Efektywność wyszukiwania informacji w publicznie dostępnych katalogach bibliotek wykorzystujących polskie programy biblioteczne

Transkrypt

1 Izabela Swoboda Uniwersytet Śląski Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Efektywność wyszukiwania informacji w publicznie dostępnych katalogach bibliotek wykorzystujących polskie programy biblioteczne

2 Zadania OPAC informowanie o zasobie biblioteki/bibliotek umożliwienie odszukania dokumentu o znanych cechach pomoc w doborze dokumentów informowanie o statusie i dostępności dokumentów oraz umożliwienie ich zamawiania, rezerwacji, prolongaty zapewnienie dostępu do informacji o czytelniku wraz z historią i dokładną informacją bieżącą o operacjach wykonanych przez czytelnika

3 Efektywność OPAC Efektywność systemu informacyjno-wyszukiwawczego to cecha określająca jego przydatność dla użytkownika informacji mierzona współczynnikami: dokładności wyszukiwania informacji (czy wszystkie wyszukane dokumenty spełniają kryteria określone w zapytaniu użytkownika) kompletności wyszukiwania (czy zostały wyszukane opisy wszystkich dokumentów spełniających kryteria określone w zapytaniu) innymi (np. czas, koszt wyszukiwania)

4 Na efektywność wyszukiwania informacji wpływa: jakość danych (wielkość i aktualność bazy, stopień opracowania, spójność danych wykorzystanie khw) zastosowane oprogramowanie (interfejs, aparat wyszukiwawczy, sposób prezentacji wyników wyszukiwania, możliwość selekcji i sortowania wyszukanych informacji, automatyczna rejestracja historii wyszukiwań, automatyczny system wykrywania i ew. korekty błędów) znajomość zawartości bazy i zastosowanych narzędzi (dostępne informacje o systemie i jego zawartości, pomoc ogólna i kontekstowa)

5 Cel badawczy zbadanie jakości dostępnych w Internecie katalogów bibliotek wykorzystujących polskie programy biblioteczne innymi słowy, uzyskanie odpowiedzi na pytanie czy dostępne w Internecie katalogi bibliotek wykorzystujących polskie programy biblioteczne umożliwiają efektywne wyszukiwanie informacji?

6 Zakres i zasięg badania Badano czynniki wpływające na efektywność wyszukiwania informacji w OPAC: jakość danych, możliwości systemu, dostępność informacji o zawartości katalogu Badaniem objęto 111 publicznie dostępnych (na stronach www) katalogów bibliotek wykorzystujących polskie programy biblioteczne: MOL OPTIVUM, LIBRA 2000+, PATRON, SOWA i SOWA 2, MAK, PROLIB Badanie przeprowadzono w lipcu i wrześniu 2007 r.

7 Katalogi objęte badaniem: wg programu bibliotecznego, w którym są prowadzone wg rodzaju biblioteki 12 Szkolne (8) 10 Pedagogiczne (24) liczba bibliotek Publiczne (39) Akademickie (13) WSN (22) 0 MOL (11) LIBRA (20) PATRON (20) SOWA (20) MAK (20) PROLIB (20) PWSZ (5) po nazwie programu podano liczbę badanych katalogów (niezależnie od rodzaju biblioteki) prowadzonych w danym programie bibliotecznym po określeniu rodzaju biblioteki podano liczbę badanych katalogów (niezależnie od programu bibliotecznego, w którym są prowadzone)

8 jakość danych (wielkość i aktualność bazy, stopień opracowania, spójność danych wykorzystanie khw)

9 Kompletność (wielkość) i aktualność badanych katalogów Ok. 20 % katalogów zawiera informacje o całości zasobów biblioteki (tylko 49 % bibliotek podaje informacje o zawartości katalogów komputerowych) Programy biblioteczne (z wyjątkiem programu MAK), w których są prowadzone badane katalogi, pozwalają na aktualizację danych online i we wszystkich rejestrowane są nowości 20% bibliotek prowadzących katalog w programie MAK podało informacje o dacie lub częstotliwości aktualizacji (1-4 tygodni)

