Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw

Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw Raport z badania ilościowego zrealizowanego na zlecenie Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki Opracowanie: BBS OBSERWATOR Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Kraków, lipiec 2009

Spis treści 1. OPIS BADAŃ.... 5 1.1 CEL PROJEKTU.... 5 1.2 METODA BADAŃ.... 5 1.3 OPIS PRÓBY.... 5 UWAGI DO CZYTANIA RAPORTU... 11 2. STRESZCZENIE BADAŃ.... 13 3. SZCZEGÓŁOWE WYNIKI BADAŃ.... 21 3.1 SYTUACJA I PLANY KADROWE PRZEDSIĘBIORSTW.... 21 3.1.1 Zatrudnienie na przestrzeni ostatniego roku.... 21 3.1.2 Identyfikacja przyczyn spadku zatrudnienia.... 24 3.1.3 Proces restrukturyzacji, przekwalifikowanie pracowników.... 26 3.1.4 Plany restrukturyzacyjne (przebranżowienie przedsiębiorstwa)... 27 3.2 SYTUACJA FINANSOWA ORAZ KONDYCJA PRZEDSIĘBIORSTW... 30 3.2.1 Zmiany, jakie nastąpiły w ciągu ostatniego roku... 30 3.2.2 Ocena kondycji gospodarki w Polsce i Małopolsce.... 36 3.3 PLANY ZWIĄZANE Z DZIAŁALNOŚCIĄ FIRMY W ROKU 2009.... 40 3.3.1 Zatrudnienie.... 40 3.3.2 Produkcja.... 42 3.3.3 Reklama.... 44 3.3.4 Wydatki inwestycyjne.... 45 3.3.5 Podnoszenie kwalifikacji pracowników... 46 3.4 KREDYTY... 48 3.5 OCENA RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ W BIEŻĄCYM ROKU.... 51 3.6 WIEDZA PRZEDSIĘBIORCÓW NA TEMAT FUNDUSZY ORAZ KORZYSTANIE Z NICH.... 65 3.6.1 Znajomość i korzystanie z funduszy pożyczkowych... 65 3.6.2 Korzystanie z funduszy unijnych w zakresie programów podnoszących kwalifikacje pracowników... 67 3.7 KRYZYS SKUTKI, MINIMALIZOWANIE JEGO NASTĘPSTW.... 69 3.8 PODSUMOWANIE I GŁÓWNE WNIOSKI... 73 4. ANEKS - WYKRESY.... 78 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR 1

Spis tabel TABELA 1 STANOWISKO ZAJMOWANE PRZEZ RESPONDENTA... 6 TABELA 2 ZAŁOŻONA STRUKTURA PRÓBY ZE WZGLĘDU NA WIELKOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA... 6 TABELA 3 STRUKTURA OTRZYMANEJ BAZY GUS ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ ZATRUDNIONYCH... 7 TABELA 4 STRUKTURA WYLOSOWANEJ PRÓBY ZE WZGLĘDU NA WIELKOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA... 7 TABELA 5 STRUKTURA PRÓBY ZREALIZOWANEJ ZE WZGLĘDU NA REGIONY NUTS 3... 8 TABELA 6 STRUKTURA BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW REGION NUTS 3 I LICZBA ZATRUDNIONYCH... 9 TABELA 7 STRUKTURA BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW WEDLE BRANŻ ORAZ REGIONÓW NUTS 3... 10 TABELA 8 STRUKTURA BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW WEDLE BRANŻ REKODOWANYCH... 11 TABELA 9 STRUKTURA BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW WEDLE BRANŻ REKODOWANYCH ORAZ LICZBY ZATRUDNIONYCH... 11 TABELA 10 POZIOM ZATRUDNIENIA NA PRZESTRZENI OSTATNIEGO ROKU WEDLE PODZIAŁU NUTS 3... 12 TABELA 11 POZIOM ZATRUDNIENIA NA PRZESTRZENI OSTATNIEGO ROKU WEDLE WIELKOŚCI FIRMY... 21 TABELA 12 POZIOM ZATRUDNIENIA W OSTATNIM ROKU WEDLE BRANŻ... 22 TABELA 13 PRZYCZYNY SPADKU ZATRUDNIENIA WEDLE PODZIAŁU NUTS 3... 23 TABELA 14 PRZYCZYNY SPADKU ZATRUDNIENIA WEDLE WIELKOŚCI FIRMY... 24 TABELA 15 RESTRUKTURYZACJA A PRZEKWALIFIKOWANIE PRACOWNIKÓW... 25 TABELA 16 PLANY RESTRUKTURYZACYJNE MAŁOPOLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW NUTS 3... 26 TABELA 17 PLANY RESTRUKTURYZACYJNE PRZEKWALIFIKOWANIE PRACOWNIKÓW... 27 TABELA 18 PLANY RESTRUKTURYZACYJNE W DOMINUJĄCYCH BRANŻACH... 28 TABELA 19 PLANY RESTRUKTURYZACYJNE W FIRMACH O OKREŚLONEJ WIELKOŚCI... 29 TABELA 20 ZMIANY SYTUACJI FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW W POSZCZEGÓLNYCH REGIONACH... 31 TABELA 21 ZMIANY SYTUACJI FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW W BRANŻACH... 32 TABELA 22 POSTRZEGANIE KONDYCJI BRANŻY W KTÓREJ DZIAŁA DANA FIRMA WEDLE REGIONÓW... 34 TABELA 23 POSTRZEGANIE KONDYCJI BRANŻY W KTÓREJ DZIAŁA DANA FIRMA WEDLE DOMINUJĄCYCH BRANŻ... 35 TABELA 24 OCENA KONDYCJI GOSPODARKI W POLSCE W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU...37 TABELA 25 OCENA KONDYCJI GOSPODARKI W POLSCE W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU WEDLE BRANŻ... 37 TABELA 26 OCENA KONDYCJI GOSPODARKI W MAŁOPOLSCE NA TLE CAŁEGO KRAJU WEDLE REGIONÓW... 39 TABELA 27 OCENA KONDYCJI GOSPODARKI W MAŁOPOLSCE NA TLE CAŁEGO KRAJU WEDLE BRANŻ... 39 TABELA 28 PLANY PRZEDSIĘBIORSTW NA NAJBLIŻSZY ROK ZWIĄZANE Z ZATRUDNIENIEM... 40 TABELA 29 PLANY PRZEDSIĘBIORSTW NA NAJBLIŻSZY ROK ZWIĄZANE Z ZATRUDNIENIEM NA POSZCZEGÓLNYCH STANOWISKACH. 41 TABELA 30 PLANY PRZEDSIĘBIORSTW NA NAJBLIŻSZY ROK ZWIĄZANE Z ZATRUDNIENIEM W POSZCZEGÓLNYCH DZIAŁACH... 41 TABELA 31 PLANY PRZEDSIĘBIORSTW NA NAJBLIŻSZY ROK ZWIĄZANE Z PRODUKCJĄ... 42 TABELA 32 PLANY PRZEDSIĘBIORSTW NA NAJBLIŻSZY ROK ZWIĄZANE Z PRODUKCJĄ WEDLE DOMINUJĄCYCH BRANŻ... 42 TABELA 33 PLANY PRZEDSIĘBIORSTW NA NAJBLIŻSZY ROK ZWIĄZANE Z WYDATKAMI REKLAMOWYMI... 44 TABELA 34 PLANY PRZEDSIĘBIORSTW NA NAJBLIŻSZY ROK ZWIĄZANE Z WYDATKAMI INWESTYCYJNYMI... 45 TABELA 35 PLANY PRZEDSIĘBIORSTW NA NAJBLIŻSZY ROK ZWIĄZANE Z PODNOSZENIEM KWALIFIKACJI PRACOWNIKÓW... 46 TABELA 36 PLANY PRZEDSIĘBIORSTW NA NAJBLIŻSZY ROK ZWIĄZANE Z PODNOSZENIEM KWALIFIKACJI PRACOWNIKÓW WEDŁUG BRANŻ... 47 TABELA 37 OKREŚLENIE ODSETKA PRZEDSIĘBIORSTW, KTÓRE STARAŁY SIĘ O KREDYT... 48 TABELA 38 OKREŚLENIE ODSETKA PRZEDSIĘBIORSTW, KTÓRE STARAŁY SIĘ O KREDYT (WEDŁUG WIELKOŚCI FIRMY)... 48 TABELA 39 OKREŚLENIE ODSETKA PRZEDSIĘBIORSTW, KTÓRE STARAŁY SIĘ O KREDYT WEDŁUG BRANŻ... 49 TABELA 40 OKREŚLENIE ODSETKA PRZEDSIĘBIORSTW, KTÓRE OTRZYMAŁY KREDYT... 49 TABELA 41 OKREŚLENIE ODSETKA PRZEDSIĘBIORSTW, KTÓRE OTRZYMAŁY KREDYT WEDLE BRANŻ... 50 TABELA 42 OCENA RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ZE WZGLĘDU NA WYRÓŻNIONE CZYNNIKI... 51 TABELA 43 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (KOSZTY PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI). 52 TABELA 44 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (KRYZYS GOSPODARCZY NA ŚWIECIE)... 54 TABELA 45 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (WZROST KONKURENCYJNOŚCI)... 54 TABELA 46 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (ZATORY PŁATNICZE)... 56 TABELA 47 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (OSŁABIENIE POPYTU W POLSCE)... 55 TABELA 48 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (KURS ZŁOTEGO DO EURO)... 56 TABELA 49 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (BRAK TRWAŁYCH RELACJI Z KLIENTEM). 57 TABELA 50 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (OGRANICZONY DOSTĘP DO KREDYTÓW) 58 TABELA 51 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (NIEUCZCIWOŚĆ KONTRAHENTÓW)... 58 2 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR

