Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich dr inż. Magdalena Górnicka, mgr inż. Urszula Borawska, dr inż. Joanna Frąckiewicz Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Katedra Żywienia Człowieka, Zakład Oceny Żywienia Słowa kluczowe: zalecenia żywieniowe, sposób żywienia, studenci Streszczenie: Prawidłowe żywienie i systematyczna aktywność fizyczna są czynnikami determinującymi stan zdrowia, zarówno w wieku młodzieńczym, jak i starszym. W pracy porównano wybrane aspekty sposobu żywienia odnoszące się do częstotliwości spożycia wybranych produktów spożywczych oraz regularności spożywania posiłków wśród studentów z Polski i Norwegii. Badanie przeprowadzono za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety, a uzyskane dane odniesiono do zaleceń żywieniowych. Wyniki wskazały, że studenci z obu krajów popełniali błędy żywieniowe, które głównie odnosiły się do częstotliwości spożycia grup produktów. Stwierdzono ogółem zbyt małe spożycie owoców i warzyw, a zbyt częste produktów mięsnych. Ponadto, polscy respondenci za często sięgali po jasne pieczywo, ciasta i ciastka oraz frytki. Stwierdzony, szczególnie wśród polskich studentów, nieprawidłowy sposób odżywiania w połączeniu z niską aktywnością fizyczną zwiększa ryzyko rozwoju niezakaźnych chorób przewlekłych w przyszłości. Wyniki wskazują na potrzebę intensyfikacji działań w zakresie praktycznej umiejętności stosowania posiadanej wiedzy oraz promocji aktywności fizycznej i racjonalnego sposobu żywienia, szczególnie wśród polskich studentów. W celu prewencji chorób dietozależnych i kształtowania właściwych postaw żywieniowych przyszłych pokoleń należy zwiększyć zakres edukacji żywieniowej wśród studentów wszystkich typów uczelni. Wprowadzenie Prawidłowe żywienie i systematyczna aktywność fizyczna są decydującymi czynnikami w utrzymaniu dobrego stanu zdrowia w każdym okresie życia człowieka. Nawyki i zwyczaje żywieniowe są modyfikowane przez różne czynniki, między innymi środowiskowe i osobnicze [1]. Studenci stanowią szczególną grupę, będącą w obszarze zainteresowań żywieniowców. Z jednej strony okres studiowania to czas wzmożonej aktywności 137
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz umysłowej, która powinna być wspomagana właściwą dietą. Z drugiej nieregularny tryb życia może prowadzić do utrwalenia niewłaściwych nawyków żywieniowych []. Okres studiowania pogłębia stare lub kształtuje nowe wzorce zachowań. Osoby w tym wieku są bardzo otwarte i podatne na zmiany, także te negatywne. Wraz z rozpoczęciem studiowania młodzież zazwyczaj zmienia miejsce zamieszkania i uniezależnia się od domu rodzinnego i rodziców. Sposób żywienia studentów w dużym stopniu zależy od warunków bytowych i pracy zawodowej. Jak podaje Seń i in. [1] główne źródło ich utrzymania stanowią pieniądze od rodziców, ale także coraz częściej praca zawodowa. W niniejszej pracy porównano wybrane aspekty sposobu żywienia wśród grupy studentów z Polski i Norwegii. Polska i Norwegia leżą w stosunkowo bliskiej odległości, w strefie klimatu umiarkowanego. Mimo że powierzchnia całkowita obu krajów jest zbliżona (3 575 km Polska i 34 km Norwegia), to ilość gruntów rolnych różni się już dość znacznie, zajmując odpowiednio: 41,1% i 3% powierzchni krajów. W obu państwach uprawia się podobne rośliny: zboża, takie jak jęczmień, owies (w Polsce także pszenicę i żyto) oraz ziemniaki i rośliny pastewne (w Polsce także buraki cukrowe, rzepak, rzepik, mak itd.). Ponadto, oba te kraje trudnią się rybołówstwem, ale w Norwegii odgrywa ono dużo większą rolę niż w naszym kraju. W wyniku produkcji podobnych towarów rolniczych oraz zbliżonych kultur w obydwu krajach spożywa się pokrewne produkty. Sytuacja zdrowotna w Norwegii