Profesor Jerzy POLSKIE GaŸdzicki TOWARZYSTWO wybitny uczony, INFORMACJI wychowawca, organizator PRZESTRZENNEJ i spo³ecznik ROCZNIKI GEOMATYKI 2006 m TOM IV m ZESZYT 2 7 PROFESOR JERZY GA DZICKI WYBITNY UCZONY, WYCHOWAWCA, ORGANIZATOR I SPO ECZNIK PROFESSOR JERZY GA DZICKI A PROMINENT SCIENTIST AND EDUCATOR Marek Baranowski 1,2, Ewa Musia³ 1 1 Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej 2 UNEP/GRID Warszawa Profesor Jerzy GaŸdzicki urodzi³ siê 15 paÿdziernika 1931 roku w Zamoœciu w rodzinie inteligenckiej. Ojciec Dostojnego Jubilata, Jan GaŸdzicki by³ z wykszta³cenia pedagogiem i z zami³owania dzia³aczem spo³ecznym. Walczy³ w Legionach Pi³sudskiego, w wojnie polskobolszewickiej, w kampanii wrzeœniowej 1939 roku dosta³ siê do niewoli sowieckiej, z której uda³o mu siê uciec, potem dzia³a³ w konspiracji i dowodzi³ oddzia³em Armii Krajowej w Powstaniu Warszawskim. Matka, Maria GaŸdzicka by³a nauczycielk¹. W czasach okupacji, które spêdzi³ w Warszawie, Jerzy GaŸdzicki nie uczêszcza³ do szko- ³y, czerpi¹c wiedzê z licznych ksi¹ ek, które znajdowa³y siê w Jego domu rodzinnym. Podczas Powstania Warszawskiego, bêd¹c niespe³na trzynastoletnim ch³opcem, zg³osi³ siê do AK i jako szeregowiec Go³¹b s³u y³ w oddziale swojego Ojca do zakoñczenia walk na Powiœlu. Po wojnie podj¹³ naukê najpierw w jednym z renomowanych gimnazjów warszawskich, a póÿniej w Liceum Mierniczym. Po ukoñczeniu I klasy tego Liceum i zdaniu eksternistycznej matury ogólnokszta³c¹cej rozpocz¹³ w 1950 roku studia na Wydziale Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej. Ju na III roku studiów zosta³ asystentem w Katedrze Matematyki. Po uzyskaniu w 1954 roku dyplomu in yniera podj¹³ studia magisterskie, pracuj¹c jednoczeœnie jako asystent Profesora Stefana Hausbrandta w Katedrze Rachunku Wyrównawczego i Obliczeñ Geodezyjnych. Profesor Stefan Hausbrandt wywar³ znacz¹cy wp³yw na m³odego adepta sztuki geodezyjnej. Dostojny Jubilat czêsto podkreœla rolê mistrza, jakim by³ dla Niego ten wybitny polski geodeta. W roku 1961 Profesor Jerzy GaŸdzicki obroni³ na Politechnice Warszawskiej pracê doktorsk¹ pt. Niektóre zastosowania pojêcia eliminacji w obliczeniach geodezyjnych, a piêæ lat póÿniej, w wieku 35 lat uzyska³ stopieñ naukowy doktora habilitowanego na podstawie rozprawy habilitacyjnej pt. Kilka metod numerycznych zwi¹zanych z wyrównaniem sieci geodezyjnych na maszynach elektronowych. Od 1967 roku kierowa³ w zastêpstwie chorego Prof. Hausbrandta Katedr¹ Rachunku Wyrównawczego i Obliczeñ Geodezyjnych Politechniki Warszawskiej, prowadz¹c wszystkie wyk³ady. W tym czasie doprowadzi³ do zainstalowania w Katedrze pierwszego komputera UMC1, który by³ wykorzystywany przez Wydzia³ Geodezji i Kartografii.
