Redakcja: Anna ubiñska-bujak

Pomoc pañstwa. Wybrane zagadnienia Redakcja: Anna ubiñska-bujak Wydawnictwo C. H. Beck 2009 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-0580-6

Autorzy Krzysztof Bolesta mgr ekonomii, pracownik Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, uczestnik negocjacji pierwszego programu pomocy państwa dla polskiego górnictwa, autor wielu publikacji dotyczących górnictwa węgla kamiennego. Od 2004 r. w Komisji Europejskiej. Początkowo pracownik Dyrektoriatu ds. Konkurencji, gdzie zajmował się m.in. oceną programów pomocy państwa z zakresu ochrony środowiska. Obecnie pracownik Dyrektoriatu ds. Transportu i Energii, gdzie zajmuje się tematyką rynków ropy naftowej i węgla kamiennego, a także problematyką czystych technologii węglowych. Agnieszka Drzewoska mgr prawa Uniwersytetu Łódzkiego, dyplom studiów prawa międzynarodowego uniwersytetu w Antwerpii (Uni ersitaire Uni ersitaire In Instelling Antwerpen); LLM uniwersytet w Brukseli (Vrije Uni ersiteit Brussel). Pracownik Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji w Komisji Europejskiej od 2003 r. Zajmuje się głównie oceną środków pomocy regionalnej, a także związkami zasad pomocy państwa z problematyką funduszy struktu ralnych, w tym w obu przypadkach przeglądem odnośnego ustawodawstwa oraz działalnością szkoleniową z zakresu pomocy państwa dla pracowników administracji krajów członkowskich UE oraz krajów przygotowujących kandydaturę do UE. Bartlomiej Gurba mgr ekonomii Akademii Ekonomicznej w Krakowie, dokto rant ekonomii w Centrum Studiów nad Integracją Europejską (ZEI) Uniwersytetu w Bonn. Stypendysta Fundacji im. Konrada Adenauera. Od 2005 r. pracuje w Komisji Europejskiej w Brukseli w Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji. Rafał Janas absolwent WPiA UJ (1999), Szkoły Prawa Niemieckiego na UJ (1999). Od 2003 r. doktorant w Europejskim Kolegium Doktoranckim Trans formacja systemu i dostosowywanie prawa w jednoczącej się Euro pie (Kraków Moguncja Heidelberg). Urzędnik Komisji Europejskiej, od grudnia 2006 r. pracuje w Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej, w dziale: Sprawy prawne, procedury, gdzie zajmuje się m.in. pomocą państwa. Do zainteresowań naukowych należą kwestie związane z budową europejskiej przestrzeni administracyjnej, z uznawaniem aktów administracyjnych oraz z podstawowymi wolnościami wspólnego rynku, a także problemy polityki regionalnej oraz pomocy państwa. Marek Kośka mgr prawa, doktorant Uniwersytetu Rheinishe Friedrich Wilhelms Uni ersität w Bonn, obecnie pracownik Komisji Europejskiej, Friedrich Wil Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji. Autor ukończył Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz studia Magister iuris comparati i w Bonn. V

Autorzy Bartłomiej Kurcz dr nauk prawnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, LLM w dziedzinie prawa europejskiego, Uniwersytet w Leu en (Belgia), Diploma in Legal Studies, Uniwersytet Cambridge. Od 2004 r. pracownik Di Komi sji Europejskiej (Dyrekcja ds. Konkurencji, a następnie ds. Rynku Wewnętrznego) oraz wykładowca na Uniwersytecie Jagiellońskim. Autor wielu publikacji z prawa europejskiego, w tym wyróżnionej pierwszą nagrodą Fundacji Promocji Prawa Europejskiego książki Dyrektywy i ich implementacja do prawa krajowego, Kraków 2004. Agata Mazurkiewicz-Gorgol mgr ekonomii SGH, były pracownik Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a obecnie Wydziału zajmującego się restrukturyzacją przemysłu w Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji Komisji Europejskiej. Agnieszka Montoya-Iwańczuk LLM (Monachium), obecnie pracuje w Dyrekcji ds. Konkurencji i Pomocy Państwa w Urzędzie Nadzoru EFTA. Wcześniej zajmowała się indywidualnymi sprawami pomocy państwa w sektorach mediów i telekomunikacji w Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji Komisji Europejskiej. Małgorzata Anna Nesterowicz dr nauk prawnych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, LLM w dziedzinie prawa europejskiego Uniwersytetu w Lund (Szwecja), stypendysta Fullbrighta na Uniwersytecie w Richmond (USA). Pracowała na Wydziale Prawa UMK w Toruniu, a następnie w Euro pejskim Trybunale Sprawiedliwości w Luksemburgu. Obecnie pracuje w Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Morskiego, która jest organem UE z siedzibą w Lizbonie. Kamila Skowyra mgr prawa, absolwentka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz studiów podyplomowych w dziedzinie ekonomicznej analizy prawa na Uniwersytecie w Hamburgu (European Master of Law and Economics; EMLE). Stypendystka DAAD oraz Deutsche Forschungsgemeinschaft w ramach Graduiertenkolleg Recht und Ökonomie na Uniwersytecie w Hamburgu. Od kilku lat pracuje w Komisji Europejskiej w Brukseli, w Dyrekcji Generalnej ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu. Mikołaj Stasiak mgr prawa, wieloletni pracownik Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a następnie Stałego Przedstawicielstwa Polski przy UE oraz Dyrekcji Generalnej ds. Transportu i Energii Komisji Europejskiej. Obecnie, prowadzi firmę EASY STATE AID Mikołaj Stasiak, która specjalizuje się w doradztwie z zakresu pomocy państwa. VI