10 Dokumenty rejestrowane w badanych katalogach WYDAWNICTWA CIĄGŁE 60 % katalogów rejestruje wydawnictwa ciągłe % katalogów Szkolne (63%) Pedagogiczne 75%) Publiczne (41%) Akademickie (93%) WSN (55%) 10 0 MOL (73%) LIBRA (95%) PATRON (40%) SOWA (45%) MAK (30%) PROLIB (81%) PWSZ (60%) po nazwie programu podano % katalogów prowadzonych w danym programie (niezależnie od rodzaju biblioteki), które rejestrują wydawnictwa ciągłe po określeniu rodzaju biblioteki podano % katalogów (niezależnie od programu bibliotecznego, w którym są prowadzone), które rejestrują wydawnictwa ciągłe

11 Dokumenty rejestrowane w badanych katalogach DOKUMENTY ELEKTRONICZNE 53 % katalogów rejestruje dokumenty elektroniczne % katalogów Szkolne (75%) Pedagogiczne (63%) Publiczne (41%) Akademickie (57%) WSN (45%) 10 0 MOL (82%) LIBRA (75%) PATRON (50%) SOWA (45%) MAK (30%) PROLIB (48%) PWSZ (80%) po nazwie programu podano % katalogów prowadzonych w danym programie (niezależnie od rodzaju biblioteki), które rejestrują dokumenty elektroniczne po określeniu rodzaju biblioteki podano % katalogów (niezależnie od programu bibliotecznego, w którym są prowadzone), które rejestrują dokumenty elektroniczne

12 Dokumenty rejestrowane w badanych katalogach INNE TYPY DOKUMENTÓW 61% katalogów rejestruje przynajmniej jeden z typów dokumentów zaliczanych do zbiorów specjalnych % katalogów Szkolne (88%) Pedagogiczne (83%) Publiczne (54%) Akademickie (43%) WSN (50%) PWSZ (60%) 0 MOL (91%) LIBRA (95%) PATRON (45%) SOWA (75%) MAK (40%) PROLIB (33%) po nazwie programu podano % katalogów prowadzonych w danym programie (niezależnie od rodzaju biblioteki), które rejestrują przynajmniej jeden z typów dok. zaliczanych do zbiorów specjalnych po określeniu rodzaju biblioteki podano % katalogów (niezależnie od programu bibliotecznego, w którym są prowadzone), które rejestrują przynajmniej jeden z typów dok. zaliczanych do zbiorów specjalnych

13 Stopień opracowania danych w badanych katalogach opracowanie formalne: najczęściej II stopień szczegółowości opisu bibliograficznego opracowanie rzeczowe: stosowane we wszystkich katalogach informacje dodatkowe: 14% badanych bibliotek uzupełnia wybrane opisy bibliograficzne adnotacją Zdarza się, że opisy katalogowe w danym katalogu są sporządzane w różnym stopniu szczegółowości opisu bibliograficznego i zawierają charakterystykę rzeczową dokumentu sporządzoną na różnym poziomie szczegółowości. Są katalogi, w których nie wszystkie dokumenty posiadają opis rzeczowy.

14 JIW stosowane w oprac. rzeczowym w badanych katalogach JĘZYK HASEŁ PRZEDMIOTOWYCH W 88 % katalogów do oprac. rzeczowego dokumentów wykorzystywany jest jhp % katalogów Szkolne (100%) Pedagogiczne (100%) Publiczne (97%) Akademickie (69%) WSN (73%) 10 PWSZ (60%) 0 MOL (91%) LIBRA (100%) PATRON (100%) SOWA (75%) MAK (100%) PROLIB (70%) po nazwie programu podano % katalogów prowadzonych w danym programie (niezależnie od rodzaju biblioteki), w których do oprac. rzeczowego dokumentów zastosowano jhp po określeniu rodzaju biblioteki podano % katalogów (niezależnie od programu bibliotecznego, w którym są prowadzone), w których do oprac. rzeczowego dokumentów zastosowano jhp

15 JIW stosowane w oprac. rzeczowym w badanych katalogach UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA W 75% katalogów do opracowania rzeczowego dok. wykorzystywana jest UKD % katalogów Szkolne (88%) Pedagogiczne (96%) Publiczne (79%) Akademickie (31%) WSN (68%) 10 0 MOL (91%) LIBRA (100%) PATRON (90%) SOWA (75%) MAK (35%) PROLIB (65%) PWSZ (60%) po nazwie programu podano % katalogów prowadzonych w danym programie (niezależnie od rodzaju biblioteki), w których do opracowania rzeczowego dokumentów zastosowano UKD po określeniu rodzaju biblioteki podano % katalogów (niezależnie od programu bibliotecznego, w którym są prowadzone), w których do opracowania rzeczowego dokumentów zastosowano UKD