jest jednak znacznie lepsza niż w Polsce. Jednym z mierników epidemiologicznych (miernik negatywny) stanu zdrowia społeczeństwa są przyczyny zgonów, które różnią się w obydwu krajach (tab. 1). W Polsce umieralność z powodu chorób uwarunkowanych sposobem żywienia jest znacznie wyższa niż w Norwegii. Biorąc pod uwagę oczekiwaną długość życia (pozytywny miernik stanu zdrowia), w Polsce była w 1 roku o 5 lat niższa niż w Norwegii (tab. 1). Tabela 1. Główne przyczyny zgonów w 1 roku (standaryzowany współczynnik zgonów) oraz oczekiwana długość życia w 1 roku w Polsce i Norwegii Choroby układu krążenia Zgony na 1 tys. mieszkańców Nowotwory Choroby układu oddechowego Oczekiwana długość życia w 1 roku Polska 47,5 7,9 38, 76 Norwegia 3,5 1 49,4 81 Źródło: [3, 4]. Dużą rolę w prewencji chorób dietozależnych odgrywa popularyzacja wiedzy na temat żywności i żywienia, zawarta między innymi w zaleceniach żywieniowych. W Polsce zostały one opracowane przez Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ) w Warszawie [5]. 138
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich Przedstawione w postaci piramidy żywieniowej zawierają wytyczne odnośnie do spożycia grup produktów. Zalecenia norweskie są bardziej szczegółowe i tak na przykład według zaleceń norweskiego Helsedirektoratet 1 powinno się spożywać przynajmniej 5 porcji, czyli 5 g warzyw, owoców i jagód dziennie, z czego połowę powinny stanowić warzywa, a połowę owoce i jagody. Zaleca się spożywanie różnorodnych warzyw i owoców o odmiennych kolorach (czerwonych, zielonych, żółtych, białych, niebieskich/fioletowych, pomarańczowych), a także roślin z rodziny czosnkowatych. W ramach urozmaicenia diety zaleca się spożywanie umiarkowanych ilości niesolonych orzechów (14 g/tydzień). Rośliny strączkowe, nasiona roślin oleistych, ziemniaki mogą stanowić część urozmaiconej diety, ale nie są wliczone w 5 porcji warzyw, owoców i jagód. Należy spożywać przynajmniej 4 porcje produktów pełnoziarnistych dziennie. Produkty zbożowe powinny być o niskiej zawartości tłuszczu, cukru i soli, dlatego zaleca się ograniczenie słodkich wypieków, płatków śniadaniowych czy pizzy. Rekomenduje się spożywanie -3 porcji ryb tygodniowo. Zalecane są zarówno chude, jak i tłuste ryby, jednak tych drugich powinno się spożywać co najmniej g/tydzień. Z produktów mlecznych polecane są te o obniżonej zawartości tłuszczu, podobnie jak mięso i przetwory. Powinno się ograniczać spożycie żywności o wysokiej zawartości energii, to znaczy zawierającej więcej niż 5 75 kcal/1 g oraz napojów z dodatkiem cukru, napojów gazowanych i syropów. Woda powinna pokrywać większość zapotrzebowania na płyny. Poprzez wodę rozumie się wodę z kranu, wodę butelkowaną oraz wodę mineralną (niegazowaną i bez dodatku cukru). Nie zaleca się picia napojów alkoholowych. Należy ograniczać spożywanie cukru i soli. Dla większości osób stosujących zróżnicowaną dietę stosowanie suplementów nie jest konieczne, ale w niektórych grupach są one niezbędne do pokrycia całkowitego zapotrzebowania na składniki odżywcze. Dotyczy to: osób, które nie jedzą tłustych ryb lub spożywają ich mniej niż jest to przewidziane w zaleceniach ( g tygodniowo) powinny spożywać tran lub inne suplementy zawierające kwas omega-3, aby zapewnić wystarczający poziom WNKT (EPA, DHA) w diecie, osób starszych i osób ze stwierdzonym niedoborem witaminy D, które powinny spożywać tran lub inne suplementy witaminy D w okresach mniejszej ekspozycji na światło słoneczne, osób, które spożywają niskoenergetyczne racje pokarmowe (6,5 do 8 MJ /dzień lub 155 19 kcal/dzień) mogą rozważyć stosowanie suplementów, a osoby 1 Helsedirektoriatet organ pod auspicjami Norweskiego Ministerstwa Zdrowia i Opieki, którego głównym celem jest poprawa opieki zdrowotnej i społecznej oraz promowanie prozdrowotnych wzorców zachowań. 139