Spis treści Autorzy.................................................... V Spis treści... VII Słowo wstępne............................................... XV Od redaktora... XIX Wykaz skrótów.............................................. XXI Bibliograia................................................. XXV Orzecznictwo... XXXI Rozdział I. Między ustami a brzegiem pucharu gdzie jest pomoc państwa? Definicja pomocy państwa w świetle orzecznictwa ETS-u (Bartłomiej Kurcz)...................................... 1 1. Wprowadzenie... 1 2. Selektywna korzyść... 2 2.1. Pewność wystąpienia korzyści........................... 3 2.2. Test prywatnego inwestora lub wierzyciela................. 5 2.3. Selektywność a środki natury ogólnej..................... 9 3. Interwencja państwa przy użyciu zasobów państwowych......... 11 4. Wpływ środka pomocowego na wymianę handlową między państwami członkowskimi................................. 14 5. Konkluzje.............................................. 15 Rozdział II. Małe (i średnie) jest piękne O stosowaniu komisyjnej deinicji małych i średnich przedsiębiorstw w dziedzinie pomocy państwa (Kamila Skowyra)..................................... 17 1. Wprowadzenie... 17 2. Pierwsza deinicja MŚP z Zalecenia 96/280/WE................ 18 3. Obecnie obowiązująca deinicja MŚP (Zalecenie 2003/361/WE)... 20 3.1. Próg liczby osób zatrudnionych.......................... 21 3.2. Pułapy inansowe..................................... 22 4. Deinicja przedsiębiorstwa obliczanie danych i relacje z innymi podmiotami... 23 4.1. Przedsiębiorstwa niezależne............................. 24 4.2. Przedsiębiorstwa partnerskie............................ 25 4.3. Przedsiębiorstwa związane.............................. 27 5. Problemy i niedogodności typowe dla MŚP jako wyznacznik konieczności pomocy państwa.............................. 28 5.1. Decyzje Komisji oceniające niezależność MŚP.............. 29 5.1.1. Decyzje negatywne... 29 5.1.2. Decyzje o wszczęciu postępowania określonego w art. 88 ust. 2 TWE... 32 VII