16 JIW stosowane w oprac. rzeczowym w badanych katalogach SŁOWA KLUCZOWE W 11% katalogów do oprac. rzeczowego dok. wykorzystywane są słowa kluczowe 70 Szkolne (13%) Pedagogiczne (0%) % katalogów Publiczne (5%) Akademickie (54%) 20 WSN (9%) 10 0 MOL (9%) LIBRA (5%) PATRON (0%) SOWA (20%) MAK (15%) PROLIB (15%) PWSZ (0%) po nazwie programu podano % katalogów prowadzonych w danym programie (niezależnie od rodzaju biblioteki), w których do oprac. rzeczowego dokumentów zastosowano słowa kluczowe po określeniu rodzaju biblioteki podano % katalogów (niezależnie od programu bibliotecznego, w którym są prowadzone), w których do oprac. rzeczowego dokumentów zastosowano słowa kluczowe

17 Wykorzystanie khw/słownika wzorcowego haseł formalnych w badanych katalogach W 30% katalogów hasła opisu bibliogr. są kontrolowane khw/słownikiem wzorcowym % katalogów Szkolne (25%) Pedagogiczne (54%) Publiczne (31%) Akademickie (23%) WSN (9%) 10 PWSZ (20%) 0 MOL (18%) LIBRA (25%) PATRON (20%) SOWA (10%) MAK (55%) PROLIB (45%) po nazwie programu podano % katalogów prowadzonych w danym programie (niezależnie od rodzaju biblioteki), w których hasła opisu bibliograficznego są kontrolowane khw/słownikiem wzorcowym po określeniu rodzaju biblioteki podano % katalogów (niezależnie od programu bibliotecznego, w którym są prowadzone), w których hasła opisu bibliograficznego są kontrolowane khw/słownikiem wzorcowym

18 Wykorzystanie khw/słownika wzorcowego haseł przedmiotowych w badanych katalogach W 40% katalogów hasła przedmiotowe są kontrolowane khw/słownikiem wzorcowym % katalogów Szkolne (0%) Pedagogiczne (63%) Publiczne (44%) Akademickie (31%) WSN (27%) 10 PWSZ (40%) 0 MOL (0%) LIBRA (50%) PATRON (75%) SOWA (15%) MAK (15%) PROLIB (65%) po nazwie programu podano % katalogów prowadzonych w danym programie (niezależnie od rodzaju biblioteki), w których hasła przedmiotowe są kontrolowane khw/słownikiem wzorcowym po określeniu rodzaju biblioteki podano % katalogów (niezależnie od programu bibliotecznego, w którym są prowadzone), w których hasła przedmiotowe są kontrolowane khw/słownikiem wzorcowym

19 zastosowane oprogramowanie (możliwości systemu)

20 Realizacja standardów bibliograficznych opis bibliograficzny wg PN-N : wszystkie systemy hasło opisu bibliograficznego : PARTON (OPAC 2.5), SOWA 2, MAK format wymienny MARC 21(pełna zgodność z wymogami) : SOWA 2, MAK mechanizm khw/słowników wzorcowych : wszystkie systemy w różnym zakresie

21 Narzędzia wyszukiwawcze w OPAC przeglądanie indeksów - wszystkie systemy wyszukiwanie w indeksach wyszukiwanie w ciągu wyrażeń z możliwością maskowania MOL, LIBRA, PATRON, SOWA, PROLIB wyszukiwanie wg słów z możliwością maskowania - PROLIB łączenie kryteriów wyszukiwania wszystkie systemy w różnym zakresie środki wyszukiwawcze: maskowanie, operatory logiczne - wszystkie systemy w różnym zakresie

22 Prezentacja wyszukanej informacji rekord bibliograficzny w formacie karty katalogowej - MOL, LIBRA, PATRON w formacie z etykietami słownymi SOWA, SOWA 2, MAK, PROLIB w formacie MARC - PATRON (OPAC 2.5), SOWA 2, MAK

