Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: 1/2 Metody badania komórek podzia metod badawczych na biofizyczne i biochemiczne techniki frakcjonowania organelli komórkowych autoradiografia chromatografia hodowle in vitro komórek i tkanek barwienie komórek mikromanipulacje znaczenie biofizycznych i biochemicznych metod badania komórek w rozwoju nauk biologicznych Rozdzia 1. Badania komórek klasyfikuje metody badawcze na biofizyczne i biochemiczne (P) wymienia i omawia podstawowe metody badaƒ molekularnych komórek (P/PP) podaje przyk ady wykorzystania wybranych metod badawczych (P) omawia sposób prowadzenia hodowli komórek in vitro (PP) ocenia naukowe znaczenie hodowli in vitro (PP) wykonuje Êwie e preparaty barwione, na przyk ad p ynem Lugola (P) analizuje obrazy mikroskopowe komórek i tkanek (PP) nr 1, 2, 3 1.1 3/4 Chemiczna budowa komórki (organizmu) sk ad chemiczny komórki makro- i mikroelementy rodzaje i przyk ady wiàzaƒ chemicznych budowa i w aêciwoêci fizyczne i chemiczne wody znaczenie wody dla ywych organizmów wymienia pierwiastki i zwiàzki chemiczne budujàce komórki (P) wymienia makro-, mikro- i ultraelementy (P) omawia biologicznà rol makro-, mikroi ultraelementów (PP) wymienia rodzaje wiàzaƒ chemicznych (P) omawia budow chemicznà i w aêciwoêci wody (P) ocenia znaczenie wody dla ywych organizmów (PP) çwiczenie nr 1 1.2 5 Wiàzania chemiczne lekcja çwiczeniowa polecenia kontrolne nr 1 15 do podrozdz. 1.2 9
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 1. Badania komórek 6/7 Budowa i funkcje bia ek 8/9 Budowa i funkcje cukrowców i t uszczowców budowa chemiczna bia ek: aminokwasy, peptydy, wiàzania peptydowe aminokwasy endo- i egzogenne w aêciwoêci chemiczne bia ek budowa przestrzenna bia ek: struktura I-, II-, III- i IV-rz dowa biologiczne funkcje bia ek podzia cukrowców: cukry proste, dwucukry, wielocukry budowa chemiczna cukrowców, wiàzania α- i β-glikozydowe biologiczne funkcje cukrowców podzia t uszczowców: t uszcze proste i z o one budowa chemiczna t uszczowców, wiàzania estrowe biologiczne funkcje t uszczowców omawia budow chemicznà aminokwasów i bia ek (P) przedstawia mechanizm powstawania wiàzania peptydowego (PP) klasyfikuje aminokwasy na endoi egzogenne (P) wymienia aminokwasy egzogenne dla cz owieka (PP) wymienia w aêciwoêci chemiczne bia ek (P) porównuje budow bia ka o strukturze α-helisy z bia kiem o strukturze β (PP) omawia biologiczne funkcje bia ek (P) charakteryzuje struktur bia ek (PP) klasyfikuje cukrowce na cukry proste, dwucukry i wielocukry (P) przedstawia mechanizm powstawania wiàzaƒ glikozydowych i estrowych (PP) wymienia chemiczne w aêciwoêci cukrowców i t uszczowców (PP) omawia budow chemicznà cukrowców i t uszczowców (P) podaje przyk ady funkcji cukrowców i t uszczowców w komórce (P) 10/11 Budowa i funkcje kwasów nukleinowych rodzaje kwasów nukleinowych: DNA, RNA budowa chemiczna kwasów nukleinowych: nukleozyd, nukleotyd, polinukleotydy zasady azotowe i zasada komplementacji omawia budow chemicznà kwasów nukleinowych (P) przedstawia zasadnicze cechy kwasu DNA i RNA (P) porównuje budow chemicznà i przestrzennà kwasów DNA i RNA (PP) nr 2a i 2b do podrozdz. 1.1 nr 2c, 2d, 2e 1.2 nr 3d i 3e do podrozdz. 1.2 EZ T-5 EZ T-5 10
Temat Zakres materia u rodzaje, funkcje i lokalizacja RNA lokalizacja i funkcje DNA Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: podaje lokalizacj DNA i RNA w komórce (P) okreêla biologicznà rol kwasów nukleinowych (P) wyjaênia zasad komplementarnoêci zasad azotowych (PP) 12 Lekcja utrwalajàca materia z 1 11. Utrwalenie wiadomoêci dotyczàcych badania i sk adu chemicznego komórek 13 Lekcja powtórzeniowa rozdzia 1. Powtórzenie wiadomoêci dotyczàcych badania i sk adu chemicznego komórek Rozdzia 2. Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmów 14 Budowa komórki prokariotycznej b ona komórkowa: budowa i funkcje cytoplazma: sk ad chemiczny, ruchy, funkcje genofor rybosomy: budowa, funkcje wymienia elementy budowy komórki prokariotycznej (P) rozró nia (rysuje, opisuje rysunek, wskazuje na modelu) elementy budowy komórki prokariotycznej (PP) omawia sk ad chemiczny cytoplazmy (P) omawia budow genoforu (P) omawia budow i lokalizacj rybosomów (P) okreêla funkcj b ony komórkowej, cytoplazmy, genoforu, rybosomów (PP) analizuje zwiàzek pomi dzy budowà a funkcjà organelli komórkowych (PP) çwiczenie nr 3 2.1 2.2 11
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: 15/16/17 Budowa komórki eukariotycznej Rozdzia 2. Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmów wymienia organelle komórki eukariotycznej (P) b ony wewnàtrzkomórkowe: ER, AG, lizosomy wakuole: sk ad chemiczny i funkcje mitochondria chloroplasty jàdro komórkowe Êciana komórkowa podaje sk ad chemiczny elementarnej b ony biologicznej (P) analizuje model p ynnej mozaiki (PP) rozró nia (rysuje, opisuje rysunek, wskazuje na modelu) organelle komórki eukariotycznej (PP) wymienia struktury b oniaste komórki eukariotycznej (P) okreêla biologicznà rol ER, AG, lizosomów (P) porównuje budow i funkcje b ony komórkowej i b on wewnàtrzkomórkowych (PP) omawia budow i funkcje wakuol, chloroplastów, mitochondriów, jàdra komórkowego, Êciany komórkowej (P) opisuje budow chemicznà Êciany komórkowej (P) wyjaênia mechanizm powstawania Êcian wtórnych, inkrustacji i adkrustacji (PP) porównuje budow komórki prokariotycznej i eukariotycznej, roêlinnej i zwierz cej (PP) çwiczenie nr 2 2.1 2.2 18/19 Budowa komórki eukariotycznej makroskopowe çwiczenie nr 1 2.1 2.2 12
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: 20/21 Mitotyczny podzia jàdra komórkowego Rozdzia 2. Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmów cykl komórkowy omawia cykl komórkowy (P) przebieg mitozy wymienia fazy mitozy (P) efekt i znaczenie mitozy omawia przebieg poszczególnych faz mitozy (P) podaje efekt mitozy (P) rozró nia (samodzielnie rysuje) komórki w poszczególnych stadiach mitozy (PP) ocenia biologiczne znaczenie mitozy (PP) çwiczenie nr 4 2.1 2.2 22/23 Mejotyczny podzia jàdra komórkowego przebieg mejozy efekt i znaczenie mejozy porównanie przebiegu i efektu obu kariokinez cytokineza i powstawanie komórek potomnych wymienia fazy mejozy (P) omawia przebieg poszczególnych faz mejozy (P) podaje efekt mejozy (P) rozró nia (samodzielnie rysuje) komórki w ró nych stadiach mejozy (PP) ocenia biologiczne znaczenie mejozy (PP) porównuje przebieg i efekt mitozy i mejozy (PP) omawia przebieg cytokinezy (P) polecenie kontrolne nr 25 do podrozdz. 2.1 2.2 24 Podzia y komórkowe lekcja çwiczeniowa polecenia kontrolne nr 23, 24, 26, 27 2.1 2.2 25 Lekcja utrwalajàca materia z 14 24. Utrwalenie wiadomoêci dotyczàcych budowy i funkcji sk adników komórek 26 Lekcja powtórzeniowa rozdzia 2. Powtórzenie wiadomoêci dotyczàcych budowy i funkcji sk adników komórek 13
