Sprawozdanie ze spotkania w Bibliotece Narodowej w sprawie zmian w opracowaniu rzeczowym 2 grudnia 2014 r. W spotkaniu uczestniczyło 6 osób ze strony Biblioteki Narodowej: 1/ dr Tomasz Makowski dyrektor BN 2/ dr Jakub Kalinowski kierownik Pracowni Deskryptorów 3/ dyrektor Mikołaj Baliszewski zastępca dyr. Ds. rozwoju 4/ Zofia Żurawińska bibliotekarz systemowy 5/ dwoje pracowników Pracowni Deskryptorów: Pani (nazwisko nie zapisane) i Kacper Trzaska. Na spotkanie zaproszono 12 gości z całej Polski (lista w załączniku). I/ Wprowadzenie - dyr. Tomasz Makowski Spotkanie miało roboczy, nieoficjalny, charakter. Prowadził je dyrektor Makowski, który wyjaśnił, że powodem zaproszenia była reakcja środowiska bibliotekarskiego na projekt zmian w opracowaniu rzeczowym w Bibliotece Narodowej. Spotkanie odbyło się wcześniej, niż chciałby tego Dyrektor Makowski i z tego powodu wyraził swoje niezadowolenie. Wolałby najpierw zakończyć prace nad deskryptorami, a dopiero później organizować jakiekolwiek spotkania ze środowiskiem. Wprowadzenie zmian w sposobie wyszukiwania od dawna było dyskutowane w BN. Projekt deskryptorów BN powstał w gronie katalogerów. Po kilku miesiącach pracy chcieli oni jak najszybszego wprowadzenia nowego narzędzia, ponieważ deskryptory są prostsze, logiczniejsze, szybsze w użyciu niż hasła przedmiotowe. Hasła przedmiotowe są skomplikowane, trudne, nieekonomiczne. Bardzo trudno jest się ich nauczyć. Dyrektor Makowski zapowiedział upublicznienie teoretycznych i praktycznych aspektów wspomnianego projektu na pierwszy kwartał przyszłego roku padły tu orientacyjnie miesiące marzec/kwiecień. Przy okazji spotkania dyrektor pochwalił się także innymi modernizacjami, które BN planuje wdrożyć lub już wdrożyła. Są to: elektroniczny ISBN; nowa wyszukiwarka fasetowa dla katalogu; cyfrowa wypożyczalnia artykułów z czasopism naukowych ACADEMICA dostępna dla bibliotek na terenie całego kraju; projekt Merkuriusz - zdigitalizowanie, opracowanie opisów bibliograficznych i udostępnianie (za pośrednictwem cyfrowej wypożyczalni ACADEMICA) artykułów naukowych opublikowanych w latach 2002-2014 na łamach polskich czasopism naukowych znajdujących się na liście publikowanej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, tzw. czasopism punktowanych. Po wprowadzeniu deskryptorów BN, Pracownia JHP ma dalej funkcjonować jako miejsce wsparcia metodycznego dla tych bibliotek, które nie zdecydują się przejść na deskryptory. II/ Prezentacja dra Jakuba Kalinowskiego na temat Deskryptorów BN Pan Kalinowski przedstawił prezentację, w której znalazły się następujące punkty: Od kiedy? 1
Prace trwają od czerwca 2014 r., kiedy powstała Pracownia Deskryptorów BN. Prowadzono bardzo wiele dyskusji na temat nowego narzędzia. Prace były planowane na 1 rok. Początek U podstawy zmian legła pewna idea zmiany opracowania rzeczowego. Pojawiają się tutaj wątpliwości, czy podejście to wynika nie z konkretnej potrzeby merytorycznej tylko właśnie zmiany dla samej zmiany, bo hasła przedmiotowe są złe i trzeba je w całości odrzucić wraz z całym dorobkiem intelektualnym i organizacyjnym pokoleń bibliotekarzy oraz wszystkimi ustaleniami teoretycznymi, jak też rachunkiem wad oraz zalet. Przyczyna Bardzo atrakcyjny sposób wyszukiwania, wyszukiwanie fasetowe, dające więcej strategii wyszukiwania. Tę formę wybrali najwięksi (Biblioteka Kongresu czy Brytyjska Biblioteka Narodowa). Uzasadnieniem wdrażania wyszukiwania fasetowego są biblioteki cyfrowe. Przedstawiciele BN bardzo mocno skupiali się właśnie na aspekcie wyszukiwania, pomijając inne aspekty języków informacyjno-wyszukiwawczych. Biblioteki narodowe zagraniczne, w tym wspomniane dwie, wykorzystują hasła przedmiotowe jako jedną z faset pozwalających zawężać wyniki wyszukiwania. Wbrew temu, co próbowali wmówić przedstawiciele BN, wyszukiwanie fasetowe nie równa się pocięciu haseł przedmiotowych na tematy i określniki, jako odrębne fasety. JHP w wyszukiwaniu fasetowym się nie sprawdza - spowalnia, zawiesza system, bo wzrasta ilość wykonywanych operacji. Zamiast sprawdzić jeden deskryptor system przeszukuje w haśle rozwiniętym temat i wszystkie określniki. Potwierdzają się nieoficjalne informacje z innych źródeł, że to oprogramowanie i jego niedociągnięcia są przyczyną