1. Rozmnażanie organizmów eukariotycznych. 2. Sposoby rozmnażania roślin (płciowe i bezpłciowe). 3. Różnorodność sposobów rozmnażania u zwierząt (zapłodnienie zewnętrzne, wewnętrzne, jajorodne, jajożyworodne, owodniowce). 4. Lokalizacja i rola mejozy w cyklu życiowym. 5. Rozwój zarodkowy (bruzdkowanie, gastrulacja, organogeneza). 6. Budowa i funkcje układu rozrodczego żeńskiego. 7. Budowa i funkcje układu rozrodczego męskiego. 8. Proces spermatogenezy i oogenezy. 9. Etapy rozwoju prenatalnego. 10. Przebieg ciąży. Fazy porodu. 11. Metody regulacji poczęcia. 12. Choroby przenoszone droga płciową.
gamety, org. rozdzielnopłciowe i obupłciowe = hermafrodytyczne, dymorfizm płciowy (ryby, owady, ptaki, ssaki), partenogeneza = dzieworództwo, neotenia, org. jednopienny, dwupienny (rośliny), przemiana pokoleń, rozwój prosty i złożony, kwitnienie, zapłodnienie, zapylenie.
u zwierząt u roślin
Stadium wegetatywne: dojrzałe nasiona spoczynek nasion kiełkowanie nasion (hipogeiczne, epigeiczne) okres juwenilny (siewka) Stadium generatywne (przejście do tego stadium jest możliwe kiedy roślina osiągnie odpowiedni wiek i rozmiar, niekiedy warunki zewnętrzne, np.: temperatura, światło (rośliny dnia długiego i krótkiego) : okres juwenilny inicjacja kwitnienia kwitnienie dojrzewanie nasion i owoców.
regeneracja pączkowanie poprzez podział komórki fragmentacja plechy poprzez bulwy poprzez kłącza poprzez cebule poprzez rozłogi poprzez pączki zimowe przez rozmnóżki poprzez zarodniki
formy jednokomórkowe podział podłużny (euglena) lub poprzeczny (orzęski), pączkowanie (gąbki, stułbia), fragmentacja (gąbki, jamochłony, wirki i części pierścienic), strobilizacja- czyli podziały poprzeczne polipów krążkopławów, partenogeneza (dzieworództwo) - u niektórych mięczaków, owadów, skorupiaków i gadów nowy osobnik rozwija sie z niezapłodnionej komórki jajowej, hermafrodytyzm (obojnactwo) (tasiemce), rozwój zarodka może przebiegać w różny sposób - zwierzęta jajorodne, jajożyworodne, żyworodne, wyróżniamy rozwój zwierząt bezpośredni(prosty) i pośredni(złożony), różnorodne przystosowania do środowiska życia: wewnętrzne zapłodnienie, twarda skorupka otaczająca jajo, błony płodowe wytwarzane przez zarodek, łożysko u zwierząt żyworodnych., poliembrionia = wielozarodkowość.
alecytalne (bezżółtkowe) pozbawione lecytyny, np. u strzykwy, oligolecytalne (skąpożółtkowe) o małej ilości żółtka, np. u bezczaszkowców (lancetnika) i ssaków łożyskowych, mezolecytalne (średniożółtkowe), np. u płazów, ryb dwudysznych, polilecytalne (bogate w żółtko), np. owady, większość ryb, gady, ptaki i stekowce. Żółtko w jajach średnio- i bogatożółtkowych może być rozmieszczone: równomiernie (jaja izolecytalne), np. u jeżowców, nierównomiernie (jaja anizolecytalne): może skupiać się na jednym biegunie zwanym wegetatywnym jaja telolecytalne ryb, gadów, ptaków i stekowców, zajmować położenie centralne jaja centrolecytalne owadów
zewnętrznym (zapłodnienie zewnętrzne) u większości zwierząt pierwotnie wodnych lub przechodzących rozwój zarodkowy w wodzie, np. u gąbek, parzydełkowców, wielu mięczaków, ryb i płazów bezogonowych, wewnętrznym (zapłodnienie wewnętrzne) w drogach rodnych samicy, np. wszystkie owodniowce, ryby spodouste, bezkręgowce typowo lądowe, np. owady, pajęczaki, niektóre ślimaki.
