Arleta Szadziewska Metody pomiaru opłacalności odsetkowych produktów bankowych a zarządzanie bankiem Wstęp Bank, tak jak każda jednostka gospodarcza, funkcjonuje w warunkach ryzyka i zwiększonej konkurencji. Realizuje on swoją strategię działania zmierzającą do osiągania zrównoważonych i wysokich zysków w dłuższym okresie czasu, dążąc w ten sposób do przetrwania jak i dalszego rozwoju na danym rynku. Osiąganie zamierzonych celów przez bank napotyka jednak na szereg trudności wynikających z charakteru usług bankowych 1 oraz procesu ich powstawania. Stąd dużego znaczenia nabiera stworzenie w banku systemu zarządzania, uwzględniającego specyfikę warunków jego funkcjonowania, organizację wewnętrzną oraz przebieg zachodzących w nim procesów. Ważną rolę w tym systemie zajmuje ocena opłacalności produktów bankowych. Wspomaga ona tak podejmowanie decyzji przez zarządzających bankiem w krótkim jak i w długim okresie, dostarczając informacji na temat słabych i mocnych stron oferowanych produktów niezbędnych dla: kształtowania polityki cenowej, ustalania pożądanej struktury bilansu, identyfikacji przyczyn wpływających na utratę rentowności produktów ( z możliwością wskazania działań naprawczych), kontroli opłacalności już oferowanych jak i nowych produktów, identyfikacji i rozwoju obszarów działalności (tj. grup klientów, produktów) o najwyższej rentowności. Celem artykułu jest charakterystyka metod wykorzystywanych w ocenie opłacalności odsetkowych produktów bankowych 2. Zalicza się do nich sposoby wyznaczania marż odsetkowych, które mają na celu przypisanie produktom aktywnym kosztów odsetkowych oraz produktom pasywnym przychodów odsetkowych. Należy przy tym zaznaczyć, że przyporządkowanie takie ma charakter umowny, bowiem rzadko istnieje możliwość bezpośredniego odniesienia Dr, Katedra Rachunkowości Wydziału Zarządzania UG, arletasz@zr.univ.gda.pl 1 Do podstawowych cech charakteryzujących usługi bankowe należy zaliczyć: niematerialny charakter i brak możliwości ich gromadzenia, nietrwałość, tj. brak możliwości ich składowania, nierozdzielność, tj. jednoczesne występowanie fazy produkcji i dystrybucji usług, niejednorodny charakter związany ze sprawnością i szybkością obsługi klienta przez pracowników banku. Patrz szerzej: Buschgen H. E., [1997, s. 179-180], Żurawik B, Żurawik W., [1995, s. 29-33], 2 Produkty odsetkowe związane są ze sferą wartościową działalności banku, w której przejmuje on, a następnie przetwarza i ponownie wykorzystuje wartości pieniężne nie należące do niego, za co płaci lub pobiera odsetki, będące wynagrodzeniem za korzystanie z pieniędzy innych. Dzida T. [ 2001a, s. 27].