powstania projektu deskryptorów w BN. Nowa wyszukiwarka po prostu nie radzi sobie z hasłami przedmiotowymi i stąd cały pomysł deskryptorów. Przecież w największych bibliotekach światowych, które przeszły na wyszukiwanie fasetowe nikt z haseł przedmiotowych nie zrezygnował i świetnie działają one jako element zawężający wyszukiwanie, a w dodatku od razu pokazują kontekst, zależności, aspekty, o wiele lepiej niż pojedyncze deskryptory. Definicja i funkcje deskryptorów Definicja deskryptorów z prezentacji kierownika Kalinowskiego: ( ) deskryptor to znak, który coś oznacza. ( ) Z kolei w dyskusji padło następujące stwierdzenie, deklaracja P. Kalinowskiego: ( ) W pracach nad deskryptorami BN nie opieramy się na teorii języków informacyjno-wyszukiwawczych. ( ) Pan Kalinowski stwierdził także, iż deskryptory są przez niego rozumiane szerzej niż to się przyjęło w Polsce, szerzej niż stanowi to polska norma dotycząca deskryptorów i tezaurusa. Rodzi się więc pytanie, na jakich podstawach opiera się Pracownia Deskryptorów BN w swoich pracach nad nowym narzędziem? Czy odwołuje się do jakiejkolwiek teorii? 2
Czy JHP BN został poddany naukowej analizie wad i zalet? Czy Deskryptory BN będą w ogóle językiem informacyjno-wyszukiwawczym? Denotacja Deskryptory mają odzwierciedlać cechy zawartości dokumentu: - przedmiot dokumentu, - treść dokumentu rozumianą jako aspekt, - zakres chronologiczny, - zakres geograficzny, - cechy formalne: formę, odbiorcę lub funkcję jaką pełni dokument. Nowe indeksowanie Indeksowanie ma się sprowadzać do wydania dwóch sądów: czy istnieje cecha? jaki element rzeczywistości odpowiada tej cesze? Kartoteka deskryptorów Zostanie utworzona kartoteka rekordów wzorcowych deskryptorów. Zapewne jako baza w programie MAK. Relacje Podkreślono, że kartoteka ma odzwierciedlać wyłącznie rzeczywiste relacje. Przewidziane jest uwzględnianie w rekordach wzorcowych deskryptorów czterech relacji: hierarchicznej; asocjacyjnej (czyli kojarzeniowej), czyli uwzględniającej nazwy wcześniejsze i nazwy późniejsze osób oraz instytucji ; asocjacyjnej niewyspecyfikowanej obejmującej pozostałe relacje; ekwiwalencji, obejmującej askryptory czyli terminy i nazwy odrzucone. Relacje rzeczywiste obejmuje także JHP BN, choć podkreślenie realności relacji pomiędzy deskryptorami sugerowało jakieś niedostatki w tej mierze w odniesieniu do JHP. Relacja asocjacyjna zamiast polskiego odpowiednika, czyli relacji kojarzeniowej czy skojarzonej tworzy wrażenie sztucznego silenia się na światowość, oryginalność za wszelką cenę. Kartoteka deskryptorów a słownik JHP BN Kartotekę DBN [Deskryptorów Biblioteki Narodowej] będzie na początku tworzyć cały zasób słownika JHP BN. Potem następować będzie stopniowe i ostrożne zwiększanie słownictwa, uzupełnianie brakujących relacji. Wdrożenie Wdrożenie DBN ma się odbywać etapowo. Etapy mają mieć układ logiczny a do wszelkich modyfikacji ma być tworzona pełna dokumentacja. 3
Wsparcie dla bibliotek BN planuje konsultacje i ekspertyzy dla bibliotek planujących zmianę opracowania rzeczowego. Pracownia JHP BN ma prowadzić konsultacje w zakresie metodyki JHP BN dla tych bibliotek, które nie przejdą na nowe narzędzie. BN planuje także wsparcie bibliotek w dyskusji z dostawcami systemów bibliotecznych, jak reorganizować systemy, jakie narzędzia budować. W tym celu następnego dnia po spotkaniu z bibliotekarzami jest organizowane spotkanie z producentami systemów. Dla Pracowni JHP BN, w której już teraz pracują tylko 3 osoby, a do niedawna 6, przewidziano tylko konsultacje metodyczne mimo, że na pytanie zadane wprost odnośnie współpracy w zakresie tworzenia i dodawania do kartoteki JHP BN nowego słownictwa dyrektor Makowski odpowiedział, iż nowe tematy będą dodawane jeśli biblioteki zgłoszą konkretne propozycje. Na wszelkie pytania szczegółowe o utrzymanie w przyszłości bazy tematów i haseł rozwiniętych w NUKAT, możliwości pobierania rekordów wzorcowych haseł z Centralnej Kartoteki, o wprowadzanie do bazy nowych tematów i haseł rozwiniętych, o prowadzeniu całej bazy przez inny podmiot niż BN nie uzyskaliśmy konkretnych i wiążących odpowiedzi. Tylko wymijające odpowiedzi, że decyzja o przejściu na deskryptory jeszcze nie zapadła, że nie wiadomo jak to będzie, że trudno w