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: 27 Wspó zale noêç procesów metabolicznych reakcje kataboliczne i anaboliczne, egzo- i endoergiczne energia aktywacji budowa i rola ATP Rozdzia 3. Metabolizm definiuje terminy: metabolizm, reakcje anaboliczne, reakcje kataboliczne, ATP, energia aktywacji (P) podaje przyk ady reakcji anabolicznych i katabolicznych (P) omawia budow chemicznà ATP (PP) zapisuje reakcj syntezy i rozpadu ATP (PP) analizuje rol ATP w metabolizmie komórki (PP) nr 2, 3 do podrozdz. 3.1 28 Mechanizm katalizy enzymatycznej klasyfikacja i nazewnictwo enzymów budowa enzymów: holoenzym, apoenzym, koenzym, grupa prostetyczna, centrum aktywne model indukcyjnego dopasowania si specyficznoêç substratowa enzymów fizyczne i chemiczne czynniki wp ywajàce na aktywnoêç enzymów definiuje terminy: holoenzym, apoenzym, koenzym, grupa prostetyczna, centrum aktywne (P) omawia budow enzymu (P) zapisuje za pomocà symboli reakcj katalizy enzymatycznej (P) wyjaênia mechanizm katalizy enzymatycznej na podstawie modelu indukcyjnego dopasowania si (PP) wyjaênia na czym polega specyficznoêç dzia ania enzymów (P) wymienia czynniki wp ywajàce na aktywnoêç enzymów (P) analizuje wp yw wybranych czynników na aktywnoêç enzymów (PP) wyjaênia, dlaczego tylko bia ka mogà byç enzymami (PP) uzasadnia s usznoêç stwierdzenia jeden enzym jedna reakcja biochemiczna (PP) çwiczenie nr 1 3.1 14
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: 29/30 Autotroficzne od ywianie organizmów fotosynteza ogólne równanie i lokalizacja procesu fotosyntezy barwniki fotosyntetyczne przebieg i efekt fazy jasnej: fosforylacja fotosyntetyczna cykliczna i niecykliczna, si a asymilacyjna przebieg i efekt fazy ciemnej znaczenie fotosyntezy dla funkcjonowania biosfery Rozdzia 3. Metabolizm wymienia i lokalizuje barwniki fotosyntetyczne (P) zapisuje ogólne równanie fotosyntezy (P) omawia budow chloroplastów (P) definiuje terminy: fosforylacja fotosyntetyczna cykliczna i niecykliczna, si a asymilacyjna (P) opisuje przebieg fazy jasnej i ciemnej fotosyntezy (PP) podaje efekt fazy jasnej i ciemnej fotosyntezy (P) oblicza bilans w glowy i wydajnoêç energetycznà fotosyntezy (PP) ocenia znaczenie procesu fotosyntezy dla istnienia ycia na Ziemi (PP) 31 Wp yw czynników wewn trznych i zewn trznych na przebieg i intensywnoêç fotosyntezy podzia czynników wp ywajàcych na intensywnoêç fotosyntezy wp yw wybranych czynników na intensywnoêç fotosyntezy: Êwiat o, temperatura, st enie dwutlenku w gla, woda, sole mineralne wymienia czynniki wp ywajàce na intensywnoêç fotosyntezy (P) klasyfikuje czynniki wp ywajàce na intensywnoêç fotosyntezy na wewn trzne i zewn trzne (P) omawia wp yw wybranych czynników na przebieg i intensywnoêç fotosyntezy (P) analizuje i interpretuje wykresy ilustrujàce wp yw wybranych czynników na przebieg i intensywnoêç fotosyntezy (PP) 32 Wp yw czynników wewn trznych i zewn trznych na przebieg i intensywnoêç fotosyntezy lekcja çwiczeniowa polecenia kontrolne nr 4, 5, 6, 7 do podrozdz. 3.2 polecenia kontrolne nr 10, 11 do podrozdz. 3.2 nr 1, 2 do podrozdz. 3.2 EE T-1 EE T-1 EE T-1 15
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: 33 Autotroficzne od ywianie organizmów chemosynteza ogólne równanie chemosyntezy przebieg chemosyntezy przyk ady reakcji chemosyntezy znaczenie procesu chemosyntezy Rozdzia 3. Metabolizm podaje przyk ady organizmów chemoautotroficznych (P) zapisuje równania reakcji chemosyntezy (PP) omawia przebieg procesu chemosyntezy (P) porównuje przebieg i efekt foto- i chemosyntezy (PP) ocenia znaczenie chemosyntezy w ekosystemie (PP) polecenia kontrolne nr 17, 18 do podrozdz. 3.2 34 Lekcja utrwalajàca materia z 27 33. Utrwalenie wiadomoêci z zakresu enzymologii i od ywiania si autotrofów 35/36 Uzyskiwanie energii u ytecznej biologicznie oddychanie beztlenowe lokalizacja procesu oddychania komórkowego przebieg i efekt glikolizy bilans energetyczny glikolizy fermentacja mlekowa i alkoholowa znaczenie oddychania beztlenowego wymienia i lokalizuje etapy oddychania komórkowego (P) podaje przyk ady fermentacji (P) analizuje przebieg oddychania beztlenowego (PP) dokonuje bilansu energetycznego glikolizy (PP) ocenia rol procesów fermentacyjnych w Êrodowisku (PP) polecenia kontrolne nr 3, 4 do podrozdz. 3.3 37/38 Uzyskiwanie energii u ytecznej biologicznie oddychanie tlenowe lokalizacja etapów oddychania tlenowego reakcja pomostowa cykl Krebsa aƒcuch oddechowy bilans energetyczny oddychania tlenowego wymienia i lokalizuje etapy oddychania tlenowego (P) przedstawia istot oddychania tlenowego (P) zapisuje ogólne równanie oddychania tlenowego (P) analizuje przebieg cyklu Krebsa (PP) analizuje transport wodorów i elektronów w aƒcuchu oddechowym (PP) dokonuje bilansu energetycznego oddychania tlenowego (PP) porównuje wydajnoêç energetycznà oddychania tlenowego i beztlenowego (PP) çwiczenie nr 1 3.3 16
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: 39 Metabolizm t uszczowców i aminokwasów β-oksydacja kwasów t uszczowych synteza kwasów t uszczowych cykl mocznikowy wspó zale noêç procesów metabolicznych: rola acetylo-coa Rozdzia 3. Metabolizm podaje przyk ady przemian t uszczowców (P) analizuje przebieg β-oksydacji kwasów t uszczowych (PP) podaje przyk ady przemian zwiàzków azotowych (P) omawia przebieg cyklu mocznikowego (P) analizuje wspó zale noêç procesów metabolicznych (PP) omawia rol acetylo-coa w metabolizmie komórki (PP) nr 2, 3 3.3 40 Lekcja utrwalajàca materia z 35 39. Utrwalenie wiadomoêci dotyczàcych oddychania komórkowego i znaczenia t uszczowców 41 Lekcja powtórzeniowa rozdzia 3. Powtórzenie wiadomoêci dotyczàcych oddychania komórkowego i znaczenia t uszczowców Rozdzia 4. Od ywianie si pobieranie i przetwarzanie surowców energetycznych oraz budulcowych 42 Od ywianie heterotroficzne organizmów klasyfikacja heterotrofów: makrofagi, mikrofagi chemiczne sk adniki pokarmu heterotrofów witaminy: klasyfikacja, êród a, funkcje, awitaminozy klasyfikuje organizmy wed ug rodzaju pobieranego pokarmu (P) wymienia g ówne grupy sk adników chemicznych pokarmu (P) podaje êród a witamin (P) klasyfikuje i omawia rol witamin (P) omawia przyczyny i skutki awitaminoz (PP) polecenia kontrolne nr 8, 9, 10 do podrozdz. 4.1 4.3 EZ T-5 43/44 Budowa uk adu pokarmowego ssaków na przyk adzie cz owieka narzàdy uk adu pokarmowego: lokalizacja i budowa przystosowania w budowie anatomicznej uk adu pokarmowego do pobierania i trawienia pokarmu gruczo y uk adu pokarmowego: wàtroba i trzustka wymienia narzàdy uk adu pokarmowego cz owieka (P) omawia funkcje odcinków uk adu pokarmowego (P) wymienia przystosowania w budowie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego do funkcji, jakie pe ni (P) çwiczenie nr 1 4.1 4.3 EZ T-5 17
