego i budowania funkcji obsługujących UE dla tworzenia warunków wzrostu społeczno-gospodarczego oraz do przywrócenia Chełmowi funkcji społecznych i gospodarczych z jednoczesnym wsparciem zasobów ludzkich i przedsiębiorczości OSI Obszary Potencjalnej Eksploatacji Złóż Kopalin wdrożenie zadań Strategii ma dawać wsparcie dla budowy niezbędnej infrastruktury technicznej, w tym transportowej, i przygotowania terenów inwestycyjnych w obszarze górniczoenergetycznym 3.5 Cele szczegółowe i kierunki interwencji Określenie celów ogólnych stanowi dopiero pierwszy etap formułowania Strategii. Sformułowanie misji i wizji jest w planie działania dla partnerstwa ChOF uzupełnione o zdefiniowanie dwóch obszarów strategicznych: Strona 27 z 73

Rysunek 3. Obszary strategiczne Wspieranie rozwoju i poprawa pozycji konkurencyjnej ChOF Obejmuje działania, których realizacja ma sprawić, że cały obszar rozbuduje swój potencjał, co objawi się wzrostem dochodów mieszkańców, przedsiębiorstw oraz samorządów, poprawą efektywności przyciągania inwestorów i wywołaniem pozytywnych trendów migracyjnych. Aktywne i nowoczesne społeczeństwo Obejmuje zadania na polu edukacji, aktywności obywatelskiej, sportu i rekreacji, kultury, pomocy socjalnej i ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa publicznego. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwoju ChOF Pierwszy z obszarów został podzielony na 11 celów strategicznych, z kolei drugi obszar podzielony został na 9 celów strategicznych. Poniższy diagram przedstawia te cele. Strona 28 z 73

Rysunek 4. Cele strategiczne Strategii Rozwoju ChOF Źródło: Strategia Rozwoju ChOF Strona 29 z 73

3.6 Zgodność celów Strategii ChOF z celami SRWL, PZP WL oraz RPO WL STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA 2014 2020 Z PERSPEKTYWĄ DO 2030 ROKU SRWL jest dokumentem strategicznym, określającym wizję, cele i kierunki rozwoju regionu. Miasto Chełm i jego obszar funkcjonalny został uwzględniony w trzech OSI - jako miasto subregionalne, jako ważny punkt obszaru przygranicznego oraz jako fragment obszaru o potencjale górniczym. Jest zatem ośrodkiem, koncentrującym funkcje społeczne i gospodarcze oraz będącym ważnym miejscem dostarczania usług. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA 2014-2020 Głównym celem RPO WL na lata 2014-2020 jest: Podniesienie konkurencyjności regionu w oparciu o wewnętrzne potencjały, sprzyjające zwiększeniu spójności społecznej i terytorialnej. W dokumencie doceniono, że biegunami rozwoju nadal pozostają ośrodki miejskie, ponieważ dotychczasowa siła oddziaływania nie jest wystarczająca. Wskazano, iż szczególnego wsparcia oprócz Lublina potrzebują także miasta subregionalne (w tym Chełm). W obecnej perspektywie programowania przewidziano specjalny mechanizm wsparcia dla projektów zintegrowanych w obszarach funkcjonalnych 4 miast subregionalnych (w tym Chełma), tzw. SIT, co potwierdza zgodność planu działania opisanego w niniejszym opracowaniu z dokumentem RPO WL na lata 2014-2020. Zgodność celów z kolei ujawnia się na koncentrowaniu rozwoju wokół unikalnych wewnętrznych potencjałów subregionu chełmskiego. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO PZPWL jest dokumentem długookresowym, stanowiącym element krajowego systemu planowania przestrzennego. Za cel wiodący przyjęto: zrównoważony rozwój przestrzenny regionu prowadzący do podniesienia konkurencyjności województwa i poprawy warunków życia". Chełm oraz jego obszar funkcjonalny traktuje się jako strefy istniejących lub wymagających kształtowania związków funkcjonalno- przestrzennych w układach organizacyjnych, infrastrukturalnych, przyrodniczych oraz społeczno- gospodarczych. Priorytetami rozwojowymi wyznaczonymi dla ośrodków subregionalnych są: 1. Zwiększenie elastyczności i komplementarności ponadlokalnych rynków pracy oraz atrakcyjności miejsca zamieszkania i dostarczania usług, 2. Przywracanie żywotności relatywnie rozległych obszarów monofunkcyjnych przez wprowadzanie wielofunkcyjności i różnorodności oferty miejskiej. Strona 30 z 73

4 Charakterystyka przedsięwzięcia zintegrowanego 4.1 Lista działań/projektów tworzących przedsięwzięcie zintegrowane 4.1.1 Definicja projektu zintegrowanego Definicję projektu zintegrowanego zawiera art. 32 ust. 2 Ustawy o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020 (Dz. U. 2014 poz. 1146). Zgodnie z tym przepisem: projekt zintegrowany to co najmniej dwa projekty powiązane ze sobą tematycznie w ramach wspólnego celu, jaki ma zostać osiągnięty dzięki ich realizacji, których wybór do dofinansowania lub realizacja jest koordynowana przez właściwe instytucje. Koordynacja polega w szczególności na określeniu wzajemnych relacji między projektami w zakresie warunków ich wyboru i oceny lub postanowień umów o dofinansowanie projektu lub decyzji o dofinansowaniu projektu. 4.1.2 Określenie przedsięwzięcia zintegrowanego Stosownie do tak sformułowanej definicji projektu zintegrowanego, szczególnie w latach 2015-2016, Partnerzy wykonywali ustalenia w zakresie wyboru przedsięwzięć, które mają stać się częścią projektu zintegrowanego. Sposób działania w tym obszarze określa poniższy schemat. Rysunek 5. Proces prowadzący do zdefiniowania projektów zintegrowanych do realizacji w ramach ChOF Co najmniej 2 projekty Realizują wspólny cel Koordynowane Stworzenie listy przedsięwzięć Grupowanie przedsięwzięć w oparciu o wspólne cechy Weryfikacja wykonalności i możliwości finansowania przedsięwzięć Określenie sposobu wdrażania i koordynacji przedsięwzięć Zdefiniowanie projektów zintegrowanych Sprawdzenie zgodności z RPO i innymi p.o. Tworzenie partnerstw Źródło: Opracowanie własne Lista przedsięwzięć rozwojowych, jakie pretendowały do wypełniania Strategii ChOF, była tworzona jako ewolucja pomysłów zgłaszanych i opracowywanych w ostatnich latach w partnerskich wspólnotach samorządowych. Zebranie tych Strona 31 z 73

przedsięwzięć na wspólną listę było pierwszym etapem definiowania projektu zintegrowanego. W wyniku zgłaszanych przez mieszkańców i przedsiębiorców potrzeb, pojawiły się ponadto dodatkowe propozycje projektów realizujących cele ChOF, które włączono do katalogu w toku prac aktualizacyjnych. Kolejnym etapem była typologizacja tych przedsięwzięć i pogrupowanie ich z uwagi na realizowany przez nie cel. Tak utworzone grupy stały się podstawą do dyskusji o możliwości zdefiniowania projektu zintegrowanego. Wynikiem takich analiz stało się stworzenie listy kluczowych dla ChOF przedsięwzięć. Zostały one włączone do Strategii Rozwoju Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego. Wykaz tych przedsięwzięć uzupełnionych o dodatkowe projekty o charakterze strategicznym realizujące cele ChOF znajduje się w tabeli poniżej. Tabela 4. Wykaz najważniejszych proponowanych przedsięwzięć uwzględnionych w Strategii ChOF uzupełnionych o dodatkowe projekty strategiczne realizujące cele ChOF Nazwa przedsięwzięcia Opracowanie programu promocji Chełma i Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego Wspólna promocja w dziedzinie rozwoju gospodarczego i oferty inwestycyjnej Doprowadzenie do budowy północnej obwodnicy miasta Chełm w ciągu drogi S12 Cel i zadanie Strategii ChOF Cel strategiczny 1.1. Promocja ChOF i regionu Cel strategiczny 1.1. Promocja ChOF i regionu Cel strategiczny 1.6. Zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej i wspieranie inwestorów Cel strategiczny 1.2. Poprawa dostępności komunikacyjnej ChOF Budowa obwodnicy południowej miasta Chełm Cel strategiczny 1.2. Poprawa dostępności komunikacyjnej ChOF Poprawa regionalnej dostępności komunikacyjnej Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego Cel strategiczny 1.2. Poprawa dostępności komunikacyjnej ChOF Rozbudowa systemu połączeń układów komunikacyjnych gmin ChOF Cel strategiczny 1.2. Poprawa dostępności komunikacyjnej ChOF Rozwój systemu komunikacji zbiorowej Opracowanie koncepcji zagospodarowania przestrzennego Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego Cel strategiczny 1.2. Poprawa dostępności komunikacyjnej ChOF Cel strategiczny 1.11. Ochrona środowiska i racjonalne korzystanie z jego zasobów Cel strategiczny 1.3. Planowanie przestrzeni i przygotowanie terenów pod działania rozwojowe Strona 32 z 73