tej chwili przesądzać. Z nieoficjalnych źródeł wiadomo, że na spotkaniu z dostawcami i producentami systemów bibliotecznych (mającym miejsce dzień po naszym spotkaniu) dyr. Makowski powiedział wprost, że baza JHP BN zostanie zamknięta, że nie ma możliwości przekazania jej komu innemu, że całe słownictwo JHP BN zostanie po prostu zamienione na deskryptory. Ogólne podsumowanie wrażeń po prezentacji kierownika Kalinowskiego Przedstawiono bardzo ogólne założenia teoretyczne. Już użyta terminologia wywołała ostrą dyskusję, bowiem definicja deskryptorów podana w prezentacji odbiegała całkowicie od definicji tychże w bibliotekoznawstwie. Okazało się także, że Biblioteka Narodowa nie zamierza tworzyć klasycznego tezaurusa czy układu systematycznego lub hierarchicznego deskryptorów, a jedynie kartotekę opartą na dotychczasowym słowniku JHP BN. Nie mówi się też o nowym języku informacyjno-wyszukiwawczym, o języku deskryptorowym, tylko o deskryptorach BN jako nowym narzędziu wyszukiwawczym. Jest to znaczne zubożenie i uproszczenie, bo z całego aparatu tworzącego język deskryptorowy będzie rozwijany tylko jeden element - deskryptory. W związku z tym nowe narzędzie ma więcej wspólnego ze słowami kluczowymi kontrolowanymi słownikiem niż z językiem deskryptorowym. Bardzo ogólnie naszkicowano potencjalne działanie deskryptorów. Skupiono się raczej na uzasadnianiu wprowadzenia nowego narzędzia oraz korzyści jakie ma ono przynieść, z całkowitym pominięciem jego wad. Nie przedstawiono: podstaw naukowych i teoretycznych nowego narzędzia, żadnego opisu rzeczowego wyrażonego nową metodą, porównania charakterystyki rzeczowej za pomocą JHP BN i deskryptorów, żadnego przykładowego rekordu wzorcowego deskryptora, sposobów zamiany haseł przedmiotowych na deskryptory, 4
przewidywanych problemów przy zamianie tematów i określników na deskryptory ani propozycji ich rozwiązania czy przeciwdziałania im, nowej wyszukiwarki fasetowej w katalogu BN, sposobu prezentacji wyników wyszukiwania i możliwości dalszego ich zawężania i filtrowania. Tak naprawdę dyskutowaliśmy więc o bardzo ogólnych założeniach czegoś, co nawet nie zostało nam zaprezentowane, choćby w postaci uproszczonego niedokończonego narzędzia działającego na jakiejś bazie roboczej, testowej. Pojawia się tu pytanie o zasadność wymiany narzędzia na nowo opracowane w sytuacji, gdy wystarczy wypracowane przez lata dzięki rzeszom specjalistów odpowiednio zmodyfikować, czyli przejść w JHP BN ze stosowania haseł rozwiniętych na hasła proste poprzez zamienianie określników na tematy lub włączanie ich w temat istniejący (np. Dziecko psychologia zamieniłoby się na Psychologia dziecka, lub zamiast hasła Koper uprawa pojawiłyby się dwa hasła: Koper, Uprawa). Jest to operacja czasochłonna, którą nie w każdym bibliotecznym programie komputerowym można wykonać globalnie, a poprawianie rekord po rekordzie jest czasochłonne i w efekcie bardzo kosztowne, a przy tym na długo wprowadza szum informacyjny w bazie. Jak skomplikowana to procedura przekonała się już Biblioteka Narodowa na przykładzie zmiany określników formalnych na tematy formalne, gdzie niestety nie zawsze wystarczało jedynie odciąć zbędny określnik, gdyż odcięcie go powodowało brak pełnej informacji o treści dokumentu w niektórych przypadkach. W takiej sytuacji użycie automatów, nawet jeśli dopuszcza je program biblioteczny, jest bezcelowe a wręcz szkodliwe. Dodatkowym problemem jest opracowanie rzeczowe dokumentów interdyscyplinarnych, które muszą być opatrzone wieloma hasłami. Przy użyciu deskryptorów te same pozycje byłyby znacznie trudniejsze do wyszukania. III/ Dyskusja Dyrektor Makowski postulował aby środowisko bibliotekarskie dało BN czas na dokończenie prac wewnątrz pracowni deskryptorów. W międzyczasie chciałby podejmować dyskusję i konsultować projekt z wąskim gronem dwunastu przedstawicieli bibliotek krajowych, skupiając się na sensie i zakresie zmian. Oczywiście nieustannie zapewniał, że dopiero gdy powstaną deskryptory będzie to narzędzie testowane pod kątem jego użyteczności i spełniania stawianych mu wymogów. Jednak można było odnieść nieodparte wrażenie, że decyzja już zapadła i oceniono pozytywnie to narzędzie zanim jeszcze przetestowano jego skuteczność. Presja dyr. Makowskiego jest miażdżąca, a dążenie do zastąpienia JHP BN deskryptorami niepowstrzymane. Niezależnie od zapewnień o uwzględnianiu sygnałów ze strony bibliotekarzy praktyków nieustannie przewijała się następująca argumentacja: - JHP BN jest niepraktyczny, nieskuteczny, - nikt nie szuka przez hasła przedmiotowe, - opracowanie w JHP jest czasochłonne, nieekonomiczne, trudne do nauczenia, - nie ma alternatywy dla zmian w opracowaniu rzeczowym, - jeżeli nie deskryptory, to co? JHP nie spełnia swojej funkcji. Dyrektor Makowski uzasadniał podjęcie decyzji, co do projektowania zmian tym, iż: 5