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 4. Od ywianie si pobieranie i przetwarzanie surowców energetycznych oraz budulcowych analizuje zwiàzek pomi dzy budowà a funkcjà poszczególnych narzàdów uk adu pokarmowego (PP) opisuje rol wàtroby i trzustki (P) 45/46 Fizjologia procesów trawienia i wch aniania enzymy uk adu pokarmowego trawienie cukrów, bia ek i lipidów wch anianie kontrola procesów trawienia i wch aniania definiuje terminy: enzym, hydroliza, trawienie zewn trzne i wewn trzne (P) zapisuje przebieg reakcji hydrolizy (PP) wymienia grupy enzymów trawiennych (P) wskazuje miejsce syntezy i dzia ania wybranych enzymów przewodu pokarmowego (P) analizuje mechanizm reakcji hydrolizy (PP) analizuje mechanizm kontroli procesów trawiennych (PP) çwiczenie nr 2 4.1 4.3 47 Od ywianie heterotroficzne organizmów lekcja çwiczeniowa çwiczenie nr 3 4.1 4.3 48/49 Diety i ich wymagania jakoêciowe i ilo- Êciowe dietetyka jako nauka wartoêç kaloryczna pokarmów ró ne rodzaje diet: dieta pe noi niepe nowartoêciowa prawid owe i nieprawid owe nawyki ywieniowe anoreksja i bulimia wp yw diety na zdrowie cz owieka higiena uk adu pokarmowego definiuje terminy: dietetyka, dieta, dieta pe nowartoêciowa, niepe nowartoêciowa, eliminacyjna (P) omawia zasady racjonalnego od ywiania (P) oblicza wartoêç kalorycznà posi ków (P) przedstawia zasady higieny uk adu pokarmowego (P) analizuje wp yw diety na zdrowie cz owieka (P) wymienia podstawowe b dy w ywieniu cz owieka (P) uzasadnia potrzeb indywidualnego doboru sk adników diety w zale noêci od wieku i stanu zdrowia (PP) çwiczenie nr 4 4.1 4.3 EZ T-5 EZ T-5 EZ T-2, 5, 6, 8 EM T-10 18
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: 50 Od ywianie mineralne i gospodarka wodna roêlin Rozdzia 4. Od ywianie si pobieranie i przetwarzanie surowców energetycznych oraz budulcowych rodzaje wody w glebie przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne roêlin do pobierania i transportu wody z solami mineralnymi dyfuzja, osmoza, p cznienie transport aktywny transport bliski i daleki wody i soli mineralnych transpiracja bilans wodny roêlin definiuje terminy: dyfuzja, osmoza, p cznienie (P) wymienia rodzaje wody w glebie (P) charakteryzuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne do pobierania i transportu wody i soli mineralnych (PP) omawia i porównuje zjawiska dyfuzji, osmozy i p cznienia (PP) analizuje mechanizm transportu bliskiego i dalekiego (PP) analizuje bilans wodny roêlin (PP) çwiczenie nr 3 4.4 51 Od ywianie mineralne i gospodarka wodna roêlin lekcja çwiczeniowa nr 1, 2 do podrozdz. 4.4 52 Lekcja utrwalajàca materia z 42 51. Utrwalenie wiadomoêci zwiàzanych z od ywianiem si organizmów 53 Lekcja powtórzeniowa rozdzia 4. Powtórzenie wiadomoêci zwiàzanych z od ywianiem si organizmów Rozdzia 5. Wymiana gazowa wentylacja warunkujàca oddychanie tlenowe 54 Mechanizmy wymiany gazowej organizmów wymiana gazowa w wodzie i na làdzie przeglàd uk adów oddechowych zwierzàt wymiana gazowa roêlin podaje przyk ady narzàdów wymiany gazowej na làdzie i w wodzie (P) porównuje warunki wymiany gazowej na làdzie i w wodzie (PP) omawia budow narzàdów wymiany gazowej zwierzàt: skrzela, tchawki, p ucotchawki, p uca (P) charakteryzuje narzàdy i mechanizm wymiany gazowej roêlin (P) çwiczenie nr 5 do rozdz. 5 EE T-5 19
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: 55/56 Budowa uk adu oddechowego ssaków na przyk adzie cz owieka Rozdzia 5. Wymiana gazowa wentylacja warunkujàca oddychanie tlenowe narzàdy uk adu oddechowego: lokalizacja i budowa wdech i wydech pojemnoêç p uc wymienia narzàdy uk adu oddechowego cz owieka (P) wymienia przystosowania w budowie narzàdów wymiany gazowej do pe nionych funkcji (P) analizuje zale noêç mi dzy budowà narzàdów wymiany gazowej a pe nionymi funkcjami (PP) analizuje informacje przedstawione w postaci schematów i wykresów (PP) nr 1, 2 do rozdz. 5 57/58 Fizjologia uk adu oddechowego cz owieka oddychanie zewn trzne transport gazów oddechowych oddychanie wewn trzne higiena uk adu oddechowego profilaktyka chorób uk adu oddechowego wyjaênia istot oddychania zewn trznego i wewn trznego (P) opisuje transport gazów oddechowych (P) omawia zasady higieny i profilaktyki uk adu oddechowego (P) podaje przyk ady chorób uk adu oddechowego (P) przedstawia propozycj çwiczeƒ usprawniajàcych prac uk adu oddechowego (PP) çwiczenie nr 3 do rozdz. 5 59 Wymiana gazowa lekcja çwiczeniowa çwiczenie nr 4 do rozdz. 5 Rozdzia 6. Daleki transport i odpornoêç ustrojowa 60/61 Budowa uk adu krà enia ssaków na przyk adzie cz owieka narzàdy uk adu krà enia: lokalizacja i budowa automatyzm pracy serca ma y i du y krwioobieg elementy morfotyczne krwi i osocze wymienia narzàdy uk adu krà enia (P) wymienia i omawia funkcje uk adu krà enia (P) rozró nia rodzaje naczyƒ krwionoênych (P) opisuje ma y i du y krwiobieg (P) t umaczy, na czym polega automatyzm serca (PP) polecenie kontrolne nr 5 6.1 EZ T-1 EZ T-1, 6; EM T-5 EZ T-1 20