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz o bardzo niskim spożyciu energii (mniejszym niż 6,5 MJ/dzień lub 155 kcal/ dzień) powinny je stosować, kobiet w wieku rozrodczym, miesiąc przed oczekiwanym czasem zajścia w ciąże i w trakcie pierwszych 3 miesięcy ciąży powinny spożywać 4 µg kwasu foliowego dziennie [6]. Opublikowane w styczniu 11 roku przez Helsedirektoratet w Norwegii Zalecenia żywieniowe w celu promowania zdrowia i zapobiegania chorobom przewlekłym [7] są skierowane głównie do dorosłych, zdrowych osób, ale także mogą być stosowane przez dzieci, młodzież, kobiety w ciąży i karmiące oraz osoby starsze i ze zwiększonym ryzykiem niektórych chorób (m.in. otyłością, nadciśnieniem, upośledzeniem tolerancji glukozy, umiarkowanym podwyższonym stężeniem glukozy). Jak widać, zalecenia żywieniowe w Polsce i w Norwegii są podobne, choć te drugie bardziej uszczegółowione. W zaleceniach podkreślana jest różnorodność produktów w planowaniu posiłków, tak aby dostarczały jak najwięcej składników odżywczych. Ponadto kładzie się nacisk na aktywność fizyczną i wypijanie wody. Pomimo braku istotnych różnic w zaleceniach żywieniowych, omówione wcześniej wskaźniki sytuacji zdrowotnej znacznie się różnią. Celem niniejszej pracy było porównanie wybranych aspektów sposobu żywienia studentów polskich i norweskich na tle istniejących zaleceń żywieniowych. Materiał i metody Badanie przeprowadzono w czerwcu 1 i styczniu 11 roku. Badanie główne było poprzedzone pilotażem przeprowadzonym w maju 1 roku na grupie 15 polskich studentów. Po badaniu pilotażowym zmodyfikowano dwa pytania. Kwestionariusze były rozdystrybuowane i zebrane tego samego dnia. Pytania dotyczyły częstotliwości spożycia produktów żywnościowych, zwyczajów żywieniowych (liczby spożywanych posiłków, preferowanych technik kulinarnych, częstości i miejsca spożywania posiłków, solenia), a także stanu zdrowia, palenia tytoniu oraz aktywności fizycznej. W metryczce zawarto pytania na temat wieku, płci, wzrostu i masy ciała, a także miejsca zamieszkania przed podjęciem studiów oraz w ich trakcie. Na potrzeby badania w Norwegii ankieta została przetłumaczona na język norweski. Badanie miało charakter celowy i zostało przeprowadzono wśród 9 polskich oraz norweskich studentów. W Polsce w badaniu brało udział 5 osób z Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji. Uczestnicy w chwili badania studiowali na I roku studiów magisterskich w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W badaniu przeprowadzonym w Norwegii uczestniczyło 4 studentów z Norweskiego Uniwersytetu 14
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich Przyrodniczego (Norges miljø- og biovitenskapelige universitet). Badaniem zostali objęci studenci I i II roku studiów magisterskich z kierunku technologia żywności. Analiza statystyczna Dane poddano analizie statystycznej za pomocą programu Statistica 9.1. Dla wskazania różnic zastosowano nieparametryczny test istotności Chi, przyjmując poziom istotności a <,5. Omówienie i dyskusja wyników Ogólna charakterystyka badanej grupy Wśród respondentów (tab. ) większość stanowiły kobiety (9% w Polsce; 83% w Norwegii). Wiek polskich studentów mieścił się w granicach 5 lat (średnio,4), zaś norweskich 1 3 lat (średnio 3,7). Większość ankietowanych, według klasyfikacji WHO, miała normatywną masę ciała (tab. ). Nadwagę stwierdzono u % polskich studentów, a nadwagę bądź otyłość u 14% norweskich studentów. Blisko połowa polskich i ponad połowa norweskich badanych określiła swoją aktywność fizyczną jako średnią. Jednak wśród studentów norweskich odsetek osób oceniających swoją aktywność