Oogania pierwotne komórki płciowe przekształcają się przechodząc liczne podziały mitotyczne i powstają : OOCYTY I RZĘDU - przechodzą podział mejotyczny, który we wstępnej fazie zatrzymuje się w stadium diplotenu profazy pierwszej, gromadzą się materiały zapasowe w postaci żółtka, następuje zakończenie podziału i powstają 2 komórki : OOCYT II RZĘDU ma jedno duże jądro, dużo cytoplazmy z materiałami zapasowymi, przechodzi II podział mejotyczny i powstają + POLOCYT- pierwsze ciałko kierunkowe mała komórka z jądrem i małą ilością cytoplazmy, szybko obumierają. OOTYDA właściwa komórka jajowa + drugie ciałko kierunkowe. Ootyda zostaje otoczona osłonkami i tworzy się jajo. Wyróżniamy osłonki : - pierwszorzędowe wytworzone w jajnikach, - drugorzędowe wytworzone w żeńskich drogach rozrodczych.
Odbywa się w kanalikach nasiennych jąder. Z jednej komórki macierzystej (spermatogonium) powstają cztery plemniki o zredukowanej do połowy liczbie chromosomów (u człowieka 23). Proces wytwarzania plemników obejmuje dwie fazy: spermatogenezę, w wyniku której powstają haploidalne spermatydy, spermiogenezę (okres dojrzewania komórek rozrodczych), w której spermatydy zostają przekształcone w plemniki. Spermatogonium spermatocyt I rzędu (2n) 2 spermatocyty II rzędu (n) 4 spermatydy (n) 4 dojrzałe plemniki.
Faza menstruacji krwawienia miesiączkowego trwa 4-5 dni (złuszcza się nabłonek śluzowy macicy), pod koniec fazy przysadka mózgowa wydziela hormon folikulotropinę (FSH - pobudza jeden z pęcherzyków jajnikowych do wzrostu i wydzielania estrogenów). Faza przedowulacyjna trwa do 13 dnia cyklu, w jajniku pęcherzyk pierwotny dojrzewa i pod koniec tej fazy staje się pęcherzykiem Graafa. komórki błony śluzowej dzielą się i rośnie grubość błony śluzowej macicy.
Faza owulacji trwa 1 dzień między 13 a 14 dniem cyklu, przysadka mózgowa wydziela hormon luteinizujący (LH - powoduje pękanie pęcherzyków Graafa i uwolnienie oocytu II rzędu do jajowodu). Faza poowulacyjna - rośnie grubość błony śluzowej macicy, w jajniku powstaje ciałko żółte, które wydziela progesteron pod jego wpływem błona macicy wydziela odżywczy płyn z którego będzie korzystać zarodek. Gdy dojdzie do zapłodnienia to pod koniec tej fazy powstaje ciałko białawe, które nie wydziela progesteronu i od owulacji zachodzi kolejny cykl, a po zapłodnieniu kosmówka (błona płodowa zarodka) wydziela hormon zwany gonadotropiną która podtrzymuje aktywność ciałka żółtego.
W fazie płodnej komórka jajowa dojrzewa i wydostaje się z jajnika (jajeczkowanie). Komórka jajowa, która wydostała się z jajnika może żyć do 24 godzin. Kobieta jest płodna tylko wtedy, kiedy pojawia się komórka jajowa. Do poczęcia może dojść tylko w ciągu tych 24 godzin ale ze względu na to, że plemniki mogą żyć w śluzie macicy nawet przeciętnie 3-5 dni (niektóre źródła mówią o 7 dniach) dlatego 5 dni przed uwolnieniem się komórki jajowej (owulacją) mówimy o czasie płodnym. Przyjmuje się również, że 3-4 dzień po owulacji jest czasem płodnym. Bardzo ciężko jest przewidzieć miesiączkę jeśli kobieta ma nieregularne cykle. Z różnych przyczyn (stres, zmiana klimatu, antybiotyki, brak snu, czasami przeziębienie) okres może się rozregulować. Jednak wspomagając się pomiarami temperatury ciała i obserwacjami śluzu szyjkowego można dokładniej określić, kiedy kobieta jest płodna.