1/ nieustannie spada ilość zapytań z użyciem indeksu przedmiotowego, a większość kwerend w tym indeksie pochodzi od bibliotekarzy. Jako przykład padły liczby z analizy tzw. logów transakcyjnych z OPAC-a BN. Porównano zapytania o hasło przedmiotowe sprzed pięciu lat oraz w roku bieżącym i zanotowano spadek o ok. 10%; Uwagi zaproszonych bibliotekarzy: Niestety spadkowa tendencja wejść do wyszukiwarki OPAC w Bibliotece Narodowej nie znajduje odzwierciedlenia w analogicznych zjawiskach w innych bibliotekach przynajmniej nie w tych, których przedstawiciele uczestniczyli w spotkaniu. W tych placówkach rośnie liczba wejść na stronę z katalogiem. Można to tłumaczyć faktem, iż współczesny czytelnik nie chce spędzać za dużo czasu w bibliotece. Życzy sobie znaleźć pozycję, szybko ją wypożyczyć i wrócić do domu. Z tego względu większość wybiera Bibliotekę Narodową jako ostatnią deskę ratunku, kiedy w żadnej innej książnicy nie znajdzie potrzebnego materiału. U podstaw tego zjawiska najprawdopodobniej leży niechęć do korzystania z czytelni, a także popularność legalnych i mniej legalnych serwisów dzielenia się plikami, gdzie wystarczy, by jedna osoba posiadała publikację, a wszyscy zainteresowani mogą sobie ściągnąć na dysk jej cyfrowe kopie na potrzeby edukacyjne lub rozrywkowe. 2/ większość czytelników szuka po słowie w opisie, natomiast po hasłach przedmiotowych szukają prawie wyłącznie bibliotekarze; Uwagi zaproszonych bibliotekarzy: Wielu gości w swoich bibliotekach prowadziło badania użytkowników, z których wynika jasno, iż rzadko szukają wg treści dokumentu, nawet korzystając z opcji słowo w opisie. Biblioteka Sejmowa opracowuje dokumenty za pomocą JHP BN i deskryptorów i z prowadzonych przez nią analiz wynika, iż wyszukanie w żadnym z języków nie przeważa, natomiast zdecydowanie częściej używane są inne indeksy wyszukiwawcze. Jest to naturalna tendencja, gdyż najczęstsi użytkownicy bibliotek to studenci, którzy na ogół mają podaną literaturę i tematycznie poszukują tylko materiałów do prac zaliczeniowych. Przekłada się to na rzadsze zapytania w indeksie przedmiotowym. Warto też zauważyć, iż najważniejszym wskaźnikiem nie powinna być liczba zapytań lecz raczej stosunek tychże do udostępnionych czytelnikowi pozycji, bowiem nie każde wyszukiwanie jest relewantne i nie każde musi skończyć się sukcesem. Dlatego należałoby podjąć analizę dla kwerend wg deskryptorów oraz JHP BN pod kątem ich przełożenia na liczbę wypożyczeń. Dałoby to faktyczny obraz efektywności każdego z tych języków i pozwoliło je porównać w sposób praktyczny. To, że coś jest technicznie prostsze wcale nie oznacza, że równie skuteczne, co bardziej skomplikowane narzędzie. 3/ w Polsce i na świecie zwłaszcza w środowiskach komercyjnych (księgarnie, portale aukcyjne, antykwariaty itp.) pojawiła się moda na wyszukiwanie fasetowe (jako przykład podano wiodące biblioteki światowe - Bibliotekę Kongresu oraz Brytyjską Bibliotekę Narodową). Uwagi zaproszonych bibliotekarzy: Goście zwrócili uwagę na to, iż Biblioteka Kongresu w swoim wyszukiwaniu fasetowym bazuje na języku haseł przedmiotowych a nie na deskryptorach czy słowach kluczowych. W dalszej wymianie zdań Pan Makowski odniósł się także do projektu Fast, jednak i tutaj argumentem negującym wartość tegoż przykładu było odejście twórców Fasta od swojego dzieła gdyż nie spełniło ono oczekiwań. Podobnie wygląda to w przypadku 6