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 6. Daleki transport i odpornoêç ustrojowa wymienia elementy morfotyczne krwi (P) charakteryzuje budow i funkcje poszczególnych rodzajów krwinek (PP) podaje sk ad chemiczny i funkcje osocza (P) 62/63 Fizjologia uk adu krà enia cykl pracy serca transport gazów oddechowych funkcje krwi krzepni cie krwi grupy krwi AB0 i Rh narzàdy uk adu limfatycznego: lokalizacja, budowa i funkcja higiena uk adu krà enia profilaktyka chorób serca i uk adu krà enia omawia budow anatomicznà serca (P) opisuje cykl pracy serca (P) wymienia i omawia funkcje krwi (P) wymienia grupy krwi (P) wyjaênia mechanizm konfliktu serologicznego (PP) wymienia i lokalizuje narzàdy uk adu limfatycznego (P) wyjaênia podstawowe zasady transfuzji krwi (PP) analizuje mechanizm krzepni cia krwi (PP) analizuje wyniki podstawowych badaƒ morfologicznych i biochemicznych krwi (PP) podaje przyk ady chorób serca i uk adu krà enia (P) omawia podstawowe zasady profilaktyki chorób serca i uk adu krà enia (P) 64/65 System odpornoêciowy cz owieka odpornoêç: swoista, nieswoista, komórkowa, humoralna wytwarzanie przeciwcia odpowiedê i pami ç immunologiczna szczepionki i surowice odpowiedê immunologiczna a przeszczepy AIDS definiuje terminy: odpornoêç swoista, nieswoista, komórkowa, humoralna, szczepionka, surowica (P) wymienia mechanizmy obronne organizmu (P) omawia budow przeciwcia (PP) analizuje przebieg reakcji antygen przeciwcia o (PP) çwiczenie nr 3 6.1 polecenia kontrolne nr 3, 4, 8 do podrozdz. 6.3 EZ T-1, 6 EZ T-1, 6 21
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 6. Daleki transport i odpornoêç ustrojowa porównuje mechanizm odpornoêci humoralnej i komórkowej oraz naturalnej i sztucznej (PP) podaje przyk ady chorób autoagresyjnych cz owieka (PP) wyjaênia mechanizm odrzucania przeszczepu (PP) wyjaênia ró nic pomi dzy szczepionkà a surowicà (P) uzasadnia celowoêç stosowania szczepieƒ ochronnych (P) wymienia najwa niejsze szczepienia ochronne dzieci i m odzie y (P) podaje przyk ady alergenów (P) analizuje mechanizm przebiegu reakcji uczuleniowej (PP) omawia przebieg zaka enia wirusem HIV i rozwój AIDS (PP) 66/67 Fizjologia transportu roêlin przystosowania anatomiczne do transportu asymilatów transport bliski i daleki asymilatów odpornoêç roêlin: wrodzona, nabyta, bierna, czynna klasyfikacja stresorów wybrane choroby roêlin definiuje terminy: odpornoêç roêlin wrodzona, nabyta, bierna, czynna (P) wymienia i omawia przystosowania anatomiczne roêlin do transportu asymilatów (P) omawia transport bliski i daleki asymilatów (PP) wymienia i klasyfikuje stresory roêlin (P) podaje przyk ady chorób roêlin (P) omawia przyczyny i przebieg wybranych chorób roêlin (PP) çwiczenie nr 1 6.4 EE T-2 22
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 6. Daleki transport i odpornoêç ustrojowa 68 Fizjologia uk adów oddechowego i krà enia lekcja çwiczeniowa nr 1 i 2 6.1 69 Lekcja utrwalajàca materia z 54 68. Utrwalenie wiadomoêci dotyczàcych budowy i funkcji uk adów oddechowego i krà enia 70 Lekcja powtórzeniowa rozdzia y 5 i 6. Powtórzenie wiadomoêci dotyczàcych budowy i funkcji uk adów oddechowego i krà enia Rozdzia 7. Utrzymanie równowagi wodno-mineralnej i wydalanie 71 Budowa uk adu wydalniczego ssaków na przyk adzie cz owieka zb dne i szkodliwe azotowe produkty przemiany materii: amoniak, mocznik, kwas moczowy zwierz ta amonioteliczne, urikoteliczne i ureoteliczne narzàdy uk adu wydalniczego: lokalizacja i budowa wymienia zb dne i szkodliwe produkty przemiany materii (P) klasyfikuje zwierz ta wed ug rodzaju wydalanego produktu przemian azotowych (P) wykazuje zwiàzek pomi dzy metabolizmem a wydalaniem (PP) analizuje zwiàzek pomi dzy Êrodowiskiem ycia zwierzàt a rodzajem produktów przemian azotowych (PP) omawia anatomi uk adu wydalniczego cz owieka (P) çwiczenie nr 1 7.1 EZ T-1 72/73 Fizjologia uk adu wydalniczego powstawanie moczu: filtracja, resorpcja, sekrecja mocz pierwotny i wtórny higiena uk adu wydalniczego profilaktyka chorób uk adu wydalniczego, okresowe badania moczu definiuje terminy: filtracja, resorpcja, sekrecja (P) omawia proces powstawania moczu pierwotnego i wtórnego (P) porównuje sk ad chemiczny i iloêç moczu pierwotnego i wtórnego (PP) omawia zasady higieny uk adu wydalniczego (P) podaje przyk ady chorób uk adu wydalniczego (P) çwiczenie nr 1 7.2 EZ T-1, 6 23
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 7. Utrzymanie równowagi wodno-mineralnej i wydalanie uzasadnia koniecznoêç wykonywania okresowych badaƒ moczu (P) Rozdzia 8. Rozmna anie si, rozwój i zwiàzane z nimi procesy 74/75 Sposoby rozmna ania si organizmów rozmna anie bezp ciowe: pàczkowanie, fragmentacja cia a, wegetatywne rozmna anie p ciowe: rozdzielnop ciowoêç, hermafrodytyzm, partenogeneza, pedogeneza cykle yciowe organizmów przemiana pokoleƒ definiuje terminy: rozmna anie p ciowe, bezp ciowe, wegetatywne, przemiana pokoleƒ (P) wymienia rodzaje rozmna ania p ciowego i bezp ciowego (P) podaje przyk ady organizmów rozmna ajàcych si p ciowo i bezp ciowo (P) omawia i analizuje cykle yciowe wybranych zwierzàt i roêlin (PP) 76 Budowa uk adu rozrodczego ssaków na przyk adzie cz owieka narzàdy m skiego i eƒskiego uk adu rozrodczego: lokalizacja i budowa higiena uk adu rozrodczego profilaktyka chorób uk adu rozrodczego, poradnia K wymienia i lokalizuje narzàdy m skiego i eƒskiego uk adu rozrodczego (P) omawia podstawowe zasady higieny uk adu rozrodczego (P) podaje przyk ady chorób uk adu rozrodczego (P) omawia zasady profilaktyki chorób uk adu rozrodczego (P) uzasadnia koniecznoêç okresowych badaƒ kobiet w poradni K (P) 77/78 Fizjologia uk adu rozrodczego spermatogeneza i oogeneza cykl menstruacyjny zap odnienie, cià a, poród, po óg higiena cià y profilaktyka wrodzonych i nabytych wad p odu definiuje terminy: spermatogeneza, spermiogeneza, oogeneza, cià a, poród, po óg (P) omawia cykl miesiàczkowy (P) opisuje przebieg zap odnienia (PP) podaje czas trwania rozwoju zarodkowego i p odowego cz owieka (PP) nr 1, 2 do rozdz. 8 polecenie kontrolne nr 10 8.1 dla dziewczàt çwiczenie nr 1 8.1 EZ T-1, 6 EZ T-1 24