23 Prezentacja wyszukanej informacji rekord khw rekord pozycji podstawowej khw w formacie z etykietami słownymi - SOWA 2 w formacie MARC SOWA 2 odsyłacze całkowite terminy odrzucone i przyjęte występują razem w indeksie, wybierając termin odrzucony system kieruje użytkownika do rekordów bibliograficznych zawierających hasło przyjęte w danym katalogu jako hasło właściwe MOL OPTIVUM, LIBRA 2000, PATRON odsyłacz zob. termin przyjęty umieszczony w indeksie obok terminu odrzuconego PATRON (OPAC 2.5), SOWA, SOWA 2 odsyłacze uzupełniające wybierając jedno z haseł powiązanych ze sobą, system kieruje użytkownika do rekordów bibliograficznych zawierających jedno i/lub drugie hasło MOL OPTIVUM, LIBRA 2000, PATRON odsyłacz zob. też w indeksie, przy wybranym haśle PATRON (OPAC 2.5), MAK, SOWA, SOWA 2

24 Przetwarzanie, rejestracja wyników wyszukiwania selekcja wyszukanych informacji SOWA, SOWA 2, PROLIB sortowanie wyszukanych informacji wg określonych kryteriów: SOWA, SOWA 2, PROLIB dalsze przetwarzanie wyników wyszukiwania (np. zapis na dowolny dostępny nośnik magnetyczny /optyczny, wydruk, wysłanie wyników pocztą elektroniczną): SOWA, SOWA 2, PROLIB rejestracja historii wyszukiwań (i możliwość wykorzystania jej w dalszych wyszukiwaniach) SOWA, SOWA 2, PROLIB

25 inne automatyczny system wykrywania i ew. korekty błędów - brak przejście z poziomu wyświetlanej na ekranie pozycji katalogowej do innych pozycji zawierających wspólne elementy opisu lub hasła MAK (powrót do indeksu), SOWA, SOWA 2

26 znajomość zawartości bazy i zastosowanych narzędzi (informacje o systemie i jego zawartości, pomoc ogólna i kontekstowa)

27 Biblioteki udostępniające informacje o zawartości katalogu (zakresie oraz zasięgu formalnym i chronologicznym) 49% bibliotek podaje informacje o zawartości katalogu komputerowego % bibliotek MOL (36%) LIBRA (40%) PATRON (45%) SOWA (40%) MAK (80%) PROLIB (55%) Szkolne (25%) Pedagogiczne (33%) Publiczne (56%) Akadem ickie (77%) WSN (50%) PWSZ (20%) po nazwie programu podano % bibliotek prowadzących katalog w danym programie (niezależnie od rodzaju biblioteki), które podają informacje o zawartości katalogu po określeniu rodzaju biblioteki podano % badanych bibliotek (niezależnie od programu bibliotecznego, w którym prowadzony jest katalog), które podają informację o zawartości katalogu

28 Biblioteki udostępniające informacje o organizacji katalogu i standardach uwzględnianych w jego budowie 2% badanych bibliotek podaje informacje o normach i przepisach uwzględnionych w opracowaniu danych, o stopniu szczegółowości opisu bibliograficznego, jiw stosowanych w opracowaniu rzeczowym, kontroli haseł opisu bibliograficznego i/lub haseł przedmiotowych przez khw oraz formacie opisu danych.

29 Dostępność instrukcji (pomocy) przygotowanych przez bibliotekę dla użytkowników katalogu 5% badanych bibliotek przygotowało własne instrukcje (pomoc) uwzględniające specyfikę danego katalogu i dostosowane do kompetencji swoich użytkowników

30 Dostępność instrukcji (pomocy) systemowych, przygotowanych przez producenta programu dla użytkowników katalogu instrukcja poruszania się po katalogu: MOL OPTIVUM, LIBRA 2000, PATRON, PROLIB ogólna pomoc dot. wyszukiwania informacji: MOL OPTIVUM, LIBRA 2000, PATRON, PROLIB pomoc kontekstowa: brak w każdym programie; MAK podaje tylko krótkie wyjaśnienie (z przykładami) jak szukać w sposób zawansowany, SOWA i SOWA 2 wskazówki (z przykładami) jakie znaki specjalne można wykorzystać do maskowania i oznaczenia operatorów logicznych

31 Dziękuję za uwagę