tzw. deskryptorów Biblioteki Narodowej. Przedstawiciele środowiska bibliotekarskiego uznali zgodnie, iż jest to projekt obarczony dużym ryzykiem i niską efektywnością jeśli chodzi o stosunek kosztów finansowo-kadrowych do uzyskanych wyników. Dodatkowo porównywanie bibliotek do instytucji czy firm komercyjnych jest pomysłem chybionym, gdyż biblioteki pełnią zupełnie inne funkcje. Ich podstawowym zadaniem nie jest sprzedanie towaru lecz dostarczenie konkretnej wiedzy o zawartości treściowej dokumentów i dlatego firmy komercyjne stosują znacznie bardziej uproszczony schemat podziału tematycznego posiadanych w ofercie pozycji. 4/ czytelnicy i bibliotekarze skarżą się na nadmierną trudność budowania kwerend w JHP BN i uważają, iż deskryptory ułatwią wyszukiwanie na wzór wyszukiwarki google. Uwagi zaproszonych bibliotekarzy: Zgłaszanie takich problemów przez bibliotekarzy świadczy o ich niskich kompetencjach zawodowych, zresztą potwierdza to ogólna jakość opisów formalnych w katalogach Biblioteki Narodowej, których jakość permanentnie spada od mniej więcej dwóch lat. Wyraźnie widać nieznajomość zasad oraz niekonsekwencję w ich stosowaniu. Wynika to zapewne z wygórowanej normy ilościowej jaka została narzucona katalogerom w Bibliotece Narodowej. Teoretycznie pozycja wpływająca do tej książnicy powinna znaleźć się w katalogu po 24 godzinach. W praktyce wielokrotnie trwa to znacznie dłużej, wiele opisów pozbawionych jest klasyfikacji treściowej i zdecydowana większość zawiera błędy (literówki, pobrane niewłaściwe osoby odpowiedzialne lub instytucje sprawcze, a nawet błędy ortograficzne). Z kolei problem czytelników świadczy o słabym przygotowaniu bibliotecznym, jednak nie jest to powód aby dostosowywać katalogi bibliotek do spadającego poziomu wiedzy użytkowników. Powinno się raczej kłaść nacisk na szeroko pojętą edukację w tym zakresie i podnoszenie kompetencji informacyjno-wyszukiwawczych społeczeństwa. Wielokrotnie bibliotekarze spotykają się ze strony czytelnika ze stwierdzeniem, że czegoś nie ma w Internecie. Tymczasem po wpisaniu prawidłowego zapytania okazywało się, że jest i to sporo potrzebnych użytkownikowi informacji. Fasety, deskryptory i inne pozorne udogodnienia nie zastąpią umiejętności formułowania zapytań z użyciem operatorów logicznych oraz zwykłego czytania ze zrozumieniem, a także zdolności do oceny i weryfikacji uzyskanych wyników kwerend. Niestety tych umiejętności współczesnemu społeczeństwu informacyjnemu brakuje, czego skutkiem jest niska efektywność wyszukiwawcza w katalogach. Nie ma tu znaczenia czy użyjemy języka haseł przedmiotowych, deskryptorów, słów kluczowych czy jeszcze innego narzędzia. Wszyscy zgadzają się, że dotychczas używany JHP BN wymaga udoskonalania i to permanentnego. Już od kilku lat środowisko bibliotekarskie skłania się do jego upraszczania i rozbudowy raczej pionowej niż poziomej w celu uzyskania większej przejrzystości i korelacji z językiem naturalnym. Nie jest to żadne novum ani odkrycie, że konieczna jest zamiana niektórych grup tematów i określników ogólnych na tematy wielowyrazowe. Jest to kompatybilne z prezentowanymi wstępnie założeniami projektu tzw. deskryptorów BN i jako takie mogłoby swobodnie zaistnieć w postaci modyfikacji JHP BN bez szukania nowych narzędzi i konsekwencji dla systemów komputerowych, budżetów i kapitału ludzkiego bibliotek. Pytania ze strony gości i odpowiedzi przedstawicieli BN: 1/ Co z tematami równorzędnymi w nowej koncepcji opracowania rzeczowego BN? Czy będą tworzone relacje umożliwiające wyszukiwanie dla pozycji wielotematycznych i wieloaspektowych? 7
Tworzona będzie część relacji a część ulegnie likwidacji, czyli zmniejszy się ilość dostępów do zawartości treściowej. 2/ Jak w wyszukiwaniu fasetowym będą odróżniane zapisy odnoszące się do treści dokumentu lub formy, wyrażone tym samym tzw. deskryptorem BN? Będą odrębne grupy faset dla formy dokumentu i treści. Jedne fasety będą przeszukiwały pola 655, a drugie pola 650. Jednak wyniki zostaną wyświetlone łącznie jeśli nie zawęzi się do jednej z tych opcji. Wówczas kolejność wyświetlenia będzie zależała od stopnia trafności zapytania. 3/ Czy w wyszukiwaniu fasetowym będzie możliwość przejścia do poszczególnych tematów luźno związanych z tematem publikacji korzystając z poszczególnych haseł jako linków do poszerzenia zakresu kwerend tematycznych? W wyszukiwaniu fasetowym na poziomie wyświetlonego opisu będzie można przejść oddzielnie do każdego tzw. deskryptora BN, jednak nie będzie możliwości przejścia z tego poziomu do słownictwa pozostającego z nimi w relacjach. Dla takich poszukiwań będzie trzeba tworzyć nową kwerendę. 