Spis treści 5.1.3. Decyzje pozytywne.............................. 36 5.2. Orzecznictwo........................................ 38 6. Ocena prawna i polityczna................................. 41 6.1. Problem strategicznego stosowania deinicji... 42 6.2. Zmiany pułapów i progów.............................. 42 Rozdział III. Przywilej nielicznych? Pomoc regionalna na wspieranie rozwoju gospodarczego niektórych regionów UE (Agnieszka Drzewoska)........................................ 45 1. Wprowadzenie... 45 2. Podstawy dopuszczalności pomocy regionalnej: ogólne postanowienia Traktatu oraz ich uszczegółowienie w innych źródłach prawa... 47 3. Podstawowe kryteria zgodności proponowanego środka pomocy regionalnej z Wytycznymi 2007 2013........................ 48 3.1. Mapy regionalne : regiony kwaliikujące się do pomocy regionalnej oraz intensywność pomocy.................... 49 3.1.1. Regiony kwaliikujące się do objęcia pomocą oraz intensywność pomocy w Polsce... 52 3.2. Zasięg sektorowy Wytycznych 2007 2013................. 53 3.3. Beneicjenci......................................... 57 3.4. Na jakie cele dozwolona jest pomoc regionalna?... 57 3.5. Jakie koszty mogą zostać objęte pomocą regionalną (z wyszczególnieniem korzystniejszych uregulowań dla małych i średnich przedsiębiorstw)?............................ 59 3.6. Kumulacja pomocy... 62 3.7. Efekt zachęty........................................ 63 3.8. Utrzymanie inwestycji i miejsc pracy w regionie............ 64 3.9. Wkład beneicjenta w inansowanie inwestycji.............. 64 3.10. Pomoc dla nowoutworzonych przedsiębiorstw............. 65 3.11. Pomoc operacyjna... 67 3.12. Uwagi końcowe dotyczące ogólnych warunków dopuszczalności określonych w Wytycznych 2007 2013...... 69 4. Zasady szczególne dla dużych projektów inwestycyjnych......... 70 4.1. Potrzeba wprowadzenia zasad szczególnych dla dużych projektów inwestycyjnych.............................. 70 4.2. Pojęcie duży projekt inwestycyjny oraz jednostkowy projekt inwestycyjny... 71 4.3. Korekta dopuszczalnego pułapu (intensywności) pomocy dla dużych projektów.................................. 76 4.4. Próg indywidualnego zgłoszenia do Komisji................ 77 4.5. Testy rynkowe... 78 4.5.1. Ocena udziałów w rynku... 83 4.5.1.1. Odnośny produkt... 84 4.5.1.2. Odnośny rynek produktowy................. 86 4.5.1.3. Rynki geograiczne........................ 89 4.5.2. Ocena sytuacji strukturalnej rynku oraz zdolności produkcyjnych projektu........................... 91 VIII

Spis treści 4.6. Inne elementy oceny dużych projektów inwestycyjnych podlegających obowiązkowi indywidualnego zgłoszenia i odpowiadające im wymagane zobowiązania ze strony państw członkowskich................................. 93 4.7. Ex post monitoring.................................... 94 5. Rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych................ 95 5.1. Uwagi ogólne........................................ 95 5.2. Podstawowe warunki kwaliikujące instrumenty do wyłączenia....................................... 96 5.3. Szczegółowe warunki zgodności z uregulowaniami dotyczą cymi pomocy regionalnej zmiany w odniesieniu do Wytycz nych 2007 2013 oraz Rozporządzenia 1628/2006........... 99 5.4. Brak bonusów regionalnych dla innych instrumentów pomocowych........................................ 102 6. Podsumowanie... 103 Rozdział IV. Na jednym jadą wozie? Relacja pomiędzy pomocą państwa a polityką spójności (Rafał Janas)... 105 1. Podstawowe cele polityki spójności a pomoc państwa............ 105 1.1. Podstawowe formy realizacji polityki spójności Fundusze Strukturalne oraz Fundusz Spójności..................... 106 1.2. Zasady wdrażania funduszy............................. 107 1.3. Programy Operacyjne.................................. 108 2. Zapewnienie koordynacji między politykami................... 108 2.1. Uwagi wstępne....................................... 108 2.2. Trwałość efektów polityk............................... 109 2.3. Różnice podejść pomiędzy politykami... 110 3. Koordynacja pomiędzy politykami........................... 111 3.1. Problemy praktyczne.................................. 111 3.2. Obowiązek zwrotu pomocy............................. 112 4. Komplementarność czy prymat? Postanowienia harmonizujące polityki... 114 5. Cele pośrednie obu polityk................................. 115 6. Trwałość i efektywność interwencji.......................... 117 7. Struktura wdrażania funduszy............................... 119 8. Kształtowanie wspólnotowej polityki gospodarczej............ 119 9. Pomoc państwa i polityka spójności a światowy kryzys gospodarczy............................................. 121 10. Kwestia stosowalności obu polityk w państwach trzecich......... 123 11. Procedura podejmowania decyzji odnośnie pomocy państwa...... 124 12. Perspektywy pomocy państwa i polityki spójności.............. 125 13. Efektywna ochrona prawna... 126 14. Podsumowanie.......................................... 128 Rozdział V. Jak astronomowi teleskop? Pomoc państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną (Bartłomiej Kurcz)... 131 1. Wprowadzenie... 131 2. Analiza ekonomiczna test bilansujący....................... 132 IX