216 Arleta Szadziewska do określonej pozycji aktywów konkretnych pasywów o danej cenie i na odwrót do pozycji pasywów określonych kierunków zainwestowania pozyskanych środków [Marcinkowska M., 2001, s.18]. 1. Metody pomiaru opłacalności odsetkowych produktów bankowych Ustalenie marży odsetkowej dla całej prowadzonej przez bank działalności nie jest sprawą trudną 3. W tym celu na podstawie danych z rachunkowości finansowej sporządzany jest bilans odsetkowy, przedstawiający średnie wielkości aktywów i pasywów wraz z ich oprocentowaniem (por. tablica 1). Informacje w nim zawarte dają ogólny obraz wpływu poszczególnych pozycji bilansowych na całkowity wynik odsetkowy banku. Brak jest jednak danych umożliwiających ustalenie udziału poszczególnych produktów bankowych w tworzeniu globalnej marży odsetkowej. W praktyce w tym celu wykorzystywane są następujące metody [Kulińska-Sadłocha E., 2003, s. 220]: bilansu warstwowego, jednej puli, rynkowych stóp procentowych, bieżącej wartości transakcji. 1.1. Metoda bilansu warstwowego Ustalanie rentowności produktów przy wykorzystaniu metody bilansu warstwowego należy do metod tradycyjnych stosowanych w banku. Ocenie podlegają w niej nie poszczególne usługi bankowe a wyodrębnione warstwy bilansu 4, przy uwzględnianiu następujących zasad: rentowności (wysokości oprocentowania), płynności oraz przestrzegania norm ostrożnościowych wpływających na strukturę aktywów i pasywów. Należy przy tym zaznaczyć, że najczęściej wykorzystywanym kryterium do wyodrębniania warstw w banku jest wysokość oprocentowania aktywów i pasywów. Zastosowanie bowiem podziału według zasady płynności napotyka na szereg trudności, do których zalicza się [Marcinkowska M., 2001, s. 19]: brak możliwości przyporządkowania określonych pozycji aktywów i pasywów (występują tzw. luki płynności w niektórych przedziałach zapadalności/wymagalności, tj. sumie aktywów w określonym przedziale nie odpowiada analogiczna suma pasywów w tym samym przedziale), 3 Wzór na obliczenie całkowitej marży odsetkowej jest następujący: całkowita marża odsetkowa = [(przychody odsetkowe koszty odsetkowe)/średni stan sumy bilansowej] x 100 Kulińska-Sadłocha E., [2003, s. 220]. 4 Wykorzystując zasadę rentowności, przyjmuje się założenie, że najwyżej oprocentowane pasywa finansują najbardziej dochodowe aktywa. Natomiast tworzenie warstw w oparciu o zasadę płynności polega na przypisaniu pasywom o najkrótszym terminie wymagalności aktywów o najkrótszym terminie zapadalności. Patrz szerzej: Kulińska-Sadłocha E., [2003, s. 220-223], Dzida T., [2001b, s. 33-35], Marcinkowska M., [2001, s. 19], Marcinkowska M. [2003, s. 150].
Metody pomiaru opłacalności odsetkowych produktów... 217 Tablica 1. Bilans odsetkowy banku komercyjnego A Aktywa Kwota Średnie oprocentowanie Pasywa Kwota Średnie oprocentowanie 1. Kasa, operacje z 382,00 0,00 1. Zobowiązania 110,00 14,50 Bankiem Centralnym 2. Należności od sektora finansowego: - powyżej 1 roku do 5 lat 3. Należności od sektora niefinansowego - powyżej 1 roku do 5 lat 4. Należności od sektora budżetowego - powyżej 1 roku do 5 lat 5. Papiery wartościowe 6. Wartości niematerialne i prawne 7. Rzeczowe aktywa trwałe 955,00 594,00 284,00 57,00 20,00 3 375,00 203,00 539,00 1 284,00 1 349,00 730,00 11,00 192,00 365,00 162,00 2 