Programy i instrumenty Działalność mikropożyczkowa specyficzny instrument finansowania pozabankowego Konwersatorium M. Gajewski (2016)
Przedmiot wykładu Przedmiot: Tło problematyki wspierania dostępu do zewnętrznych źródeł kapitału mikro i mali przedsiębiorcy; instrumentarium wsparcia; czynnik kapitałowy. Kolejne spotkania: Postać instytucjonalna systemu pozabankowych instrumentów wspierania działalności gospodarczej: działalność pożyczkowa / mikropożyczkowa, działalność poręczycielska, kapitał zalążkowy. Punkty koncentracji: Postać instytucjonalna instrumentu (struktury organizacyjne), modele działalności, regulacje / standardy działalności (rozwijane obecnie w Europie, z uwzględnieniem doświadczeń światowych). Perspektywy rozwoju instrumentów inżynierii finansowej w świetle programów wsparcia publicznego. 2
Dzisiejsze konwersatorium Mikropożyczka specyfika, jako instrumentarium finansowania pozabankowego. Pozabankowa działalność mikropożyczkowa istota operacyjna instrumentu (sfery koncentracji oddziaływania źródła finansowania i fazy rozwoju przedsiębiorstwa beneficjenta finansowania). Przykłady rozwiązań operacyjnych. 3
Typologia pozabankowych instytucji pożyczkowych (zarys) Metody udostępniania finansowania Instytucje pożyczkowe rozwijane w oparciu o wsparcie publiczne publiczny instrument interwencji o rozmaitych celach Charakter głównie non profit Bazujące na założeniach filozofii mikrofinansowania Instytucje pożyczkowe o nastawieniu komercyjnym Odwołujące się do tradycyjnych modeli finansowania Charakter for profit; podejście komercyjne Dominujące modele Polska, Europa, świat 4
Kontekst funkcjonowania pozabankowych instrumentów finansowych - ustalenia Wnioski do kształtowania instrumentów pozabankowych Główne źródła finansowania działalności gospodarczej zewnętrzne: kredyt bankowy, wewnętrzne środki własne (ograniczone). Dostępność zewnętrznych źródeł finansowania: Utrudniona dla pewnych kategorii przedsiębiorstw (sektor MŚP, szczególnie firmy mikro i małe, firmy we wczesnych fazach rozwoju, firmy o technologiczne / innowacyjne koncentracja luki finansowania). Utrudniona dostępność finansowania znajduje odzwierciedlenie w zjawisku luki finansowej, powodowanym: Asymetrią informacji, a w konsekwencji Awersją do finansowania (kredytowania) racjonowanie kredytu, Manipulowanie stopami procentowymi (koszt finansowania) nie zdaje egzaminu ryzykowne portfele klientów. Przeciwdziałanie czynnikom ograniczającym finansowanie działalności (uzasadnione) powoduje eliminację pewnych kategorii podmiotów, jako beneficjentów finansowania. Wymogi zabezpieczeń, brak zabezpieczeń (!) Historia kredytową, brak historii kredytowej (!) Czas funkcjonowania beneficjenta, starterzy (!) Racjonowanie finansowania; wymagania dotyczące udziału własnego,niewystarczające finansowanie / środki własne (!) Biurokratyzacja analizy wniosku o finansowanie, wymogi dokumentacyjne, wzrost kosztów pozyskania finansowania (!) 5
Sfery oddziaływania reakcja na czynniki kształtujące lukę finansowania (poziom mikro) Czynniki, kształtujące lukę finansową w przypadku podmiotów sektora MŚP: niższa stabilność oraz poziom przychodów i zysków, niższe stopy przeżywalności firm (wysoka śmiertelność), niższa jakość informacji finansowych, Sfera akceptowalnego ryzyka ograniczone możliwości oceny perspektyw rynkowych i racjonalności podejmowanych decyzji ekonomicznych, ograniczone zdolności zarządzania (głównie intuicja właściciela), silne związki pomiędzy przedsiębiorstwem i jego właścicielami, powodujące, że w razie rezygnacji z prowadzenia firmy nie są zabezpieczone warunki jej dalszego funkcjonowania, trudności w zakresie wiarygodnej oceny wartości czynników niematerialnych. Działalność pożyczkowa Odmienne podejście do klienta zagadnienia operacyjne Działalność mikropożyczkowa Różnice? 6