8 Marek Baranowski, Ewa Musia³ W roku 1968 Profesor zrezygnowa³ z pracy na Politechnice Warszawskiej, poœwiêcaj¹c siê dzia³alnoœci naukowej w Instytucie Geodezji i Kartografii, gdzie od 1956 roku pracowa³ w niepe³nym wymiarze godzin. W 1962 roku zosta³ tam samodzielnym pracownikiem naukowo-badawczym, tworz¹c Zak³ad Rachunku Wyrównawczego i Obliczeñ Geodezyjnych, przemianowany póÿniej na Zak³ad Informatyki Geodezyjnej i Kartograficznej. W latach swojej pracy w Instytucie Geodezji i Kartografii, Profesor prowadzi³ prace z zakresu: m metod i algorytmów rachunku wyrównawczego, m automatyzacji procesów przetwarzania informacji geodezyjnych, fotogrametrycznych i kartograficznych, m systemów informacji o terenie, m. in. w zakresie systemu ogólnokrajowego o nazwie m TEREN, projektowania, konstrukcji i oprogramowania œrodków technicznych informatyki geodezyjnej i kartograficznej, w tym automatu rejestruj¹co-kreœl¹cego KART2 oraz specjalizowanych komputerów GEO1, GEO2, a póÿniej GEO20. Szczególne znaczenie mia³o wyprodukowanie serii specjalizowanych komputerów GEO2, z powodzeniem stosowanych w produkcji okrêgowych przedsiêbiorstw geodezyjno-kartograficznych. W tym okresie ówczesny Docent Jerzy GaŸdzicki wraz z zespo³em by³ wielokrotnie wyró niany i nagradzany presti owymi nagrodami Mistrza Techniki (II stopnia w 1971 r. i 1972 r.). W 1973 roku Profesor otrzyma³ honorowy tytu³ Mistrza Techniki Polskiej. Tytu³ profesora nadzwyczajnego zosta³ Mu nadany w 1974 roku, a tytu³ profesora zwyczajnego w 1982 roku. W 1974 roku Zak³ad Informatyki Geodezyjnej i Kartograficznej IGiK zosta³ przekszta³cony w samodzielny oœrodek badawczo-rozwojowy o nazwie Centrum Informatyczne Geodezji i Kartografii (CIGiK). Od pocz¹tku istnienia tej jednostki, czyli od 1974 roku, pe³ni³ w niej funkcjê wicedyrektora ds. naukowo-badawczych, inicjuj¹c i realizuj¹c wiele prac naukowobadawczych o podstawowym znaczeniu dla rozwoju zastosowañ informatyki w geodezji i kartografii w Polsce. Do najistotniejszych dokonañ Profesora GaŸdzickiego w okresie kierowania pracami naukowo-badawczymi CIGiK (lata 1974 1981) nale y zaliczyæ opracowanie metod i technologii w zakresie: m aerotriangulacji analitycznej, m wyrównania wielkich sieci geodezyjnych p³askich i wysokoœciowych, m automatyzacji procesów opracowania map, m komputerowego prowadzenia ewidencji gruntów, m tworzenia i prowadzenia systemów informacji o terenie. Przez wszystkie te lata, wyniki prac znajdywa³y natychmiastowe zastosowanie praktyczne w przedsiêbiorstwach geodezyjnych i kartograficznych, które, dziêki talentom organizatorskim Profesora, by³y wyposa ane w nowoczesny na owe czasy sprzêt komputerowy. Profesor wspomaga³ merytorycznie kontrakty i dzia³ania eksportowe prowadzone przez Zjednoczenie GEOKART w Iraku, Kuwejcie, Libii, Syrii, Libanie, Nigerii, Iranie i Afganistanie. Zorganizowa³ i nadzorowa³ w Bagdadzie Geodezyjny Oœrodek Komputerowy wyposa- ony w minikomputer Nova 840 oraz specjalistyczne oprogramowanie powsta³e pod kierunkiem Profesora. Oœrodek ten stanowi³ swego rodzaju filiê CIGiK, wnosz¹c istotny wk³ad w realizacjê dwóch wielkich kontraktów w Iraku obejmuj¹cych: 1) za³o enie podstawowej osnowy geodezyjnej Iraku i opracowanie mapy topograficznej w skali 1:25 000 dla 1/3 powierzchni kraju,
Profesor Jerzy GaŸdzicki wybitny uczony, wychowawca, organizator i spo³ecznik 9 m 2) opracowanie mapy Bagdadu w skalach 1:500 i 1:1000. W latach 70. i 80. ubieg³ego wieku Profesor prowadzi³ równie cykle wyk³adów na temat metod i algorytmów obliczeñ geodezyjnych. m.in. w Wenezueli na uniwersytecie w Maracaibo (La Universidad del Zulia lata 1977 1978), w Iraku na uniwersytecie w Bagdadzie (Baghdad University lata 1980 1985) oraz w Chinach na uniwersytecie w Pekinie (Tsinghua University rok 1987). Pod koniec roku 1981 pracownicy Instytutu Geodezji Wy szej i Astronomii Geodezyjnej Politechniki Warszawskiej (IGWiAG) skupieni w ruchu spo³ecznym Solidarnoœæ wybrali Profesora Jerzego GaŸdzickiego na stanowisko dyrektora Instytutu. Przyjmuj¹c ten wybór Profesor postawi³ warunek reorganizacji IGWiAG i CIGiK, polegaj¹cej na po³¹czeniu tych jednostek i utworzeniu Centrum Uczelniano-Przemys³owego oraz zastrzeg³ sobie, do czasu zakoñczenia reorganizacji, mo liwoœæ kontynuowania pracy na rzecz CIGiK w ograniczonym wymiarze czasu. Og³oszenie stanu wojennego ca³kowicie zmieni³o sytuacjê. Od stycznia 1982 roku Profesor Jerzy GaŸdzicki podj¹³ pracê na stanowisku dyrektora IGWiAG PW, natomiast planowane