Spis treści 2.1. Ukierunkowanie pomocy na nieprawidłowość w funkcjonowaniu rynku............................... 133 2.2. Stosowność pomocy państwa jako instrumentu wsparcia...... 140 2.3. Efekt zachęty, niezbędność wsparcia i proporcjonalność pomocy... 141 2.4. Analiza zakłócenia konkurencji i wymiany handlowej........ 143 2.5. Wynik testu bilansującego.............................. 145 3. Pozostałe przepisy wspólnotowych Zasad ramowych na działalność B&R&I uwagi i kontrowersje... 145 3.1. Co jest pomocą państwa w dziedzienie B&R&I?............ 146 3.2. Która pomoc jest zgodna ze wspólnym rynkiem w dziedzinie B&R&I?................................. 149 4. Ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych a B&R&I............................................... 152 5. Konkluzje.............................................. 153 Rozdział VI. Jak trwoga to do państwa po pieniądze. Komu pomaga pomoc państwa na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw? (Agata Mazurkiewicz-Gorgol).................... 157 1. Wprowadzenie... 157 2. Geneza pomocy na restrukturyzację.......................... 158 3. Zasady udzielania pomocy na ratowanie i restrukturyzację........ 161 3.1. Beneicjenci......................................... 162 3.2. Pomoc na ratowanie czy na restrukturyzację przedsiębiorstwa?.................................... 164 3.3. Pomoc na restrukturyzację.............................. 167 3.4. Unikanie zbyt dużego zakłócenia konkurencji... 170 3.5. Udział własny........................................ 172 3.6. Realizacja planu, nadużycie pomocy...................... 176 3.7. Zasada pierwszy i ostatni raz.......................... 177 4. Restrukturyzacja czy prywatyzacja?.......................... 178 5. Ekonomiczne uzasadnienie................................. 179 6. Restrukturyzacja w czasach kryzysu... 184 7. Podsumowanie... 186 Rozdział VII. Zanieczyszczającemu dziękujemy. Pomoc państwa na finansowanie energii o niskiej emisji CO 2 (Bartłomiej Gruba)... 189 1. Wstęp... 189 2. Przesłanki dla udzielania pomocy............................ 192 2.1. Koszty społeczne zanieczyszczeń środowiska a koszty prywatne... 192 2.2. Zasada zanieczyszczający płaci i jej umocowanie w Traktacie... 193 2.3. Przepisy dotyczące pomocy państwa w Traktacie............ 194 2.4. Stan niewydolności/niedoskonałości rynku warunkiem udzielania pomocy.................................... 194 3. Zachowanie zasad konkurencji.............................. 196 3.1. Efekt zachęty i konieczność użycia pomocy................ 196 X

Spis treści 3.2. Proporcjonalność pomocy zasada kosztów dodatkowych.... 196 3.3. Bilansowanie efektu środowiskowego pomocy i zakłóceń konkurencji... 198 4. Główne metody udzielania pomocy państwa na energię odnawialną a dotychczasowa praktyka Komisji Europejskiej w ocenie wybranych programów pomocowych......................... 199 4.1. Pomoc inwestycyjna a pomoc operacyjna.................. 199 4.2. Pomoc w systemie certyikatów.......................... 205 5. Wnioski................................................ 207 Rozdział VIII. Schyłek węgla, niech żyje węgiel! Pomoc państwa dla górnictwa węgla kamiennego (Krzysztof Bolesta)... 209 1. Od rynku do pomocy... 209 2. Koniec węgla? ostatnia decyzja w ramach EWWiS... 210 3. Big Bang 2004 powrót węgla do UE...................... 212 4. Inny Traktat te same potrzeby Rozporządzenie 1407/2002..... 213 5. Wysychający strumień Rozporządzenie 1407/2002 w praktyce... 216 6. Kolejny zmierzch węgla? Pomoc państwa czy rynek?............ 217 7. Jeśli nie rynek, to co? Problem podstawy prawnej............... 218 7.1. Usługi w ogólnym interesie gospodarczym................. 218 7.2. Pomoc regionalna..................................... 221 7.3. Pomoc na zatrudnienie................................. 221 7.4. Pomoc na ochronę środowiska........................... 222 8. Podstawy się zmieniają węgiel zostaje... 223 Rozdział IX. Poproszę bilet na koszt państwa. Pomoc państwa a rekompensata za usługi o charakterze powszechnym w transporcie drogowym (Mikołaj Stasiak)... 225 1. Wstęp... 225 2. Rekompensata za usługi o charakterze powszechnym a pomoc państwa................................................ 227 2.1. Rekompensata jako selektywna ekonomiczna korzyść......... 227 2.1.1. Obowiązek świadczenia usług...................... 228 2.1.2. Parametry służące obliczeniu rekompensaty........... 229 2.1.3. Obliczanie rekompensaty.......................... 230 2.1.4. Wybór przedsiębiorcy... 231 2.2. Naruszenie konkurencji i wpływ na wymianę handlową....... 234 3. Dopuszczalność udzielania pomocy państwa w formie rekompensaty... 235 3.1. Podejście Komisji Europejskiej.......................... 236 3.2. Warunki dopuszczalności udzielania pomocy na podstawie Rozporządzenia 1370/2007............................. 238 3.2.1. Treść umowy................................... 239 3.2.2. Udzielanie zamówień prowadzących do zawarcia umowy........................................ 240 3.2.2.1. Procedura przewidziana w Dyrektywach 2004/17 i 2004/18... 240 3.2.2.2. Procedura przewidziana w Rozporządzeniu 1370/2007............................... 241 XI