Nazwa przedsięwzięcia Pokazanie architektury rezydencjonalno-sakralnej i obronnej, jako znaczącego ośrodka pogranicza europejskiego w okresie wczesnego średniowiecza i średniowiecza, znajdującej się na terenie obecnego obszaru ChOF Podnoszenie efektywności energetycznej Rozbudowa systemów wodnokanalizacyjnych obszaru funkcjonalnego Cel i zadanie Strategii ChOF Cel strategiczny 1.9. Rozwój i promocja turystyki w ChOF Cel strategiczny 1.11. Ochrona środowiska i racjonalne korzystanie z jego zasobów Cel strategiczny 1.5. Rozwój rolnictwa Cel strategiczny 1.10. Rozbudowa infrastruktury komunalnej obszaru funkcjonalnego Rozbudowa systemu ścieżek rowerowych i rowerowo-pieszych służących poprawie komunikacji w subregionie i zwiększeniu atrakcyjności turystycznej Uruchomienie wspólnego narzędzia do prowadzenia konsultacji społecznych Współpraca miejskich i gminnych instytucji kultury Rozwój instytucji kultury Prowadzenie wspólnych działań z dziedziny oświaty Utworzenie Mieszkań Wieloprofilowych Chronionych dla Osób z Zaburzeniami Psychicznymi lub Ośrodka Wsparcia dla Osób z Zaburzeniami Psychicznymi Rozwój form opieki i podnoszenia aktywności osób starszych Podnoszenie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej ChOF Utworzenie Akademickiego Ośrodka Przedsiębiorczości Cel strategiczny 1.2. Poprawa dostępności komunikacyjnej ChOF Cel strategiczny 1.11. Ochrona środowiska i racjonalne korzystanie z jego zasobów Cel strategiczny 2.5. Wspieranie rozwoju sportu i rekreacji Cel strategiczny 2.4. Wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego Cel strategiczny 2.6. Upowszechnianie zasobów kultury Cel strategiczny 2.6. Upowszechnianie zasobów kultury Cel strategiczny 2.1. Poprawa efektywności systemu edukacji Cel strategiczny 2.8. Bezpieczeństwo socjalne i ochrona zdrowia Cel strategiczny 2.8. Bezpieczeństwo socjalne i ochrona zdrowia Cel strategiczny 1.9. Rozwój i promocja turystyki w ChOF Cel strategiczny 1.4. Rozwój przedsiębiorczości Cel strategiczny 1.7. Wsparcie rozwoju szkolnictwa wyższego oraz współpracy środowisk akademickich z przedsiębiorcami Utworzenie Kolejowego Terminalu Przeładunkowego Cel strategiczny 1.4. Rozwój przedsiębiorczości Cel strategiczny 1.6. Zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej i wspieranie inwestorów Utworzenie Samochodowego Centrum Logistycznego Cel strategiczny 1.4. Rozwój przedsiębiorczości Cel strategiczny 1.6. Zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej i wspieranie inwestorów Strona 33 z 73

Nazwa przedsięwzięcia Modernizacja węzła komunikacyjnego i dojazdu do Samochodowego Centrum Logistycznego, Kolejowego Terminalu Przeładunkowego i Akademickiego Ośrodka Przedsiębiorczości Dostosowanie sposobu kształcenia do potrzeb rynku pracy Wspieranie przedsiębiorczości i samozatrudnienia Cel i zadanie Strategii ChOF Cel strategiczny 1.6. Zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej i wspieranie inwestorów Cel strategiczny 1.2. Poprawa dostępności komunikacyjnej ChOF Cel strategiczny 1.4. Rozwój przedsiębiorczości Cel strategiczny 2.2. Rozwój szkolnictwa zawodowego Cel strategiczny 2.3. Współpraca z przedsiębiorcami i organizacjami otoczenia biznesu Cel strategiczny 1.4. Rozwój przedsiębiorczości Cel strategiczny 2.3. Współpraca z przedsiębiorcami i organizacjami otoczenia biznesu Realizacja inwestycji o charakterze strategicznym dla ChOF, w tym Strategicznych Inwestycji ch Miasta Chełm Wsparcie indywidualnej produkcji rolnej i przetwórstwa rolnospożywczego Rozwój nowych form rekreacji oraz poprawa dostępności do obszarów rekreacyjnych dzięki rozwojowi infrastruktury i modernizacji istniejącej bazy Poprawa bezpieczeństwa publicznego w regionie dzięki doposażeniu służb, inspekcji i straży oraz podnoszeniu efektywności ich działania Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e-usług publicznych dla mieszkańców Miasta Chełm Cel strategiczny 1.4. Rozwój przedsiębiorczości Cel strategiczny 1.7. Wsparcie rozwoju szkolnictwa wyższego oraz współpracy środowisk akademickich z przedsiębiorcami Cel strategiczny 2.2. Rozwój szkolnictwa zawodowego Cel strategiczny 1.5. Rozwój rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego Cel strategiczny 2.5. Wspieranie rozwoju sportu i rekreacji Cel strategiczny 2.9. Poprawa bezpieczeństwa publicznego Cel strategiczny 1.8. Rewitalizacja Cel strategiczny 2.3. Współpraca z przedsiębiorcami i organizacjami otoczenia biznesu Cel strategiczny 2.4. Wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego Źródło: Strategia Rozwoju Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego oraz informacje UM Chełm na podstawie postulatów zgłaszanych przez mieszkańców oraz przedsiębiorców Tak długa lista przedsięwzięć nie mogła być uznana za wiodący projekt zintegrowany dla ChOF. W gronie przedstawicieli Partnerów toczyła się zatem dyskusja na temat potencjału i wykonalności poszczególnych działań. Pierwsze propozycje były również przedstawiane Zarządowi Województwa. Ostatecznie zdefiniowanie proponowanego przedsięwzięcia zintegrowanego nastąpiło w procesie planowania operacyjnego. Weryfikując wykonalność działań włączonych w te Strona 34 z 73

przedsięwzięcia pod względem prawnym, organizacyjnym, finansowym, dokonano potrzebnych modyfikacji zaproponowanej pierwotnie listy. 4.1.3 Cel przedsięwzięcia zintegrowanego Cel sformułowany na potrzeby określenia przedsięwzięcia zintegrowanego, jakim jest skuteczniejsze wspieranie rozwoju gospodarczego, ma być osiągany poprzez podniesienie atrakcyjności oferty gospodarczej ChOF wspierane za sprawą jednoczesnego zacieśniania powiązań społecznych i gospodarczych na obszarze gmin partnerskich. Te przedsięwzięcia, które wpisują się w tak sformułowane cele, mogły stać się częścią projektu zintegrowanego. Schemat przedstawia listę wybranych inicjatyw, które uczyniono elementem chełmskiego projektu zintegrowanego. Jego głównym celem jest skuteczniejsze wspieranie rozwoju gospodarczego. Rysunek 6. Przedsięwzięcie zintegrowane Miasta Chełm Skuteczniejsze wspieranie rozwoju gospodarczego Chełmski Łańcuch Kreatywności Podniesienie atrakcyjności oferty ChOF System transportu miejskiego Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia Zacieśnianie powiązań społecznych i gospodarczych Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e- usług publicznych dla mieszkańców Miasta Chełm Szkolnictwo zawodowe Wyposażenie szkół zawodowych Źródło: Opracowanie własne Cel ten osiągany ma być dzięki działaniom, które służyć będą z jednej strony podniesieniu atrakcyjności oferty ChOF, z drugiej zaś przyspieszały będą spajanie społeczności zamieszkujących obszar funkcjonalny wokół wspólnej wizji i wokół wspólnych szans rozwojowych. 4.1.4 Przedstawienie projektów wchodzących w skład przedsięwzięcia zintegrowanego Poniżej została przedstawiona lista działań i projektów, które zostaną przeprowadzone w ramach Strategicznych Inwestycji ch. W opisie wskazano również na to, w jaki sposób dane przedsięwzięcie wpisuje się w obszar celów projektu zintegrowanego. Strona 35 z 73

Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej Celem głównym projektu jest poprawa warunków inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej na terenie Miasta Chełm i subregionu. Obejmie zadania: uzbrojenie terenów inwestycyjnych, wybudowanie Chełmskiego Centrum Aktywności Gospodarczej, zwiększenie dostępności komunikacyjnej terenów inwestycyjnych, doskonalenie form wsparcia i obsługi inwestorów oraz zapewnienie warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej. Działania projektowe obejmą łącznie 4,28 ha powierzchni przygotowanego terenu inwestycyjnego. Teren inwestycyjny przy ul. Ceramicznej zostanie kompleksowo wyposażony w media (budowa sieci zaopatrzenia w wodę: łączna długość 363 mb, przyłącze wodociągowe z komorą wodomierzową i zbiornikiem p.poż., budowa sieci kanalizacyjnej: łączna długość 586 mb, przyłącze sanitarne, budowa wewnętrznej sieci gazowej: łączna długość: 121 mb, budowa sieci energetycznej: przyłącze średniego napięcia o długości 220 mb, sieć elektroenergetyczna niskiego napięcia 132 mb oraz stacja transformatorowe o mocy 300kW z możliwością rozszerzenia do 1000kW, budowa lokalnej sieci teleinformatycznej: łączna długość: 761 mb, budowa kanalizacji deszczowej 140 mb oraz separatora). Budowa wewnętrznego układu komunikacyjnego, w tym: drogi o powierzchni 3637,6 m2, place manewrowe 3108 m2, chodniki o powierzchni 1681,2 m2, parkingi i powierzchni 962,7 m2, sieć oświetlenia zewnętrznego 975 mb, pas zieleni powierzchnia biologicznie czynna 2815,1 m2. Budowa budynków na terenie inwestycyjnym przy ul. Ceramicznej w tym: Chełmskiego Centrum Aktywności Gospodarczej wraz z budynkiem magazynowo produkcyjnym - z częścią biurowosocjalną o powierzchni użytkowej 664,4 m2 i halą o powierzchni użytkowej 2897 m2. Budynek magazynowo produkcyjny - o powierzchni użytkowej 3986,7 m2. Zagospodarowanie otoczenia w tym: parkingi, zieleń i infrastruktura dodatkowa (np. wiaty śmietnikowe, szlabany, elementy żelbetowe, schody terenowe, ogrodzenie).realizacja założeń projektowych pozwoli na stworzenie warunków do pozyskania nowych inwestorów oraz powstanie miejsca przyjaznego dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą. Uzbrojenie terenu przy ul. Ceramicznej w media oraz powstała infrastruktura w perspektywie kilku lat przyniosą korzyści społeczno-gospodarcze dla Miasta Chełm oraz całego Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego. Kompleksowa adaptacja terenu inwestycyjnego przy ul. Ceramicznej zwróci uwagę szerokiej rzeszy odbiorców na potencjał gospodarczy, jakim dysponuje miasto. Inwestycja stanowi doskonały punkt wyjścia dla dalszego rozwoju poprzez poszerzenie aktywności rynku lokalnego. Inwestowanie w ChOF jest ściśle związane z powstawaniem nowych miejsc pracy, co zmniejsza wskaźniki emigracji oraz stanowi o atrakcyjności miasta jako miejsca pracy. Projekt będzie realizowany w latach 2017-2021. Całkowita wartość projektu wynosi: 39.430.178,76 zł. Planowany wkład własny wnioskodawcy wynosi 12.164.313,26 zł. W strukturze projektu zintegrowanego przedsięwzięcie to najsilniej oddziałuje na wzmocnienie atrakcyjności oferty gospodarczej ChOF. Potencjalnie inicjatywa ta ma tworzyć bazę do lokowania i rozwijania przedsiębiorstw. Ocena zgodności z kierunkami wsparcia w ramach RPO WL Projekt jest opracowywany przy zachowaniu zgodności z celami działania 3.1 RPO WL Tereny inwestycyjne. Ważne jest, by w projekcie udało się maksymalizować korzyści społeczne, Strona 36 z 73

szczególnie te możliwe do wyceniania i wyrażenia w wartościach pieniężnych. Pożądanymi korzyściami są w szczególności: Wzrost dochodów dla gminy z tytułu podatków, wzrost dochodów kontrahentów z gminy itp., Obniżenie kosztów prowadzenia działalności gospodarczej na terenach inwestycyjnych w porównaniu do innych lokalizacji, Liczba stworzonych nowych miejsc pracy dzięki realizacji projektu w przedsiębiorstwach ulokowanych na terenach inwestycyjnych (w przeliczeniu na pełny etat). Chełmski Łańcuch Kreatywności Projekt realizowany przez Miasto Chełm. Jego przedmiotem jest przeprowadzenie prac modernizacyjnych w zabudowaniach amfiteatru w Kumowej Dolinie, utworzenie tam warunków do prowadzenia działalności twórczej, zagospodarowanie terenu i modernizację amfiteatru. Ma na celu podniesienie konkurencyjności Miasta Chełm i subregionu poprzez wykorzystanie potencjału kulturalnego do tworzenia miejsc pracy. O ile w obszarze tradycyjnych dziedzin gospodarki ogromnie dużo zależy od decyzji zewnętrznych podmiotów, rozstrzygających o lokowaniu kapitału, o tyle w przypadku biznesów kreatywnych istnieje ogromny potencjał uruchomienia potencjału osób fizycznych. Projekt jest odpowiedzią na zgłaszane przez szereg podmiotów potrzeby rozwoju aktywności mieszkańców w obszarze wykorzystania działalności twórczej do prowadzenia działalności gospodarczej i zwiększania dochodów. Ma silny związek z wnioskami, jakie wyciągano w trakcie warsztatów prowadzonych dotychczas dla różnych grup odbiorców przez instytucje kultury z Chełma. Realizacja projektu będzie miała wpływ na poprawę oferty kreatywnych, innowacyjnych działań, wynikających z talentu twórców szeroko pojętej sztuki, mediów i z projektowania. Powstające w tym sektorze usługi mają tworzyć wartość rynkową, przynosząc tym samym znaczne korzyści ekonomiczne w sektorze usług oraz docelowo również w przemyśle. Projekt będzie współfinansowany w ramach RPO WL, Oś Priorytetowa VII Ochrona dziedzictwa kulturowego i naturalnego Działanie 7.1. Dziedzictwo kulturowe i naturalne oraz z budżetu Miasta Chełm. Projekt będzie realizowany w latach 2017-2020. Całkowita wartość projektu wynosi: 15.587.510,42 zł. Planowany wkład własny wnioskodawcy wynosi 5.721.274,34 zł. Przedsięwzięcie to oddziałuje zarówno na zwiększenie oferty gospodarczej ChOF, jak i na poprawę jakości powiązań gospodarczych. Partnerzy liczą, że pobudzi ono aktywność mieszkańców, przyczyni się do utrwalania tożsamości subregionu oraz rozwinie atrakcyjność gospodarczą. Ocena zgodności z kierunkami wsparcia w ramach RPO WL Projekt został opracowany przy zachowaniu zgodności z celami działania 7.1 RPO WL Dziedzictwo kulturowe i naturalne. Strona 37 z 73

Budowa niskoemisyjnego systemu transportu w Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym Projekt realizowany przez Miasto Chełm, w partnerstwie z Gminą Chełm oraz Gminą Kamień, ma na celu poprawę stanu technicznego taboru, zmniejszenie kongestii, podniesienie poziomu bezpieczeństwa użytkowników ruchu oraz ograniczenia negatywnego wpływu transportu na środowisko. Oczekiwane rezultaty projektu to: ograniczenie emisji CO 2, rozwój niezbędnej infrastruktury w zakresie systemów rowerów miejskich, tworzenie nowego systemu transportowego, zwiększenie bezpieczeństwa ruchu drogowego, zwiększenie bezpieczeństwa użytkowników komunikacji miejskiej w Mieście Chełm i budowę ścieżek rowerowych. Zmodernizowanie istniejącego taboru i zorganizowanie wypożyczalni rowerów pozwoli na dostosowanie oferty do potrzeb lokalnej społeczności. Projekt w dużej mierze będzie spajał rezultaty pozostałych przedsięwzięć wpłynie zarówno na podniesienie potencjału i postrzeganie Chełma, ale przyczyni się też niebywale do integrowania miasta z gminami, umożliwiając jednocześnie efektywne zrealizowanie innych przedsięwzięć mobilność mieszkańców na terenie ChOF to konieczny warunek do tego, by realnie zmieniać otoczenie gospodarcze i społeczne. Przedmiot projektu obejmuje prace na terenie 3 gmin. W Mieście Chełm zostanie zakupiony tabor, powstanie system roweru miejskiego i gminnego, przebudowane zostaną parkingi miejskie oraz wybudowana ścieżka rowerowa. W Gminie Kamień powstanie ścieżka rowerowa, system roweru miejskiego i gminnego, parking w Kamieniu z miejscami dla chcących pozostawić samochód w celu skorzystania z roweru lub transportu zbiorowego. W Gminie Chełm przewidziano budowę ścieżek rowerowych w miejscowości Depułtycze Królewskie, w miejscowości Żółtańce-Kolonia, ścieżki rowerowej biegnącej przez miejscowości Horodyszcze-Kolonia, Parypse, Staw, ścieżki rowerowej nad zalewem Żółtańce i w miejscowości Strupin Mały oraz rozwój infrastruktury do obsługi chełmskiego roweru miejskiego. Ścieżki te pozwolą na uzupełnienie sieci transportowej z wykorzystaniem transportu zbiorowego o elementy przyjaznego dla środowiska transportu nieemisyjnego. Planowane są w przebiegach, które pozwalają na łączenie ze sobą wcześniej wybudowanych tras rowerowych, pomagając w zbudowaniu spójnej sieci dla obszaru. Łączna długość ścieżek rowerowych na terenie wszystkich trzech gmin to 12 km. Projekt będzie realizowany w latach 2017-2021. Całkowita wartość projektu wynosi: 16.636.337,50 zł. Planowany wkład własny wnioskodawcy stanowi nie mniej niż 23,68% całkowitej wartości projektu i wynosi 4.691.790,08zł. Przedsięwzięcie to będzie miało wpływ zarówno na atrakcyjność gospodarczą gmin (zwiększanie dostępności komunikacyjnej), jak i na zwiększenie integracji obszaru (wzrost mobilności w układzie wewnętrznym, lepszy dostęp do lokalnych zasobów). Strona 38 z 73