po³¹czenie Instytutu z Centrum sta³o siê nierealne. W latach 1982 1986 kierowa³ Instytutem, prowadzi³ wyk³ady z informatyki geodezyjnej i kartograficznej oraz prace badawcze w zakresie modernizacji podstawowych osnów geodezyjnych w Polsce, zarz¹dzania bankami danych geodezyjnych oraz uogólnionych metod wyrównania zbiorów obserwacji. Bra³ nadal czynny udzia³ w pracach CIGiK. W 1985 roku polityczne naciski w³adz partyjno-pañstwowych doprowadzi³y do odwo³ania zarówno Rektora Uczelni jak i kilku dziekanów (w tym Wydzia³u Geodezji i Kartografii) oraz, w konsekwencji, do znacznego ograniczenia niezale noœci Politechniki Warszawskiej. Pomimo nacisków i utrudnieñ Profesor trwa³ na swoim stanowisku, staraj¹c siê dzia³aæ na rzecz pracowników Instytutu. Beznadziejnoœæ tej sytuacji sk³oni³a jednak Profesora do wyst¹pienia o urlop bezp³atny z dniem 1 paÿdziernika 1986 roku, celem naukowego wyjazdu zagranicznego. W latach 1986 1998 podstawowym miejscem pracy Profesora by³ Wydzia³ Geodezji Uniwersytetu Technicznego w holenderskim Delft. Jako samodzielny pracownik naukowy zajmowa³ siê metodyk¹ systemów informacji o terenie, w tym katastralnych. Dzia³alnoœæ Profesora w tym okresie wi¹za³a siê z licznymi kontaktami i przedsiêwziêciami miêdzynarodowymi i podró ami zagranicznymi oraz udzia³em w miêdzynarodowych konferencjach i seminariach, na których prezentowa³ prace wykonane w Delft. Przez ca³y okres pobytu w Holandii utrzymywa³ sta³y kontakt z polskimi œrodowiskami i instytucjami, s³u ¹c pomoc¹ i bior¹c czynny udzia³ w koordynacji i realizacji kilku du ych projektów badawczo-rozwojowych, do których nale a³y: m program Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa Podsystemy informacji terenowej dla gospodarki przestrzennej, (1987 1990), projekt PHARE Zarz¹dzanie informacj¹ przestrzenn¹ w ramach programu budowy autostrad w Polsce (1997 1999), m projekt PHARE Doskonalenie katastru w Polsce (1998). Pocz¹wszy od roku 1994, Profesor, jako przedstawiciel Uniwersytetu Technicznego w Delft, wspierany przez holenderskich specjalistów, prowadzi³, zakoñczone pe³nym sukcesem, d³ugoterminowe projekty PHARE Unii Europejskiej na S³owacji dla: m Urzêdu Geodezji, Kartografii i Katastru Republiki S³owackiej (1994 1997) realizowane we wspó³pracy z Instytutem Geodezji i Kartografii w Bratyslawie. Prace te obej-
10 Marek Baranowski, Ewa Musia³ m mowa³y pomoc naukow¹ i techniczn¹ dotycz¹c¹ planowania, koordynacji i realizacji projektów maj¹cych na celu usprawnienie dzia³alnoœci Urzêdu oraz modernizacjê technologii stosowanych w podleg³ych Urzêdowi jednostkach organizacyjnych. Ministerstwa Rolnictwa Republiki S³owackiej (1997 1998). Prace te dotyczy³y pomocy naukowo-technicznej dla dwupoziomowej, terenowej sieci jednostek podleg³ych Ministerstwu. Zakres prac obejmowa³ m. in. badania w zakresie gospodarki gruntami, scaleñ rozdrobnionych gruntów, szkolenia pracowników oraz inwestycje sprzêtowe. W latach 2000 2002 Profesor, jako konsultant Banku Œwiatowego, by³ odpowiedzialny za dwa wyodrêbnione komponenty wielkiego projektu odbudowy regionu Turcji nad morzem Marmara, który uleg³ zniszczeniom na skutek katastrofalnego trzêsienia ziemi w roku 1999 (Marmara Earthquake Emergency Reconstruction Project MEER): 1) komponent prowadzony przez Generaln¹ Dyrekcjê Rejestru Gruntów i Katastru obejmuj¹cy odnowienie rejestru gruntów i katastru na obszarze zniszczeñ, utworzenie dla tego obszaru systemu informacji przestrzennej, wzmocnienie urzêdów katastralnych oraz dzia³alnoœæ szkoleniow¹, 2) komponent prowadzony przez Generaln¹ Dyrekcjê Gruntów Pañstwowych obejmuj¹cy g³ównie utworzenie systemu informacji o gruntach pañstwowych. W roku 2001 otrzyma³ honorow¹ nagrodê zespo³ow¹ (Award for Excellence 2001), przyznan¹ przez Prezydenta Banku Œwiatowego. Profesor Jerzy GaŸdzicki umia³ godziæ intensywn¹ pracê naukow¹ z dzia³alnoœci¹ spo- ³eczn¹. Powo³a³ do istnienia i by³ przez d³ugie lata przewodnicz¹cym Klubu U ytkowników Elektronicznej Techniki Obliczeniowej w Geodezji (1970 1990); doprowadzi³ nastêpnie do jego przekszta³cenia w interdyscyplinarne Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej (PTIP), którego jest prezesem od roku 1991; stworzy³ i przez 20 lat przewodniczy³ Sekcji Informatyki Geodezyjnej i Kartograficznej Komitetu Geodezji Polskiej Akademii Nauk. Czynnie uczestniczy³ w pracach Stowarzyszenia Geodetów Polskich, Naczelnej Organizacji Technicznej, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a tak e w pracach przeró nych