TABELA 52 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (NIEDOBÓR PRACOWNIKÓW WYSOKO WYKWALIFIKOWANYCH)... 59 TABELA 53 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (RELACJE WEWNĄTRZ FIRMY)... 60 TABELA 54 NAJWAŻNIEJSZE OBSZARY W KTÓRYCH WZROSŁO W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU RYZYKO PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI60 TABELA 55 NAJWAŻNIEJSZE OBSZARY W KTÓRYCH WZROSŁO W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU RYZYKO PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (WEDŁUG WIELKOŚCI FIRMY)... 61 TABELA 56 NAJWAŻNIEJSZE OBSZARY W KTÓRYCH WZROSŁO W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU RYZYKO PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI (WEDŁUG DOMINUJĄCYCH BRANŻ)... 62 TABELA 57 ZNAJOMOŚĆ FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH... 65 TABELA 58 ZNAJOMOŚĆ FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH (WEDŁUG WIELKOŚCI FIRMY)... 65 TABELA 59 ODSETEK FIRM, KTÓRE KORZYSTAŁY Z FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH... 66 TABELA 60 ODSETEK FIRM, KTÓRE KORZYSTAŁY Z FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH (WEDŁUG WIELKOŚCI FIRMY)... 66 TABELA 61 ODSETEK FIRM, KTÓRE KORZYSTAŁY Z FUNDUSZY UNIJNYCH W ZAKRESIE PROGRAMÓW PODNOSZĄCYCH KWALIFIKACJE PRACOWNIKÓW... 67 TABELA 62 ODSETEK FIRM, KTÓRE ZAMIERZAJĄ SKORZYSTAĆ Z FUNDUSZY UNIJNYCH W ZAKRESIE PROGRAMÓW PODNOSZĄCYCH KWALIFIKACJE PRACOWNIKÓW... 67 TABELA 63 ZIDENTYFIKOWANIE NAJBARDZIEJ POTRZEBNYCH SZKOLEŃ PODNOSZĄCYCH KWALIFIKACJE PRACOWNIKÓW... 68 TABELA 64 ZIDENTYFIKOWANIE NAJBARDZIEJ POTRZEBNYCH SZKOLEŃ PODNOSZĄCYCH KWALIFIKACJE PRACOWNIKÓW (PROPOZYCJE RESPONDENTÓW)... 69 TABELA 65 ODCZUWANIE SKUTKÓW KRYZYSU GOSPODARCZEGO NA ŚWIECIE W OPINII BADANYCH... 70 TABELA 66 WPROWADZENIE DZIAŁAŃ MAJĄCYCH ZMINIMALIZOWAĆ SKUTKI KRYZYSU GOSPODARCZEGO... 70 TABELA 67 PRZYKŁADY DZIAŁAŃ, KTÓRE WPROWADZONO, ABY ZMINIMALIZOWAĆ SKUTKI KRYZYSU... 71 TABELA 68 PLANOWANIE DZIAŁAŃ MAJĄCYCH ZAPOBIEGAĆ SKUTKOM KRYZYSU GOSPODARCZEGO... 72 TABELA 69 PLANOWANE DZIAŁANIA, KTÓRE MAJĄ ZMINIMALIZOWAĆ SKUTKI KRYZYSU... 72 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR 3