Ocena zgodności z kierunkami wsparcia w ramach RPO WL Projekt jest opracowywany przy zachowaniu zgodności z celami działania 5.2 RPO WL Transport niskoemisyjny. Aby w projekcie udało się maksymalizować korzyści społeczne, postawić należy na zapewnienie: oszczędności zużycia energii i kosztów z tym związanych (innych niż wykazane w analizie finansowej), np. oszczędności dla pasażerów wynikające z zamiany samochodu na transport publiczny, obniżenia kosztu jednostkowego paliwa dla projektodawcy i obniżenie opłat z tytułu np. biletów dla użytkowników końcowych, poprawy jakości życia (np. oszczędność czasu podróży przez miasto), zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych (tj. CO2, CH4), zmniejszenia emisji gazów innych niż cieplarniane, zmniejszenia uciążliwości i hałasu. Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia Etap I Celem projektu realizowanego przez Miasto Chełm w partnerstwie z Powiatowym Urzędem Pracy w Chełmie, Gminą Chełm oraz Gminą Kamień będzie rozwój przedsiębiorczości, zwiększenie przeżywalności nowo powstałych przedsiębiorstw, reorientacja zawodowa osób podejmujących działalność gospodarczą. Projekt przyczyni się do rozwoju przedsiębiorczości w regionie, w tym samozatrudnienia i będzie wsparciem dla grup defaworyzowanych na rynku pracy. Zmniejszy się liczba osób bezrobotnych w regionie oraz odpływ migracyjny. Stymulacji ulegną procesy rozwojowe mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, co zwiększy czas ich funkcjonowania na rynku. Oczekuje się, że preferencje w wyborze uczestników miały będą te osoby, które skorzystały ze zmian tworzonych w projektach dotyczących szkolnictwa zawodowego, oraz te, które będą chciały wiązać się z Chełmskim Centrum Aktywności Gospodarczej. Powstałe dzięki realizacji projektu podmioty gospodarcze oraz utworzone nowe miejsca pracy pozytywnie wpłyną na lokalny rynek pracy i rozwój gospodarczy regionu. Projekt będzie realizowany w latach 2017-2020. Całkowita wartość projektu wynosi: 1.227.600,00 zł. Planowany wkład własny wnioskodawcy w wysokości 5% całkowitej wartości projektu wynosi 61.380,00 zł. Dodatkowo wnioskowana będzie kwota z budżetu państwa w wysokości 122.760,00, co stanowi 10% całkowitej wartości projektu. Przedsięwzięcie to wpływało będzie zarówno na podniesienie atrakcyjności obszaru, zwiększając wartość zasobów ludzkich na lokalnym rynku i wzmacniając przedsiębiorczość, jak i na zwiększanie spójności społecznej i gospodarczej system tworzony i rozwijany jest z myślą o osobach z całego subregionu chełmskiego. Strona 39 z 73

Ocena zgodności z kierunkami wsparcia w ramach RPO WL Projekt jest opracowywany przy zachowaniu zgodności celami działania 9.3 RPO WL Rozwój przedsiębiorczości. Aby uzyskać zgodność z celami działania 9.3 RPO WL, wymagane będzie osiągnięcie zmiany mierzonej poprzez liczbę utworzonych miejsc pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej. Dostosowanie sposobu kształcenia do potrzeb rynku pracy wyposażenie szkół zawodowych i placówek kształcenia ustawicznego Miasta Chełm Celem głównym projektu jest wzmocnienie systemu kształcenia zawodowego w Mieście Chełm. Cel główny będzie możliwy do osiągnięcia poprzez realizację celów szczegółowych, tj.: Poprawy jakości bazy dydaktycznej kształcenia zawodowego w Mieście Chełm oraz Wzrostu zainteresowania kształceniem zawodowym w Mieście Chełm. Przedmiotem projektu będą prace modernizacyjne i dostosowawcze istniejącej infrastruktury edukacyjnej, w szczególności rozbudowa i przebudowa pracowni oraz warsztatów kształcenia praktycznego. Ponadto na potrzeby kształcenia zawodowego do szkół zawodowych i placówek kształcenia praktycznego zakupiony zostanie sprzęt i wyposażenie. Działania projektowe prowadzone będą w zróżnicowanych zakresach, w zależności od potrzeb szkół. Zaplanowane w projekcie zadania pozwolą na zmodernizowanie i doposażenie w nowoczesny sprzęt istniejących pracowni i warsztatów szkół zawodowych na terenie Miasta Chełm, co przełoży się bezpośrednio na lepsze dostosowanie kwalifikacji przyszłych pracowników do wymogów rynku pracy, zmniejszenie bezrobocia w regionie oraz odpływu migracyjnego. Realizacja założeń projektowych pozwoli na stworzenie warunków nauki zawodu odpowiadających bieżącym potrzebom gospodarki, na poziomie europejskim zgodnie ze Standardami i normami określanymi dla nauki zawodu. Wyposażone i dostosowane sale pozwolą na wdrożenie kolejnych działań polegających na dokształcaniu kadry nauczycielskiej szkół zawodowych oraz na dokształcaniu uczniów szkół zawodowych poprzez organizację dodatkowych kursów. W perspektywie kilku lat przedsięwzięcie przyniesie korzyści społecznogospodarcze zarówno dla Miasta Chełm, jak i całego Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego. Efektem społeczno-gospodarczym projektu będzie zwiększanie zainteresowania szkolnictwem zawodowym wśród młodzieży. Rozwój bazy szkolnictwa zawodowego oraz wprowadzanie nowych inteligentnych specjalizacji zwiększy potencjał edukacyjny regionu oraz pozwoli wykształcić wyspecjalizowane kadry, na czym skorzysta regionalna gospodarka. Pracodawcy otrzymają wyszkolonych specjalistów posiadających doświadczenie w pracy w zawodzie. Realizacja projektu wpłynie ponadto na rozwój przedsiębiorczości na obszarze miasta oraz Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego, a także zapobiegać będzie marginalizacji społecznej i ekonomicznej społeczności lokalnej. W perspektywie długofalowej należy spodziewać się ożywienia gospodarczego związanego z poprawą wizerunku inwestycyjnego chełmskiego obszaru subregionalnego oraz przygranicznego. Projekt poprawi konkurencyjność szkolnictwa zawodowego w województwie lubelskim, szczególnie w kształceniu uczniów w inteligentnych specjalizacjach zdiagnozowanych w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Strona 40 z 73

Lubelskiego. Największą korzyścią dla mieszkańców w dłuższej perspektywie jest wzrost wynagrodzenia w branżach o wysokich specjalizacjach. Projekt będzie realizowany w latach 2017-2020. Całkowita wartość projektu wynosi: 5.281.581,00 zł. Planowany wkład własny wnioskodawcy w wysokości 15% całkowitej wartości projektu wynosi 792.237,15 zł. Podobnie jak w przypadku poprzedniego przedsięwzięcia, projekt przyczyniał się będzie w głównej mierze do podnoszenia spójności obszaru w dziedzinie rozwoju kapitału ludzkiego. Będzie jednocześnie oddziaływał na ofertę ChOF, jako że z wykształceniem pracowników wiąże się ocena i wycena zasobów ludzkich. Ocena zgodności z kierunkami wsparcia w ramach RPO WL Projekt został opracowywany przy zachowaniu zgodności z celami działania 13.6 RPO WL Infrastruktura kształcenia zawodowego i ustawicznego. Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie Głównym celem zadania jest wzmocnienie potencjału rozwojowego centralnej części miasta poprzez podniesienie jakości życia mieszkańców obszarów zdegradowanych oraz poprawę dostępu do wspólnych przestrzeni. W ramach projektu powstanie uniwersalna przestrzeń miejska, stanowiąca miejsce spotkań, wypoczynku, integracji międzypokoleniowej oraz prowadzenia działalności gospodarczej. Obszarowi Chełmskiej starówki nadane zostaną nowe funkcje społeczne oraz nastąpi jego otwarcie na potrzeby szerokiego grona odbiorców, ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych, dzieci i młodzieży. Cel projektu zostanie osiągnięty poprzez podniesie standardu życia mieszkańców, poprawę komfortu i bezpieczeństwa ruchu kołowego i pieszego oraz dostosowanie infrastruktury do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych poprzez wyeliminowanie śliskości istniejących płyt kamiennych. Poprzez działania inwestycyjne w zakresie przebudowy wejścia i wyjścia do podziemi kredowych, zabezpieczenia i wykorzystania zabytkowych piwnic oraz odbudowę ratusza miejskiego w pełni wykorzystywane będą możliwości rozwojowe centralnej części miasta Chełm. Projekt, dzięki podniesieniu atrakcyjności centralnej części miasta, wpłynie ponadto pozytywnie na rozwój gospodarczy Chełma i jego obszaru funkcjonalnego. Starówka zyska nie tylko nowe funkcje społeczne, ale rozwiną się w jej obrębie funkcje gospodarcze. Dzięki pełniejszemu wykorzystaniu jej walorów turystycznych i stworzeniu atrakcyjnego miejsca spędzania czasu wolnego dla mieszkańców i przyjezdnych, w tym obszarze z sukcesem będą mogły powstawać i rozwijać się m.in. kawiarnie czy restauracje. Realizacja projektu wpłynie zatem również na rozwój przedsiębiorczości na obszarze miasta oraz Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego. Na obecnym etapie wykonywana jest dokumentacja projektowa zadania inwestycyjnego. Jednocześnie odbywają się konsultacje z mieszkańcami i partnerami społecznymi dotyczące uszczegółowienia zakresu rzeczowego projektu. W prace przygotowawcze włączony został Konserwator zabytków oraz zespół pracowników merytorycznych Departamentu Inwestycji i Rozwoju. Strona 41 z 73