komisji i rad opiniodawczych i doradczych. Profesor Jerzy GaŸdzicki aktywnie dzia³a³ w stowarzyszeniach i innych podobnych organizacjach miêdzynarodowych, nie przynosz¹cych swoim cz³onkom korzyœci materialnych, m.in. w FIG (International Federation of Surveyors), IAG (International Association of Geodesy), UDMS (Urban Data Management Society) i EUROLIS (The European Co-operation Network for Education and Research in Land Information Systems). Szczególne znaczenie w dzia³alnoœci spo³ecznej Profesora mia³y dwie spoœród wy ej wymienionych organizacji na forum miêdzynarodowym EUROLIS, a w kraju PTIP. Sieæ EUROLIS powsta³a z inicjatywy Profesora Jerzego GaŸdzickiego i by³a przez Niego koordynowana przy wsparciu Uniwersytetu Technicznego w Delft oraz EC TEMPUS. Funkcjonowa³a w latach 1992 1997 i skupia³a wy sze uczelnie pañstw cz³onkowskich i kandydackich Unii Europejskiej. W tym czasie odby³o siê szeœæ dorocznych seminariów zorganizowanych w ró nych krajach w Polsce w roku 1996 w powi¹zaniu z VI konferencj¹ PTIP. Materia³y ka dego z nich by³y publikowane w jêzyku angielskim. Prowadzona dzia³alnoœæ obejmowa³a równie kursy i sta e szkoleniowe dla m³odych pracowników naukowych z krajów kandydackich, w tym z Polski. W owym czasie, bezpoœrednio po zmianach politycznych i gospodarczych w Polsce, dzia³alnoœæ EUROLIS by³a bardzo potrzebna i mia³a charakter pionierski. Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej powsta³o w wyniku rozwoju Klubu U ytkowników ETO w Geodezji, który zosta³ utworzony z inicjatywy Profesora GaŸdzickiego
Profesor Jerzy GaŸdzicki wybitny uczony, wychowawca, organizator i spo³ecznik 11 ju w roku 1970. Klub dzia³a³ w ramach Naczelnej Organizacji Technicznej (NOT), a jego regulamin zosta³ zatwierdzony przez Polski Komitet Automatycznego Przetwarzania Informacji (PKAPI) w porozumieniu z Zarz¹dem G³ównym Stowarzyszenia Geodetów Polskich (SGP). Celem Klubu by³o szerzenie wiedzy i kultury technicznej w dziedzinie automatycznego przetwarzania informacji geodezyjnych oraz zwiêkszenie efektywnoœci i rozszerzanie zakresu zastosowañ geodezyjnych elektronicznych maszyn cyfrowych. Jedn¹ z form dzia³ania by³y doroczne konferencje naukowo-badawcze Informatyka w Geodezji i Kartografii, które odbywa³y siê w latach 1970 1990 w ro nych oœrodkach w ca³ym kraju, a ich wspó³organizatorami by³y lokalne instytucje geodezyjne. W miarê up³ywu lat dzia³alnoœæ ta stawa³a siê coraz bardziej interdyscyplinarna, co w konsekwencji, z inicjatywy Profesora Jerzego GaŸdzickiego, doprowadzi³o w roku 1991 do przekszta³cenia Klubu w Towarzystwo, którego cel dzia³ania okreœlono nastêpuj¹co: Szerzenie wiedzy i kultury technicznej w dziedzinie systemów informacji przestrzennej z uwzglêdnieniem systemów informacji o terenie oraz systemów informacji geograficznej. Doroczne konferencje organizowano w Warszawie pod sta³ym tytu³em Systemy Informacji Przestrzennej. Zmiany ustrojowe w Polsce, rozwój technologii geomatycznych i geoinformatycznych oraz rosn¹ce zapotrzebowaniem na dane i us³ugi geoinformacyjne sprawi³y, e w roku 2003 cz³onkowie PTIP podjêli uchwa³ê w sprawie zarejestrowania Towarzystwa, zgodnie z ustaw¹ o stowarzyszeniach, jako niezale nej organizacji pozarz¹dowej, której podstawowym celem jest harmonijny rozwój dziedziny informacji przestrzennej zmierzaj¹cy do powszechnej dostêpnoœci oraz wszechstronnego i efektywnego u ytkowania danych przestrzennych w Polsce. Szeroka dzia³alnoœæ Profesora Jerzego GaŸdzickiego s³u ¹ca realizacji tego celu przedstawiana jest w witrynie Towarzystwa www.ptip.org.pl oraz w licznych publikacjach, obejmuj¹c prace i inicjatywy o charakterze naukowym, legislacyjnym, edukacyjnym i organizacyjnym. Towarzystwo organizuje doroczne konferencje na temat Geoinformacja w Polsce oraz wydaje czasopismo naukowe Roczniki Geomatyki, którego Profesor jest redaktorem naczelnym. W ostatnich latach Profesor Jerzy GaŸdzicki zajmuje siê problematyk¹ infrastruktur informacji przestrzennej. Uczestniczy³ w procesie przygotowania Dyrektywy INSPIRE oraz zainicjowa³ szereg dzia³añ wspomagaj¹cych przygotowywanie i wdra anie tej Dyrektywy w Polsce. Profesor GaŸdzicki jest twórc¹ oryginalnych koncepcji o znaczeniu teoretycznym i praktycznym oraz szeregu metod i algorytmów, z których korzysta³y i korzystaj¹ do dnia dzisiejszego wyk³adowcy, pracownicy naukowi i studenci. Ma On szczególne osi¹gniêcia w zakresie systemów geoinformacyjnych, którymi zajmuje siê od niemal 40 lat. Jego dorobek naukowy i naukowo-techniczny