Spis wykresów WYKRES 1 ZMIANY SYTUACJI FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU... 30 WYKRES 2 POSTRZEGANIE KONDYCJI BRANŻY W KTÓREJ DZIAŁA DANA FIRMA... 33 WYKRES 3 OCENA KONDYCJI GOSPODARKI W POLSCE W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU... 36 WYKRES 4 OCENA KONDYCJI GOSPODARKI W MAŁOPOLSCE NA TLE CAŁEGO KRAJU... 37 WYKRES 5 OCENA RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ZE WZGLĘDU NA WYRÓŻNIONE CZYNNIKI... 52 WYKRES 6 STRUKTURA PRÓBY WEDŁUG REGIONÓW NUTS 3... 78 WYKRES 7 STRUKTURA PRÓBY WEDŁUG REGIONÓW NUTS 3... 78 WYKRES 8 STRUKTURA PRÓBY WEDŁUG BRANŻ... 79 WYKRES 9 STATUS RESPONDENTÓW (FUNKCJA PEŁNIONA W FIRMIE)... 80 WYKRES 10 STAN ZATRUDNIENIA W BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTWACH W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU... 81 WYKRES 11 IDENTYFIKACJA PRZYCZYN SPADKU ZATRUDNIENIA W OSTATNIM ROKU... 82 WYKRES 12 PRZEKWALIFIKOWANIE PRACOWNIKÓW WYNIKAJĄCE Z RESTRUKTURYZACJI... 83 WYKRES 13 PLANY RESTRUKTURYZACYJNE BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW... 83 WYKRES 14 ZMIANY SYTUACJI FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU... 84 WYKRES 15 POSTRZEGANIE KONDYCJI BRANŻY NA PRZESTRZENI OSTATNIEGO ROKU... 84 WYKRES 16 OCENA KONDYCJI GOSPODARKI W POLSCE W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU... 84 WYKRES 17 OCENA SYTUACJI GOSPODARCZEJ WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO... 86 WYKRES 18 OCENA SYTUACJI GOSPODARCZEJ PRZEDSIĘBIORSTWA, BRANŻY, POLSKI I MAŁOPOLSKI... 86 WYKRES 19 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW W POSZCZEGÓLNYCH OBSZARACH DZIAŁANIA... 87 WYKRES 20 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW W DZIEDZINIE ZATRUDNIENIA... 87 WYKRES 21 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW W DZIEDZINIE PRODUKCJI... 88 WYKRES 22 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW W DZIEDZINIE WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH... 89 WYKRES 23 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW W DZIEDZINIE WYDATKÓW NA REKLAMĘ... 90 WYKRES 24 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW ZWIĄZANYCH Z PODNOSZENIEM KWALIFIKACJI PRACOWNIKÓW... 90 WYKRES 25 IDENTYFIKACJA STANOWISK, KTÓRE OBEJMIE ZWIĘKSZENIE ZATRUDNIENIA... 91 WYKRES 26 IDENTYFIKACJA DZIAŁÓW, KTÓRE OBEJMIE ZWIĘKSZENIE ZATRUDNIENIA... 91 WYKRES 27 ODSETEK FIRM, KTÓRE W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU STARAŁY SIĘ O KREDYT... 92 WYKRES 28 ODSETEK FIRM, KTÓRE W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU UZYSKAŁY KREDYT... 92 WYKRES 29 IDENTYFIKACJA OBSZARÓW, W KTÓRYCH WZROSŁO RYZYKO ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM DZIAŁALNOŚCI... 93 WYKRES 30 ZNAJOMOŚĆ FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH... 94 WYKRES 31 KORZYSTANIE Z FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH... 94 WYKRES 32 KORZYSTANIE Z FUNDUSZY UNIJNYCH W ZAKRESIE PROGRAMÓW PODNOSZĄCYCH KWALIFIKACJE PRACOWNIKÓW.. 95 WYKRES 33 PLANY ZWIĄZANE Z KORZYSTANIEM Z PROGRAMÓW PODNOSZĄCYCH KWALIFIKACJE PRACOWNIKÓW... 95 WYKRES 34 IDENTYFIKACJA NAJBARDZIEJ POTRZEBNYCH SZKOLEŃ PODNOSZĄCYCH KWALIFIKACJE PRACOWNIKÓW... 96 WYKRES 35 ODCZUWANIE SKUTKÓW KRYZYSU GOSPODARCZEGO... 97 WYKRES 36 WPROWADZENIE DZIAŁAŃ MAJĄCYCH ZMINIMALIZOWAĆ SKUTKI KRYZYSU GOSPODARCZEGO NA ŚWIECIE... 97 WYKRES 37 PLANY ZWIĄZANE Z WPROWADZENIEM DZIAŁAŃ MAJĄCYCH ZREDUKOWAĆ SKUTKI KRYZYSU GOSPODARCZEGO... 98 WYKRES 38 IDENTYFIKACJA DZIAŁAŃ, KTÓRE WPROWADZONO, ABY ZŁAGODZIĆ SKUTKI KRYZYSU... 99 WYKRES 39 IDENTYFIKACJA DZIAŁAŃ, JAKIE PRZEDSIĘBIORSTWA ZAMIERZAJĄ WPROWADZIĆ, ABY ZMINIMALIZOWAĆ SKUTKI KRYZYSU... 99 4 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR

1. Opis badań. Niniejsze opracowanie przedstawia wyniki badania pt. Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw. Badanie wykonano na zlecenie Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki działającego w strukturach Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego. Projekt współfinansowany jest przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Autorzy opracowania: Dariusz Jacek Socała i Przemysław Budziło. 1.1 Cel projektu. Celem projektu było zbadanie, jak kształtuje się sytuacja finansowa i kadrowa małopolskich przedsiębiorstw w kontekście oddziaływania światowego kryzysu gospodarczego. 1.2 Metoda badań. Badania zostały zrealizowane metodą ilościową, za pomocą wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI). Kwestionariusz wywiadu opracowało BBS Obserwator na podstawie wskazówek i uwag przekazanych przez Zleceniodawcę. Przed rozpoczęciem badań przeprowadzono pilotaż narzędzia badawczego 6 wywiadów z przedstawicielami małych i średnich przedsiębiorstw. Pilotaż pozwolił na dopracowanie ostatecznej wersji kwestionariusza wywiadu. Średni czas trwania efektywnego wywiadu wyniósł 12 minut i 14 sekund. 1.3 Opis próby. W przeprowadzonym badaniu uczestniczyli właściciele bądź współwłaściciele firm, przedstawiciele wyższej kadry zarządzającej przedsiębiorstw prezesi, dyrektorzy bądź ich zastępcy, członkowie zarządu bądź pracownicy, którzy zostali wskazani w przedsiębiorstwie przez dyrekcję / kadrę zarządzającą. Respondentami były osoby znające bardzo dobrze specyfikę danego przedsiębiorstwa. W przeważającej większości (67,6%) badanymi były osoby zarządzające przedsiębiorstwem, wśród pozostałych osób badanych najliczniejszą grupę stanowią główni księgowi (14,2%). Szczegółową strukturę badanej próby, ze względu na stanowisko zajmowane przez respondenta w przedsiębiorstwie, przedstawia tabela 1 znajdująca się na następnej stronie. Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR 5