857,00 27,00 4,50 6,50 9,50 12,00 6,50 11,50 13,85 16,15 5,80 9,60 11,75 15,50 12,50 0,00 wobec Banku Centralnego 2. Zobowiązania wobec sektora finansowego: - powyżej 1 roku do 5 lat 3. Zobowiązania wobec sektora niefinansowego - powyżej 1 roku do 5 lat 4. Zobowiązania wobec sektora budżetowego: - powyżej 1 roku do 5 lat 5. Zobowiązania z tytułu papierów wartościowych 6. Rezerwy 7. Kapitał własny 783,00 211,00 532,00 28,00 12,00 6 175,00 3 149,00 2 594,00 373,00 59,00 424,00 382,00 15,00 17,00 10,00 252,00 128,00 665,00 3,50 5,25 7,85 10,25 4,75 9,25 12,50 15,15 4,20 8,50 8,75 10,25 10,25 0,00 0,00 211,00 0,00 Ogółem 8 537,00 11,34 5 Ogółem 8 537,00 6,39 Źródło: Opracowanie własne 5 średnie ważone oprocentowanie
218 Arleta Szadziewska wykorzystywanie do podziału terminów pierwotnych, powoduje to nie uwzględnianie faktycznego powstania określonych pozycji aktywów i pasywów tj. w różnych okresach, co może oznaczać występowanie różnych warunków rynkowych (np. zaliczenie do tej samej warstwy kredytu trzymiesięcznego udzielonego tydzień temu i depozytu trzymiesięcznego przyjętego dwa miesiące wcześniej), problemy związane z wyznaczaniem odpowiednich przedziałów czasu, co ma miejsce m.in. w przypadku depozytów bieżących. Ponadto bank, tworząc bilans warstwowy na podstawie wysokości oprocentowania aktywów i pasywów, decyduje sam o rozwiązaniu jeszcze dwóch następujących kwestii 6 : 1) w jaki sposób należy tworzyć poszczególne warstwy, tj. czy pozycjom aktywnym należy przyporządkować odpowiednio oprocentowane pozycje pasywne czy też na odwrót? 2) gdzie należy umieścić rezerwę obowiązkową, tj. w warstwie aktywów o najniższym oprocentowaniu, czy też w tych warstwach, w których wykazywane są te pasywa od których jest odprowadzana dana część tej rezerwy 7? Bilans warstwowy, wykorzystując powiązanie ze sobą określonych pozycji aktywów i pasywów, pokazuje wpływ utworzonych warstw na globalną marżę odsetkową. Nie dostarcza jednak danych umożliwiających ocenę opłacalności poszczególnych produktów bankowych. Ponadto interpretując otrzymane wyniki należy mieć na uwadze wcześniej wymienione problemy towarzyszące tworzeniu określonych warstw oraz ustalaniu ich marż cząstkowych. 1.2. Metoda jednej puli Drugą tradycyjną metodą służącą do mierzenia opłacalności produktów jest metoda jednej puli (poolu). Zakłada ona, że [Kulińska-Sadłocha E., 2003, s.223-224]: pasywa tworzące jedną pulę finansują operacje aktywne bez względu na okresy zbycia i stopy procentowe, aktywa tworzące jedną pulę stanowią portfel lokat dla pozyskanych pasywów bez względu na ich zróżnicowanie. Finansowanie każdej operacji aktywnej odbywa się po średnim koszcie pozyskania pasywów zaś każda operacja pasywna inwestowana jest po średnim oprocentowaniu aktywów. Stąd na podstawie informacji o średnim oprocentowaniu aktywów i pasywów możliwe jest ustalenie marż cząstkowych dla każdej z tych pozycji. Do kalkulacji marży osiągniętej na określonych produktach odsetkowych stosuje się dwa sposoby 8 : 6 Patrz szerzej: Nowak A. [2002, s. 217-218], Dzida T. [2001b, s. 35]. 7 Należy przy tym zaznaczyć, że rozstrzygnięcie tej kwestii może mieć wpływ na uzyskane wyniki. 8 Por.: Dzida T. [2001a, s. 29], Nowak A. [2002, s. 219], Marcinkowska M. [2001, s. 19], Kulińska-Sadłocha E. [2003, s. 224].