obejmuje oko³o 300 pozycji w jêzyku polskim, angielskim, niemieckim i hiszpañskim. Przedstawianie i analizowanie tego bogatego dorobku przekracza ramy niniejszego artyku³u. Profesor Micha³ Odlanicki-Poczobutt podkreœla³ szczególn¹ cechê Profesora GaŸdzickiego jak¹ jest Jego umiejêtnoœæ koncentrowania siê na zagadnieniach najwa niejszych dla praktyki oraz doprowadzania wyników swoich badañ teoretycznych do postaci nadaj¹cej siê do bezpoœredniego wdro enia. Profesor, otrzyma³ liczne odznaczenia, w tym Krzy Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski oraz nagrody, w tym zespo³ow¹ Nagrodê Pañstwow¹ II stopnia. Jest On cz³onkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
12 Marek Baranowski, Ewa Musia³ Liczne grono uczniów Profesora, do których zaliczaj¹ siê autorzy niniejszego artyku³u, zawdziêcza swojemu Mistrzowi orientacjê zawodow¹ na ca³e ycie. W latach bezpoœredniej wspó³pracy z Profesorem nauczyliœmy siê zaanga owania emocjonalnego w wykonywan¹ pracê, która pod Jego kierownictwem zawsze dawa³a du o satysfakcji. Jego pracowitoœæ, rzetelnoœæ, wysoka kultura osobista, zmys³ organizacyjny i niew¹tpliwy rzadko spotykany talent Naukowca i Dydaktyka, s¹ i pozostan¹ wzorem trudnym do naœladowania. Te i inne cechy osobowoœci Profesora, jak niezwyk³a aktywnoœæ i naukowa p³odnoœæ spowodowa³y to, e jest On jednym z najwiêkszych autorytetów w dziedzinie geodezji w Polsce w okresie ostatnich dziesiêcioleci. Jest on równie Twórc¹ polskiej szko³y geomatyki, ciesz¹cym siê nie tylko uznaniem ale tak e sympati¹ w kraju i na œwiecie. W przeddzieñ 75-lecia urodzin Profesora yczymy Dostojnemu Jubilatowi wielu twórczych lat w zdrowiu i si³ w osi¹ganiu dalszych sukcesów naukowych oraz w krzewieniu zami³owania do geomatyki wœród nowych pokoleñ jej adeptów. Najlepsze yczenia wszelkiej pomyœlnoœci sk³adamy równie Najbli szym Profesora, a zw³aszcza onie, Teresie GaŸdzickiej. Summary This paper is devoted to Professor Jerzy GaŸdzicki who celebrates his 75th birthday this year. Professor Jerzy GaŸdzicki is a prominent scientist and educator. He is the President of the Polish Association for Spatial Information and editor in chief of the scientific magazine Annuals of Geomatics. Professor is the author of original concepts of theoretical and practical importance in geomatics and of several methods and algorithms for geodetic data processing. He has particular achievements in the field of geoinformation systems, with which he has been involved for nearly 40 years. His scientific and technical scientific works are abundant and include ca. 300 scientific publications in Polish, English, German and Spanish. At present, his interests are focused on spatial information infrastructures he took part in preparation of the INSPIRE Directive and initiated several actions supporting preparation and implementation of this Directive in Poland. Professor Jerzy GaŸdzicki was born on 15 October 1931 in Zamoœæ in an educated family. He passed his school-leaving examinations in 1950 and he finished his studies at the of Geodesy and Cartography Faculty of the Warsaw University of Technology in 1954. His scientific career began with doctorate at the same University in 1961 followed by the title of associate professor in 1966, extraordinary professor in 1974 and ordinary professor in 1982. He received many prizes and awards, including the State Prize of 2 nd degree in 1978; he was distinguished by an honorary title of the Master of Polish Techniques in 1973. Already during his studies he began his work as assistant lecturer in the Chair of Mathematics. As a pupil of prominent scientist and author of cracovian calculus, professor Stefan Hausbrandt, he became his assistant, and later his successor in the Chair of Adjustment Calculus and Geodetic Calculations at the Warsaw University of Technology (1955 1968). Later on he was the head of department in the Institute of Geodesy and Cartography (1968 1974), creator and scientific director of the Informatics Centre of Geodesy and Cartography (1974 1986), director of the Institute of Higher Geodesy and Geodetic Astronomy of the Warsaw University of Technology (1981 1986), elected by employees representing social movement Solidarity. He then joined the Faculty of Geodetic Engineering at the Delft University of Technology (1986 1998), was an expert of the European Commission among others in Slovakia (1994 1997) and an expert of the World Bank among others in Turkey (2000 2002).