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 8. Rozmna anie si, rozwój i zwiàzane z nimi procesy wymienia fazy porodu (PP) omawia zasady higieny cià y (P) przedstawia zasady profilaktyki wrodzonych i nabytych wad p odu (P) 79/80 Przebieg zarodkowego i p odowego rozwoju cz owieka rozwój zarodkowy: bruzdkowanie, gastrulacja, listki zarodkowe, organogeneza rozwój p odowy o ysko: budowa i funkcje rozwój postnatalny definiuje terminy: bruzdkowanie, gastrulacja, organogeneza (P) wymienia narzàdy rozwijajàce si z poszczególnych listków zarodkowych (PP) charakteryzuje rozwój zarodkowy i p odowy cz owieka (PP) wymienia funkcje o yska (P) omawia budow o yska (PP) charakteryzuje rozwój postnatalny cz owieka (P) 81 Procesy wzrostu i rozwoju roêlin cykl yciowy roêlin: stadium wegetatywne i generatywne spoczynek i kie kowanie nasion okres juwenilny: podzia y mitotyczne, wyd u anie si i ró nicowanie komórek organy rozmna ania generatywnego: kwiaty wp yw czynników zewn trznych na kwitnienie: temperatura, Êwiat o owoce i nasiona: powstawanie i klasyfikacja sposoby rozprzestrzeniania si roêlin omawia cykl yciowy roêliny nasiennej od nasienia do nasienia (P) wyró nia w cyklu yciowym roêlin stadium wegetatywne i generatywne (P) charakteryzuje zmiany zachodzàce w okresie juwenilnym (PP) omawia budow kwiatów (P) wymienia czynniki zewn trzne wp ywajàce na proces kwitnienia (P) omawia wp yw czynników zewn trznych na proces kwitnienia (PP) wyjaênia, na czym polega zjawisko fotoperiodyzmu roêlin (PP) wymienia przyk ady roêlin dnia d ugiego i dnia krótkiego (PP) klasyfikuje owoce i nasiona (PP) polecenie kontrolne nr 8 8.1 nr 1, 4 8.3 EZ T-1 25
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 8. Rozmna anie si, rozwój i zwiàzane z nimi procesy wyjaênia biologiczny sens spoczynku nasion (PP) omawia proces kie kowania (P) przedstawia sposoby rozprzestrzeniania si roêlin (PP) 82 Regulacja procesów yciowych ro- Êlin regulatory wzrostu i rozwoju: auksyny, gibereliny, cytokininy, etylen, ABA wymienia regulatory wzrostu i rozwoju roêlin (P) analizuje wp yw auksyn, giberelin, cytokinin, etylenu i ABA na wzrost i rozwój roêlin (PP) ocenia znaczenie syntetycznych regulatorów wzrostu (PP) polecenie kontrolne nr 20 do podrozdz. 8.3 83 Procesy wzrostu i rozwoju roêlin lekcja çwiczeniowa nr 2, 3, 5 do podrozdz. 8.3 84 Lekcja utrwalajàca materia z 71 83. Utrwalenie wiadomoêci dotyczàcych rozmna ania i rozwoju organizmów 85 Lekcja powtórzeniowa rozdzia y 7 i 8. Powtórzenie wiadomoêci dotyczàcych rozmna ania i rozwoju organizmów Rozdzia 9. Ruch i jego pod o e 86/87 Budowa i rola uk adu szkieletowego cz owieka budowa histologiczna koêci rodzaje koêci, stawy, wi zad a szkielet osiowy i szkielet koƒczyn higiena uk adu szkieletowego profilaktyka schorzeƒ uk adu szkieletowego: wady postawy, krzywica, p askostopie, osteoporoza wymienia elementy uk adu ruchu cz owieka (P) rozró nia elementy szkieletu cz owieka (P) klasyfikuje stawy, podaje odpowiednie przyk ady (P) omawia budow histologicznà koêci (PP) wymienia funkcje uk adu szkieletowego (P) omawia podstawowe zasady higieny uk adu szkieletowego (P) wymienia wady i schorzenia uk adu szkieletowego (P) nr 2, 3 9.1 EE T-5 26
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 9. Ruch i jego pod o e analizuje przyczyny wyst powania wad i schorzeƒ uk adu szkieletowego (PP) ustala zwiàzek pomi dzy dietà i trybem ycia a wyst powaniem wad i schorzeƒ uk adu szkieletowego (PP) przedstawia podstawowe zasady profilaktyki wad postawy, krzywicy, p askostopia i osteoporozy (P) 88/89 Budowa i fizjologia mi Êni szkieletowych budowa mi Ênia szkieletowego g ówne grupy mi Êni szkieletowych antagonizm pracy mi Êni szkieletowych: zginacze i prostowniki budowa sarkomeru Êlizgowa teoria skurczu mi Ênia wp yw aktywnoêci fizycznej na zdrowie doping wymienia g ówne grupy mi Êni (P) opisuje budow mi Ênia (P) omawia budow tkanki mi Êniowej (PP) t umaczy antagonizm pracy zginaczy i prostowników (P) omawia budow sarkomeru (PP) wyjaênia na podstawie Êlizgowej teorii skurczu mechanizm skurczu mi Ênia (PP) analizuje wp yw aktywnoêci fizycznej na zdrowie cz owieka (P) przedstawia fizjologiczne pod o e zm czenia mi Êni (PP) ocenia wp yw wysi ku fizycznego na podniesienie ogólnej sprawnoêci i wydolnoêci organizmu (PP) uzasadnia koniecznoêç odpoczywania w sposób czynny (P) dowodzi szkodliwoêci stosowania dopingu (P) 90 Ruchy roêlin rodzaje ruchów: taksje, nastie, tropizmy definiuje taksje, nastie, tropizmy (P) podaje przyk ady taksji, nastii, tropizmów (P) charakteryzuje taksje, nastie, tropizmy (P) çwiczenie nr 2 9.2 nr 2, 3, 4 9.4 EZ T-1, 3 27
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 9. Ruch i jego pod o e porównuje taksje, nastie, tropizmy (PP) ocenia biologiczne znaczenie wymienionych ruchów (PP) 91 Ruch organizmów lekcja çwiczeniowa çwiczenie nr 1 do rozdz. 9 nr 4, 5 do podrozdz. 9.1 çwiczenie nr 1 9.3 92 Lekcja utrwalajàca materia z 86 91. Utrwalenie wiadomoêci zwiàzanych z ruchem i jego pod o em 93 Lekcja powtórzeniowa rozdzia 9. Powtórzenie wiadomoêci zwiàzanych z ruchem i jego pod o em Rozdzia 10. Reagowanie oraz koordynowanie funkcji yciowych 94 àcznoêç organizmu z otoczeniem komunikacja nerwowa i hormonalna klasyfikacja receptorów bodêce podprogowe i progowe przeglàd uk adów nerwowych zwierzàt definiuje terminy: bodziec, receptor, efektor (P) wymienia i klasyfikuje receptory (P) klasyfikuje bodêce (P) omawia i porównuje budow uk adów nerwowych zwierzàt (PP) çwiczenie nr 1 do rozdz. 10 polecenia kontrolne nr 3, 4 do rozdz. 10 95/96 Budowa i fizjologia narzàdów zmys ów cz owieka oko budowa oka fotoreceptory: pr ciki i czopki chemizm widzenia wady i choroby oczu higiena i profilaktyka chorób narzàdu wzroku, badania kontrolne wymienia elementy narzàdu wzroku (P) omawia budow oka (P) omawia funkcje pr cików i czopków (P) analizuje fizjologi widzenia (PP) omawia mechanizm akomodacji oka (PP) wymienia wady wzroku (P) wyjaênia zasad doboru szkie korekcyjnych polecenia kontrolne nr 3, 4, 5, 6 do podrozdz. 10.1 EZ T-1, 6 28
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 10. Reagowanie oraz koordynowanie funkcji yciowych przy dalekowzrocznoêci, krótkowzrocznoêci i astygmatyzmie (PP) przedstawia podstawowe zasady higieny wzroku (P) uzasadnia koniecznoêç wykonywania okresowych badaƒ wzroku (P) 97/98 Budowa i fizjologia narzàdów zmys ów cz owieka ucho budowa ucha odbieranie i przenoszenie fali akustycznej zmys równowagi wp yw ha asu na zdrowie cz owieka higiena i profilaktyka chorób narzàdu s uchu i równowagi wymienia elementy anatomiczne narzàdu s uchu i równowagi (P) opisuje mechanizm odbioru i percepcji bodêców dêwi kowych (PP) omawia fizjologi zmys u równowagi (P) analizuje wp yw ha asu na stan narzàdu s uchu (P) przedstawia podstawowe zasady higieny narzàdu s uchu (P) wymienia wady i choroby narzàdu s uchu i równowagi (P) uzasadnia koniecznoêç wykonywania okresowych badaƒ s uchu (P) 99 Percepcja bodêców w chowych, smakowych, dotykowych i bólowych budowa narzàdu w chu budowa skóry budowa j zyka: kubki smakowe fizjologia odczuwania smaku, dotyku, temperatury, bólu omawia budow narzàdu w chu (P) omawia budow skóry (P) wymienia funkcje skóry (P) wymienia i lokalizuje receptory dotyku, temperatury, bólu (P) omawia lokalizacj i budow kubków smakowych (P) analizuje fizjologi percepcji bodêców chemicznych, dotykowych, bólowych (PP) ocenia fizjologiczne znaczenie odczuwania bólu (PP) polecenie kontrolne nr 8 10.1 nr 2, 3 do rozdz. 11 EZ T-1, 6 29