Metody pomiaru opłacalności odsetkowych produktów... 219 a) dla produktów aktywnych: I sposób marża = (oprocentowanie pozycji aktywów średnie ważone oprocentowanie pasywów)/2 II sposób marża = oprocentowanie pozycji aktywów średnie ważone oprocentowanie pasywów ½ marża całkowita b) dla produktów pasywnych: I sposób marża = (średnie ważone oprocentowanie aktywów oprocentowanie pozycji pasywów)/2 II sposób marża = średnie ważone oprocentowanie aktywów oprocentowanie pozycji pasywów ½ marża całkowita Biorąc pod uwagę wcześniej przedstawiony bilans odsetkowy, obliczanie marż cząstkowych dla wybranych pozycji obrazuje tablica 2. W zależności od zastosowanego sposobu liczenia otrzymuje się rożne wyniki. Niemniej biorąc pod uwagę wysokość poszczególnych marż cząstkowych, ustalona kolejność produktów pod względem ich opłacalności jest taka sama. Najbardziej rentowne bowiem są Należności od sektora finansowego o terminie spłaty powyżej 5 lat oraz Zobowiązania wobec sektora finansowego o terminie wymagalności do 3 miesięcy. Analizując uzyskane wyniki, przede wszystkim powinno zwracać się uwagę na znak marży cząstkowej oraz hierarchizację produktów wg ich efektywności 9. Metoda jednej puli jest łatwa do zastosowania w banku. Porównanie wysokości marż cząstkowych poszczególnych produktów bankowych, umożliwia ocenę ich opłacalności. Wykorzystując jednak ten sposób do podejmowania decyzji w zakresie rentowności usług odsetkowych, należy mieć na uwadze takie choćby jego wady jak 10 : pomijanie wpływu wzajemnego oddziaływania operacji aktywnych i pasywnych na zapewnienie płynności, bazowanie tylko na danych z przeszłości, a tym samym nie uwzględnianie panujących na rynku warunków. 1.3. Metoda odsetek rynkowych Metodą stosowaną coraz częściej przez banki do oceny rentowności określonych produktów jest metoda odsetek rynkowych (metoda stóp procentowych). Opiera się ona na założeniu, że dla każdej przeprowadzanej operacji aktywnej lub pasywnej zawieranej przez bank możliwe jest dokonanie alternatywnej transakcji na rynku finansowym [Nowak A., 2002, s. 220]. Biorąc zatem pod uwagę wielkość utraconych korzyści, bank jest w stanie ustalić, czy zawarta z klientem transakcja jest bardziej opłacalna w stosunku do określonej operacji alternatywnej na rynku. 9 Patrz szerzej: Dzida T. [2001a, s.29] 10 Patrz szerzej: Kulińska-Sadłocha E. [2003, s.225]
220 Arleta Szadziewska Tablica 2. Obliczanie marż cząstkowych dla wybranych pozycji aktywów i pasywów metodą jednej puli Aktywa Marża odsetkowa sposób I Marża odsetkowa sposób II 1. Należności od sektora finansowego: - powyżej 1 roku do 5 lat 2. Należności od sektora niefinansowego - powyżej 1 roku do 5 lat (4,50% 6,39%)/2 = -0,945% (6,50% - 6,39%)= 0,055% (9,50%- 6,39%)/2 = 1,555% (12,00%- 6,39%)/2 = 2,805% (6,50%- 6,39%) = 0,055% (11,50% - 6,39%) = 2,555% (13,85% - 6,39%) = 3,73% 4,50% - 6,39% - 2,475%=-4,365 6,50% -6,39% -2,475%=-2,365% 9,50% -6,39% -2,475%= 0,635% 12,00% -6,39%-2,475%=3,135% 6,50%-6,39%-2,475% = -2,365% 11,50% -6,39%-2,475%=2,635% 13,85%- 6,39%-2,475%=4,985% (16,15% - 6,39%) = 4,88% 16,15%- 6,39%-2,475%=7,285% Pasywa Marża odsetkowa - sposób I Marża odsetkowa sposób II 1.Zobowiązania wobec sektora finansowego: (11,34% -3,50%)/2=3,92% 11,34%-3,50%-2,475%=5,365% (11,34% - 5,25%)/2= 3,045% 11,34%-5,25%-2,475%=3,615% - powyżej 1 roku do 5 (11,34% - 7,85%)/2= 1,745% 11,34%-7,85%-2,475%=1,015% lat (11,34% -10,25%)/2= 0,545% 2.Zobowiązania wobec sektora niefinansowego: - powyżej 1 roku do 5 lat (11,34% -4,75%)/2= 3,295% (11,34% -9,25%)/2 = 1,045% (11,34% -12,50%)/2 = -0,58% (11,34%-15,15%)/2 =-1,905% Źródło: Opracowanie własne 11,34%-10,25%-2,475%= -1,385% 11,34%-4,75%-2,475%=4,115% 11,34%-9,25%-2,475%=-0,385% 11,34%-12,50%-2,475%= -3,635% 11,34%-15,15%-2,475%= -6,285% Ponadto otrzymaną marżę odsetkową analizuje się według korzyści wynikających z 11 : warunków rynkowych, ustalając różnicę pomiędzy zrealizowanym na danej operacji kosztem lub przychodem a możliwym do osiągnięcia oprocentowaniem alternatywnym na rynku dla tego samego terminu, transformacji terminów, oceniając czy korzystniejsze byłoby zawarcie transakcji krótkoterminowych (dziennych), czy też na terminy dłuższe, wymiany waluty (w przypadku transakcji dokonywanych w walutach obcych). 11 Kulińska-Sadłocha E. [2003, s. 226], Dzida T.[2002, s. 25-26]
Metody pomiaru opłacalności odsetkowych produktów... 221 Ustalenie opłacalności poszczególnych produktów bankowych przebiega w praktyce według następujących po sobie czterech etapów, co przedstawia rysunek 1. Rysunek 1. Etapy rachunku efektywności produktów bankowych metodą odsetek rynkowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Dzida T. [2002, s. 26-29]
222 Arleta Szadziewska Wykorzystywanie przez banki metody stóp procentowych pozwoliło na uwzględnianie panujących na rynku warunków przy mierzeniu opłacalności usług odsetkowych. Możliwość przy tym zastosowania jej do oceny jednostek organizacyjnych czy poszczególnych klientów zwiększyło przydatność otrzymywanych w ten sposób informacji w zarządzaniu bankiem w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu. Posiada ona jednak wady, do których najczęściej zalicza się [Kulińska-Sadłocha E. 2003, s. 228]: trudności związane z uzyskaniem bieżących danych na temat określonych rynkowych stóp procentowych, brak możliwości jej wykorzystania do zarządzania strukturą bilansu, gdyż nie zapewnia automatycznej koordynacji aktywów i pasywów, założenie istnienia swobodnego rynku kapitałowego i pieniężnego, co nie odpowiada istniejącym realiom, przeprowadzana kalkulacja odnosi się do wszystkich zawartych transakcji (zarówno starych jak i nowych jeszcze nie zakończonych) przez co uniemożliwia właściwą ocenę sprzedawców i menedżerów, w szczególności w przypadku zmian na stanowiskach czy reorganizacji. 1.4. Metoda bieżącej wartości transakcji Konieczność ustalania opłacalności nowych transakcji bez uwzględniania tych, które powstały wcześniej, spowodowało rozwinięcie dotychczas stosowanej przez banki metody odsetek rynkowych i powstanie nowej - metody bieżącej wartości transakcji. Zakłada ona, że dla wszystkich nowych operacji można dobrać transakcje alternatywne, charakteryzujące się tym samym rozkładem płatności, a ocena każdej z nich następuje już w momencie jej zawarcia [Kulińska-Sadłocha E., 2003, s. 229-230]. Stąd każda transakcja banku ma wpływ na realizację jego celu nadrzędnego, jakim jest wzrost jego wartości. Przy tym możliwość ustalenia korzyści wynikających z warunków rynkowych w podziale na poszczególne usługi, klientów czy centra zysków zwiększa przydatność tej metody do podejmowania decyzji przez menedżerów. Należy jednak zaznaczyć, że wykorzystanie tej metody do oceny poszczególnych transakcji zawieranych przez bank pokazuje jedynie ryzyko ich wypłacalności, pomijając pozostałe ryzyka. Ocena opłacalności produktów bankowych przy pomocy metody bieżącej wartości transakcji dotyczy tylko nowych operacji. Mając to na uwadze, bank, ustalając rentowność poszczególnych usług odsetkowych, powinien stosować również inne metody np. rynkowych stóp procentowych. Banki, działając w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu, nieustannie poszukują metod, przy pomocy których można w jak najlepszy sposób ocenić rentowność oferowanych produktów zaspokajających coraz to nowe potrzeby klientów. Stąd, oprócz omówionych powyżej metod pomiaru rentowności usług odsetkowych, stosowane są nowe (szczególnie w rozwiniętych bankach zachodnich), do których zalicza się m.in.:
Metody pomiaru opłacalności odsetkowych produktów... 223 ekonomiczną wartość dodaną (EVA) umożliwiającą ustalenie, które z produktów kreują dodatkową wartość, a przez to, w jaką działalność należy inwestować kapitał 12, wskaźniki uwzględniające ryzyko (RORAC i RAROC) 13 - na ich podstawie bank może ustalić, który z produktów o takim samym zysku a różnym ryzyku jest bardziej opłacalny. 2. Ocena opłacalności produktów bankowych a zarządzanie bankiem Zarządzanie bankiem wymaga podejmowania szeregu różnorodnych decyzji zmierzających do realizacji celów zarówno bieżących jak i strategicznych. Związane jest to z otrzymywaniem informacji o odpowiedniej jakości i użyteczności z różnych obszarów jego funkcjonowania. Istotne znaczenie mają zwłaszcza te dane, które pozwalają na ocenę efektywności poszczególnych produktów bankowych. Zwiększają one bowiem racjonalność podejmowanych w banku decyzji, prowadząc w ten sposób do wzrostu jego wartości. Omówione w poprzednim podrozdziale metody pomiaru opłacalności odsetkowych produktów bankowych wskazują na możliwość stosowania przez bank różnych sposobów oceny swoich usług. Należy jednak zaznaczyć, że żadna z omówionych koncepcji nie jest rozwiązaniem idealnym i posiada zarówno wady jak i zalety, wynikające ze stosowania pewnych przyjętych uproszczeń. Przedstawia to tablica 3. Przedstawione metody oceny opłacalności produktów odsetkowych stanowią część rachunku efektywności działania banku, który jest jednym z instrumentów controllingu, wykorzystywanym do zarządzania tą organizacją. Rachunek ten poprzez określenie mocnych i słabych stron produktów odsetkowych pozwala na ustalenie ich wpływu na wynik finansowy. Daje też podstawę do prowadzenia przez bank polityki cenowej w zakresie oferowanych usług wspierając w ten sposób zachodzące w tej organizacji procesy decyzyjne [Patrz szerzej: Iwanicz-Drozdowska M. 1999, s. 164-166]. Ponadto informacje na temat opłacalności odsetkowych produktów bankowych umożliwiają: identyfikację i rozwój grup produktów o największej rentowności, dążąc w ten sposób do powiększania przyszłych wyników banku, 12 Miernik ten liczony jest w następujący sposób: zysk po opodatkowaniu (kapitał własny x koszt kapitału własnego). Patrz szerzej: Kulińska-Sadłocha E. [2003, s. 215-216]. Metoda ta jednak nie pozwala na porównanie dwóch produktów, które osiągają dodatnią wartość EVA. Ponadto odnosi się ona tylko do pojedynczych okresów. Stąd ocena efektywności produktu dotyczy tylko jednego okresu. Patrz szerzej: Koszykowski M.[2004, s. 5-6]. 13 Miernik RORAC (return on rysik-adjusted capital- rentowność kapitału skorygowanego o ryzyko) obliczany jest jako iloraz zysku (netto) i kapitału na pokrycie ryzyka. Natomiast wskaźnik RAROC (rysik-adjusted return on capital skorygowana o ryzyko rentowność kapitału) ustalany jest następująco: (zysk - zyski zagrożone)/kapitał na pokrycie ryzyka. Mierniki te są związane z koncepcją RAPM (risk-adjusted performance measurement) i mierzą rentowność zainwestowanego kapitału, wykorzystując w tym celu jakąś postać korekty o ryzyko, opartą na wewnętrznej ocenie ryzykowności aktywów, transakcji, działalności itd. Matten C. [2000, s.71-78].