Działalność mikropożyczkowa -istota działalności operacyjnej Przedsiębiorca / osoba podejmująca działalność gospodarczą Poszukiwanie finansowania Bank / instytucja finansująca Historia finansowa (?) Wykonalność przedsięwzięcia (?) Dostępność zabezpieczeń (?) Jakość zabezpieczeń (?) Wynik oceny wiarygodności finansowej przedsiębiorcy i przedsięwzięcia Finansowanie Usługi mikrofinansowania Fundusz mikropożyczkowy (produkt finansowy, warunki formalne, procedura, zabezpieczenia) Zdolność kapitałowa funduszu NIE TAK 7
Działalność mikropożyczkowa tle schematu źródeł finansowania Źródła finansowania Zewnętrzne Wewnętrzne Własne Kapitał podstawowy i zapasowy Emisja papierów udziałowych Obce Majątkowe Bieżące wpływy Amortyzacja Sprzedaż majątku Rotacja majątku obrotowego Kapitałowe Zysk zatrzymany Fundusze celowe Rezerwy Długoterminowe Kredyt inwestycyjny (mikro) Pożyczka Leasing Emisja obligacji Inne Krótkoterminowe Kredyt obrotowy (mikro) Pożyczka Factoring Kredyt kupiecki Emisja papierów dłużnych Instrument analogiczny jak w przypadku pożyczek pozabankowych różnice: (1) Inne odmienna metodologia dystrybucji, (2) inne charakterystyki pożyczki / / Zakres skala instrumentu (wielkość i okres finansowania) Zastosowanie z punktu widzenia fazy rozwojowej Instrument bardzo uniwersalny 8
Źródła finansowania a fazy rozwoju przedsiębiorstwa (zastosowanie mikropożyczek ze źródeł pozabankowych) Mikropożyczki ze źródeł pozabankowych 9
Specyfika działalności mikropożyczkowej na tle innych instrumentów finansowania Instr. Sektor bankowy Fundusze pożyczkowe Fundusze mikropożyczkowe Działalności poręczeniowa Fundusze zalążkowe Faza rozwoju 10
Geneza mikrofinansowania Wykluczenie społeczne jako źródło wykluczenia finansowego: ubóstwo, bezrobocie, zacofanie cywilizacyjne (brak wykształcenia). Cel oddziaływania w sferze ułatwiania / udostępniania źródeł finasowania: aktywizacja gospodarcza społeczności dotkniętych różnymi formami wykluczania, w szczególności finansowego. Mikrofinansowanie to sposób na przyznanie gospodarstwom domowym i ludziom o niskich dochodach tych samych usług i praw, które dostępne są dla wszystkich innych. To uznanie faktu, że ludzie biedni nie muszą stanowić problemu, co więcej mogą walnie przyczyniać się do rozwiązania kwestii ubóstwa. Trzeba im tylko dać szansę i stworzyć możliwości. Mikrofinansowanie to sposób na wykorzystanie pomysłów siły i wizji wszystkich ludzi. 11
Inicjatywy mikrofinansowe Opportunity International (1971 Kolumbia) Accion International (1973 Brazylia) Grameen Bank (1976 - Bangladesz) ADIE (lata 70./80 Francja) Inicjatywy USAID i Banku Światowego (CGAP) Fundusz Mikro i Inicjatywa Mikro (lata 90. Polska) Community Development Finance Association (2002 - Wielka Brytania) Muhammad Yunus fundator i założyciel Grameen Bank, 2006 noblista (nagroda pokojowa dla Banku i M. Yunus a) for their efforts to create economic and social development from below. Lasting peace can not be achieved unless large population groups find ways in which to break out of poverty. Micro-credit is one such means. Development from below also serves to advance democracy http://nobelprize.org/mediaplayer/index.php?id=146 www.grameen-info.org 12
Pojęcie i ogólna postać instytucji mikrofinansowych Termin mikrofinanse oznacza oferowanie osobom o niskich dochodach, dotkniętych zjawiskiem wykluczenia finansowego, podstawowych usług finansowych, obejmujących: pożyczki (mikropożyczki), lokaty oszczędnościowe, ubezpieczenia (inne instrumenty). Jednym z zasadniczych celów działania organizacji mikrofinansowych jest umożliwienie grupom docelowym podejmowanie działalności gospodarczej lub finansowanie mikroprzedsięwzięć gospodarczych (już działających). Edukacja finansowa jako pierwszy krok do eliminacji zjawiska wykluczenia finansowego, a w konsekwencji także społecznego. Charakterystyczne jest ogromne zróżnicowanie instytucji mikrofinansowych (produkty, formy organizacyjne, modele działania, powiązanie finansowania z innymi formami wsparcia szkolenia, doradztwo, inspirowanie i motywowanie do działania ) 13