Profesor Jerzy GaŸdzicki wybitny uczony, wychowawca, organizator i spo³ecznik 13 Scientific work aptly combined with social activities are his passion and fill his life. He called to being and for many years was the chairman of the Club of IT Users in Geodesy (1970 1990), and then he transformed it into an interdisciplinary Polish Association for Spatial Information. He created and chaired for 20 years the Section of Geodetic and Cartographic Informatics of the Geodesy Committee of the Polish Academy of Sciences. He took an active part in the activities of national and international organizations, among others, Association of Polish Surveyors, Polish Federation of Engineering Associations NOT, Warsaw Scientific Society as well as FIG (International Federation of Surveyors) IAG (International Association of Geodesy), UDMS (Urban Data Management Society) and EURO- LIS (The European Co-operation Network for Education and Research in Land Information Systems). Professor Jerzy GaŸdzicki enjoys general recognition and respect. The life and work of Professor has been and will be of particular importance for us his alumni employees and collaborators from the Informatics Centre of Geodesy and Cartography, whom he shaped and had undeniable influence on their further professional carriers.
14 Marek Baranowski, Ewa Musia³ Jerzy GaŸdzicki w roku 1954 student i jednoczeœnie asystent w Katedrze Matematyki Wydzia³u Geodezji i Kartografii Prof. dr hab. in. Jerzy GaŸdzicki w roku 1977 twórczy in ynier, tu po uzyskaniu nagrody I stopnia w konkursie Mistrz Techniki Prof. zw. dr hab. in. Jerzy GaŸdzicki w roku 2006 autorytet naukowy s³u ¹cy innym swoj¹ wiedz¹ i bogatym doœwiadczeniem
POLSKIE Tematyka naukowa TOWARZYSTWO i techniczna INFORMACJI w dziedzinie geoinformacji PRZESTRZENNEJ ROCZNIKI GEOMATYKI 2006 m TOM IV m ZESZYT 2 15 ZAKRES TEMATYCZNY DZIEDZINY GEOINFORMACJI JAKO NAUKI I TECHNOLOGII THEMES OF GI SCIENCE AND TECHNOLOGY Jerzy GaŸdzicki Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej S³owa kluczowe: geoinformacja, geomatyka, geoinformatyka Keywords: geoinformation, geomatics, geoinformatics Wstêp W zwi¹zku z dynamicznym rozwojem metod i technologii dotycz¹cych informacji geoprzestrzennej, zwanej równie przestrzenn¹, geograficzn¹ lub krócej geoinformacj¹, powstaje pilna potrzeba wyodrêbnienia i okreœlenia dziedziny wiedzy koncentruj¹cej siê wokó³ tego wa nego, a jednoczeœnie maj¹cego szczególne cechy rodzaju informacji. Dziedzinê geoinformacji nazywa siê w ró ny sposób zale nie od preferowanego odcienia znaczeniowego. Stosuje siê nazwy: m systemy informacji geograficznej, u ywaj¹c najczêœciej popularnego skrótu angielskiego GIS, dla podkreœlenia znaczenia tych systemów, zwi¹zanych z nimi technologii oraz ich rozlicznych zastosowañ; nazwa ta jest szczególnie dogodna dla korzystaj¹cych z niej producentów oprogramowania; m systemy informacji przestrzennej (SIP), jako terminu o podobnym znaczeniu co GIS; m geomatyka, jako terminu obejmuj¹cego systemy informacji geograficznej (GIS) technologie satelitarnego pozycjonowania (GPS), geodezjê, kartografiê, fotogrametriê i teledetekcjê z ich zastosowaniami; w nazwie tej uwidacznia siê powi¹zanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych z technologiami pozyskiwania geodanych; m geoinformatyka, uwidaczniaj¹c zastosowania technologii informatycznych w dziedzinie geoinformacji oraz wp³yw informatyki na integracjê nauk o Ziemi. W œrodowiskach akademickich, zw³aszcza amerykañskich, stosuje