Tabela 1 Stanowisko zajmowane przez respondenta Proszę powiedzieć, jaką funkcję pełni Pan(i) w firmie? dyrektor / właściciel / współwłaściciel / prezes główny księgowy kierownik działu / asystent dyrektora Inne (np. notariusz, likwidator firmy, doradca finansowy) członek zarządu / pełnomocnik firmy kadrowa / pracownik administracyjny Miasto Kraków Region Region NUTS 3 Region Region N % N % N % N % N % N % 58 64,4% 69 67,0% 72 66,7% 52 71,2% 53 69,7% 304 67,6% 14 15,6% 15 14,6% 15 13,9% 11 15,1% 9 11,8% 64 14,2% 8 8,9% 11 10,7% 10 9,3% 5 6,8% 5 6,6% 39 8,7% 4 4,4% 3 2,9% 5 4,6% 0,0% 6 7,9% 18 4,0% 3 3,3% 2 1,9% 4 3,7% 2 2,7% 2 2,6% 13 2,9% 3 3,3% 3 2,9% 2 1,9% 3 4,1% 1 1,3% 12 2,7% 90 100,00% 103 100,00% 108 100,00% 73 100,00% 76 100,00% 450 100,00% Źródło: Badanie ankietowe Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw Badanie przeprowadzono na reprezentatywnej próbie 450 przedsiębiorstw. Przy doborze próby zastosowano losowanie proste warstwowe na podstawie otrzymanej od Zleceniodawcy, losowania dokonano opierając się na operacie REGON. W trakcie badań ponownie dokonano losowania prostego w przypadku czwartego nieudanego kontaktu (szczegóły losowania opisano poniżej). Wstępnie założono następującą strukturę próby ze względu na wielkość przedsiębiorstwa: Tabela 2 Założona struktura próby ze względu na wielkość przedsiębiorstwa Wielkość przedsiębiorstwa Liczba wywiadów Mikro i małe przedsiębiorstwa (do 49 osób) 300 Średnie firmy (od 50 do 249 osób) 100 Duże firmy (powyżej 250 osób) 50 Razem 450 Źródło: Badanie ankietowe Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw Baza GUS-u otrzymana od Zleceniodawcy obejmowała: firmy zatrudniające do 49 osób 296214 rekordów, firmy od 50 do 149 osób 2274 rekordów i firmy powyżej 250 osób 348 rekordów. 6 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR

Bazę poddano czyszczeniu - usunięto firmy z sektora publicznego i firmy, które nie posiadały numeru telefonu lub podany numer był nieprawidłowy (za krótki, za długi). W przypadku dużych firm (powyżej 250 osób) starano się uzupełnić wszystkie numery telefonów, tym sposobem udało się uzyskać 197 pełnych rekordów. Po wyczyszczeniu bazy podzielono ją na y według klasyfikacji NUTS 3: Tabela 3 Struktura otrzymanej bazy US ze względu na liczbę zatrudnionych Region/liczba zatrudnionych Do 49 osób 50-249 osób Powyżej 250 osób miasto Kraków 52 504 502 102 28 863 170 19 18 368 146 15 23 706 201 40 35 631 224 21 Razem (liczba rekordów dostępnych w bazie po wyczyszczeniu) Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie W skład ów NUTS 3 wchodzą następujące powiaty: 159 072 1 243 197 : powiat, bocheński, miechowski, myślenicki, proszowicki, wielicki; : powiat, brzeski, dąbrowski, miasto Tarnów; : powiat chrzanowski, olkuski,, suski, wadowicki; : powiat gorlicki, limanowski,, nowotarski, tatrzański, miasto Nowy Sącz; miasto Kraków. Przygotowanie w ten sposób bazy umożliwiło przeprowadzenie losowania prostego w obrębie dwóch warstw to jest, firm do 49 osób i od 50 do 249 osób. W przypadku dużych firm (zatrudniających powyżej 250 osób) wykorzystano pełną dostępną bazę stąd próba ta ma charakter wyczerpujący. Struktura wylosowanej bazy danych została przedstawiona w tabeli 4: Tabela 4 Struktura wylosowanej próby ze względu na wielkość przedsiębiorstwa Region/liczba zatrudnionych Do 49 osób 50-249 osób Powyżej 250 osób miasto Kraków 360 120 102 360 120 19 360 120 15 360 120 40 360 120 21 Razem (liczba rekordów wykorzystanych w badaniu) 1 800 600 197 Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR 7

Zrealizowano ostatecznie następującą liczbę wywiadów: z sektora mikro i małych firm (liczba pracujących poniżej 49 osób) 302 wywiady; z sektora średnich firm (od 50 do 249 pracowników) - 109 przedsiębiorstw; z sektora dużych firm (powyżej 250 pracowników) 39 przedsiębiorstw. Tabela 5 przedstawia strukturę warstwową badanej populacji małopolskich przedsiębiorstw wedle klasyfikacji NUTS 3: Tabela 5 Struktura próby zrealizowanej ze względu na y NUTS 3 NUTS 3 N % miasto Kraków 90 20,0% 103 22,9% 108 24,0% 73 16,2% 76 16,9% 450 100,0% Źródło: Badanie ankietowe Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw W przypadku dużych firm nie udało się zrealizować założonej liczby 50 wywiadów (przyczyną była niekompletność bazy GUS, odmowy respondentów, jak i niemożność dotarcia do odpowiedniej osoby, która mogłaby udzielić wywiadu). W tej sytuacji, po konsultacji ze Zleceniodawcą, zrealizowano większą liczbę wywiadów w pozostałych warstwach, tak, aby cała badana populacja obejmowała 450 podmiotów. Jeżeli chodzi o reprezentatywność próby, to oszacowanie błędu w próbie jest niemożliwe, ze względu na jej kwotowo-losowy charakter. Na wstępie ustalono procentowy udział przedsiębiorstw różnej wielkości, a losowanie dotyczyło wyłącznie dwóch warstw - firm do 49 osób oraz od 50 do 250. Taki dobór próby zapewnia dobrą reprezentatywność wyników w odniesieniu do każdej z trzech warstw. 8 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR

Tabela 6 przedstawia zróżnicowanie próby wedle podziału warstwowego przedsiębiorstw na poziomie NUTS 3 oraz wielkości przedsiębiorstwa: Tabela 6 Struktura badanych przedsiębiorstw NUTS 3 i liczba zatrudnionych Ile osób zatrudnionych jest w Pana(i) firmie? do 49 osób 50-249 osób powyżej 250 osób Miasto Kraków Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie Region Region NUTS 3 Region Region N % N % N % N % N % N % 54 60,0% 71 68,9% 72 66,7% 49 67,1% 56 73,7% 302 67,1% 19 21,1% 26 25,2% 31 28,7% 17 23,3% 16 21,1% 109 24,2% 17 18,9% 6 5,8% 5 4,6% 7 9,6% 4 5,3% 39 8,7% 90 100,0% 103 100,0% 108 100,0% 73 100,0% 76 100,0% 450 100,0% W próbie najliczniej reprezentowane są najmniejsze przedsiębiorstwa zatrudniające do 49 osób (67%), co czwarte przedsiębiorstwo reprezentuje firmy zatrudniające od 50 do 249 osób, a niespełna 9% to duże przedsiębiorstwa. Co trzecia badana firma prowadzi działalność w obszarze ogólno pojętych usług, co czwarta firma prowadzi działalność handlową lub prowadzi działalność polegającą na naprawach pojazdów mechanicznych oraz innych produktów użytku indywidualnego. Sektor budownictwa reprezentowany jest przez 14% badanych przedsiębiorstw, przetwórstwo przemysłowe przez 11,3%, pozostałe branże stanowią 14,9%. Łącznie wyróżniono 9 branż: przetwórstwo przemysłowe ; budownictwo ; handel hurtowy i detaliczny ; naprawę pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego ; hotele i restauracje ; transport, gospodarkę magazynową i łączność ; obsługę nieruchomości ; ochronę zdrowia i pomoc społeczną ; działalność usługową, komunalną, społeczną i indywidualną. Ich struktura wraz z podziałem na y zaprezentowana jest na następnej stronie w tabeli 7. Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR 9

Tabela 7 Struktura badanych przedsiębiorstw wedle branż oraz ów NUTS 3 NUTS3 W jakiej branży działa Państwa firma? Miasto Kraków Region Region Region Region Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna pozostała Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego N % N % N % N % N % N % 37 41,1% 35 34,0% 30 27,7% 26 35,6% 26 34,2% 154 34,2% 21 23,3% 25 24,3% 33 30,6% 15 20,5% 21 27,6% 115 25,6% Budownictwo 12 13,3% 11 10,7% 18 16,7% 10 13,7% 12 15,8% 63 14,0% Przetwórstwo przemysłowe 6 6,7% 20 19,4% 9 8,2% 11 15,1% 5 6,6% 51 11,3% Transport, gospodarka magazynowa i łączność 2 2,2% 7 6,8% 4 3,7% 5 6,8% 6 7,9% 24 5,3% Hotele i restauracje 4 4,4% 2 1,9% 8 7,4% 0,0% 0,0% 14 3,1% Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 3 3,3% 1 1,0% 2 1,9% 3 4,1% 1 1,3% 10 2,2% Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Pośrednictwo finansowe 3 3,3% 1 1,0% 2 1,9% 1 1,4% 3 3,9% 10 2,2% 2 2,2% 1 1,0% 2 1,9% 2 2,7% 2 2,6% 9 2,0% 90 100% 103 100% 108 100% 73 100% 76 100% 450 100% Źródło: Badanie ankietowe Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw Dla celów dalszej analizy oraz przejrzystości prezentacji wyników, grupy respondentów reprezentujących najmniej liczne branże zostały włączone do grup skupiających branże o zbliżonym profilu. W związku z tym firmy prowadzące działalność hotelarską oraz te, które prowadzą usługi najmu oraz obsługują firmy prowadzące działalność gospodarczą czy zajmują się pośrednictwem finansowym, połączono w jedną grupę branżową, którą w skrócie nazywać będziemy hotele i restauracje, pośrednictwo finansowe. Firmy, które prowadzą działalność w obszarze ochrony zdrowia i pomocy społecznej włączono do największej grupy firm prowadzących działalność usługową, komunalną, społeczną i indywidualną pozostałą. W ten sposób zostały skonstruowane nowe zmienne, które w sposób uproszczony, ale bardziej przejrzysty opisują profil działania badanych firm. Struktura rekodowanych branż została przedstawiona w tabeli 8 na następnej stronie. 10 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR

Tabela 8 Struktura badanych przedsiębiorstw wedle branż rekodowanych W jakiej branży działa Państwa firma? N % Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna pozostałą; ochrona zdrowia i pomoc społeczna Zwana dalej: Działalność usługowa Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego Zwana dalej: Handel hurtowy i detaliczny 164 36,4% 115 25,6% Budownictwo 63 14,0% Przetwórstwo przemysłowe 51 11,3% Hotele i restauracje; obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej; pośrednictwo finansowe Zwana dalej: Hotele i restauracje; pośrednictwo finansowe 33 7,3% Transport, gospodarka magazynowa i łączność 24 5,3% 450 100,0% Źródło: Badanie ankietowe Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw Duże firmy, czyli te, które zatrudniają powyżej 250 osób, to firmy prowadzące działalność usługową, przetwórczą przemysłową oraz działające w sektorze budownictwa. Wśród pozostałych przedsiębiorstw dominują firmy z branży transportowej, hotelowej oraz usługowej. W branży przetwórczej dwukrotnie częściej niż w pozostałych branżach występowały firmy średnie. Struktura przebadanych przedsiębiorstw wedle branż rekodowanych oraz liczby zatrudnionych pracowników jest przedstawiona w tabeli 9. Tabela 9 Struktura badanych przedsiębiorstw wedle branż rekodowanych oraz liczby zatrudnionych W jakiej branży działa Państwa firma? Ile osób zatrudnionych jest w Pana(i) firmie? Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny Transport, gospodarka magazynowa i łączność Hotele i restauracje; pośrednictwo finansowe Działalność usługowa N % N % N % N % N % N % N % do 49 osób 20 39,2% 34 54,0% 73 63,5% 23 95,8% 30 90,9% 122 74,4% 302 67,1% 50-249 osób 23 45,1% 22 34,9% 31 27,0% 1 4,2% 3 9,1% 29 17,7% 109 24,2% powyżej 250 osób 8 15,7% 7 11,1% 11 9,6% 0,0% 0,0% 13 7,9% 39 8,7% 51 100,0% 63 100,0% 115 100,0% 24 100,0% 33 100,0% 164 100,0% 450 100,0% Źródło: Badanie ankietowe Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR 11

Uwagi do czytania raportu W przypadku przedstawiania wartości procentowych poniżej 1, wyświetlane jest jedynie miejsce dziesiętne po przecinku (np.,9=0,9 lub,1=0,1). Wynika to z formuły przedstawiania wartości przez program SPSS. W przypadku pytań wielowyborowych (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) procenty nie sumują się do 100. W tych sytuacjach podsumowanie nie jest prezentowane. Szczegółowe zestawienia w zasadniczej części raportu uwzględniają wyniki odnoszące się zarówno do całej badanej populacji ( ), jak również w odniesieniu do klasyfikacji NUTS 3 lub wielkości firmy (do 49 osób, 50-249, powyżej 249 osób). Według tych dwóch kryteriów zaprezentowano te tabele, których liczebności ogółem są odpowiedniej wielkości. 12 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR

2. Streszczenie badań. Badanie p.t. Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw zostało wykonane na zlecenie Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki na podstawie zawartej w dniu 4 czerwca 2009 r. umowy pomiędzy Województwem Małopolskim a BBS Obserwator. Badanie jest współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Niniejsze streszczenie przedstawia najważniejsze wnioski z ww. badania, które zostało zrealizowane w czerwcu 2009 roku. Celem projektu było zbadanie, jak kształtuje się sytuacja finansowa i kadrowa małopolskich przedsiębiorstw w okresie światowego kryzysu gospodarczego. Badanie zostało zrealizowane metodą ilościową, za pomocą wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo. Badanie przeprowadzono na reprezentatywnej próbie 450 małopolskich przedsiębiorstw. Zrealizowano ostatecznie następującą liczbę wywiadów: z sektora mikro i małych (liczba pracujących do 49 osób) 302 wywiady, z sektora średnich (od 50 do 249 pracowników) - 109 przedsiębiorstw, z sektora dużych (powyżej 250 pracowników) 39 przedsiębiorstw. W poszczególnych ach ze względu na klasyfikację NUTS 3 zrealizowano następującą liczbę wywiadów: miasto Kraków 90 wywiadów, 103 wywiady, 108 wywiadów, 73 wywiady, 76 wywiadów. Co trzecia badana firma prowadzi działalność w obszarze ogólno pojętych usług, co czwarta firma prowadzi działalność handlową lub prowadzi działalność polegającą na naprawach pojazdów mechanicznych oraz innych produktów użytku indywidualnego. Sektor budownictwa reprezentowany jest przez 14% badanych przedsiębiorstw, a przetwórstwo przemysłowe przez 11,3%. Pozostałe przedsiębiorstwa były reprezentantami kilku innych branż (14,9%). Łącznie wyróżniono 9 branż: przetwórstwo przemysłowe, budownictwo, handel hurtowy i detaliczny, naprawę pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, hotele i restauracje, pośrednictwo finansowe, transport, gospodarkę magazynową i łączność, Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR 13

obsługę nieruchomości, ochronę zdrowia i pomoc społeczną, działalność usługową, komunalną, społeczną i indywidualną. Ze względów analitycznych oraz dla większej klarowności w prezentacji wyników, grupy respondentów reprezentujących najmniej liczne branże zostały włączone do zbiorowości liczniejszych, skupiających branże o zbliżonym profilu. W ten sposób zostało skonstruowanych sześć kategorii pod względem rodzaju aktywności gospodarczej: przetwórstwo przemysłowe, budownictwo, handel hurtowy i detaliczny do którego włączono kategorię naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, transport, gospodarka magazynowa i łączność, hotele i restauracje; pośrednictwo finansowe zawierająca również kategorie obsługa nieruchomości oraz wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, działalność usługowa czyli w szczególności działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna pozostała ; ochrona zdrowia i pomoc społeczna. Duże firmy, to głównie firmy, które działają w sektorze budownictwa oraz te, które zostały zaklasyfikowane do: działalność usługowa i przetwórstwo przemysłowe. Wśród firm z sektora MŚP dominowały branże transport, gospodarka magazynowa i łączność oraz firmy z działu hotele, restauracje, pośrednictwo finansowe. W każdym z badanych podmiotów respondentami byli właściciele bądź współwłaściciele firm, przedstawiciele wyższej kadry zarządzającej przedsiębiorstw prezesi, dyrektorzy bądź ich zastępcy, członkowie zarządu bądź pracownicy, którzy zostali wskazani w przedsiębiorstwie przez dyrekcję / kadrę zarządzającą (były to w każdym przypadku osoby znające bardzo dobrze specyfikę danego przedsiębiorstwa). W przeważającej większości (67,6%) badanymi były osoby zarządzające przedsiębiorstwem, wśród pozostałych osób badanych najliczniejszą grupę stanowią główni księgowi (14,2%), a w następnej kolejności kierownicy działu bądź asystenci dyrektora (8,7%). Wyniki badania miały dostarczyć informacji płynących od przedsiębiorców na temat ich kondycji w obliczu światowego kryzysu gospodarczego. Wyniki wskazują niewątpliwie, że przedsiębiorstwa w Małopolsce dotknięte są oddziaływaniem kryzysu gospodarczego - ponad połowa badanych stwierdziła, że ich przedsiębiorstwo odczuwa jego skutki. Z drugiej strony z badania wynika, że natężenie recesji w poszczególnych ach oraz w branżach jest różne. W zależności od wielkości firmy różne są też oblicza spowolnienia i sposoby radzenia sobie z nim. 14 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR

Pierwszy aspekt poruszony w badaniu, wiąże się ze stanem zatrudnienia w małopolskich przedsiębiorstwach. Niemal 2/3 spośród badanych przedstawicieli firm z Małopolski stwierdziło, że stan zatrudnienia w ich firmie na przestrzeni ostatniego roku utrzymuje się na niezmiennym poziomie; w przypadku 19% badanych firm zatrudnienie zmniejszyło się, a w przypadku 16% przedsiębiorstw zwiększyło. Zdecydowanie największą stabilizację zatrudnienia na przestrzeni ostatniego roku odnotowano w ie m (75% badanych firm), tam też odnotowano najmniejszą skalę redukcji zatrudnienia (11% firm). W przypadku pozostałych ów stabilizacja poziomu zatrudnienia dotyczy zbliżonego odsetka firm od 60 do 63%. Stan zatrudnienia utrzymuje się na niezmiennym poziomie najczęściej w małych firmach zatrudniających do 50 osób, spośród nich w 74% przebadanych firm pozostało na tym samym poziomie co roku temu. Taki sam pułap zatrudnienia utrzymał się w połowie firm średnich i w około 39% dużych. Stabilna sytuacja kadrowa dotyczy przede wszystkim firm z branży transportowej (75%) oraz firm zaklasyfikowanych do działalność usługowa (70%). Zmniejszenie zatrudnienia dotknęło przede wszystkim firmy produkcyjne stało się tak w co trzeciej firmie z branży przetwórstwo przemysłowe. Redukcję zatrudnienia odczuło aż 27% badanych firm z u ego, 22% z u ego i 20% z Krakowa. Największy odsetek firm, w których wzrosło zatrudnienie odnotowano w ie m (21%) oraz w Krakowie (20%). Najrzadziej zwiększały zatrudnienie na przestrzeni ostatniego roku przedsiębiorstwa z u ego (tylko ok. 10% badanych firm z tego u zwiększyło poziom zatrudnienia). Z jednej strony widzimy zatem, że znaczny odsetek firm utrzymał zatrudnienie na podobnym poziomie, ale z pewnością widocznym znakiem przemian spowodowanych recesją jest ruch w kwestii zatrudnienia: niewielki wzrost i przede wszystkim jego spadek (nieco tylko większy ogólnie, ale np. już wśród firm średnich większy aż o 10 pkt. procentowych), który dotknął zwłaszcza firmy produkcyjne z Małopolski. W badaniach starano się rozpoznać, jak respondenci postrzegają przyczyny spadku zatrudnienia. W opinii prawie połowy badanych (49% wskazań) najistotniejszą przyczyną spadku zatrudnienia w ostatnim roku był spadek zamówień, na drugim miejscu wymieniano zmniejszenie obrotów (34%), a na trzecim miejscu spowolnienie gospodarcze (21%). Spadek zamówień, jako przyczynę zmniejszenia poziomu zatrudnienia, wymieniali przede wszystkim respondenci z Krakowa (ok. 67% wskazań), a na zmniejszenie obrotów wskazywali, częściej niż pozostali, przedstawiciele firm z u ego i ego. Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR 15