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: 100 Fizjologia przewodzenia impulsów nerwowych Rozdzia 10. Reagowanie oraz koordynowanie funkcji yciowych budowa komórki nerwowej definiuje terminy: neuron, synapsa, neuromediator, w ókno nerwowe, nerw (P) w ókna nerwowe i nerwy omawia budow komórki nerwowej (P) teoria membranowa przewodzenia impulsów nerwowych rodzaje synaps neuroprzekaêniki ustala kierunek przewodzenia impulsu w komórce nerwowej (P) porównuje stan komórki w spoczynku i po pobudzeniu (PP) wymienia rodzaje synaps (P) t umaczy, na czym polega sumowanie bodêców w czasie i przestrzeni oraz wygaszanie bodêców (PP) porównuje przewodzenie impulsu w synapsie chemicznej i elektrycznej (PP) wymienia substancje o charakterze neuroprzekaêników (PP) omawia teori membranowà przewodzenia impulsów nerwowych (PP) polecenia kontrolne nr 9, 10, 11 10.1 101/102 Budowa uk adu nerwowego ssaków na przyk adzie cz owieka elementy oêrodkowego i obwodowego uk adu nerwowego mózgowie autonomiczny uk ad nerwowy wspó czulny i przywspó czulny uk odruchowy odruchy bezwarunkowe i warunkowe wy sze czynnoêci nerwowe: rodzaje i lokalizacja poszczególnych oêrodków korowych wymienia elementy oêrodkowego i obwodowego uk adu nerwowego (P) omawia anatomi mózgu (P) okreêla funkcje poszczególnych cz Êci mózgu (P) podaje przyk ady Êwiadczàce o nadrz dnej roli mózgu w pe nieniu funkcji kontrolnointegracyjnej (PP) wymienia elementy autonomicznego uk adu nerwowego (P) porównuje rol uk adu wspó czulnego i przywspó czulnego (PP) wymienia elementy uku odruchowego (P) polecenia kontrolne nr 13, 15, 18 10.1 30
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 10. Reagowanie oraz koordynowanie funkcji yciowych klasyfikuje odruchy (P) opisuje doêwiadczenia Paw owa (P) omawia mechanizm warunkowania (PP) uzasadnia, e odruch jest podstawà funkcjonowania uk adu nerwowego (PP) podaje przyk ady odruchów bezwarunkowych i warunkowych (P) ocenia biologiczne znaczenie czynnoêci odruchowych (PP) podaje przyk ady i lokalizacj oêrodków korowych (PP) opisuje wy sze czynnoêci nerwowe cz owieka (P) wyjaênia, na czym polega pierwszy i drugi uk ad sygna ów (PP) 103 Higiena uk adu nerwowego cz owieka emocje i uczucia sen, fazy snu stres i czynniki stresogenne wp yw d ugotrwa ego stresu na zdrowie cz owieka definiuje terminy: stres, stresor (P) podaje przyk ady emocji pozytywnych i negatywnych (P) analizuje przebieg rozwoju emocjonalnego cz owieka (PP) wymienia czynniki stresogenne (P) wymienia fazy reakcji cz owieka na stres (P) omawia przebieg reakcji na stres (P) analizuje wp yw d ugotrwa ego stresu na funkcjonowanie i zdrowie cz owieka (PP) proponuje sposoby ograniczania negatywnego wp ywu stresu na organizm (P) wymienia fazy snu (P) çwiczenie nr 1 10.2 EZ T-1, 6, 8 31
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 10. Reagowanie oraz koordynowanie funkcji yciowych omawia fizjologi snu (P) porównuje przebieg fazy snu paradoksalnego i wolnofalowego (PP) okreêla biologiczny sens snu (PP) analizuje konsekwencje zdrowotne nieprawid owoêci snu (PP) 104 Uk ad nerwowy lekcja çwiczeniowa nr 1, 2, 3 do podrozdz. 10.1 105 Budowa uk adu dokrewnego cz owieka gruczo y uk adu dokrewnego: budowa, lokalizacja, produkowane hormony wymienia i lokalizuje elementy uk adu dokrewnego (P) wymienia hormony produkowane przez poszczególne gruczo y dokrewne (P) opisuje objawy nadczynnoêci lub niedoczynnoêci gruczo ów dokrewnych (PP) polecenie kontrolne nr 2 10.3 106/107 Fizjologia uk adu dokrewnego hormony peptydowe i sterydowe zasada sprz enia zwrotnego dzia anie wybranych hormonów wspó zale noêç dzia ania uk adu nerwowego i dokrewnego klasyfikuje hormony ze wzgl du na ich budow chemicznà (P) omawia i porównuje mechanizm dzia ania na komórk docelowà hormonów peptydowych i sterydowych (PP) opisuje dzia anie wybranych hormonów (P) wyjaênia zasad ujemnego sprz enia zwrotnego (P) przedstawia nadrz dnà rol podwzgórza i przysadki mózgowej (PP) analizuje mechanizmy utrzymania sta oêci Êrodowiska wewn trznego (poziom cukru, wapnia w krwi) (PP) çwiczenie nr 1 10.3 EZ T-6 32
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 10. Reagowanie oraz koordynowanie funkcji yciowych wykazuje wspó zale noêç dzia ania uk adu hormonalnego i nerwowego w utrzymaniu homeostazy organizmu (PP) 108 Lekcja utrwalajàca materia z 94 107. Utrwalenie wiadomoêci zwiàzanych z reagowaniem oraz koordynowaniem funkcji yciowych zwierzàt i cz owieka 109 Lekcja powtórzeniowa rozdzia 10. Powtórzenie wiadomoêci zwiàzanych z reagowaniem oraz koordynowaniem funkcji yciowych zwierzàt i cz owieka Rozdzia 11. Zewn trzne warstwy cia a organizmów i ich rola 110/111 Budowa i rola pow oki cia a organizmów przeglàd budowy pow oki cia a zwierzàt pow oka cia a roêlin wytwory skóry funkcje skóry ssaków mechanizm termoregulacji higiena skóry i jej wytworów choroby skóry i ich profilaktyka wymienia wytwory skóry ssaków (P) wymienia funkcje skóry ssaków (P) omawia i porównuje budow pow oki cia a wybranych grup zwierzàt (PP) analizuje udzia skóry w termoregulacji (PP) podaje przyk ady chorób skóry (P) omawia zasady higieny skóry, szczególnie w okresie dojrzewania (P) omawia budow tkanki okrywajàcej roêlin (P) porównuje budow epidermy i ryzodermy (PP) polecenie kontrolne nr 7 do rozdz. 11 EZ T-2, 6 Rozdzia 12. Od stanu zdrowia do stanu choroby 112/113 Stan zdrowia i choroby czynniki chorobotwórcze klasyfikacja chorób cz owieka: cywilizacyjne, spo eczne, dziedziczne, zakaêne, inwazyjne, alergie, zawodowe, urazy, zatrucia profilaktyka zdrowotna pierwsza pomoc przedmedyczna definiuje stan zdrowia i choroby (P) klasyfikuje czynniki chorobotwórcze (P) podaje przyk ady chorób cywilizacyjnych, spo ecznych, dziedzicznych, zakaênych, inwazyjnych, zawodowych (P) t umaczy mechanizm reakcji alergicznej (PP) podaje przyk ady alergenów (P) çwiczenie nr 2 do rozdz. 12 EZ T-1, 8 33