Spis treści 3.2.3. Rekompensata.................................. 243 3.2.4. Sprawozdawczość............................... 243 3.2.5. Przepisy przejściowe............................. 244 3.2.6. Zgodność z Traktatem............................ 244 4. Wnioski................................................ 245 Rozdział X. Co ma pływać dzięki państwu nie utonie? O pomocy państwa w transporcie morskim (Małgorzata Anna Nesterowicz)...... 247 1. Wstęp... 247 2. Żegluga morska.......................................... 248 2.1. Uwagi wstępne....................................... 248 2.2. Pomoc dla żeglugi uregulowania sektorowe............... 252 2.2.1. Pierwsze wytyczne............................... 252 2.2.2. Obowiązujące wytyczne Komisji w sprawie pomocy państwa dla transportu morskiego (2004)... 253 2.2.2.1. Środki iskalne i socjalne zmierzające do poprawy konkurencyjności... 255 2.2.2.2. Pomoc inwestycyjna....................... 260 2.2.2.3. Pomoc regionalna......................... 261 2.2.2.4. Pomoc na restrukturyzację.................. 261 2.2.2.5. Pomoc na szkolenia marynarzy i oicerów...... 264 2.2.2.6. Pomoc dla transportu bliskiego zasięgu........ 265 2.2.2.7. Pomoc z tytułu wykonywania usług publicznych... 267 3. Wnioski................................................ 273 Rozdział XI. Telewizja bez granic? Finansowanie misji publicznej radia i telewizji w prawie wspólnotowym (Agnieszka Montoya-Iwańczuk).................................. 277 1. Wstęp... 277 1.1. Rys historyczny... 277 1.2. Dlaczego abonament telewizyjny jest pomocą publiczną?..... 282 1.3. Dlaczego Altmark nie ma zastosowania?................... 285 1.4. Dlaczego usługi telewizyjne nie mieszczą się w pojęciu kultury?............................................ 287 2. Ocena zgodności pomocy państwa w sektorze radiowo telewizyjnym..................................... 288 2.1. Uwagi ogólne........................................ 288 2.2. Deinicja misji publicznej... 289 2.2.1. Granice swobody państw członkowskich... 289 2.2.2. Precyzja i jasność deinicji......................... 294 2.2.3. Przykłady deinicji usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym nadawców publicznych........ 295 2.2.3.1. Działalność programowa................... 295 2.2.3.2. Pozaprogramowe dziedziny działalności nadawców publicznych... 297 2.2.3.3. Usługi w nowych mediach.................. 299 2.2.3.4. Inna działalność nadawców publicznych....... 299 XII

