(Królest wo Szwecji) Podstawowe informacje o państwie Szwecja monarchia konstytucyjna. Jej sąsiedzi to od wschodu Finlandia, od zachodu Norwegia. Liczba mieszkańców wynosi 8,9 mln, a powierzchnia kraju to 450 000 km2. Szwecja przystąpiła do Unii Europejskiej 1 stycznia 1995 roku. Flaga Godło Waluta Hymn W Szwecji używa się koron szwedzkich. Du gamla, Du fria ( Tyś dawna, tyś wolna) - to szwedzki hymn państwowy. 1
2
Sztuka Szwecji Najstarsze ślady sztuki na terenach Szwecji to paleolityczne ryty i malowidła naskalne. Z epoki neolitu pochodzą groby megalityczne, natomiast z okresu brązu kurhany grobowe, metalowa broń i biżuteria. W czasach wędrówek ludów pojawiły się wyroby złotnicze i bogato zdobione przedmioty metalowe, wyróżniają się zwłaszcza zabytki sztuki Wikingów tzw. kamienie runiczne (Gotlandia) zdobione Dekoracje łodzi ornamentami i scenami figuralnymi o treściach mitologicznych oraz płaskorzeźbione dekoracje łodzi z przedstawieniami zwierząt i motywami plecionki. No bo przecież Szwecja to terytorium, na którym zamieszkiwali Wikingowie. W XI XIII w. budowano kamienne kościoły romańskie (katedra w Lund); z zabytków architektury gotyckiej wymienić należy katedry w Uppsali i Linköping (inspiracje niemieckie), natomiast przykładem tzw. gotyku bałtyckiego jest kościół w Vadstenie (koniec XIV w. Wznoszono też budowle obronne (mury miejskie w Visby, zamek Katedra w Uppsali Tarcza Starożytny kamień runiczny Glimmingehus). W połowie XVI w. pojawiły się elementy renesansowe (zamek Gripsholm); w rzeźbie wyróżniły się dzieła W. Boya (grobowiec Gustawa II Wazy w katedrze w Uppsali), rozwijało się też malarstwo portretowe. W architekturze XVII w. przeważały formy klasycyzujące (przebudowa pałacu Riddarhuset w Sztokholmie); wpływy baroku włoskiego zaznaczyły się w królewskich pałacach w Drottningholm i Sztokholmie. Barok w rzeźbie i malarstwie reprezentowali głównie artyści pochodzenia obcego, szwedzkim twórcą był portrecista D. van Krafft. Szwedzi wielką wagę przywiązywali zawsze do wyglądu przedmiotów, które ich otaczały i które im służyły. Można się o tym przekonać odwiedzając Muzeum Galeonu Vasa, który zatonął 10 sierpnia 1628 roku. Jest to oryginalnie zachowany galeon wybudowany na zlecenie monarchy. Jego celem miało być m.in. przechylenie szali zwycięstwa na stronę Szwedów podczas wojen z 3
Pałacyk Kina Slott w Drottningholm Polską. Niestety statek zatonął w dniu wodowania ze względu na wady konstrukcyjne. Warto jednak obejrzeć ten żaglowiec ze względu na kunszt zdobień i ich nadzwyczajne bogactwo. W XVIII w. w kręgu sztuki dworskiej panowało rokoko (pałacyk Kina Slott w Drottningholm), w drugiej połowie stulecia wykształciła się lokalna odmiana klasycyzmu, tzw. Gustaviansk (komora celna w Sztokholmie, E. Palmstedt). Malarstwo XIX w. ewaluowało od romantyzmu do realizmu i impresjonizmu. W architekturze pod koniec XIX w. dominowały style historyczne (neogotycki ratusz w Helsinborgu i synagoga w Sztokholmie); po 1900 r. zaznaczył się nurt nawiązujący do tradycji narodowych (ratusz w Sztokholmie). W dwudziestoleciu międzywojennym wybitnym przedstawicielem nurtu funkcjonalnego był G. Asplund, a w latach 60. XX w. R. Erskine. We współczesnym malarstwie szwedzkim występują wszystkie aktualne tendencje, a zwłaszcza abstrakcjonizm. Wysokim poziomem artystycznym odznacza się szwedzkie wzornictwo przemysłowe, czego przykładem jest znana i bardzo popularna w Polsce IKEA. Wynalazki: narty, łyżwy i dynamit. 4