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 12. Od stanu zdrowia do stanu choroby wymienia i omawia przyczyny chorób cywilizacyjnych i spo ecznych (P) ocenia skutecznoêç wybranych programów i dzia aƒ profilaktycznych (PP) wyjaênia, na czym polega profilaktyka zdrowotna (PP) omawia zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej (P) Rozdzia 13. Choroby cz owieka 114 Choroby nowotworowe cz owieka proces nowotworowy czynniki kancerogenne: chemiczne, fizyczne, biologiczne profilaktyka chorób nowotworowych definiuje terminy: nowotwór niez oêliwy, z oêliwy, przerzuty (P) wymienia etapy rozwoju choroby nowotworowej (P) omawia przebieg rozwoju nowotworu niez oêliwego i z oêliwego (PP) porównuje przebieg rozwoju nowotworu niez oêliwego i z oêliwego (PP) wymienia czynniki kancerogenne (P) omawia objawy, które powinny sk aniaç do wizyty u lekarza (P) omawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych (P) uzasadnia, dlaczego kobiety powinny dokonywaç samokontroli piersi (P) omawia sposoby leczenia chorób nowotworowych (PP) 115/116 Choroby zakaêne cz owieka czynniki zakaêne: wirusy, bakterie, pierwotniaki, robaki, stawonogi cykle komórkowe wirusów: lizogenny i lityczny definiuje termin: choroba zakaêna (P) podaje przyk ady chorób zakaênych (P) nr 2, 3 do podrozdz. 13.1 çwiczenie nr 2 13.2 EZ T-1, 6, 8 EZ T-1, 6, 8 34
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 13. Choroby cz owieka êród a i drogi zaka enia wirusem HIV wymienia czynniki zakaêne (P) objawy i profilaktyka wybranych chorób zakaênych cz owieka omawia cykl komórkowy wirusa lizogennego i litycznego (PP) wymienia êród a zaka enia wirusem HIV (P) omawia przebieg zaka enia wirusem HIV (PP) omawia zasady profilaktyki chorób zakaênych (P) Rozdzia 14. Niektóre trucizny i Êrodki psychoaktywne oraz ich wp yw na cz owieka 117/118 Wp yw trucizn i Êrodków psychoaktywnych na zdrowie cz owieka klasyfikacja trucizn: naturalne i antropogeniczne przeglàd wybranych trucizn naturalnych nawyki i na ogi mechanizm uzale niania si skutki zdrowotne i spo eczne alkoholizmu, nikotynizmu, lekomanii i narkomanii edukacja zdrowotna, promocja zdrowia, kultura zdrowotna definiuje termin: trucizna, nawyk, na óg (P) klasyfikuje trucizny (P) rozró nia gatunki trujàcych roêlin i grzybów (PP) opisuje objawy zatrucia (P) omawia zasady udzielania pomocy przedmedycznej w przypadku zatrucia (P) wymienia przyczyny popadania w na óg (P) omawia mechanizm uzale nienia (P) omawia zasady profilaktyki uzale nieƒ (P) analizuje skutki zdrowotne i spo eczne alkoholizmu, nikotynizmu, lekomanii i narkomanii (PP) przewiduje konsekwencje u ywania Êrodków psychoaktywnych (P) proponuje sposoby rozwiàzywania problemów (nieu ywanie alkoholu, leków i narkotyków) (P) çwiczenie nr 3 14.2 polecenia kontrolne nr 4, 5 14.2 EZ T-1, 6, 7, 8 119 Lekcja utrwalajàca materia z 110 119. Utrwalenie wiadomoêci zwiàzanych z budowà i rolà skóry oraz stanem zdrowia i choroby cz owieka 35
Temat Zakres materia u Planowane osiàgni cia uczniów (cele ) Po uczeƒ: Rozdzia 14. Niektóre trucizny i Êrodki psychoaktywne oraz ich wp yw na cz owieka 120 Lekcja powtórzeniowa rozdzia y 11, 12, 13 i 14. Powtórzenie wiadomoêci zwiàzanych z budowà i rolà skóry oraz stanem zdrowia i choroby cz owieka 121 126 Zaj cia w terenie, wycieczki przedmiotowe 127 140 Godziny do dyspozycji nauczyciela Proponujemy, by nauczyciel, ustalajàc ocen semestralnà lub koƒcowà (rocznà), pos u y si nast pujàcym przelicznikiem: ocen dopuszczajàcà otrzymuje uczeƒ, który opanowa 50% wiadomoêci i umiej tnoêci z poziomu podstawowego (P); ocen dostatecznà otrzymuje uczeƒ, który opanowa 70% wiadomoêci i umiej tnoêci z poziomu podstawowego (P); ocen dobrà otrzymuje uczeƒ, który spe ni wymagania na ocen dostatecznà oraz opanowa 50% wiadomoêci i umiej tnoêci z poziomu ponadpodstawowego (PP); ocen bardzo dobrà otrzymuje uczeƒ, który spe ni wymagania na ocen dostatecznà oraz opanowa 70% wiadomoêci i umiej tnoêci z poziomu ponadpodstawowego (PP); ocen celujàcà otrzymuje uczeƒ, który spe ni wymagania na ocen dostatecznà, opanowa ponad 90% wiadomoêci i umiej tnoêci z poziomu ponadpodstawowego (PP) oraz ma wiadomoêci i umiej tnoêci wykraczajàce poza realizowany program nauczania. 36
1.3. Wymagania edukacyjne Opracowanie indywidualnych wymagaƒ edukacyjnych jest jednym z podstawowych obowiàzków nauczyciela, wynikajàcych z zapisu w Rozporzàdzeniu MENiS z dnia 21 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 29 poz. 323 z póêniejszymi zmianami) paragraf 4 ust p 1: Nauczyciele na poczàtku ka dego roku szkolnego informujà uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o wymaganiach edukacyjnych wynikajàcych z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osiàgni ç edukacyjnych uczniów. Sposób opracowania i przekazania uczniom i ich rodzicom (prawnym opiekunom) oraz stopieƒ uszczegó owienia tych informacji wskazuje dyrektor placówki, w której nauczyciel jest zatrudniony. Nauczyciel opracowujàcy wspomniane informacje powinien przede wszystkim uwzgl dniç: podstaw programowà kszta cenia ogólnego z zakresu biologii w zakresie podstawowym i rozszerzonym oraz (Rozporzàdzenie MENiS z dnia 6 listopada 2003 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kszta cenia ogólnego w poszczególnych typach szkó ); standardy wymagaƒ egzaminacyjnych (rozporzàdzenie MENiS z dnia 10 kwietnia 2003 r. zmieniajàce rozporzàdzenie w sprawie standardów wymagaƒ b dàcych podstawà przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów); program nauczania, który sam wybierze; obudow dydaktycznà programu, zw aszcza podr cznik; baz materia owà szko y, w tym wyposa enie pracowni biologicznej w Êrodki dydaktyczne; w asne zasoby metodyczno-dydaktyczne; mo liwoêci edukacyjne zespo u klasowego; indywidualne potrzeby uczniów poparte stosownymi opiniami poradni psychologiczno-pedagogicznej (opinie mogà dotyczyç dostosowania wymagaƒ edukacyjnych do mo liwoêci intelektualnych ucznia, opracowania wymagaƒ specjalnych dla uczniów z parcjalnymi deficytami rozwojowymi, a tak e indywidualnego toku nauki dla uczniów szczególnie zdolnych). Dlatego te opracowanie uniwersalnych wymagaƒ edukacyjnych