W środowisku firm małych i średnich spadek zamówień odczuła blisko połowa spośród nich, natomiast odnośnie do firm największych odsetek takich przypadków wzrasta aż do poziomu 62%. Restrukturyzację, jako przyczynę spadku zatrudnienia, wymieniło tylko 7 respondentów. Wszystkich przedstawicieli firm, bez względu na to, czy ich przedsiębiorstwo dokonało już wcześniej restrukturyzacji, zapytano o plany związane z ewentualnym przebranżowieniem. Aż 88% badanych stwierdziło, że ich firma nie ma takich planów. Tylko 6% przedsiębiorstw ma w planach przeprowadzenie restrukturyzacji. Przedstawicieli firm, które planują restrukturyzację spytano w jakich dziedzinach zamierzają przekwalifikować pracowników. W około 19% przypadków restrukturyzacja ma obejmować dziedzinę handlu. Następnym elementem, który poddano badaniu była ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstw na przestrzeni ostatniego rok. Nieco mniej niż połowa badanych (44%) uznała, że jest ona na tym samym poziomie, a wedle 40% pogorszyła się. Tylko 14% badanych w ujęciu całościowym - mogło pochwalić się polepszeniem sytuacji finansowej swoich firm. Jeżeli chodzi o niezmienność sytuacji finansowej na przestrzeni ostatniego roku, to wyróżnia się pod tym względem tak odpowiedzieli przedstawiciele ponad połowy firm z tego obszaru (53%). Jeśli chodzi o polepszenie sytuacji finansowej firm, wszystkie y NUTS 3 prezentują się w tej kwestii podobnie. Sytuacja finansowa w ciągu ostatniego roku pogorszyła się najbardziej w firmach transportowych oraz w tych zaliczonych do kategorii przetwórstwo przemysłowe. Jeżeli chodzi o kondycję branży, w której działa firma, to wedle ok. 38% respondentów w ciągu ostatniego roku nie zmieniła się ona. Jednak odsetek pesymistów jest znaczący połowa (ok. 49%) uznała, że kondycja branży, w której działa firma, pogorszyła się, tylko ok. 9% respondentów było przeciwnego zdania. Skutki pogorszenia się kondycji branży podkreślali przede wszystkim przedstawiciele przedsiębiorstw z u ego (60%), natomiast wybory respondentów pochodzących z pozostałych ów lokowały się w tej kwestii znacznie niżej, w przedziale 10 punktów procentowych (41% - 51%). Polepszenie się kondycji branży stosunkowo częściej podkreślali przedstawiciele u ego (13%) i ego, a najsłabiej ego (6%). W ujęciu według branż polepszenie sytuacji we własnym środowisku sygnalizowali głównie przedstawiciele sektora transportu (12,5%). Pogorszenie kondycji w tym zakresie zgłaszały najczęściej firmy reprezentujące przetwórstwo przemysłowe (63%). Przedsiębiorcy z Małopolski oceniają dość zgodnie gospodarkę naszego kraju w ostatnim roku zdaniem prawie dwóch trzecich respondentów (ok. 64%) pogorszyła się ona. W całej 16 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR

badanej populacji tylko 4% respondentów twierdziło, że kondycja naszej gospodarki polepszyła się. Oceniający negatywnie gospodarkę w Polsce to najczęściej reprezentanci firm z Krakowa (66%). Złe oceny co do stanu gospodarki w Polsce najliczniej były wyrażane przez przedstawicieli branży transportowej (75%) oraz firmy z działu przetwórstwo przemysłowe (69%). Prawie 1/3 odpowiadających (31%) nie potrafi wydać opinii o kondycji gospodarki województwa małopolskiego na tle całego kraju. Może to być pochodną braku wiedzy, ale może też wynikać z trudności jednoznacznego uchwycenia znamion dynamicznie ewoluującego procesu. Wśród badanych z u ego takich firm było aż 38%. Głosy zdecydowanej części badanych rozłożyły się w dość równych odstępach ok. 25% uważa, że kondycja małopolskiej gospodarki jest taka sama w całym kraju, 20% to pesymiści uważają, że jest ona gorsza, a wedle 18%, że lepsza. Najwięcej negatywnych głosów odnośnie do kondycji gospodarki w Małopolsce, wobec ogólnego stanu polskiej gospodarki, odnotowano w ie m 30%. Najkorzystniej formę rynku w Małopolsce oceniali przedstawiciele firm zaklasyfikowanych do hotele, restauracje, pośrednictwo finansowe (27% wskazań pozytywnych), najgorzej przedstawiciele branży transportowej (29% wyborów negatywnych). Kolejną istotną kwestią było rozeznanie się w planach działania firm z województwa małopolskiego w kilku obszarach: w dziedzinie zatrudnienia, produkcji, wydatków inwestycyjnych, wydatków na reklamę oraz wydatków na podnoszenie kwalifikacji pracowników. Jeżeli chodzi o zatrudnienie, to 69% badanych podmiotów z Małopolski zamierza utrzymać je w tym roku na niezmiennym poziomie, 16% planuje jego zwiększenie, a tylko ok. 7% redukcję. Zwiększenie liczebności załogi planują najczęściej firmy z u ego (ok. 19%) oraz z ego (18%) i ego (18%). Zwiększenie zatrudnienia ma dotyczyć przede wszystkim stanowisk przedstawiciela handlowego / sprzedawcy / związanych z obsługą klienta oraz działów handlowych, a w drugiej kolejności przedsiębiorstwa będą poszukiwać pracowników fizycznych oraz pracowników z działów produkcyjnych. Na miejsca pracy mogą również liczyć specjaliści oraz osoby ubiegające się o stanowiska kierownicze. Co czwarte przedsiębiorstwo zamierza utrzymać produkcję na tym samym poziomie. Z kolei podmiotów planujących zwiększenie produkcji (15%) jest ponad dwukrotnie więcej niż tych, które zamierzą ją zmniejszyć (6%). Na możliwe podniesienie poziomu produkcji w najbliższym roku najczęściej wskazywały firmy z branż przetwórstwo przemysłowe 28%. W ie m oraz m częściej wskazywano, że planowane jest utrzymanie produkcji na tym samym poziomie przez najbliższy rok. Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR 17