siê tak e termin Geographic Information Science and Technology (GI S&T), który zas³uguje na szczególn¹ uwagê, poniewa akcentuje on aspekty naukowe i technologiczne dziedziny geoinformacji, jej teoretyczne podstawy i praktyczne znaczenie. Proponowanym polskim odpowiednikiem tego terminu jest nauka i technologia geoinformacyjna (NiTGI). S³owo technologia jest tu u yte w sensie ogó³u konkretnych technologii dotycz¹cych geoinformacji. W opracowaniu niniejszym przedstawia siê zakres tematyczny dziedziny geoinformacji jako nauki i technologii, okreœlaj¹cy zasób wiedzy NiTGI. Znajomoœæ tematyki jest potrzebna w tej dziedzinie dla:
16 Jerzy GaŸdzicki m m m m m m programowania edukacji, a zw³aszcza tworzenia programów nauczania, planowania badañ i rozwoju technologicznego, dzia³alnoœci publikacyjnej, przede wszystkim w zakresie podrêczników, ujednolicania terminologii, upowszechniania wiedzy, samokszta³cenia. Zasób wiedzy NiTGI Podana na nastêpnych stronach tematyka stanowi propozycjê okreœlenia zasobu wiedzy wchodz¹cego w zakres NiTGI. Propozycja ta wynika z dostêpnej literatury przedmiotu oraz uwzglêdnia polskie uwarunkowania i dotychczasowe doœwiadczenia. Jako materia³y Ÿród³owe wykorzystane zosta³y przede wszystkim: m wyniki prac zespo³u ekspertów reprezentuj¹cych uniwersytety w Stanach Zjednoczonych (DiBiase i in., 2006), m wyniki projektu GINIE (Geographic Information Network in Europe) wykonanego w ramach Programu Technologii Spo³eczeñstwa Informacyjnego Unii Europejskiej (Craglia i in., 2003), m materia³y na temat Edukacja geomatyczna w spo³eczeñstwie informacyjnym opublikowane w Rocznikach Geomatyki, tom II, zeszyt 3 (Olenderek, 2004), (Widacki, 2004), (WoŸniak 2004), m opracowanie Stan obecny i koncepcja kszta³cenia w zakresie SIP (Bia³ousz, 2005). Przyjmuj¹c za podstawê podejœcie przyjête przez zespó³ ekspertów amerykañskich oraz uwzglêdniaj¹c dorobek europejski (Strobl, 2006), w opracowaniu niniejszym zastosowano podzia³ ca³ego zasobu wiedzy na obszary tematyczne, które dalej podlegaj¹ podzia³owi na grupy tematyczne, z których ka da zawiera pewn¹ liczbê pokrewnych tematów. Wyodrêbniono 13 nastêpuj¹cych obszarów tematycznych: 1. Podstawy pojêciowe 2. Geodane 3. Pozyskiwanie danych 4. Modelowanie danych 5. Przekszta³canie danych 6. Podstawowe metody analiz przestrzennych 7. Zaawansowane metody analiz przestrzennych 8. Kartografia i wizualizacja 9. Systemy i infrastruktury 10.Aspekty projektowania 11. Aspekty zarz¹dzania 12.Geoinformacja a spo³eczeñstwo 13.Geoinformacja w Polsce Podane powy ej obszary tematyczne podzielono na 75 grup tematycznych zawieraj¹cych ³¹cznie oko³o 300 has³owo zapisanych tematów. Uzyskany wykaz jest obci¹ ony znacznym subiektywizmem wynikaj¹cym z arbitralnego doboru Ÿróde³, jak te z przyjêtego przez autora podejœcia do ca³oœci materia³u, jego elementów sk³adowych oraz relacji miêdzy nimi. Przedstawia on zatem jedynie pewn¹ koncepcjê kompleksowego ujêcia tematyki NiTGI, która wed³ug zdania autora, mo e stanowiæ u yteczn¹ podstawê dla dyskusji oraz dalszych, sze-