Zakres rzeczowy inwestycji obejmuje uporządkowanie i zagospodarowanie zdegradowanych przestrzeni publicznych, w tym: przebudowę wejścia i wyjścia z podziemi kredowych w tym utworzenie senior cafe miejsca integracji międzypokoleniowej, remont placu i ulic polegający na przełożeniu i uszczelnieniu nawierzchni jezdni wraz z budową/przebudową infrastruktury technicznej, remont chodników, wymianę słupów i opraw oświetlenia ulicznego, wprowadzenie nowych elementów małej architektury, wprowadzenie zmiany organizacji ruchu, w tym montaż stałych elementów z tym związanych, w celu utworzenie bezpiecznych przestrzeni miejskich wyłączonych z ruchu kołowego, przeprowadzenie badań archeologicznych, remont studni, rozwój i uatrakcyjnienie miejskich terenów zielonych w ścisłym centrum miasta, częściowe odtworzenie dawnych murów obronnych, odbudowę ratusza miejskiego, zabezpieczenie i częściowe udostępnienie zabytkowych piwnic. Projekt realizowany będzie w latach 2020-2023. Jego szacunkowy koszt wynosi 31 191 875,17 zł, z czego planowane dofinansowanie ze środków EFRR ma pokryć 11 900 000,00 zł. Pozostała część wydatków zapewniona zostanie z budżetu miasta Chełm. Ocena zgodności z kierunkami wsparcia w ramach RPO WL Projekt wykazuje spójność z celem działania 13.3 RPO WL Rewitalizacja obszarów miejskich. Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e-usług publicznych dla mieszkańców Miasta Chełm Głównym celem projektu jest wsparcie rozwoju e-administracji poprzez zwiększenie dostępności obywateli i przedsiębiorców do wysokiej jakości elektronicznych usług publicznych świadczonych przez Urząd Miasta Chełm. Projekt zakłada wprowadzenie szeregu informatycznych usprawnień wewnętrznych w Urzędzie pozwalających na uproszczenie procedur oraz skrócenie czasu potrzebnego do załatwienia spraw urzędowych, co bezpośrednio wpłynie na podniesienie poziomu obsługi interesantów (mieszkańców i przedsiębiorców). Realizacja projektu pozwoli na: modernizację sieci informatycznej oraz wdrożenie kompleksowego oprogramowania niezbędnego do poprawy funkcjonowania Urzędu Miasta Chełm, integrację systemów informatycznych miasta w celu zagwarantowania ich interoperacyjności, świadczenie szeregu usług elektronicznych o wysokich standardach technicznych na 3, 4 i 5 poziomie dojrzałości poprzez gminny portal usług publicznych, zapewnienie bezpieczeństwa teleinformatycznego miejskich systemów i baz danych w oparciu o najnowsze rozwiązania i technologie, zwiększenie dostępu do informacji publicznych. Strona 42 z 73

Działania objęte projektem pozwolą rozszerzyć istniejącą ofertę e-usług świadczonych przez UM Chełm, co wpłynie na zwiększenie stopnia ich wykorzystania. Możliwość dostępu do wysokiej jakości elektronicznych usług publicznych w relacjach klient - administracja przyczyni się do zminimalizowania niedogodności związanych z czasochłonnym załatwianiem spraw urzędowych odczuwanych przez mieszkańców i przedsiębiorców, jak również zwiększy jakość obsługi przez pracowników. Wzrost liczby usług publicznych stanowi wsparcie działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz przyczynia się do zwiększenia uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Oczekiwanym efektem inwestycji będzie poprawa standardu i przyspieszenie obsługi klientów w Urzędzie Miasta Chełm, z uwzględnieniem przedsiębiorców. Wpłynie to zatem na podniesienie atrakcyjności gospodarczej miasta. Projekt zakłada również wdrożenie platformy dialogu społecznego, co przyczyni się do budowy nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego i zwiększenia uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Ocena zgodności z kierunkami wsparcia w ramach RPO WL Założenia projektu wpisują się w działanie 2.1 RPO WL Cyfrowe Lubelskie. 4.1.5 Oddziaływania pomiędzy projektami Istotą przedsięwzięcia zintegrowanego jest to, że projekty go tworzące muszą oddziaływać na zbieżne cele. Integracja polega jednak również na tym, że projekty oddziałują na siebie, podnosząc nawzajem szansę na jak najlepsze rezultaty oraz możliwie najlepszy odbiór społeczny. Strona 43 z 73

Tabela 5. Zależności pomiędzy projektami tworzącymi przedsięwzięcie zintegrowane Oddziałuje na Projekt 7.1 Chełmski Łańcuch Kreatywności 3.1 Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej 7.1 Chełmski Łańcuch Kreatywności Tworzy preferencję dla firm powstałych w sektorze kreatywnym w zakresie korzystania z rezultatów projektu 3.1 Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej 13.6 Dostosowanie sposobu kształcenia do potrzeb rynku pracy wyposażenie szkół zawodowych i ustawicznych Miasta Promuje projekt. Wykorzystuje rezultaty projektu w celu podniesienia rentowności projektów kreatywnych realizowanych przez twórców i przedsiębiorców tworzących swoje prace dzięki aktywności centrum kreatywności - - Tworzy popyt na wykorzystanie do celów rozwojowych infrastruktury powstałych pracowni, wyznacza kierunki wykorzystania 5.4 Budowa niskoemisyjnego systemu transportu w Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym Zwiększa popyt na usługi transportu zbiorowego 9.3 Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia Etap I Promuje projekt. Może wpływać na jakość inicjatyw zgłaszanych do projektu, wspiera osoby pragnące prowadzić działalności gospodarcze w sferze kreatywnej Tworzy zachęty dla beneficjentów ostatecznych, oferując możliwość rozwijania przedsiębiorstw z wykorzystaniem zasobów Centrum 13.3 Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie Wykorzystuje rezultaty projektu odnowioną przestrzeń w centrum miasta dla działań lokalnych twórców i artystów - Tworzy wsparcie dla firm, które rozwiną się w centrum miasta dzięki jego rewitalizacji 2.1 Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e-usług publicznych dla mieszkańców Miasta Chełm Wykorzystuje rezultaty projektu e-usługi dla firm Strona 44 z 73

Oddziałuje na Projekt 13.6 Dostosowanie sposobu kształcenia do potrzeb rynku pracy wyposażenie szkół zawodowych i ustawicznych Miasta Chełm 5.4 Budowa niskoemisyjnego systemu transportu w Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym 7.1 Chełmski Łańcuch Kreatywności 3.1 Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej 13.6 Dostosowanie sposobu kształcenia do potrzeb rynku pracy wyposażenie szkół zawodowych i ustawicznych Miasta Tworzy bazę techniczną możliwą do wykorzystania również w czasie i w związku z działalnością Łańcucha, przyczyniając się do sukcesu tworzonych przedsięwzięć w obszarze kreatywnym - - Poprawia dostępność komunikacyjną do obiektów projektu. Zwiększa mobilność wewnątrz ChOF, oddziałując na bazę osobową użytkowników projektu Poprawia dostępność komunikacyjną projektu. Zwiększając mobilność mieszkańców ChOF, poprawia jakość lokalnego rynku pracy - 5.4 Budowa niskoemisyjnego systemu transportu w Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym 9.3 Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia Etap I 13.3 Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie Tworzy bazę techniczną możliwą do wykorzystania przez lokalne przedsiębiorstwa z wykorzystaniem mechanizmów pomocy de minimis. Szczegóły takiej oferty zostaną opracowane w przyszłości - - Poprawia dostępność komunikacyjną, stwarza lepszą dostępność do projektu dla wszystkich mieszkańców ChOF Poprawia dostępność komunikacyjną rewitalizowanej przestrzeni, wpływa pozytywnie na jakość powietrza na tym obszarze. 2.1 Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e-usług publicznych dla mieszkańców Miasta Chełm - Strona 45 z 73

Oddziałuje na Projekt 9.3 Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia Etap I 13.3 Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie 2.1 Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e-usług publicznych dla mieszkańców Miasta Chełm Źródło: Opracowanie własne 7.1 Chełmski Łańcuch Kreatywności W miarę możliwości tworzy preferencje dla osób z obszaru biznesów kreatywnych Tworzy przestrzeń realizacji twórczych ambicji dla artystów. Zwiększa dostęp do e-usług publicznych m.in. dla przedsiębiorców z branży kreatywnej 3.1 Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej Promuje projekt wśród beneficjentów, przygotowuje do wykorzystania rezultatów projektu w dalszej perspektywie działania firm Tworzy atrakcyjną przestrzeń do rozwoju biznesu Zwiększa dostęp do e-usług publicznych dla przedsiębiorców 13.6 Dostosowanie sposobu kształcenia do potrzeb rynku pracy wyposażenie szkół zawodowych i ustawicznych Miasta - - - - 5.4 Budowa niskoemisyjnego systemu transportu w Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym W miarę możliwości tworzy preferencję dla osób angażujących się w wypracowanie pomysłów w obszarze ochrony klimatu Zwiększa popyt na usługi transportowe 9.3 Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia Etap I Tworzy atrakcyjną przestrzeń dla osób chcących prowadzić własna działalność gospodarczą Zwiększa dostęp do e-usług publicznych dla przedsiębiorców 13.3 Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie Wspiera przedsiębiorczość i zatrudnienie w usługach zlokalizowanych w rewitalizowanej przestrzeni. - 2.1 Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e-usług publicznych dla mieszkańców Miasta Chełm - - Strona 46 z 73

4.2 Potwierdzenie zgodności działań z polityką regionu Tabela podsumowuje ocenę poszczególnych przedsięwzięć w ramach projektu zintegrowanego. Strona 47 z 73