4/ Jak będą wyświetlane wyniki kwerend w wyszukiwarce fasetowej? Czy będzie możliwość skorzystania z tropów jakie dają relacje słownikowe? W prezentacji wyników, pod wynikami podstawowymi odpowiadającymi bezpośrednio na zapytanie, pojawią się także skojarzenia (odpowiednik zob. też ), ułożone malejąco wedle liczby trafionych dokumentów. 5/ Co z tematami korporatywnymi, szczególnie kiedy posiadają bardzo wiele nazw odnoszących się do różnych okresów działalności (bywa ich nawet kilkanaście). Czy będą powiązane relacjami czy też wystąpią jako odrębne i samodzielne tzw. deskryptory BN? W przypadku haseł korporatywnych dotyczących instytucji, które zmieniały swoją oficjalną nazwę JHP BN przyjmował jako obowiązującą ostatnią nazwę, zaś wszystkie wcześniejsze i ich warianty traktował jako formy odrzucone. Deskryptory BN nie są precyzyjne w tym względzie. Z jednej strony z prezentacji wynikało, że wcześniejsza i późniejsza nazwa instytucji lub osoby będzie jedyną relacją w rekordzie wzorcowym, określoną jako asocjacyjna. W trakcie dyskusji powiedziano jednak, że nie będą tworzone osobne deskryptory dla każdej zmienionej nazwy osoby czy instytucji. To bibliotekarz opracowujący rekord deskryptora będzie za każdym razem decydował, czy dla danej oficjalnej nazwy instytucji lub osoby (nie chodzi tu o warianty jednej nazwy) utworzyć nowy, osobny deskryptor, czy potraktować tę nazwę jako formę odrzuconą, jako askryptor. Nie ma więc na razie prostej zasady działającej zawsze: dla każdej nazwy albo wcale. Ma to być uznaniowe, rozstrzygane indywidualnie na potrzeby każdej takiej osoby czy instytucji z osobna. Takie podejście może być źródłem niespójności opracowania rzeczowego w bazie. 8
6/ Co z tematami formalnymi i przedmiotowymi osobowymi, korporatywnymi i geograficznymi? Czy będą zastąpione jednym tzw. deskryptorem BN, którego można użyć zarówno do opisu formalnego jak i rzeczowego? BN nie planuje łączenia KHW haseł formalnych z KHW haseł rzeczowych. 7/ Jeśli tematy formalne i przedmiotowe pozostaną w odrębnych KHW to czy ich brzmienie zostanie ujednolicone? W chwili obecnej są spore różnice pomiędzy zapisem w JHP BN a indeksem haseł osobowych dla pól 100 i 700. Trwają już prace nad ujednoliceniem zapisu haseł formalnych i przedmiotowych. Z odpowiedzi nie wynikało jasno, czy powstanie w ten sposób jedna kartoteka haseł wzorcowych do wykorzystywania zarówno w opisie formalnym jak i rzeczowym, czy też będą dwie kartoteki i tylko te same hasła zostaną zbliżone w zapisie. 8/ Co z tematami formalnymi powstałymi z określników formy? Czy nadal forma dokumentu będzie przez nie odzwierciedlana w polu 655, zaś publikacje na temat poszczególnych form dokumentów uzyskają tzw. deskryptor BN o tym samym brzmieniu, zapisywany w polu 650? Nadal forma dokumentu będzie odzwierciedlana w polu 655 tzw. deskryptorem BN, powstałym z tematu przedmiotowego formalnego, zaś publikacje na temat poszczególnych form dokumentów uzyskają tzw. deskryptor BN o tym samym brzmieniu, zapisywany w polu 650, powstały z tematu przedmiotowego ogólnego. 9/ Rozpoczęcie wprowadzania zmian czy nastąpi po prostu z określoną datą, od której BN będzie używać nowego narzędzia do opisu bibliograficznego? Czy planowana jest melioracja retrospektywna całości bazy? Po zakończeniu fazy koncepcyjnej projektu i po pierwszych próbach wprowadzenia zmian na nowoopracowywanych dokumentach zostanie zarzucone wprowadzanie do opisów haseł JHP BN i zastąpienie ich tzw. deskryptorami BN. Termin obecnie nie jest możliwy do przewidzenia, gdyż faza koncepcyjna może potrwać dość długo. Natomiast co do retrospekcji docelowo planowana jest melioracja całej bazy. Jeżeli BN przejdzie na deskryptory, będzie to jedyny sposób opracowania rzeczowego wszystkich typów dokumentów, we wszystkich bazach i katalogach BN. Hasła przedmiotowe we wszystkich opisach sprzed dnia wprowadzenia deskryptorów zostaną zamienione na deskryptory, ponieważ wyszukiwarka fasetowa nie obsługuje haseł przedmiotowych rozwiniętych. JHP BN przestanie istnieć w bazach BN. Jest to znaczące dla bibliotek, które nie zdecydują się przejść na deskryptory, ponieważ hasła przedmiotowe zostaną usunięte z wszystkich opisów w BN. 10/ Co z obecną KHW JHP BN i jej kopią w Nukat? Czy zanim zmiany zostaną wprowadzone do katalogu BN będzie nadal uzupełniana o nowe tematy i określniki? Czy po przejściu BN na nowe narzędzie KHW JHP BN przestanie istnieć? Co wówczas 9