Spis treści 2.2.4. Działalność komercyjna i oczywisty błąd deinicji... 300 2.2.5. Usługi powszechnego versus indywidualnego dostępu (on-demand )................................... 302 2.2.6. Uprzednie powierzenie misji publicznej... 303 2.2.7. Czasowe ograniczenie misji publicznej............... 303 2.3. Powierzenie misji i nadzór.............................. 304 2.3.1. Powierzenie misji................................ 304 2.3.2. Uprzednie powierzenie misji (tzw. procedura ex ante)... 305 2.3.3. Nadzór........................................ 307 2.4. Kryterium proporcjonalności............................ 308 2.4.1. Uwagi wstępne.................................. 308 2.4.2. Jasność i precyzja misji publicznej... 311 2.4.3. Wybór systemu inansowania....................... 311 2.4.4. Rozdział rachunkowości... 312 2.4.5. Alokacja przychodów i wydatków................... 314 2.4.6. Obliczanie kompensacji oraz nadmiernej kompensacji.................................... 316 2.4.7. Nadwyżka rekompensaty.......................... 318 2.4.8. Zachowanie zgodne z regułami gospodarki rynkowej... 320 2.4.8.1. Uwagi wstępne........................... 320 2.4.8.2. Zaniżanie cen usług i produktów............. 321 2.4.8.3. Stosunki z komercyjnymi spółkami córkami... 323 2.4.8.4. Inne przykłady (nie)konkurencyjnych zachowań... 324 3. Uwagi końcowe... 325 Rozdział XII. Co cesarskie cesarzowi Zwrot pomocy państwa (Marek Kośka)... 329 1. Wstęp................................................. 329 1.1. Zarys rozwoju zasad dotyczących windykacji pomocy państwa... 330 1.2. Zasady... 331 1.3. Istota obowiązku zwrotu pomocy........................ 332 1.4. Wyjątki od obowiązku zwrotu pomocy.................... 333 1.4.1. Ochrona uzasadnionych oczekiwań i ochrona pewności prawnej... 334 1.4.2. Przedawnienie... 334 1.4.3. Absolutna niemożliwość... 335 2. Rola Komisji i organów przyznających pomoc w państwach członkowskich........................................... 335 2.1. Rola Komisji Europejskiej.............................. 336 2.2. Rola organów krajowych............................... 339 3. Rola sądów... 341 3.1. Rola sądów wspólnotowych............................. 342 3.2. Rola sądów krajowych................................. 344 XIII

Spis treści 3.2.1. Uprawnienia sądów krajowych w przypadku niedopełnienia obowiązku notyikacji................ 344 3.2.2. Uprawnienia sądów krajowych w przypadku decyzji Komisji orzekającej o zwrocie pomocy państwa... 346 4. Szczegółowe zagadnienia.................................. 349 4.1. Beneicjenci w upadłości/niewypłacalni beneicjenci......... 349 4.2. Problematyka związana z wykładnią w sprawie Deggendorf....................................... 352 5. Konkluzje i statystyki..................................... 353 Indeks rzeczowy............................................. 357 XIV

Słowo wstępne Prawo pomocy państwa należy w ostatnich latach do najbardziej dynamicznie rozwijających się dziedzin prawa wspólnotowego. Dzieje się tak na skutek działania wielu czynników. Część z nich ma związek ze zmianami we współczesnej gospodarce światowej oraz potrzebą sprostania przez europejskie przedsiębiorstwa rosnącej konkurencji ze strony firm z innych kontynentów. Pobudzenie rozwoju europejskiej gospodarki musi oznaczać stopniowe zmniejszanie wolumenu pomocy, przy równoczesnym precyzyjnym jej ukierunkowaniu tam, gdzie może ona przynieść najlepsze rezultaty (innowacje, badania i rozwój, inwestycje w kapitał ludzki). Ważnym czynnikiem w dyskusjach nad kwestiami dotyczącymi pomocy państwa we Wspólnocie jest również potrzeba zachowania europejskiego modelu socjalnego, w którym szczególną rolę odgrywają usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym (np. usługi zdrowotne, tele komunikacyjne, w sektorze energetyki, transportowe, pocztowe). Finan sowanie tych usług z udziałem środków publicznych zapewniać musi z jednej strony ich faktyczną dostępność dla obywateli Unii Europejskiej połączoną z wysoką jakością świadczeń, z drugiej zaś nie może prowadzić do przyznania nadmiernych rekompensat lub nadmiernego zakłócenia konkurencji. Usługi te mają również do odegrania ważną rolę w zapewnieniu spójności socjalnej i terytorialnej Unii Europejskiej. Wpływ na wspólnotowe prawo pomocy państwa posiadają również tak ostatnio silnie odczuwane zjawiska zachodzące w skali ogólnoświatowej, jak np. zmiany klimatyczne oraz związana z tym potrzeba redukcji ilości wytwarzanych gazów cieplarnianych oraz kryzys finansowy i gospodarczy, który w ostatnich miesiącach dotknął boleśnie wiele przedsię biorstw i licznych mieszkańców państw członkowskich UE. Odpowiadając na wezwanie Rady Europejskiej do zreformowania syste mów pomocy państwa w państwach członkowskich, Komisja Euro pejska przyjęła w 2005 r. plan działań w zakresie pomocy państwa na lata 2005 2009. W jego ramach przyjęto na szczeblu wspólnotowym wiele nowych regulacji o podstawowym znaczeniu dla wspólnotowego prawa pomocy państwa. Dotyczą one takich obszarów, jak np. pomoc regionalna, pomoc na ochronę środowiska, pomoc na badania, rozwój i innowacje, pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw, pomoc związana z usługami XV