Ogólne charakterystyki instytucji mikrofinansowych Świadczeniem usług mikrofinansowych zajmują się instytucje, działające w ramach dwóch sektorów: bankowego (banki mikrofinansowe lub oszczędnościowe) i pozabankowego (spółdzielnie, organizacje typu non-profit, organizacje pozarządowe ). Wszystkie instytucje dążą do rozwiązania problemu wykluczenia poprzez zastosowanie podejścia rynkowego. Organizacje sektora pozabankowego dodatkowo świadczą usługi o charakterze niefinansowym. Innym kryterium podziału organizacji mikrofinansowych jest rynek grup docelowych. W tym przypadku wyróżnić można: Instytucje obsługujące klientów, którzy posiadają ograniczoną zdolność do korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania, tradycyjne przedsiębiorstwa rozpoczynające działalność (starterzy) oraz funkcjonujące już mikroprzedsiębiorstwa, Instytucje kierujące ofertę do klientów nieposiadających takiej zdolności. Osoby o niskich dochodach dotknięte zjawiskiem wykluczenia finansowego. Znaczne zróżnicowanie sektora 14
Fundusze mikropożyczkowe charakterystyka operacyjna Postać instytucjonalna i rozwiązania organizacyjne / proceduralne generalnie podobne do postaci tradycyjnej pozabankowej instytucji pożyczkowej. Zróżnicowanie zachodzi w sferze: klienta (różne kryteria segmentacji, zgodnie z misją instytucji mikropożyczkowej np. kobiety, imigranci, osoby marginalizowane) produktu (produkty o rozmaitych cechach np. specyficzne harmonogramy spłat, zróżnicowana wielkość i okresy finansowania) i podejścia operacyjnego. Trzy grupy klientów docelowych: koncentracja na usługach finansowych dla osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji bezrobotni, osoby cierpiące z powodu ubóstwa itp.; mikroprzedsiębiorcy firmy już działające, zazwyczaj najmniejszych rozmiarów. uzupełniająco inni. 15
Fundusze mikropożyczkowe charakterystyka operacyjna Dominują dwa podejścia operacyjne: tzw. character based lending, to znaczy uzależniania przyznania pożyczki od wyników zindywidualizowanej analizy wiarygodności i rzetelności przedsiębiorcy (analiza ekonomiczno finansowa ma drugorzędne znaczenie) oraz tzw. step lending, tj. system, w którym pierwsza pożyczka ma zawsze niewielką wartość, zaś wartość kolejnych jest coraz większa. Zasada bliskiej współpracy z klientem, polegająca na wspólnym uzgadnianiu wartości finansowania, jakie może mu się przydać, i które jednocześnie będzie w stanie spłacić, w powiązaniu z zasadą step lending. 16
Fundusze mikropożyczkowe charakterystyka operacyjna (klienci i cele) Klienci europejskich organizacji mikropożyczkowych Cele europejskich organizacji mikropożyczkowych 17
Fundusze mikropożyczkowe charakterystyka operacyjna Drugorzędna rola zabezpieczeń finansowania (mikropożyczek): Z uwagi na specyfikę klienta docelowego, nie przywiązuje się szczególnego znaczenia do kwestii zabezpieczeń, Dominujące znaczenie zabezpieczeń miękkich (nie majątkowych z uwagi na brak odpowiednich aktywów po stronie pożyczkobiorców), Zastosowanie znajdują specyficzne formy zabezpieczania transakcji np. pożyczki grupowe, lub też dochodzi do całkowitej rezygnacji ze stosowania zabezpieczeń, W zamian, koncentracja na mechanizmach character based lending oraz step lending(generalnie, wspomniana wcześniej bliska współpraca z klientem ). 18
Przykładowe rozwiązania operacyjne uproszczona dokumentacja formalno-prawna Uproszczona dokumentacja tylko zasadnicze informacje charakteryzujące wnioskodawcę, brak dokumentów planistycznych 19 http://www.funduszmikro.pl/pozyczki_dla_firm.php
Przypadek 1 (Holandia, Qredits) Średnia pożyczka ok. 17 tys. euro 20
Przypadek 1 (Holandia, Qredits) Wykorzystanie gwarancji portfelowej EFI 3 mln euro. Bardzo znaczna selektywność wniosków (dotychczas 24 tys. aplikacji). 21
Przypadek 2 (Rumunia, Patria Credit IFN S.A.) W sektorze mikrofinansowania w Rumunii największą organizacją pozabankową jest Patria Credit IFN S.A. z siedzibą w Bukareszcie (Patria Credit Institutie Financiare Nebancara S.A.). Wykorzystanie gwarancji portfelowej EFI 0,96 mln euro oraz pożyczki uprzywilejowanej 8 mln euro. Poręczenia rumuńskich funduszy gwarancyjnych (głównie Funduszu Obszarów Wiejskich) 22
Przypadek 2 (Rumunia, Patria Credit IFN S.A.) Środki z pożyczki podporządkowanej EFI 23
Przypadek 2 (Rumunia, Patria Credit IFN S.A.) 24
Dziękuję za uwagę!