fizyczną jako wysoką i bardzo wysoką był znacznie wyższy. Aktywność fizyczna polskich studentów była statystycznie istotnie niższa niż w grupie norweskiej (tab. ). Z zebranych danych wynika, że tylko nieliczni polscy (4%) i norwescy (9%) studenci uprawiali sport codziennie. W obu krajach osoby uprawiające sport kilka razy w tygodniu stanowiły najliczniejszą grupę, jednakże taką odpowiedź zaznaczyło dwa razy więcej norweskich (53%) niż polskich (8%) badanych. Studenci norwescy istotnie częściej uprawiali sport niż polscy. Wśród polskich studentów najpopularniejszą formą aktywności fizycznej była jazda na rowerze i bieganie, mniej pływanie, siłownia, aerobik. Z kolei najwięcej norweskich studentów wybrało trening siłowy oraz bieganie, znaczna część uprawiała też spinning, jazdę/bieganie na nartach, a niektórzy też jazdę na rowerze, siłownię, aerobik oraz spacery. Niewielka liczba respondentów polskich i norweskich zadeklarowała palenie tytoniu, ale Norwegowie palili papierosy od dwukrotnie dłuższego czasu (ok. 1 lat). 141
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz Tabela. Ogólna charakterystyka badanej grupy Kategorie Polska Norwegia Płeć: kobiety mężczyźni Wiek średnia (zakres) 3 4 5 > 5 BMI średnia 18,4 18,5 4,9 5 9,9 > 3 Samoocena aktywności fizycznej niska średnia wysoka bardzo wysoka Częstotliwość uprawiania sportu codziennie kilka razy w tygodniu raz w tygodniu kilka razy w miesiącu rzadziej niż raz w miesiącu Palenie papierosów tak nie jak długo (lata) liczba osób % liczba osób % 46 4,4 ( 5) 44 6 1,3 1 48 1 18 4 8 14 1 1 1 4 46 4,5 9 8 88 1 96 36 48 16 4 8 4 4 8 9 35 7 3,7 (1 3) 17 1 13,8 36 5 1 6 3 11 4 11 3 3 39 1 83 17 4 9 31 86 1 14 56 5 5 9 53 6 7 5 7 93 Wybrane zwyczaje żywieniowe badanych Wyniki samooceny sposobu odżywiania (tab. 3) wskazały, że ankietowani najczęściej oceniali swoją dietę jako złą. Podobnie w badaniu Seń i in. [1] spośród studentów uczelni wrocławskich kierunków związanych ze zdrowiem około 4% oceniło swój sposób żywienia negatywnie. Istotne znaczenie w racjonalnym żywieniu ma liczba posiłków w ciągu dnia. Każdy dorosły człowiek powinien spożywać od 4 do 5 posiłków dziennie. Nieregularne spożywanie posiłków oraz długie odstępy miedzy nimi mogą prowadzić do zaburzeń trawienia i wchłaniania, ponieważ po zbyt długiej przerwie między posiłkami często spożywa się zbyt duże porcje, w pośpiechu i bez dokładnego przeżucia. Zaleca się więc spożywanie co najmniej 3 posiłków dziennie, w tym jednego ciepłego posiłku. Udowodniono, że spożywanie więcej niż 3 posiłków dziennie obniża ryzyko nadwagi, miażdżycy, cukrzycy [8]. W niniejszym badaniu polscy studenci spożywali średnio 4 posiłki dziennie, norwescy zaś nieco mniej 3,8 posiłków na dzień (tab. 3). Zalecane 4 5 posiłków dziennie 14
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich spożywała ponad połowa badanych z obu krajów, około 3 posiłków 4% polskich i 33% norweskich badanych. Badania potwierdzają, że osoby studiujące spożywają najczęściej od 3 do 4 posiłków dziennie [1, 9, 1]. Ankietowani z polskiej i norweskiej grupy spożywali średnio jeden ciepły posiłek w ciągu dnia, co jest zbieżne z wynikami Uglema i in. [11], w których 5% respondentów spożywało 1 ciepły posiłek. Tabela 3. Samoocena sposobu żywienia i wybrane aspekty jakościowej oceny sposobu żywienia Kategorie Polska Norwegia liczba osób % liczba osób % Ocena sposobu żywienia bardzo dobrze dobrze ani dobrze, ani źle źle bardzo źle Liczba spożywanych posiłków w ciągu dnia: średnia < 3 3 3,5 4 5 > 5 Spożywanie śniadań 5 1 4 1 Pojadanie pomiędzy posiłkami: tak nie 5 1 34 1 4, 6 4 39 11 1 68 4 5 8 78 4 7 9 3,8 4 14 3 1 35 7 5 1 64 1 9 33 56 84 16 Pojadanie między posiłkami jest kolejnym, często występującym błędem żywieniowym, zwłaszcza w przypadku przekąsek w postaci słodyczy. Większość polskich i norweskich studentów zadeklarowało, że pojada między posiłkami (tab. 3). Najczęściej były to owoce (ryc. 1). Po słodycze między posiłkami sięgała ponad połowa polskich i niecałe 1% norweskich respondentów. Ci drudzy znacznie częściej niż słodycze wybierali warzywa lub orzechy. Wyniki badań prowadzonych wśród polskich studentów wskazują, że większość (7 9%) pojada między posiłkami słodycze i owoce [1, 1, 1]. 143