Słowo wstępne świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym, pomoc w formie gwarancji państwowych, pomoc de minimis. Istotnym jest zwłaszcza, że no we przepisy w sprawie wyłączeń blokowych prowadzą do znacznego zwiększenia odpowiedzialności państw członkowskich za prawidłowe stoso wanie wspólnotowego prawa pomocy państwa. Refor ma objęła również przepisy proceduralne znajdujące zastosowanie w sprawach pomocy państwa. Prócz zmian samej procedury notyfika cyjnej, odnotować przede wszystkim należy doprecyzowanie przez Komisję obowiązków państw członkowskich związanych z windykacją pomocy przyznanej bezprawnie, a także nowe ramy współpracy między sądami krajowymi a Komisją w sprawach pomocy państwa. Szczególną rolę w kształtowaniu wspólnotowego prawa pomocy państwa odgrywa orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji. W ostatnich latach doszło przy tym do wydania przez sądy wspólnotowe wielu precedensowych dla tej dziedziny prawa wspólno towego orzeczeń. Dotyczą one tak fundamentalnych zagad nień, jak np. de finicja pomocy państwa, rekompensaty z tytułu usług pu blicznych, windykacja bezprawnej pomocy, rola sądów krajowych w zapewnieniu skuteczności zakazu wykonawczego z art. 88 ust. 3 TWE. Blisko pięć lat jakie dzieli nas od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej jasno pokazało, jak ogromną rolę w życiu gospodarczym, społecznym i politycznym państwa członkowskiego odgrywa wspólnotowe prawo pomocy państwa. Warto wspomnieć w tym kontekście powszechnie znany kazus polskich stoczni oraz zagadnienie kontraktów długoterminowych w polskiej energetyce. Problematyka ta jest przy tym szczególnie ważna nie tylko dla polskich organów szczebla centralnego (odpowiedzialnych np. za restrukturyzację i prywatyzację całych sektorów gospodarki), ale także dla władz regionalnych i lokalnych. Stanowi bowiem ważne narzędzie reali zacji przez nie polityki związanej np. z rozwojem przedsiębiorczości, budową infrastruktury, ochroną środowiska, ochroną dziedzictwa narodowego itd. Kwestiami tymi żywo interesują się również same przedsiębiorstwa, zarówno jako beneficjenci lub potencjalni beneficjenci pomocy, jak i jako podmioty, które odczuwają niekorzystne skutki udzielenia wsparcia na rzecz przedsiębiorstw konkurencyjnych. W polskiej literaturze prawniczej i ekonomicznej ciągle odczuwalny jest przy tym pewien niedosyt wysokiej jakości opracowań poświęconych tym zagadnieniom. Odpowiedzią grupy polskich prawników i ekonomistów, związanych (aktualnie lub w przeszłości) z instytucjami wspólnotowymi, na wskazane wyżej procesy i wyzwania, przed którymi stoją polskie władze i przedsiębiorstwa jest praca pt. Pomoc państwa. Wybrane zagadnienia, pod red. dra Bartłomieja Kurcza. Książka ta trafia do rąk czytelników w szczegól- XVI