W miarę dojrzewania komórki jajowej pojawia się śluz. Początkowo śluz jest mętny i lepki, ale stopniowo zmienia się w bardziej rozciągliwy, przejrzysty i śliski. Zwiększa się tez jego ilość. Kobieta czuje mokrość i jakby naoliwienie w przedsionku pochwy. Wreszcie śluz wygląda jak surowe białko jaja kurzego. To właśnie jest śluz płodny. Proces zmieniania się śluzu od chwili jego pojawienia się, do osiągnięcia konsystencji surowego białka jajka kurzego, trwa około 6 dni. Pod koniec obecności białkopodobnego śluzu następuję jajeczkowanie. Obecność śluzu płodnego jest konieczna dla zachowania plemników przy życiu. W tym specjalnym rodzaju śluzu plemniki mogą żyć od 3 do 5 dni. Bez niego giną już po 3 godzinach.
Temperaturę należy mierzyć codziennie rano, o tej samej godzinie, zaraz po przebudzeniu, na czczo, nie wstając przedtem z łóżka. Jest to tzw. podstawowa temperatura ciała. Kobiety pracujące w nocy mierzą temperaturę po nie mniej niż 3 godzinach wypoczynku w pozycji leżącej, zawsze o tej samej godzinie. Skok temperatury o minimum 0.2 stopnie Celsjusza dwie kreski na termometrze następuje zaraz po jajeczkowaniu. Temperatura opada ponownie pod koniec cyklu przy rozpoczynającej się następnej menstruacji. Inne objawy płodności - istnieją jeszcze inne dodatkowe objawy, które towarzysza jajeczkowaniu. Niektóre z nich występują u jednych kobiet a niektóre u innych. Są to: napięcie piersi, wrażliwość brodawek; ból w podbrzuszu, po jednej lub po drugiej stronie, zwany bólem owulacyjnym; plamienie owulacyjne, objawiające się pojawieniem w śluzie niewielkiej domieszki krwi.
Funkcje układu rozrodczego: - produkcja gamet, - wydzielanie hormonów płciowych, - umożliwia wewnętrzne zaplemnienie (wprowadzenie nasienia do dróg rodnych kobiety) i zapłodnienie, - tworzy optymalne warunki dla rozwoju płodu, poród.
Jajniki - parzyste, o budowie pęcherzykowatej, kuliste, otoczone przez wolne zakończenia jajowodów, miejsce wytwarzania komórek jajowych (oogeneza) oraz wydzielania hormonu progesteronu (reguluje funkcje płciowe ustroju i warunkuje normalny przebieg ciąży) i estrogenu (kształtuje cechy płciowe i reguluje popęd płciowy). W momencie narodzin w jajniku znajduje się około (400 700) tysięcy pęcherzyków jajnikowych pierwotnych. Komórki jajowe są oligolecytalne zawierają mało żółtka (izolecytalne = żółtko jest rozmieszczone prawie równomiernie w cytoplazmie). Jajowody - łączą jajniki z macicą, transportują komórki jajowe, (zapłodnienie = zwykle w ciągu 24 godzin w 1/3 odległości od górnej części jajowodu ściany jajowodu - umięśnione i pokryte nabłonkiem migawkowym, lejek jajowodu jest otwartym końcem jajowodu, otoczony wyrostkami (strzępkami), które wsuwają komórkę jajowa do jajowodu.
Macica - to miejsce zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej, rozwoju płodu ścianę buduje gruba warstwa mięśni gładkich, a wewnątrz wyściela błon śluzowa, w niej liczne tętniczki i gruczoły maciczne, po zapłodnieniu śluzówka uczestniczy w tworzeniu łożyska, produkuje hormony. Podczas ciąży macica może się rozciągać i dochodzi wówczas do zwiększenia jej objętości 500-krotnie (10cm 3, a podczas ciąży 5 dm 3 ). Pochwa - końcowy odcinek dróg rozrodczych, stanowi drogę ujścia dla krwawienia miesiączkowego. Jest miejscem, do którego jest wprowadzane prącie podczas stosunku. Wyściółka pochwy jest zaopatrzona w gruczoły wydzielające śluz (nawilżanie jest ważne podczas stosunku i porodu). Śluz zawiera glikogen ( rozkładany jest przez bakterie) do kwasów organicznych, które odpowiadają za niskie ph, opóźnia wzrost mikroorganizmów, zmniejsza ruchliwość plemników po stosunku.