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz Rycina 1. Spożycie wybranych produktów pomiędzy posiłkami przez polskich i norweskich studentów Jednym z zaleceń z zakresu zdrowego żywienia i prewencji chorób metabolicznych jest spożywanie śniadań. W niniejszym badaniu wszyscy ankietowani je spożywali. Odmienne wyniki uzyskali Szponar i Krzyszycha [13], ponieważ zaledwie 5% studentów deklarowało, że spożywa pierwsze śniadanie, z kolei w badaniu przeprowadzonym przez Yahia i in. [14] posiłek ten spożywało zaledwie 31% badanych. Ponad połowa polskich (56%) i norweskich (67%) respondentów przygotowywała drugie śniadanie w domu i spożywała na uczelni. Dość często studenci jedli ten posiłek w studenckiej stołówce (ok. 1/3 badanych). Część z nich nie spożywała drugiego śniadania tak zadeklarowało 1% polskich i 5% norweskich studentów. W badaniu przyprowadzonym przez Wykę i Żechałko-Czajkowską [1] ustalono, że więcej, bo aż 35% studentów nie spożywało drugiego śniadania. Częstotliwość spożycia wybranych grup produktów spożywczych Produkty zbożowe Polscy ankietowani istotnie (p <,1) częściej niż norwescy spożywali jasne pieczywo. Większość polskich studentów konsumowała je codziennie lub kilka razy w tygodniu (ryc. ), podczas gdy prawie połowa norweskich respondentów spożywała je rzadziej niż raz w miesiącu, a znaczna ich część w ogóle nie jadła tego rodzaju pieczywa. W większości polskich badań [1, 15 17] osoby studiujące preferowały pieczywo jasne. Ciemne pieczywo oraz tzw. pieczywo z ziarnami było częściej spożywane przez norweską część badanych. Znaczna część spożywała je codziennie, a 1/4 kilka razy w tygodniu. Z badań Seń i in. [1] wynika, iż studenci mają świadomość zbyt rzadkiego spożywania pieczywa pełnoziarnistego w stosunku do zaleceń. Norwescy studenci nieco bardziej stosowali się do zaleceń żywieniowych, gdyż istotnie (p <,1) częściej spożywali także kasze. 144
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich Rycina. Odsetek osób spożywających produkty zbożowe (*różnice istotne statystycznie na poziomie p <,5) Mleko i produkty mleczne, jaja Około połowa polskich i norweskich studentów codziennie piła mleko (ryc. 3). Kilka razy w tygodniu spożywało ten produkt 44% polskich i tylko 19% norweskich badanych, co istotnie (p =,3) różnicowało spożycie tego produktu. Ponadto, znaczne różnice stwierdzono w częstotliwości spożycia jogurtów, kefirów, serów (p <,1) i jaj (p =,1). Polscy studenci istotnie częściej spożywali jogurty, sery twarogowe, a norwescy sery dojrzewające oraz jaja. Rycina 3. Odsetek osób spożywających mleko i produkty mleczne oraz jaja (*różnice istotne statystycznie na poziomie p <,5) 145