Tabela 6. Zgodność przedsięwzięć z celami partnerstwa, z SRWL oraz z RPO WL SPT SRWL - OSI RPO WL - cele tematyczne i osie priorytetowe Nazwa projektu Podniesienie atrakcyjności oferty ChOF Zacieśnianie powiązań społecznych i gospodarczych Miasta subrgionalne Tereny przygraniczne Obszary potencjalnej eksploatacji złóŝ kopalin CT 1: Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji CT 2: Zwiększanie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości TIK CT 3: podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, sektora rolnego (w odniesieniu do EFRROW) oraz sektora rybołówstwa i akwakultury CT 4: wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach CT 7: promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych inftastraktur sieciowych CT 8: wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników CT 9: wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem CT 10: inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej 2,00 1 2,00 2,00 2,00 1 2,00 1 1 1 Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia Etap I 2,00 1 2,00 2,00 2,00 1 2,00 2,00 2,00 Budowa niskoemisyjnego systemu transportu w Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 Chełmski Łańcuch Kreatywności 1 2,00 2,00 2,00 2,00 1 2,00 2,00 Dostosowanie sposobu kształcenia do potrzeb rynku pracy wyposażenie szkół zawodowych i placówek kształcenia ustawicznego Miasta Chełm 1 2,00 2,00 2,00 2,00 1 2,00 2,00 Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie Źródło: Opracowanie własne 2,00 1 2,00 2,00 2,00 2,00 Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e-usług publicznych dla mieszkańców Miasta Chełm 1 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 Strona 48 z 73

4.3 Harmonogram realizacji Wybrane do realizacji Strategiczne Inwestycje Terytorialne mają być realizowane w latach 2017-2023. Rok 2017 obejmuje w głównej mierze prace przygotowawcze. Rozpoczęcie rzeczowej realizacji dwóch zadań (cyfryzacji UM oraz rewitalizacji Placu Łuczkowskiego) zaplanowano na 2020 rok. Największe obciążenie kosztowe przypada na lata 2020-2021. Na wykresie prezentowanym na następnej stronie przedstawione jest rozłożenie w czasie wydatków na realizację poszczególnych projektów zintegrowanych. Strona 49 z 73

Miliony Rysunek 7. Harmonogram wydatków na inwestycje SPT z podziałem na projekty 50 45 43,19 40 35 30 27,25 25 20 15 14,43 16,31 10 5 1,07 9,25 4,75 0 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 13.6 Dostosowanie sposobu kształcenia do potrzeb rynku pracy wyposażenie szkół zawodowych i ustawicznych Miasta Chełm 13.3 Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie 9.3 Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia Etap I 7.1 Chełmski Łańcuch Kreatywności 5.4 Budowa niskoemisyjnego systemu transportu w Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym 3.1 Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej 2.1 Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e-usług publicznych dla mieszkańców Miasta Chełm Źródło: Opracowanie własne Strona 50 z 73

4.4 Ramy finansowe Łączna wartość projektów wynosi 116.250.582,85 zł. Najdroższy projekt, czyli Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej, stanowi 1/3 wydatków na inwestycje SPT. Jego wartość wynosi 39.430.178,76 zł. Drugim co do wielkości projektem jest Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie (31.191.875,17 zł). Przedsięwzięcia Budowa niskoemisyjnego systemu transportu w Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym oraz Chełmski Łańcuch Kreatywności pochłoną ponad 32 mln zł. Reszta środków przypada na pozostałe projekty. Dokładną listę kosztów projektów przedstawia poniższy wykres. Rysunek 8. Wartości przedsięwzięć wchodzących w skład projektu zintegrowanego w ramach SPT Źródło: Opracowanie własne Planuje się, że projekty będą finansowane w głównej mierze ze środków Unii Europejskiej. Fundusze w ramach EFRR pokryją 61%, a środki z EFS 1%, łącznej wartości projektów. Środki własne gmin w ramach SPT zasilą projekt w 38% jego całkowitej wartości. Pozostałe środki będą pochodzić z innych źródeł. Strukturę finansowania prezentuje poniższy wykres. Strona 51 z 73

Rysunek 9. Źródła finansowania projektów w ramach SPT 122 760 43 757 195 1 043 460 71 327 168 EFRR EFS Środki własne Inne źródła Źródło: Opracowanie własne Największy udział w finansowaniu projektów SPT będzie miała Gmina Miasto Chełm. Pokryje ona przeszło 80% wkładu własnego. Gmina Kamień i Gmina Chełm sfinansują odpowiednio mniejsze udziały. Strona 52 z 73

5 Realizacja przedsięwzięcia zintegrowanego 5.1 Role partnerów Strategiczne Inwestycje Terytorialne przedstawione w niniejszym dokumencie realizowane będą w partnerstwie trzech jednostek samorządu terytorialnego: Miasta Chełm, Gminy Chełm oraz Gminy Kamień, które tworzą Chełmski Obszar Funkcjonalny (ChOF). Liderem partnerstwa jest Miasto Chełm. Skład partnerstwa umożliwia realizację wyznaczonych przedsięwzięć. Partnerstwo gmin ma tu charakter pierwotny, bowiem w dalszej kolejności, dla realizacji poszczególnych zadań zawierane są i mają być kolejne partnerstwa. Jednak każde z późniejszych działań ma służyć zdefiniowanym i zaakceptowanym celom partnerstwa gmin ChOF. Partnerzy wspólnie wyznaczają cele i kierunki interwencji, jakie zostaną podjęte w ramach Strategicznego Planu Terytorialnego. Odpowiedzialność za realizację tych celów i zamierzeń ponosi głównie lider partnerstwa, pozostali członkowie pełnią funkcję wspierającą. Ponadto, aby realizacja poszczególnych przedsięwzięć była możliwa, konieczne jest zawiązywanie partnerstwa z różnymi podmiotami, które będą wspomagać Partnerów w realizacji zamierzonych działań. Współpracę taką można określić mianem partnerstwa projektowego, czyli współdziałania dwóch lub więcej jednostek w celu wykonania określonego projektu. W ramach SPT partnerstwo projektowe zostanie zawiązane m.in. z Powiatowym Urzędem Pracy. Na obecnym etapie prac nie są znani wszyscy partnerzy, którzy wezmą udział w realizacji poszczególnych projektów. Zostaną oni wyłonieni zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. W przypadku partnerów spoza sektora finansów publicznych w szczególności zastosowanie znajdą przepisy art. 33 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020 (Dz. U. z 2014 r. poz. 1146 z późn. zm.). Partnerstwo to będzie miało charakter wtórny. Skład partnerstwa uzupełniany będzie o partnerów dysponujących kompetencjami i możliwościami działania odpowiednimi do efektywnej realizacji zamierzeń. Schemat pokazujący relację pomiędzy tymi partnerstwami pokazany jest niżej. Strona 53 z 73

Rysunek 10. Partnerstwo w ramach realizacji Strategii Lider Miasto Chełm Gmina Chełm Gmina Kamień Określa wizję, misję i cele Upoważnienie do realizacji Partnerstwa pierwotne Partnerstwa wtórne - projektowe Powiatowy Urząd Pracy Gminy Lider Miasto Chełm Realizuje Art. 33 ustawy o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności Partnerzy z sektora finansów publicznych Partnerzy spoza sektora finansów publicznych Źródło: Opracowanie własne 5.2 System zarządzania Niezwykle ważnym aspektem skutecznej i efektywnej realizacji przedsięwzięcia zintegrowanego jest odpowiednio zaplanowany system zarządzania. W celu sprawnej realizacji wspólnych zamierzeń wskazanych w niniejszym opracowaniu spośród struktur wewnętrznych lidera projektu powołany zostanie koordynator SPT odpowiedzialny za prawidłowy przebieg poszczególnych etapów procesu. W każdej jednostce samorządu terytorialnego wchodzącej w skład ChOF powołany zostanie również zespół roboczy składający się z pracowników merytorycznych reprezentujących komórki organizacyjne zaangażowane w poszczególne projekty. Poniższy schemat ilustruje zależności pomiędzy partnerami, zespołami roboczymi oraz koordynatorem. Strona 54 z 73

Rysunek 11. Schemat współdziałania przy zarządzaniu SPT Zespół roboczy Gmina A Gmina B Gmina C Zespół roboczy Koordynator Zespół roboczy Źródło: Opracowanie własne Nadzór nad współpracą zespołów zadaniowych z koordynatorem sprawował będzie Prezydent Chełma. W sytuacjach spornych ostateczną decyzję podejmować będą władze gmin partnerów. 5.3 System monitorowania postępów Narzędziem zapewniającym prawidłową organizację zamierzeń zintegrowanych jest dostęp do informacji o ich przebiegu. Na tej podstawie dokonywany będzie bowiem bieżący monitoring realizacji poszczególnych elementów projektów. Monitoring realizacji SPT stanowi bardzo ważne zadanie, gdyż warunkuje efektywne zarządzanie procesem jego wdrażania oraz pozwala ocenić skuteczność realizacji wytyczonych w dokumencie celów. Proces monitorowania polegał będzie na stałym gromadzeniu informacji koniecznych do oceny postępów wykonania przyjętych zapisów SPT, systematycznym obserwowaniu zmian zachodzących dzięki realizacji poszczególnych założonych celów, jak również kontrolowaniu wpływu realizacji przedsięwzięć na wszelkie dziedziny życia społeczno-gospodarczego w ChOF. W celu usprawnienia procesu monitorowania zespoły robocze odpowiedzialne za realizację określonych zadań opracowywać będą zestawienia poczynionych przez siebie działań, przy pomocy których uzupełniane będą dane w sprawozdaniach monitoringowych. Za całokształt działań monitoringowych odpowiedzialny będzie koordynator SPT. Będzie on kontrolował harmonogram sporządzania sprawozdań monitoringowych, zawiadomi pozostałe zespoły o potrzebie sprawozdawczości dla każdego z zespołów oraz sporządzi okresowy raport do przedłożenia Prezydentowi Miasta i Wójtom. Monitoring będzie prowadzony jednocześnie na kilku płaszczyznach. Efektem procesu monitorowania będzie opracowanie rocznych sprawozdań z realizacji wytyczonych w dokumencie celów wykorzystujących raporty poszczególnych zespołów roboczych. Informacje gromadzone w ramach monitorowania przebiegu procesu realizacji SPT stanowić będą dla każdego z partnerów istotną przesłankę do oceny prawidłowości realizacji podjętych Strona 55 z 73

zobowiązań, pozwolą na dostrzeżenie ewentualnych zagrożeń realizacji elementów strategii i wczesne reagowanie na te zagrożenia. Dodatkowo raz w roku przeprowadzana będzie samoocena współpracy partnerów, która w szczególności odnosić się będzie do projektów wykonywanych wspólnie. Pozwoli ona weryfikować zasady współpracy i metody koordynacji oraz dostosowywać je do zmieniających się warunków realizacji strategii. Strona 56 z 73