224 Arleta Szadziewska ustalenie przyczyn nieopłacalności usług ze wskazaniem działań korygujących jakie powinny zostać podjęte w celu jej poprawy, kontrolowanie rozwoju nowych produktów. Tablica 3 Ocena metod pomiaru opłacalności odsetkowych produktów bankowych Metoda pomiaru Zalety Wady Metody Tradycyjne umożliwia szacowanie efektywności warstw bilansu brak oceny efektywności poszczególnych produktów bankowych, 1. Bilans warstwowy uwzględnia zależności pomiędzy poszczególnymi pozycjami aktywów brak jednoznacznego podziału na i pasywów, warstwy (istnieje kilka sposobów podziału), nie uwzględnia warunków rynkowych istniejących w momencie zawierania transakcji, 2. Metoda poolu Metody rynkowe 1. Metoda rynkowych stóp procentowych łatwa do zastosowania, aktywom przypisuje się część kosztów odsetkowych, pasywom zaś część przychodów, co znajduje racjonalne uzasadnienie, umożliwia ocenę efektywności poszczególnych usług odsetkowych, uwzględnia aktualne warunki rynkowe bowiem pozwala oszacować, czy transakcja zrealizowana przez bank została zawarta na warunkach bardziej czy mniej korzystnych od panujących na rynku, umożliwia ustalenie minimalnego oprocentowania z punktu widzenia osiągnięcia zaplanowanego wyniku, a tym samym podjęcie decyzji o zawarciu danej transakcji, bądź nie, pozwala nie tylko na przeprowadzenie kalkulacji efektywności produktów bankowych, ale również klientów oraz jednostek organizacyjnych banku, nie uwzględnia zależności pomiędzy poszczególnymi pozycjami aktywów i pasywów, wkład operacji aktywnych w wynik banku zależy od polityki cenowej stosowanej wobec pasywów, a wkład operacji pasywnych w wynik zależy od polityki inwestycyjnej banku, nie uwzględnia aktualnych warunków rynkowych, trudności związane z pozyskiwaniem informacji przez bank na temat poszukiwanych stóp procentowych, metoda ta zakłada swobodny rynek kapitałowy i pieniężny, co nie zawsze odpowiada realiom, nie jest instrumentem zarządzania strukturą bilansu, bowiem nie zapewnia automatycznej koordynacji aktywów i pasywów, brak możliwości kalkulacji nowych transakcji w oderwaniu od transakcji wcześniej zawartych (określa łącznie przychody ze starych i nowych transakcji), 2. Metoda bieżącej wartości transakcji umożliwia kalkulację wszystkich nowych transakcji w oderwaniu od transakcji zwartych w przeszłości, zwraca uwagę na cel nadrzędny banku jakim jest powiększanie jego wartości w jego poszczególnych jednostkach organizacyjnych, pozwala na przydzielenie korzyści wynikających z warunków rynko- metoda ta głównie koncentruje się na nowych operacjach z pominięciem operacji wcześniejszych, oprócz ryzyka wypłacalności poszczególnych operacji nie uwzględnia pozostałych rodzajów ryzyka oraz kosztów z nimi związanych,
wych pojedynczym usługom, klientom czy też centrom zysków, umożliwia monitorowanie ryzyka wypłacalności poszczególnych operacji, pozwalają na ocenę banku jako całości, jego poszczególnych obszarów działania czy pojedynczych transakcji, umożliwiają porównanie efektywności produktów bankowych z uwzględnieniem ryzyka, stanowią podstawę prawidłowej wyceny usług bankowych o różnym Metody uwzględniające ryzyko RORAC RAROC Metody pomiaru opłacalności odsetkowych produktów... 225 wartość VAR (kapitał na pokrycie ryzyka) jest wielkością, którą należy estymować stąd obliczone wartości wskaźników RORAC oraz RAROC zależą od prawidłowej estymacji tej wartości, trudności związane z interpretacją obliczanych wskaźników modelu RAPM. ryzyku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Kulińska-Sadłocha [2003, s.216-233], M. Iwanicz- Drozdowska [1999, s. 111-134], M. Koszykowski [2004], Dzida T.