nie jest mo liwe, a propozycj zamieszczonà w poradniku nale y traktowaç jedynie jako materia wyjêciowy, który dopiero po odpowiednim zmodyfikowaniu mo e dobrze s u yç nauczycielowi. Przy opracowywaniu propozycji wymagaƒ edukacyjnych ze zrozumia ych wzgl dów zespó autorów wykorzysta jedynie podstaw programowà, standardy wymagaƒ edukacyjnych, program nauczania i podr cznik. Mamy nadziej, e ramowe wymagania edukacyjne oka à si pomocne w opracowywaniu indywidualnych wymagaƒ edukacyjnych, do czego goràco zach camy wszystkich nauczycieli. Propozycja wymagaƒ edukacyjnych na ocen dopuszczajàcà. Uczeƒ: wykonuje Êwie e preparaty, barwione na przyk ad p ynem Lugola; dokumentuje w postaci rysunku wyniki obserwacji mikroskopowej; wymienia pierwiastki i zwiàzki chemiczne budujàce komórki; wymienia makro-, mikro- i ultraelementy; omawia biologiczne funkcje bia ek; klasyfikuje cukrowce na cukry proste, dwucukry, wielocukry; podaje przyk ady funkcji cukrowców i t uszczowców w komórce; przedstawia zasadnicze cechy DNA i RNA; podaje lokalizacj DNA i RNA na terenie komórki; wymienia elementy komórki prokariotycznej; wymienia organelle komórki eukariotycznej; wymienia struktury b oniaste komórki eukariotycznej; wymienia fazy mitozy; podaje efekt mitozy; wymienia fazy mejozy; podaje efekt mejozy; 37
38 podaje przyk ady reakcji anabolicznych i katabolicznych; wymienia czynniki wp ywajàce na aktywnoêç enzymów; zapisuje ogólne równanie fotosyntezy; podaje efekt fazy jasnej i ciemnej fotosyntezy; wymienia czynniki wp ywajàce na intensywnoêç fotosyntezy; klasyfikuje czynniki wp ywajàce na intensywnoêç fotosyntezy na wewn trzne i zewn trzne; wymienia i lokalizuje etapy oddychania komórkowego; podaje przyk ady fermentacji; wymienia i lokalizuje etapy oddychania tlenowego; zapisuje ogólne równanie oddychania tlenowego; wymienia g ówne grupy sk adników chemicznych pokarmu; podaje êród a witamin; wymienia narzàdy uk adu pokarmowego cz owieka; omawia funkcje odcinków uk adu pokarmowego; wymienia grupy enzymów trawiennych; wskazuje miejsce syntezy i dzia ania wybranych enzymów przewodu pokarmowego; omawia zasady racjonalnego od ywiania; oblicza wartoêç kalorycznà posi ków; przedstawia zasady higieny uk adu pokarmowego; wymienia podstawowe b dy w ywieniu cz owieka; podaje przyk ady narzàdów wymiany gazowej na làdzie i w wodzie; wymienia narzàdy uk adu oddechowego cz owieka; omawia zasady higieny i profilaktyki uk adu oddechowego; podaje przyk ady chorób uk adu oddechowego; wymienia narzàdy uk adu krà enia; wymienia i omawia funkcje uk adu krà enia; rozró nia rodzaje naczyƒ krwionoênych; opisuje ma y i du y krwiobieg; wymienia elementy morfotyczne krwi; wymienia i omawia funkcje krwi; wymienia grupy krwi; podaje przyk ady chorób serca i uk adu krà enia; omawia podstawowe zasady profilaktyki chorób serca i uk adu krà enia; wymienia mechanizmy obronne organizmu; wymienia najwa niejsze szczepienia ochronne dzieci i m odzie y; podaje przyk ady alergenów; podaje przyk ady chorób roêlin; wymienia zb dne i szkodliwe produkty przemiany materii; wymienia narzàdy uk adu wydalniczego cz owieka; omawia zasady higieny uk adu wydalniczego; podaje przyk ady chorób uk adu wydalniczego; uzasadnia koniecznoêç wykonywania okresowych badaƒ moczu; wymienia i lokalizuje narzàdy m skiego i eƒskiego uk adu rozrodczego; omawia podstawowe zasady higieny uk adu rozrodczego; podaje przyk ady chorób uk adu rozrodczego; omawia zasady profilaktyki chorób uk adu rozrodczego; uzasadnia koniecznoêç okresowych badaƒ kobiet w poradni K; omawia cykl miesiàczkowy; omawia zasady higieny cià y; przedstawia zasady profilaktyki wrodzonych i nabytych wad p odu; omawia cykl yciowy roêliny nasiennej od nasienia do nasienia; wymienia elementy uk adu ruchu cz owieka; rozró nia elementy szkieletu cz owieka;
wymienia funkcje uk adu szkieletowego; omawia podstawowe zasady higieny uk adu szkieletowego; wymienia wady i schorzenia uk adu szkieletowego; analizuje wp yw aktywnoêci fizycznej na zdrowie cz owieka; wymienia i klasyfikuje receptory; wymienia elementy narzàdu wzroku; wymienia wady wzroku; przedstawia podstawowe zasady higieny wzroku; uzasadnia koniecznoêç wykonywania okresowych badaƒ wzroku; wymienia elementy anatomiczne narzàdu s uchu i równowagi; przedstawia podstawowe zasady higieny narzàdu s uchu; uzasadnia koniecznoêç wykonywania okresowych badaƒ s uchu; wymienia funkcje skóry; wymienia i lokalizuje receptory dotyku, temperatury, bólu; wymienia elementy oêrodkowego i obwodowego uk adu nerwowego; wymienia elementy autonomicznego uk adu nerwowego; podaje przyk ady odruchów bezwarunkowych i warunkowych; podaje przyk ady emocji pozytywnych i negatywnych; wymienia czynniki stresogenne; wymienia fazy reakcji cz owieka na stres; proponuje sposoby ograniczania negatywnego wp ywu stresu na organizm; wymienia i lokalizuje elementy uk adu dokrewnego; wymienia funkcje skóry ssaków; podaje przyk ady chorób skóry; omawia zasady higieny skóry, szczególnie w okresie dojrzewania; podaje przyk ady chorób cywilizacyjnych, spo ecznych, dziedzicznych, zakaênych, inwazyjnych, zawodowych; podaje przyk ady alergenów; wymienia i omawia przyczyny chorób cywilizacyjnych i spo ecznych; wyjaênia, na czym polega profilaktyka zdrowotna; omawia zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej; wymienia czynniki kancerogenne; omawia objawy, które powinny sk aniaç do wizyty u lekarza; omawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych; uzasadnia, dlaczego kobiety powinny dokonywaç samokontroli piersi; podaje przyk ady chorób zakaênych; wymienia czynniki zakaêne; wymienia êród a zaka enia wirusem HIV; omawia zasady profilaktyki chorób zakaênych; opisuje objawy zatrucia; omawia zasady udzielania pomocy przedmedycznej w przypadku zatrucia; wymienia przyczyny popadania w na óg; omawia mechanizm uzale nienia. Propozycja wymagaƒ edukacyjnych na ocen dostatecznà. Uczeƒ spe nia wymagania na ocen dopuszczajàcà oraz: klasyfikuje metody badawcze na biofizyczne i biochemiczne; wymienia i omawia podstawowe metody badaƒ molekularnych komórek; podaje przyk ady wykorzystania wybranych metod badawczych; omawia biologicznà rol makro-, mikro- i ultraelementów; wymienia rodzaje wiàzaƒ chemicznych; omawia budow chemicznà i w aêciwoêci wody; wymienia w aêciwoêci chemiczne bia ek; 39