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz Mięso, wędliny, drób, ryby Częstotliwość konsumowania wędlin i przetworów mięsnych była podobna i nie różnicowało obu grup istotnie. Większość polskich (86%) i norweskich (79%) studentów konsumowało te produkty częściej niż kilka razy w miesiącu, a duża ich grupa (blisko 4%) spożywała je codziennie. W obu krajach, najpopularniejszym rodzajem spożywanego mięsa była wieprzowina. Norwescy respondenci istotnie częściej spożywali baraninę, jagnięcinę i dziczyznę (p <,1). Zaobserwowano istotne różnice w spożyciu ryb. Większość (96%) polskich studentów spożywało ryby słodkowodne. Konsumenci z Norwegii istotnie częściej spożywali ryby morskie (p =,4) oraz owoce morza (p <,1). Warzywa, owoce, ziemniaki Spożycie świeżych warzyw nie różniło się istotnie pomiędzy polską a norweską grupą badanych. Jednakże bardzo duża liczba respondentów z naszego kraju (6%) deklarowała, że konsumuje świeże warzywa codziennie (ryc. 4). Dla porównania taką odpowiedź zaznaczyło 4% norweskich respondentów, jednak prawie połowa stwierdziła, że spożywa warzywa kilka razy w tygodniu. Rycina 4. Odsetek osób spożywających warzywa i owoce (*różnice istotne statystycznie na poziomie p <,5) Nie stwierdzono istotnych różnic w spożyciu gotowanych ziemniaków. Codziennie lub kilka razy w tygodniu jadło je 44% polskich i 35% norweskich badanych. Polacy istotnie (p =,3) częściej konsumowali frytki 36% spożywało je kilka razy w tygodniu lub miesiącu, zaś w Norwegii zaledwie 16% stwierdziło, że jada je kilka razy w miesiącu, pozostali spożywali je rzadziej lub nie jedli ich wcale. 146
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich Według zaleceń należy spożywać 5 porcji warzyw i owoców na dzień. Mimo że duża część respondentów konsumowała warzywa i owoce codziennie, częstotliwość spożycia niektórych warzyw i owoców przez Norwegów była niższa w porównaniu do spożycia przez polskich studentów. Liczne badania prowadzone w różnych krajach [9, 18 ] potwierdzają, iż racje pokarmowe osób studiujących nie spełniają zaleceń odnośnie do spożycia warzyw i owoców. Obserwuje się ich niskie spożycie na poziomie jednej lub dwóch porcji dziennie, przy jednoczesnej deklaracji nieregularnego ich spożywania. Słodycze Ciasta i ciastka istotnie (p <,1) częściej spożywane były przez polskich studentów (ryc. 5). Ponad 6% przy niecałych 1% norweskich badanych sięgało po te produkty codziennie lub kilka razy w tygodniu. W spożyciu cukierków i czekolad nie stwierdzono istotnych różnic. Rycina 5. Odsetek osób spożywających słodycze (*różnice istotne statystycznie na poziomie p<,5) Podsumowanie i wnioski Z przeprowadzonych badań wynika, że styl życia, w tym sposób żywienia studentów polskich i norweskich, różnił się w niektórych badanych aspektach. Porównując spożycie poszczególnych grup produktów stwierdzono, że polscy badani powinni ograniczyć spożycie jasnego pieczywa i zwiększyć spożycie ciemnego, powinni także zmniejszyć udział wysokokalorycznego makaronu w diecie na rzecz 147
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz kasz. Wyniki dotyczące częstotliwości spożycia słodyczy wskazały, że polscy studenci istotnie częściej spożywali ciasta i ciastka. Zarówno polscy, jak i norwescy respondenci zbyt często sięgali po produkty mięsne, które powinni znacznie ograniczyć na rzecz ryb, zwłaszcza morskich, czy nasion roślin strączkowych. Porównując spożycie warzyw i owoców, wykazano, że polscy respondenci istotnie częściej spożywali warzywa konserwowe, owoce świeże oraz suszone. Pozostałe rodzaje owoców i warzyw były spożywane z taką samą częstotliwością w obydwu grupach. Biorąc pod uwagę, że większość respondentów określiła swój sposób żywienia jako zły oraz fakt, że byli to studenci kierunków żywieniowych, zastanawiające jest niekorzystanie z posiadanej wiedzy i niestosowanie się do zaleceń żywieniowych. Stwierdzony, szczególnie wśród polskich studentów, niewłaściwy sposób odżywiania w połączeniu z niską aktywnością fizyczną zwiększa ryzyko rozwoju niezakaźnych chorób przewlekłych (m.in. chorób układu krążenia, cukrzycy typu, nowotworów, otyłości) w przyszłości. Wyniki wskazują na potrzebę intensyfikacji działań w zakresie praktycznej umiejętności stosowania posiadanej wiedzy oraz promocji