Kuchnia Na pewno znacie określenie szwedzki stół długi stół zastawiony najróżniejszymi daniami, zimnymi i ciepłymi, które nakłada się na talerz według własnych upodobań, w dowolnej kolejności i tyle, na ile ma się ochotę. Taki sposób podawania posiłku rzeczywiście pochodzi ze Szwecji i nazywa się smörgåsbord, czyli stół z kanapkami. Bardzo skromni ci Szwedzi! Suto zastawiony smörgåsbord jest dumą każdej gospodyni i dawno już przestał ograniczać się do kanapek. Co więc znajdziecie na takim stole? Szwedzi słyną z niezwykłej wyobraźni, jeśli chodzi o przyrządzanie śledzi (sill) i przy większych okazjach (lub w dobrych restauracjach) szwedzki stół będzie się uginał od kilkunastu śledziowych dań śledzi w śmietanie, majonezie, sosie tatarskim, w pomidorach, na słodko (te szczególnie są cenione przez Szwedów), wędzonych, smażonych i marynowanych Z równie wielką pieczołowitością traktują Szwedzi inną rybę łososia, którego nie tylko smażą, pieką, gotują czy wędzą, ale także marynują w soli, cukrze i świeżym koperku. Płatki takiego łososia, zwanego po szwedzku gravlax, podaje się na ciemnym chlebie, ze słodko-ostrym sosem musztardowym i ćwiartką cytryny. Szwedzi nie pogardzą też wędzonym węgorzem ani gotowanymi rakami (późnym latem). Wśród ryb może pojawić się danie tylko dla odważnych surströmming, czyli kiszony w beczkach śledź bałtycki. Jego zapach jest tak silny, że potrafi wypłoszyć nie przyzwyczajonych doń gości. Nie tylko ryby podaje się na smörgåsbord, także wędliny: rozmaite miejscowe kiełbasy, kiszkę podobną do kaszanki (isterband), ale z dodatkiem ziemniaków, kremowy pasztet (ulubiony przez wszystkich Skandynawów). Cóż jeszcze znajdziecie na szwedzkim stole? Przede wszystkim małe wieprzowe klopsiki, duszone w śmietanowym sosie i podawane z żurawinami (köttbullar przepis znajdziecie na końcu), czasem podobne w formie klopsiki z białej ryby (fiskbullar). Do tego zapiekanka o pięknej nazwie Pokusa Janssona (Janssons frestelse): pokrojone w słupki ziemniaki, zapiekane na rumiano ze śmietaną, cebulką i filecikami anchois (pyszności). Do wymienionych dań serwowane są najróżniejsze dodatki: marynowane buraczki, słodkokwaśne ogórki, żółtą szwedzką musztardę. Do wędlin, ryb i sałatek podaje się pieczywo, a tego w Szwecji nie brakuje chyba najbardziej znany jest knäckebröd, czyli chrupiące suchary z żytniej mąki. Na szwedzkim stole raczej nie będzie deserów, podaje się je osobno. Szwedzi lubią słodycze i oprócz wielu odmian ciast przekładanych kremem, można także zjeść pyszne słodkie cynamonowe bułeczki (kanelbulle), rozmaite ciasta z jabłkami lub jagodami i gofry (vafler), na 5
które każda gospodyni ma własny ulubiony przepis. Jeśli zaś traficie do Szwecji zimą, pamiętajcie, że 13 grudnia jest dzień świętej Łucji, od którego zaczyna się obchodzenie świąt Bożego Narodzenia. Małe dziewczynki z białych sukienkach, z wieńcem ze świeczek na głowach, roznoszą po domach szafranowe słodkie bułeczki, pierniczki i kawę ulubiony (prócz mleka) napój Szwedów. 6
Kalendarz świąt w Szwecji 1 Nowy Rok Styczeń 6 Święto Trzech Króli Styczeń wielkanoc Marzec/Kwiecień 1 Święto Pracy Maj 11 Zielone Świątki Maj 6 Dzień Szwedzkiej Flagi Czerwiec 21 Święto Lata Czerwiec 1 Wszystkich Św. Listopad 10 10 wigilia św. Marcina Dzień Nobla Listopad Grudzień 13 Dzień św. Łucji Grudzień 24 Wigilia Grudzień 25 26 Boże Narodzenie Boże Narodzenie Grudzień Grudzień 1 stycznia - Nowy Rok. 6 stycznia - Święto Trzech Króli. Marzec/kwiecień - Wielki Piątek,Wielkanoc oraz Poniedziałek Wielkanocny. 1 maja - Święto Pracy. 11 maja - Zielone Świątki oraz 12 maja Poniedziałek Zielonoświątkowy. 6 czerwca - Dzień Szwedzkiej Flagi. 21 czerwca - Święto Lata. 1 listopada - Wszystkich Świętych. 10 listopada - wigilia św. Marcina. 10 grudnia - Dzień Nobla. 13 grudnia - Dzień św. Łucji. 24 grudnia - Wigilia. 25-26 grudnia - Boże Narodzenie. 7
Boże narodzenie w Szwecji Szwedzi obchodzą Wigilię, a na świątecznym stole znajdziemy mnóstwo ryb, m.in. śledzie i łososia w cukrze. Nie zabraknie też kiełbasy i mięsa. W każdym szwedzkim domu stoi choinka, najczęściej dekorowana zabawkami z drewna i słomy. Podobnie jak w Polsce, dzieci właśnie w Wigilię otrzymują prezenty. Słowniczek szwedzki Hej, jag heter Ida. Vad heter du? Kalle. Var kommer du ifrån? Stockholm. Och du? Kalmar. Hur gammal är du? Fjorton. Hej då! Vi ses! Ja. Nej. Jag förstår inte. Jag älskar dig! Tack! Förlåt! Kan jag få en glass? polski Cześć, nazywam się Ida. A ty? Kalle. Skąd jesteś? Ze Sztokholmu, a ty? Z Kalmar. Ile masz lat? Czternaście. Do widzenia. Cześć. Tak. Nie. Nie rozumiem. Kocham Cię. Dziękuję. Przepraszam. Poproszę o lody. 8