Słowo wstępne nie ważnym momencie. Kończy się bowiem proces wdrażania na szczeblu wspólnotowym nowych rozwiązań prawnych w zakresie pomocy państwa zapoczątkowany przez Komisję w 2005 r. Równocześnie Polska stoi przed koniecznością dokończenia reform społecznych i gospodarczych związanych ze zmianą systemową z początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Jest to szczególnie ważne w perspektywie przystąpienia naszego kraju w najbliższych latach do strefy euro. Gospodarka naszego kraju wymaga również znacznych inwestycji, które pozwolą skutecznie zmierzyć się z wyzwaniami globalizacji. Istnieje zatem pilna potrzeba pogłębionej analizy nowego kształtu regulacji wspólnotowych dotyczących wsparcia dla przedsiębiorstw przyznawanego przez państwo lub przy użyciu zasobów państwowych. Praca ta w istotnym zakresie zaspokaja to zapotrzebowanie. Obejmuje ona tak istotne dla Polski zagadnienia, jak np. kwestie pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw, pomocy regionalnej, pomocy na ratowanie i restrukturyzację, pomocy na badania i rozwój, pomocy w sektorach węgla kamiennego, energetyki i transportu morskiego, pomocy dla nadawców publicznych. Podkreślić należy, iż książka została przygotowa ne przez osoby o szczególnie wysokich kwalifikacjach, które z racji obowiązków zawodowych w praktyce stosują (stosowały) na szczeblu wspólno towym analizowane regulacje. Zawarte w książce rozważania są przy tym w pełni kompetentne i mocno osadzone w praktyce orzeczniczej Komisji Europejskiej i sądów wspólnotowych. Dają one Czytelnikowi aktu alny i rzeczywisty obraz spraw pomocy państwa widziany z perspektywy instytu cji Wspólnoty Europejskiej. Nie trzeba dodawać, że akurat w tej dziedzinie ta perspektywa posiada pierwszorzędne znaczenie. Powyższe sprawia, iż praca Pomoc państwa. Wybrane zagadnienia w peł ni zasługuje na zarekomendowanie jej polskim Czytelnikom. Powinna ona zwłaszcza trafić w ręce urzędników państwowych i samorządowych wszystkich szczebli zajmujących się sprawami pomocy publicznej, kadry zarządzającej przedsiębiorstwami, a także prawników i ekonomistów świadczących usługi doradcze na rzecz administracji i gospodarki. Książka zasługuje również na zainteresowanie i uwagę ze strony pracowników naukowych i studentów z wydziałów prawa i administracji oraz uczelni ekonomicznych. Prof. UJ dr hab. Sławomir Dudzik Katedra Prawa Europejskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego XVII

Od redaktora W literaturze poświęconej wspólnotowemu prawu konkurencji problematyka pomocy państwa, mimo iż stanowi jego integralną część, jest często pomijana. Wielokrotnie traktuje się ją też po macoszemu na wykładach czy sympozjach poświęconych prawu wspólnotowemu. Moim zdaniem, co unaocznił obecny kryzys inansowy zupełnie niezasłużenie. Mimo że art. 87 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) zakazuje, co do zasady, przyznawania wybranym przedsiębiorcom pomocy przez państwo, to jednak deklarowana w 2006 r. wielkość pomocy przyznawanej przez wszystkie 27 państw członkowskich wynosiła około 80% zakładanych przychodów polskiego budżetu na rok 2008 i co najmniej 6 razy więcej niż wyniosły wszystkie kary nałożone przez Komisję w latach 1990 2007 na przedsiębiorstwa, które naruszyły wspólno towe prawo konkurencji. Jak jest to możliwe? W drodze wyjątku od generalnego zakazu, pomoc państwa może zostać uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem. Prawo wspólnotowe zezwala na przyznawanie takiej pomocy. Jedynym organem dla wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, który jest uprawniony do orzekania o zgodności pomocy ze wspólnym rynkiem jest Komisja Europejska. Dlatego też dla całej rzeszy przedsiębiorstw korzystających z programów pomocowych (w tym często współinansowanych ze wspólnotowych funduszy strukturalnych) polityka Komisji w dziedzinie pomocy państwa ma fundamentalne znaczenie. Wiedza o tym jak Komisja i Europejski Trybunał Sprawiedliwości podchodzą do problematyki pomocy jest kluczowa. Stąd pomysł na książkę, którą oddajemy do rąk Czytelników. Autorami są wyłącznie urzędnicy lub byli pracownicy unijnych instytucji, zarówno prawnicy, jak i ekonomiści, którzy zajmują lub zajmowali się w czasie swojej dotychczasowej pracy problematyką pomocy państwa. Ich unikalne doświadczenie pozwala spojrzeć na problematykę pomocy z innej, szerszej perspektywy niż krajowa. W książce wyrażają oni jednak oczywiście wyłącznie własne poglądy, które nie mogą być przypisane instytucjom unijnym. Celem niniejszej publikacji nie jest kompleksowe potraktowanie wszystkich aspektów związanych z pomocą państwa. Dlatego też z założenia nie jest ona praktycznym kompendium na temat tego jak prosto uzyskać pomoc. Ambicją niniejszego zbioru esejów jest problemowe potraktowanie najciekawszych zagadnień odnoszących się do pomocy państwa. Nie tylko tych najbardziej znanych, ale również tych, które odnoszą się do sektorów gospodarki nieczęsto stanowiących temat opracowań w literaturze przedmiotu. Poruszane zagadnienia dotyczą zasad czy wytycznych, które mają zastosowanie niezależnie od obecnego kryzysu inansowego. Na jego przykładzie widać jednak jak duża jest pokusa do rozwiązywa- XIX