6 Analiza ryzyka 6.1 Typy ryzyka Aby skutecznie zarządzać tak rozległym przedsięwzięciem, jakim jest zbiór działań wpisanych w Strategię, konieczne jest uwzględnienie czynników ryzyka, które mogą ograniczyć skuteczność osiągania efektów społecznych planu stworzonego przez partnerstwo gmin. Ryzyko to w ogólności mniejsze lub większe prawdopodobieństwo wystąpienia nieoczekiwanych okoliczności o negatywnym (zagrożenie) wpływie na projekt, stan finansowy lub sytuację społeczną. O tym, jak groźne jest konkretne ryzyko, decyduje zestawienie prawdopodobieństwa jego wystąpienia i potencjalnych negatywnych skutków, jakie może ze sobą nieść zrealizowanie się tego ryzyka. Typy ryzyk, jakie mogą wystąpić przy realizacji Strategii, opisane zostały na poniższym diagramie. Rysunek 12. Typy ryzyk istotnych dla projektu Źródło: Opracowanie własne 6.2 Analiza ryzyka Analiza wybranych zdefiniowanych ryzyk znajduje się w tabeli poniżej. Strona 57 z 73

Tabela 7 Matryca ryzyk istotnych w procesie realizacji Strategii SPT Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze Partnerzy przeanalizują dokładnie wszystkie zadania oraz założenia realizacji zadań, tak aby nie dopuścić do wystąpienia błędów, niejasności podczas ich realizacji. Zespół będzie się składał z osób zaufanych, doświadczonych w swoich dziedzinach. 1 Opóźnienia w realizacji współzależnych projektów lub działań / zmiany w warunkach ich realizacji Nierzetelnie przygotowany harmonogram zadań realizacji Nieuwzględnienie wszystkich ograniczeń w zasobach partnerów (zasoby ludzkie, finansowe, ) Korekty finansowe / utrata wsparcia z RPOWL Zawieszenie działań Utrata finansowej realizacji zdolności Średnie Podstawowym narzędziem zapobiegawczym będzie wspólnie opracowany z zespołem harmonogram wdrożenia projektu. Każda osoba w zespole będzie miała sprecyzowany zakres odpowiedzialności. Proces decyzyjny będzie rozbudowany o opinie ekspertów wchodzących w skład zespołu. Pozwoli to wykluczyć błędy i pomyłki. Partnerzy dysponują personelem doświadczonym w realizacji przedsięwzięć finansowanych z UE. Wszystkie umowy zawierane w projekcie będą zawierały odpowiednie mechanizmy przeciwdziałające wystąpieniu ryzyku, np. kary finansowe za niedotrzymanie warunków umowy. Na każdym etapie realizacji zadań możliwe będzie przeprowadzenie kontroli przez niezależne instytucje zewnętrzne wedle wymagań UE. Strona 58 z 73

Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze 2 Ryzyko publicznych zamówień Niezgłoszenie wykonawców Stosowanie odwoławczych wykonawców (podważanie postępowań) się środków przez wyników Zbyt trudne do spełnienia warunki udziału w postępowaniu (ograniczanie konkurencji) Wszelkie błędy proceduralne w zakresie PZP Opóźnienia w udzielaniu zamówień Wyższe ceny wykonania przedmiotów zamówień Konieczność powtarzania postępowań Korekty finansowe średnie Z uwagi na fakt, iż zadania realizowane będą przez doświadczoną kadrę, istnieje ograniczone prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka w poważnym rozmiarze. Niemniej jednak ryzyko jest bardzo istotne, może bowiem godzić w podstawy realizacji Strategii. Ryzyko zostanie ograniczone dzięki ścisłemu przestrzeganiu zapisów ustawy Prawo zamówień publicznych przy wyłanianiu wykonawców wszystkich zadań. Projekt techniczny przedsięwzięcia został wykonany przez wykonawców posiadających uprawnienia do projektowania. Odpowiedzialność wykonawcza na etapie realizacji projektu zostanie scedowana na wykonawców robót budowlanych oraz wykonawców dostaw. Ponadto partnerzy prowadzą w jednostkach systemy szkoleń, w ramach których pracownicy merytoryczni w sprawach administracyjnych oraz udzielania zamówień publicznych, systematycznie podnoszą kwalifikację i wiedzę w tym zakresie. Strona 59 z 73

Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze 3 Ryzyko związane z wykonawcami zadań Bankructwo wykonawcy Rażące naruszenia umowy przez wykonawców skutkujące rozwiązaniem umowy Znaczne opóźnienie realizacji projektów, a w skrajnym przypadku ich nieukończenie Konieczność zatrudnienia innego wykonawcy (dodatkowa procedura) średnie Projektodawca określa wymagania dotyczące spełnienia norm jakości oraz w zakresie gwarancji. Spełnienie wszystkich norm jakości oraz sposób realizacji prac będzie monitorował nadzór inwestorski. Stałe monitorowanie postępów prac oraz odchyleń od harmonogramu powinno uchronić przed niespodziewanym długotrwałym zatrzymaniem prac przez wykonawców. 4 Ryzyko budowlane Błędy w dokumentacji projektowej Wybór nieodpowiedniej technologii budowy Czynnik ludzki Nieodpowiednia jakość materiałów budowlanych Zdarzenia losowe Opóźnienia w budowie Konieczność zamiennych robót Konieczność poprawiania dokumentacji Zwiększone eksploatacji koszty średnie Wykonawcy prac będą musieli wykazać posiadanie doświadczenia przy podobnych pracach inwestycyjnych. Umowa zawarta z wykonawcami będzie obłożona karami finansowymi za nieterminowe wykonanie robót. Zatrudnienie inspektora nadzoru zminimalizuje ryzyko związane z budową. Ponadto wykonawcy będą zobowiązani do przedłożenia wszelkich certyfikatów i atestów wykorzystanych materiałów. Strona 60 z 73

Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze Brak dokonania pewnych ustaleń w okresie przygotowawczym 5 Konflikty partnerami między Pojawienie się nieprzewidzianych okoliczności, obciążających jednego z partnerów, ale wpływających również na pozostałych Zakłócenia w przepływie środków finansowych oraz dokumentów rozliczeniowych Naruszenie standardów prowadzenia procesów budowlanych oraz rozliczania przez któregoś z partnerów Wydłużenie się procesów inwestycyjnych Ograniczenie projektów, współzależności rezultatów synergii brak Nieosiągnięcie zakładanych wskaźników Negatywny społeczny odbiór niskie Partnerzy mają doświadczenie współpracy ze sobą, mają także świadomość komplementarności swojej oferty. W kontekście realizacji wspólnych przedsięwzięć konieczne wydaje się jednak wstępne ustalenie zakresu potrzebnej dokumentacji oraz bieżące oznaczanie zgodności realizacji z opisanymi planami gmin Zaleca się stosowanie pisemności w relacjach pomiędzy partnerami. Strona 61 z 73

Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze Nieuregulowany stan prawny nieruchomości oraz lokalne protesty mieszkańców to czynniki, które mogą wyraźnie opóźnić realizację projektu. 6 Brak decyzji administracyjnych pozwalających na prowadzenie inwestycji Nieuregulowany stan prawny nieruchomości Lokalne protesty mieszkańców Opóźnienie prac rozpoczęcia niskie Pierwsze z ryzyk zostanie wyeliminowane poprzez odpowiednie przygotowanie projektu pod względem administracyjnym przez doświadczony zespół projektowy. Zapobieganiu ryzyka sprzeciwu mieszkańców wobec realizacji inwestycji sprzyjać będzie bieżące informowanie lokalnej społeczności o planach podejmowania poszczególnych działań w ramach przedsięwzięcia i korzyściach, jakie niesie ze sobą realizacja projektów. Strona 62 z 73

Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze 7 Ryzyko finansowe Niedoszacowanie wartości zamówienia / błędy w kosztorysach Wzrost materiałów/usług cen Nieterminowe przekazywanie transz na realizację projektów Konieczności zwiększenia wkładu własnego Problemy z zachowaniem płynności finansowej (może doprowadzić to do niewypłacalności, a w konsekwencji do przerwania realizacji zadań, a w konsekwencji do rozwiązania umowy o dofinansowanie) W skrajnych przypadkach może to skutkować czasowym wykluczeniem z ubiegania o jakiekolwiek środki europejskie niskie Wzrost cen to czynnik stricte makroekonomiczny, uzależniony od warunków gospodarczych kraju. Należy zwrócić uwagę na fakt, że wzrost cen to głównie wynik dalszego wzrostu gospodarczego i procesu doganiania gospodarek zachodnioeuropejskich. Obecnie sytuacja gospodarcza Polski jest stabilna, co wynika z poziomu aktualnych wskaźników makroekonomicznych. Skutki wystąpienia tego ryzyka regulowane będą w finansowych warunkach umów zawieranych z wykonawcami. Konieczne jest etapowe aktualizowanie przyjętych na wstępie założeń kosztowych, by odpowiednio wcześnie podjąć decyzję o modyfikacji projektu lub zwiększeniu przeznaczonych środków. Strona 63 z 73

Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze 8 Utrata kluczowego personelu podczas realizacji zadań ujętych w strategii Odejście specjalistów spowodowane konfliktami Problemy z realizacją projektów Konieczność przeprowadzania organizacyjnych Opóźnienia w realizacji zmian średnie Zalecane jest stosowanie zarządzania łączącego siły Partnerów z zewnętrznym wsparciem. Dzięki zdywersyfikowaniu odpowiedzialności zmniejszą się skutki wyłączenia się z zespołu projektowego określonych osób. Zmniejszeniu skutków wystąpienia ryzyka będzie służyć staranne pisemne dokumentowanie wydarzeń, decyzji, ryzyk, ustaleń. Niezbędne jest zagwarantowanie warunków do przeprowadzenia sukcesji po odchodzącym personelu. 9 Zdarzenia losowe (np. wypadki, znaleziska archeologiczne) Największe znaczenie ma w projektach budowlanych. Chełm jest miastem o bogatej historii, w czasie prowadzenia prac budowlanych możliwe są przerwy wywołane na przykład odnajdywaniem śladów dziedzictwa historycznego Wydłużanie się prac Wzrost kosztów prowadzonych prac średnie Przyjąć odpowiednio elastyczne terminy realizacji oraz rezerwę kosztową. 10 Nieoczekiwane skutki dla środowiska naturalnego Głównie skutki wystąpienia nieoczekiwanych emisji do środowiska w trakcie prac budowlanych Wydłużenie się prac Wzrost kosztów prac Odpowiedzialność szkody na środowisku za niskie Wymagać i kontrolować wykonawców w zakresie przestrzegania norm ochronnych. Strona 64 z 73

Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze Niewłaściwe określenie kwalifikowalności VAT skutkujące: 1) Odrzuceniem wniosków w ocenie formalnej 11 Ryzyko regulacyjne Niejasne regulacje dotyczące kwalifikowalności VAT Brak wiedzy partnerów na temat kwalifikowalności VAT 2) VAT określony we wniosku jako kwalifikowalny - konieczność zwrotu dotacji z odsetkami przyznanej na VAT w przypadku wystąpienia możliwości odzyskania VAT niskie Kwalifikowalność VAT w projektach powinna być analizowana każdorazowo indywidualnie dla każdego z zadań. W wielu przypadkach jedynie uzyskanie interpretacji indywidualnej organów skarbów daje pewność co do kwalifikowalności VAT. 3) VAT określony we wniosku jako niekwalifikowalny - brak możliwości odzyskania VAT z uwagi na specyficzne podejście organów podatkowych Strona 65 z 73

Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze 12 Ryzyko marginalizacji politycznej - zmiana stanowiska rządu w sprawie sytuacji ściany wschodniej Brak inwestycji Polska Wschodnia bywa marginalizowana przez Brak wartościowych sferę rządzącą, co wiąże innowacji się w szczególności Ograniczone z pomijaniem inwestycji zainteresowanie na tym terenie, ale wykorzystaniem również z niekorzystnymi rezultatów projektów decyzjami lokalizacyjnymi niskie Brak realnego wpływu na możliwość zminimalizowania ryzyka Obserwować ryzyko i przewidzieć działania łagodzące Zaangażować lokalne i regionalne media Zaangażować miejscowe i regionalne siły polityczne 13 Ryzyko zmiany priorytetów strategicznych - zmiana podejścia władz regionalnych Nieustannie zderzają się ze sobą opinie na temat sposobu ustalenia priorytetów rozwoju dla regionu Przesunięcie środków ze wsparcia ośrodków funkcjonalnych na inne cele podważyłoby szanse na zrealizowanie przedsięwzięć Brak środków na realizację przedsięwzięć Brak osiągnięcia rezultatów możliwości założonych niskie Znaczenie ryzyka jest o tyle małe, że wypełnienie zobowiązań władz województwa oceniane będzie jako wypełnienie postanowień porozumień z rządem i Komisją Europejską Obserwować ryzyko i przewidzieć działania łagodzące Zaangażować lokalne i regionalne media Zaangażować miejscowe i regionalne siły polityczne Strona 66 z 73

Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze Zaprzestanie lub ograniczenie lub zmiana planów inwestycyjnych 14 Ryzyko zmiany priorytetów strategicznych - zmiana władz samorządowych Dojście do władzy sił politycznych z inną wizją rozwoju lokalnego Zagrożenie niezrealizowania projektów w całości i nieosiągnięcia założonych rezultatów Konieczność zwrotu części dotacji niskie Utrwalić społeczną akceptację dla przedsięwzięć ujętych w Strategii Zaangażować różne środowiska polityczne do tworzenia rozwiązań w obszarze realizacji Strategii Ryzyko nałożenia korekt finansowych 15 Niewłaściwie zdiagnozowane zapotrzebowanie na realizację poszczególnych zadań (zainteresowanie inne niż przewidywano) Skutkiem tego ryzyka może być brak zainteresowania kształceniem zawodowym, a tym Niewłaściwa analiza trendów demograficznych samym nieosiągnięcie do potrzeb edukacyjnych założonych wskaźników Zmiany w edukacji na rezultatu, co może szczeblach krajowych skutkować nawet zwrotem wraz z odsetkami otrzymanych z UE środków finansowych na realizację przedsięwzięcia. Znaczenie tego ryzyka należy określić jako "wysokie", ale prawdopodobieństwo jego wystąpienia jest "niskie". Beneficjent prowadzi diagnozę, która pozwala zdefiniować potrzeby w zakresie edukacji oraz rynku pracy. Ponadto prowadzone będą działania informacyjne zachęcające do nauki zawodu w specjalizacjach RSI Województwa Lubelskiego. Strona 67 z 73

Lp. Rodzaje ryzyka Przyczyny Skutki Kategoria ryzyka (niskie, średnie, wysokie Środki zapobiegawcze 16 Nieprzewidziane zmiany społeczno-gospodarcze (m.in. rynek pracy) Zmiana zapotrzebowania na usługi rynku pracy (zwiększenie lub zmniejszenie) Brak możliwości wyboru grupy docelowej w projektach Ograniczenie nieinwestycyjnych zapotrzebowania na projekt za sprawą programów socjalnych o zasięgu krajowym bądź zbyt duża konkurencja do udziału w nich niskie Potrzeby mieszkańców zostały dobrze ocenione i zmierzone Aby zmniejszyć ryzyko należy zadbać o odpowiednią promocję zadań wpisanych do Strategii 17 Nieoczekiwany sprzeciw społeczny Brak akceptacji dla wybranych zadań objętych Strategią Wykorzystanie tematyki objętej Strategią do prowadzenia walki politycznej Utrudnienie w realizacji projektów Opóźnienie realizacji niskie Tematyka projektów nie powinna budzić sprzeciwów mieszkańców Aby zminimalizować ryzyko, należy zadbać o odpowiednią informację dla społeczeństwa Źródło: Opracowanie własne Strona 68 z 73

6.3 Działania zapobiegawcze Zespół odpowiedzialny za wdrażanie SPT powinien określić i w sposób cykliczny aktualizować działania eliminujące przyczyny potencjalnych ryzyk w celu zapobiegania ich wystąpieniu. Działania zapobiegawcze powinny być dostosowane do skutków potencjalnych problemów. Matryca ryzyk powinna być prowadzona oddzielnie dla każdego z projektów zintegrowanych, jednakże zawsze powinna być dokonywana ocena wpływu pojawienia się ryzyka w ramach projektu na możliwość realizacji całej Strategii SPT. Strona 69 z 73

7 Załączniki 7.1 Lokalizacja projektów/działań Projekty zintegrowane objęte Strategią mają na celu w znaczącej mierze oddziaływanie na cały obszar funkcjonalny. Na mapach pokazane są schematycznie lokalizacje przedmiotowych projektów z zaznaczeniem tych, których oddziaływanie nie jest wyłącznie miejscowe. Strona 70 z 73

Mapa 3. Lokalizacja projektów zintegrowanych na obszarze ChOF Chełmski Łańcuch Kreatywności Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej Budowa niskoemisyjnego systemu transportu miejskiego Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e-usług publicznych Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia Dostosowanie sposobu kształcenia do potrzeb rynku pracy Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie Gmina Chełm Gmina Kamień Źródło: Opracowanie własne na podstawie https://www.google.pl/maps Strona 71 z 73

Mapa 4. Lokalizacja projektów zintegrowanych na mapie ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Chełm 1 5 3 4,7 6 2 1. Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej 2. Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia Etap I 3. Budowa niskoemisyjnego systemu transportu miejskiego w Chełmie oraz Chełmskim Obszarze Funkcjonalnym 4. Dostosowanie sposobu kształcenia do potrzeb rynku pracy wyposażenie szkół zawodowych i ustawicznych Miasta Chełm 5. Chełmski Łańcuch Kreatywności 6. Rewitalizacja Placu Doktora Edwarda Łuczkowskiego wraz z zabytkowymi piwnicami w Chełmie 7. Cyfryzacja Urzędu Miasta Chełm oraz wdrożenie e-usług publicznych dla mieszkańców Miasta Chełm Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://d.naszemiasto.pl/k/r/e7/36/5107b06032b11_z.pdf Strona 72 z 73