W przypadku zakładanych wydatków na reklamę 44% badanych przedsiębiorstw zamierza utrzymać je w tym roku na podobnym co wcześniej poziomie zwiększenie lub zmniejszenie planuje taki sam odsetek firm (17%). Stosunkowo najwięcej firm, które zamierzają utrzymać wydatki na reklamę na obecnym poziomie lub je zmniejszyć zlokalizowanych jest w Krakowie i w ie m. Prawie połowa (45%) badanych podmiotów zamierza utrzymać w tym roku wydatki inwestycyjne na tym samym poziomie, a co czwarta firma myśli o ich zwiększeniu. W ie m częściej znajdowano firmy, które zamierzają zwiększyć inwestycje, a w ie m takie, które raczej chcą utrzymania ich na tym samym poziomie. Większość firm nie zamierza zwiększać wydatków w tym roku na podnoszenie kwalifikacji pracowników równo połowa badanych zadeklarowała, że zamierzają je utrzymać na tym samym poziomie, a tylko 16% planuje ich zwiększenie. Najwięcej firm, które planują podniesienie poziomu wydatków na podwyższenie kwalifikacji pracowników w najbliższym roku, znajduje się w ach m (20%) i m (19%). Firmy planujące zwiększenie wydatków na szkolenia, to częściej reprezentanci branż zaklasyfikowanych do hotele, restauracje, pośrednictwo finansowe oraz działalność usługowa, niż przedstawiciele innych branż ujętych w niniejszym badaniu. Respondentom zadano pytanie o zainteresowanie kredytami. Wśród przedsiębiorstw z terenu Małopolski 31% podmiotów starało się uzyskać kredyt w czasie ostatniego roku. Najrzadziej o kredyt ubiegały się firmy z u ego (24%), najczęściej czyniły to przedsiębiorstwa z Krakowa (36%). Im firma mniejsza tym rzadziej wnioskowano o kredyt. Wśród dużych firm nieco ponad połowa (51%) starała się o uzyskanie kredytu, a w przypadku przedsiębiorstw zatrudniających do 50 osób o kredyt starało się tylko co piąte przedsiębiorstwo (22%). Najbardziej zainteresowane pozyskaniem kredytów w czasie ostatniego roku były firmy włączone do przetwórstwo przemysłowe (45%) oraz do handel hurtowy i detaliczny (42%). Zdecydowana większość podmiotów, które rozpoczęły procedurę uzyskania kredytu, zakończyła pomyślnie swoje starania (84%). Kredyt najczęściej otrzymywały przedsiębiorstwa z u ego (92%). Najmniej chętnie banki udzielały wsparcia firmom z u ego (76%). W branży przemysłowej aż 96% aplikacji przyniosło skutek w postaci dopływu środków. Respondenci zostali poproszeni o ocenę wzrostu ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej na przestrzeni ostatniego roku ze względu na wpływ określonych czynników. Jak wynika z opinii przebadanych przedsiębiorstw, ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej 18 Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR

wzrosło w ciągu ostatniego roku przede wszystkim ze względu na koszty prowadzenia działalności (76% wskazań), kryzys gospodarczy na świecie (74%), kurs złotego do euro (68%), zatory płatnicze (63%), osłabienie popytu w Polsce (60%) oraz wzrost konkurencyjności (59%). Na ryzyko prowadzenia działalności nie wpłynęły zupełnie relacje wewnątrz firmy - między pracownikami a dyrekcją, tak uznało 88% badanych. Badanych poproszono również o wskazanie dwóch obszarów, w których ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej wzrosło najmocniej w ciągu ostatniego roku. W opinii badanych takimi obszarami, z którymi najbardziej wiąże się ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej są kolejno: kurs złotego do euro, koszty prowadzenia działalności, osłabienie popytu w Polsce oraz kryzys gospodarczy na świecie. Stosunkowo najwięcej firm, które boją się ryzyka kursowego znalazło się w ie m. Z kolei koszty prowadzenia działalności częściej były wskazywane jako obszar zwiększonego ryzyka w prowadzeniu działalności gospodarczej wśród firm z u ego. Respondenci z firm zatrudniających do 49 osób zwracają uwagę przede wszystkim na koszty prowadzenia działalności (27%), jako na ten obszar, w którym w ciągu ostatniego roku najsilniej wzrosło ryzyko prowadzenia biznesu; firmy średnie wskazywały najliczniej na kurs złotego do euro (33%); a duże przedsiębiorstwa najczęściej sygnalizowały wpływ kryzysu gospodarczego na świecie (31%). Przedstawiciele firm zaklasyfikowanych do przetwórstwo przemysłowe uznawali częściej od innych, że w ciągu ostatniego roku wzrosło ryzyko prowadzenia działalności ze względu na kurs złotego do euro oraz ogólnie na kryzys gospodarczy na świecie. Z kolei firmy zajmujące się budownictwem wskazywały na kurs złotego do euro, a podmioty zajmujące się handlem na koszt prowadzenia działalności oraz kurs złotego do euro. Sektor hotele, restauracje oraz pośrednictwo finansowe czuje się zagrożony ze względu na osłabienie popytu wewnętrznego, kryzys na świecie i ograniczony dostęp do kredytów; a branża transportowa wskazuje kurs złotego do euro i wzrost konkurencyjności. Kolejnym zagadnieniem poruszonym w badaniu był kryzys gospodarczy oraz formy walki z nim. Ponad połowa badanych (52%) stwierdziła, że ich przedsiębiorstwo odczuwa skutki kryzysu gospodarczego na świecie. Najmocniej doświadczył tego (58%), a najlżej w (42%). Wśród badanych przedsiębiorstw 36% przyznało się, że już wprowadziło działania mające zminimalizować skutki kryzysu gospodarczego. Najwięcej takich przedsiębiorstw odnotowano w Krakowie - prawie połowa, a najmniej w ie m tylko co czwarte przedsiębiorstwo. Raport z badań zrealizowanych dla Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki przez BBS OBSERWATOR 19