aktywności fizycznej i zdrowych nawyków żywieniowych, szczególnie wśród polskich studentów. Postawy, które utrwalają się w życiu młodych ludzi, mają duże znaczenie na kształtowanie ich późniejszych zachowań żywieniowych w rodzinach. Badania własne i innych autorów wskazują, że dla poprawy stanu zdrowia polskiego społeczeństwa w przyszłości należy zwiększyć zakres edukacji żywieniowej wśród studentów wszystkich typów uczelni. Bibliografia 1. Seń M., Zacharczuk A., Lintowska A., Zachowania żywieniowe studentów wybranych uczelni wrocławskich a wiedza na temat skutków zdrowotnych nieprawidłowego żywienia, Piel. Zdr. Publ. 1; (): 113 13.. Skibniewska K.A., Radzymińska M., Jaworska M.M., Babicz-Zielińska E., Badania zwyczajów żywieniowych studentów polskich i belgijskich, Żywność. Nauka Technologia. Jakość 9; 4 (65): 5 58. 3. http://epp.eurostat.ec.eu [data dostępu: 3.9.13]. 4. https://data.undp.org/dataset/life-expectancy-at-birth-years-/7q3h-ym65 [data dostępu: 3.9.13]. 5. www.izz.waw.pl [data dostępu: 3.9.13]. 6. Helsedirektoratet, Utviklingen i norsk kosthold. Matforsyningsstatistikk og Forbruksundersøkelser, Oslo 11. 148
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich 7. Helsedirektoratet, Kostråd for å fremme folkehelsen og forebygge kroniske sykdommer. Metodologi og vitenskapelig kunnskapsgrunnlag. Nasjonalt råd for ernæring, Miljomerket Trykksak, Oslo 11. 8. Koch V., Pokorn D., Comparison of nutritional habits among various adult age groups in Slovenia, Nutrition Research 1999; 19 (8): 1153 1164. 9. Uramowska-Żyto B., Kozłowska-Wojciechowska M., Jarosz A., Makarewicz-Wujec M., Wybrane elementy stylu życia studentów wyższych uczelni w świetle badań empirycznych, Roczn. PZH 4, 55: 171 179. 1. Czapska D., Ostrowska L., Stefańska E., Karczewska J., Wybrane nawyki żywieniowe kohorty studentów Akademii Medycznej w Białymstoku w latach 3, Roczn. PZH 5; 56 (): 149 155. 11. Uglema S., Frølichb W., Steab T.H., Wandela M., Correlates of vegetable consumption among young men in the Norwegian National Guard., Appetite 1; 48: 46 53. 1. Wyka J., Żechałko-Czajkowska A., Wiedza żywieniowa, styl życia i spożycie grup produktów w grupie studentów I roku Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Roczn. PZH 5; 57 (4): 381 388. 13. Szponar B., Krzyszycha R., Ocena sposobu odżywiania studentów Uniwersytetu Medycznego w Lublinie w roku akademickim 7 8, Bromat. Chem. Toksykol. 9; 4 (): 111 116. 14. Yahia N., Achkar A., Abdallah A., Rizk S., Eating habits and obesity among Lebanese university students, Nutr. J. 8; 7: 3 38. 15. Lebiedzińska A., Wybrane produkty zbożowe jako elementy funkcjonalne diety częstość spożycia produktów zbożowych wśród studentów, Roczn. PZH 7; 58 (1): 95 3. 16. Szczepańska J., Wądołowska L., Słowińska M.A., Niedźwiedzka E., Biegańska J., Ocena częstości spożycia wybranych źródeł błonnika pokarmowego oraz ich związku z masą ciała studentów, Bromat. Chem. Toksykol. 1; 43 (3): 38 39. 17. Szczepańska J., Wądołowska L., Słowińska M.A., Niedźwiedzka E., Biegańska J., Badanie wpływu częstości spożycia wybranych źródeł błonnika na skład ciała studentek, Probl. Hig. Epidemiol. 11, 9 (1): 13 19. 18. Sakamaki R., Amamoto R., Mochida Y., Shinfuku N., Toyama K., A comparative study of food habits and body shape perception of university students in Japan and Korea, Nutr. J. 5; 4: 31 37. 19. Malara B., Góra-Kupilas K., Jośko J., Malara P., Comparison of dietary habits in students of different universities, Pol. J. Environ. Stud. 6; 15: 441 443.. Czaja J., Rypina M., Lebiedzińska A., Ocena częstotliwości spożycia warzyw i owoców wśród studentów trójmiejskich uczelni, Roczn. PZH 9; 6 (1): 35 38. 149
Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15