z bibliotekami, które na to nowe narzędzie nie przejdą z braku środków finansowych i kadrowych lub po prostu dlatego, że to narzędzie nie nadaje się do ich potrzeb? Przedstawiciele BN na różnych spotkaniach prezentują sprzeczne wersje odpowiedzi na to pytanie. Dyrektor Makowski zapewniał, że BN nie będzie likwidować KHW JHP BN, jednak rekordy w niej zawarte z czasem przestaną być powiązane z jakimikolwiek opisami. Co do kopii w Nukacie wszystko zależy od współpracy i chęci Nukatu. Jeśli będzie taka potrzeba nic nie stoi na przeszkodzie aby pozostawić kopię. Jeśli chodzi o uzupełnianie i rozwijanie KHW JHP BN to także jest możliwe dla bibliotek, które nie przejdą na tzw. deskryptory BN. Jednocześnie podczas spotkania z producentami systemów bibliotecznych zostało wprost zakomunikowane, że baza JHP BN ma być zlikwidowana. Nawet, jeśli jej ostatnia aktualna kopia pozostanie w NUKAT, to żadne nowe rekordy wzorcowe tematów czy haseł rozwiniętych nie będą mogły być do niej wprowadzone. Wszystkie biblioteki, które pozostaną przy JHP BN będą musiały tworzyć nowe rekordy samodzielnie, na własną rękę, tylko jako rekordy lokalne we własnych bazach. Jak to się ma do zapewnień dyrektora Makowskiego o możliwości przesyłania propozycji haseł i dalszej współpracy z Pracownią JHP BN? Która wersja jest prawdziwa, a która ma na celu mydlenie oczu środowiska i odwracania uwagi od kosztownych i dla niektórych bibliotek wręcz nieosiągalnych zmian? 11/ Co dalej z Pracownią JHP BN? Od dłuższego czasu jej działania były zawieszone, brakowało jakiejkolwiek aktywności na podstronie WWW dla bibliotekarzy, a nawet nie można było uzyskać odpowiedzi na wysyłaną korespondencję emailową. Czy będzie możliwość dalszego wysyłania propozycji słownikowych i czy będą one wprowadzane do KHW? Do kogo kierować maile w tej sprawie? Pracownia jest i działa po dość długiej przerwie w funkcjonowaniu. Kierując się zapewnieniem dyrektora Makowskiego można obecnie nadal wysyłać do jej pracowników maile z propozycjami haseł i uwagami. W Pracowni możliwe będzie wprowadzanie jedynie haseł zgłoszonych przez biblioteki, bowiem sama BN nie będzie swoich opisów opatrywać hasłami JHP BN. Będą także wysyłane cotygodniowe aktualizacje do Nukatu oraz informacja o nich pojawi się na stronie BN w zakładce JHP BN dla bibliotekarzy gdzie funkcjonowała do niedawna. Już pojawiły się tam pierwsze pliki informujące o aktualizacjach. Niestety tylko z początku grudnia, kolejne się nie pojawiły. Działalność Pracowni ma być odpowiedzią na sygnały zapotrzebowania ze strony środowiska bibliotekarskiego w Polsce jako wsparcie ze strony książnicy narodowej dla mniejszych i uboższych placówek. Jak te zapewnienia mają się do możliwości kadrowych zredukowanego o połowę składu personalnego Pracowni? Działania BN sprawiają wrażenie pozorowania akcji dla uspokojenia reakcji środowiska jednak fakt, iż nie są konsekwentnie kontynuowane wskazuje, iż w każdej chwili mogą obrać zupełnie inny kierunek. 12/ Jeśli Pracownia JHP BN będzie nadal działać na dotychczasowych zasadach choć w okrojonym składzie osobowym, to czy będzie można zaprosić jej przedstawiciela do współpracy z zespołami bibliotekarzy z różnych bibliotek w celu dalszych prac nad ulepszaniem JHP BN? 10
Biblioteczne zespoły mogą nadal współtworzyć KHW JHP BN poprzez zapraszanie na spotkania przedstawicieli Pracowni JHP BN. 13/ Jak ma wyglądać wspomniane wsparcie dla bibliotek i czy obejmie tylko biblioteki wdrażające nowe narzędzie BN czy również te, które pozostaną przy JHP BN? Wsparcie dla bibliotek będzie dwojakiego rodzaju dla tych, które przyjmą nowe narzędzie i dla tych, które tego narzędzia nie zechcą lub nie będą mogły przyjąć. Biblioteki pozostające przy JHP BN będą mogły współpracować z Pracownią JHP BN i rozwijać KHW dla tego języka dla własnych potrzeb, a rola BN ograniczy się do wprowadzania danych do KHW, przesyłania kopii do Nukatu oraz zamieszczania aktualności na WWW. Dla wdrażających tzw. deskryptory