Błona dziewicza - cienki fałd błony, u wejścia do pochwy. Wargi sromowe (mniejsze i większe) - tworzą srom, wydzielany tu jest śluz chroniący przed otarciem, podczas ciąży niebieskawy powód zastój krwi żylnej. Gruczoły przedsionkowe wydzielają śluz. Łechtaczka - służy do pobudzenia płciowego, jest silnie unerwiona, zdolna do erekcji, homologiem do żołędzia prącia.
Budowa komórki jajowej. - wieniec promienisty, - osłonka przejrzysta, - oocyt II - rzędu, Po ejakulacji nasienie w drogach rodnych kobiety zachowuje żywotność od 48 72 godzin, a komórka jajowa 24 godziny po owulacji (do zapłodnienia może dojść jeśli odbył się stosunek płciowy w dzień owulacji lub 5 dni przed). Kiedy plemnik dotrze do komórki jajowej zachodzą zmiany chemiczne umożliwiające wniknięcia główki plemnika do jej wnętrza (wnikniecie plemnika pobudza oocyt II - rzędu do zakończenia drugiego podziału mejotycznego). Główka haploidalnego plemnika pęcznieje = przedjądrze męskie.
Jądra - zbudowane z licznych cienkich cewek (kanaliki nasienne), tu powstają plemniki w procesie spermatogenezy, wytwarzany hormon testosteron (nadaje anatomiczne i psychiczne cechy męskie). Najądrze - miejsce dojrzewania nasienia (rozpoczyna się w kanaliku nasiennym i trwa od 1-10 dni), zbudowane z warstwy mięśni gładkich i nabłonka rzęskowego produkuje wydzielinę, która powoduje dojrzewanie plemników przebywających w przewodzie najądrza. Nasieniowody - magazynuje nasienie przez okres kilku miesięcy, podczas ejakulacji nasienie przesuwa się ruchem robaczkowym do cewki moczowej.
Pęcherzyki nasienne - wydzielają lepki, zasadowy płyn, który odżywia i ochrania plemniki, stanowi 60% objętości nasienia, płyn ten jest bogaty we fruktozę (zapewnia ruchliwość plemników, żywotność). Gruczoł opuszkowo-cewkowy (Coopera) malutki wytwarza płyn zobojętniający i śluzową wydzielinę, która pomaga nawilżać prącie w czasie stosunku, a także chroni plemniki przed kwasowym odczynem cewki moczowej i pochwy. Gruczoł sterczowy (prostata, krokowy) - nieparzysty narząd mięśniowo gruczołowy, wydziela zasadowy płyn, zobojętnia kwaśną wydzieliną pochwy, zawiera białko spermie nadaje zapach spermie. Przerost gruczołu powoduje ucisk cewki moczowej i problemy z oddawaniem moczu.
Cewka moczowa - wspólny kanalik dla układu rozrodczego i moczowego (wydalany mocz i wyrzucane nasienie). Prącie - narząd kopulacyjny, a jego zakończenie nosi nazwę żołędzia, pokryty jest napletkiem (usuwany podczas obrzezania), 13-15 cm, przebiega końcowy odcinek cewki moczowej, wnętrze wypełniają ciała jamiste i gąbczaste, długość normalnego penisa w czasie spoczynku wynosi 6-10 cm, a podczas wzwodu (erekcji) 11-16 cm, podczas gdy głębokość pochwy to średnio 10 cm.
Plemniki ludzkie nie mogą się rozwijać w takiej temperaturze jaka panuje wewnątrz ciała. Jądra rozwijają się w jamie brzusznej zarodka, a 2 miesiące przed urodzeniem przemieszczają się do worka mosznowego. Jest to wiotki woreczek skórny zwieszający się z pachwiny, który utrzymuje spermę w temperaturze o ok. 2 0 C niższej niż temperatura reszty ciała. Droga nasienia w męskich drogach rodnych: kanaliki nasienne, najądrze nasieniowód, przewód wytryskowy, cewka moczowa na zewnątrz ciała. Podczas jednorazowej ejakulacji (wytrysku) wydalane jest około 3,5 ml nasienia (tu się znajduje 400 milionów plemników).