[2001b, s. 33-35], Dzida T. [2002, s. 25-29], Nowak A. [2002, s. 217-223], Należy jednak zaznaczyć, że każdy bank, biorąc pod uwagę specyfikę swego funkcjonowania, w oparciu o znane koncepcje, powinien opracować własny system pomiaru opłacalności usług odsetkowych, dostosowany do swoich potrzeb. Przy tym jego budowę należy oprzeć na takich założeniach, które umożliwią zarządzającym szybki i pełny dostęp do wiarygodnych i aktualnych informacji na temat opłacalności produktów bankowych. Nieprawidłowe bowiem jego funkcjonowanie może powodować zafałszowanie rzeczywistości, a tym samym prowadzić do podejmowania błędnych decyzji przez zarządzających bankiem. Konsekwencją tego jest spadek rentowności działalności banku, który generuje przyszły jego rozwój. Literatura: 1. Buschgen H. E. [1997], Przedsiębiorstwo bankowe, część 1, s. 179-180, Poltext, Warszawa. 2. Żurawik B, Żurawik W. [1995], Marketing bankowy, s. 29-33, PWE, Warszawa. 3. Dzida T.[2001a], Ocena efektywności odsetkowych produktów bankowych, Controlling i rachunkowość zarządcza nr 9. 4. Dzida T. [2001b], Ocena efektywności odsetkowych produktów bankowych, Controlling i rachunkowość zarządcza nr 12. 5. Dzida T.[2002], Ocena efektywności odsetkowych produktów bankowych, Controlling i rachunkowość zarządcza nr 2. 6. Iwanicz-Drozdowska M. [1999], Metody oceny działalności banku, Poltex, Warszawa. 7. Marcinkowska M.[2001], Analiza rentowności produktów banku, Controlling i rachunkowość zarządcza nr 6.
226 Arleta Szadziewska 8. Marcinkowska M. [2003], Wartość banku. Kreowanie wartości i pomiar wyników działalności banku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. 9. Koszykowski M. [2004], Kryteria oceny efektywności bankowych produktów kredytowych, Materiały na konferencję Efektywność źródłem bogactwa narodów, Wrocław-Karpacz. 10. Kulińska-Sadłocha E. [2003], Controlling w banku, PWN, Warszawa. 11. Matten C. [2000], Zarządzanie kapitałem bankowym, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa. 12. Nowak A. [2002], Controlling jako metoda zarządzania bankiem komercyjnym w: Współczesny bank pod. red. W. L. Jaworskiego, Poltext, Warszawa. Streszczenie Celem artykułu jest charakterystyka metod wykorzystywanych w ocenie opłacalności odsetkowych produktów bankowych. Zalicza się do nich sposoby wyznaczania marż odsetkowych, które mają na celu przypisanie produktom aktywnym kosztów odsetkowych oraz produktom pasywnym przychodów odsetkowych. Informacje z tego zakresu mają istotne znaczenie bowiem zwiększają racjonalność podejmowanych w banku decyzji, prowadząc w ten sposób do wzrostu jego wartości. Biorąc pod uwagę fakt, że bank funkcjonuje w warunkach ryzyka i zwiększonej konkurencji, nieprawidłowo działający system pomiaru opłacalności usług odsetkowych może powodować zafałszowanie rzeczywistości. Konsekwencją tego jest ogólny spadek rentowności banku, który generuje jego przyszły rozwój. The Methods of the Measurement of Bank Products Profitability, and Bank Management (Summary) The purpose of this paper is to introduce the methods of the measurement of bank products profitability witch are of great significance in bank decision making process as they increase its effectiveness in the competitive market. The wrong system of the measurement of profitability of banks products can give false information about the reality, witch results in general decrease of bank profitability.