BN będą organizowane szkolenia, wsparcie informacyjne i metodologiczne oraz pomoc koncepcyjna w opracowaniu projektów wdrożeniowych. Podjęte zostały także rozmowy z producentami oprogramowania dla bibliotek, aby umożliwili w swoich systemach wyszukiwanie fasetowe oparte na tzw. deskryptorach BN. 14/ Co z finansowaniem zmian w systemach komputerowych? Czy producenci dadzą gratis nowe funkcjonalności czy koszt ich pozyskania spadnie na biblioteki? Czy możliwe jest wsparcie finansowe na tym etapie ze strony BN? Niestety kwestie finansowe są poza zasięgiem BN i pozostają we własnym zakresie bibliotek i ich indywidualnych negocjacji z producentami systemów. 15/ Jakie rozciągnięcie w czasie jest przewidywane dla wdrażania projektu? Dyrektor Makowski podał nieco sprzeczneinformacje, mianowicie najpierw mówił o wieloletnich działaniach koncepcyjnych a następnie o rozciągnięciu zmian w czasie do maksymalnie 1 roku. Niestety nie sprecyzował odpowiedzi na to pytanie do końca spotkania, mimo iż kilkakrotnie do niego wracano. 16/ W jaki sposób pracownia planuje rozwiązać problem jednakowo brzmiących tematów i określników JHP BN (np. Polska i inne nazwy państw, historia, psychologia, filozofia, socjologia, sport, gospodarka itd.) wyrażających odpowiednio przedmiot lub aspekt. W przypadku deskryptorów takie rozróżnienie nie będzie możliwe. Potraktowanie dotychczasowych określników po prostu jako deskryptory wprowadzi tylko szum lub ciszę informacyjną do wyników wyszukiwania, także w postaci zbyt dużej liczby wyników wyszukiwania. Przedstawiciele BN zapewnili, że zdają sobie sprawę z tego problemu i zamierzają nad nim pracować, jednak w jaki sposób tego nie byli w stanie sprecyzować. 17/ Co z publikacjami poruszającymi kilka równorzędnych zagadnień z różnymi zakresami chronologicznymi czy geograficznymi? Każde zagadnienie i każdy zakres geograficzny 11
i chronologiczny występujący w treści dokumentu stanie się deskryptorem. W jaki sposób BN planuje przeciwdziałać tzw. fałszywej koordynacji deskryptorów, zarówno w wynikach wyszukiwania, jak i w samych charakterystykach rzeczowych w opisach bibliograficznych? Z przedstawionej prezentacji wynikało, że nie jest przewidziane stosowanie tzw. wskaźników roli, więzi i wagi, przewidzianych w teorii języków deskryptorowych. W JHP określniki chronologiczne i geograficzne użyte w hasłach rozwiniętych dotyczą tylko tematu, związek jest więc czytelny w ramach konkretnego hasła. W przypadku deskryptorów mamy tzw. indeksowanie współrzędne, a więc wszystkie użyte elementy (deskryptory) są traktowane jednakowo i nie wiadomo, które wspólnie odnoszą się do jednego z kilku zagadnień poruszanych w dokumencie. Z analizy kilku zeszytów Przewodnika Bibliograficznego wynika, że istnieje niewielka (ok. 10%) pula publikacji, której wspomniany problem dotyczy, choć oczywiście będą podjęte starania w kierunku jego rozwiązania. 18/ Dlaczego BN przestała na bieżąco informować o pracach nad JHP BN, a informacje na odpowiednich stronach internetowych przestały być aktualizowane? Zaobserwowano niepokojące działania, jak np.: - nie odbyły się coroczne warsztaty JHP BN i UKD; - przestał działać Zespół ds Rozwoju JHP BN (spotkania w cyklu dwumiesięcznym), ale jego skład i informacje o nim w dalszym ciągu znajdują się na stronie BN; - przestał działać Blog JHP BN - brak aktywności, nowych wpisów, niektóre wpisy (zwłaszcza merytorycznie krytyczne wobec BN) zostały usunięte; - przestano prowadzić melioracje haseł w katalogu BN; - na stronie Pracowni JHP znajduje się nieaktualny skład i dane kontaktowe; - od ok. 2 lat widoczny jest spadek aktywności BN w zakresie JHP BN. Dyrektor Makowski nie odpowiedział na żadne z tych pytań, mało tego odpowiedział pytaniem na pytanie: A czy widzą Państwo marazm w JHP BN tylko w okresie ostatnich dwóch lat? Bo ja go widzę o wiele wcześniej. Na dzień dzisiejszy skład Pracowni JHP BN został już zaktualizowany, jednak jako kierownik wciąż widnieje Pani Anna Stolarczyk, mimo, iż od kilku miesięcy nie pracuje już w BN. Kolejny raz pojawia się wrażenie działań pozorowanych dla uspokojenia szerokiego gremium i odwrócenia uwagi od planowanych zmian. Sprawozdanie opracowali uczestnicy spotkania, zaproszeni przez Dyrektora Tomasza Makowskiego. 12