Tematyka naukowa i techniczna w dziedzinie geoinformacji 17 rzej zakrojonych, zespo³owych prac w tym zakresie. Jest spraw¹ zasadnicz¹, aby w wyniku powsta³ dokument wyra aj¹cy uzgodnione opinie zainteresowanego œrodowiska, zw³aszcza akademickiego. Zawarta w nim tematyka, dostatecznie szczegó³owo opisana, powinna byæ traktowana jako tematyka podstawowa w pracach nad programami nauczania realizowanymi w zakresie geoinformacji na ró nych kierunkach, specjalnoœciach i poziomach przez ró nego rodzaju szko³y i instytucje edukacyjne. Tematyka danego programu powstawa³aby z tematyki podstawowej przez wybór tematów istotnych dla spe³nienia postawionych celów edukacyjnych, usuniêcie tematów zbêdnych oraz wprowadzenie koniecznych uzupe³nieñ. W ten sposób mo na by uzyskiwaæ korzyœci dwojakiego rodzaju polegaj¹ce na: m podniesieniu jakoœci programów przez stworzenie mo liwoœci korzystania z kompleksowo ujêtej tematyki podstawowej przy ich opracowaniu lub weryfikacji, m uzyskaniu efektu pewnego ujednolicenia programów, w obecnej sytuacji ze wszech miar po ¹danego. WYKAZ TEMATÓW 1. PODSTAWY POJÊCIOWE 1.1. Wprowadzenie 1.1.1 Istota i znaczenie geoinformacji 1.1.2 Aspekty naukowe, technologiczne i gospodarcze 1.1.3 Geoinformacja a zrównowa ony rozwój 1.2. Aspekty geoinformacji 1.2.1 Przestrzeñ 1.2.2 Czas 1.2.3 Temat 1.3. Rodzaje zjawisk 1.3.1 Obiekty dyskretne 1.3.2 Zdarzenia i procesy 1.3.3 Pokrycia 1.4. Relacje 1.4.1 Relacje strukturalne 1.4.2 Relacje genealogiczne 1.4.3 Relacje metryczne 1.4.4 Relacje topologiczne 1.4.5 Rozk³ad przestrzenny 1.4.6 Regionalizacja 1.5. Niepewnoœæ geoinformacji 1.5.1 Nieokreœlonoœæ i niejednoznacznoœæ w przestrzeni, czasie i atrybutach tematycznych 1.5.2 Przyczyny i rodzaje b³êdów 1.5.3 Pojêcia rachunku prawdopodobieñstwa i statystyki matematycznej w zastosowaniu do geoinformacji 1.5.4 Pojêcia zbiorów rozmytych i przybli onych
18 Jerzy GaŸdzicki 2. GEODANE 2.1. Kszta³t i wymiary Ziemi 2.1.1 Podstawowe wiadomoœci 2.1.2 Powierzchnie odniesienia 2.1.3 Geoida i jej wyznaczanie 2.2. Systemy georeferencyjne oparte na uk³adach wspó³rzêdnych 2.2.1 Uk³ad odniesienia jako podstawa systemu odniesieñ przestrzennych (systemu georeferencyjnego) 2.2.2 Rodzaje uk³adów odniesienia jedno-, dwu- i trójwymiarowych 2.2.3 Uk³ady wspó³rzêdnych geograficznych (astronomicznych, geodezyjnych) i geocentrycznych 2.2.4 Uk³ady wspó³rzêdnych kartezjañskich zwi¹zane z odwzorowaniami kartograficznymi 2.2.5 Podstawowe rodzaje odwzorowañ kartograficznych 2.2.6 Teselacyjne uk³ady odniesieñ przestrzennych 2.2.7 Liniowe uk³ady odniesieñ przestrzennych 2.3. Systemy georeferencyjne oparte na identyfikatorach geograficznych 2.3.1 Identyfikatory geograficzne 2.3.2 Gazetery (katalogi nazw obiektów geograficznych z informacj¹ o ich po³o eniu) 2.4. Jakoœæ danych 2.4.1 Pojêcie jakoœci 2.4.2 Dok³adnoœæ pozycyjna (geometryczna) i wiernoœæ topologiczna 2.4.3 Dok³adnoœæ czasowa (aktualnoœæ) 2.4.4 Dok³adnoœæ tematyczna (semantyczna i atrybutowa) 2.4.5 Rozdzielczoœæ i jej rodzaje 2.4.6 Precyzja 2.4.7 Inne cechy 2.5 Metadane 2.5.1 Przeznaczenie 2.5.2 Rodzaje 2.5.3 Zastosowanie 3. POZYSKIWANIE GEODANYCH 3.1 Pomiary naziemne 3.1.1 Technologie pomiaru i rejestracji wielkoœci k¹towych i liniowych 3.1.2 Technologie skanowania laserowego 3.1.3 Ocena dok³adnoœci 3.1.4 Zastosowania 3.2 Globalne systemy wyznaczania pozycji 3.2.1 Zasady dzia³ania 3.2.2 Technologie pomiarowe 3.2.3 ród³a i wielkoœci b³êdów 3.2.4 Zastosowania 3.3 Pozyskiwanie danych katastralnych 3.3.1 Prace pomiarowe 3.3.2 Rejestracja danych opisowych 3.3.3 Aspekty prawne i ekonomiczne
Tematyka naukowa i techniczna w dziedzinie geoinformacji 19 3.4 Digitalizacja 3.4.1 Bezpoœrednia digitalizacja wektorowa 3.4.2 Skanowanie 3.4.3 Digitalizacja na ekranie 3.4.4 Zautomatyzowana wektoryzacja 3.5 Zbieranie danych o zjawiskach fizycznych i spo³eczno-gospodarczych 3.5.1 Okreœlanie próbek 3.5.2 Technologie pomiaru i rejestracji 3.6 Zobrazowania lotnicze i fotogrametria 3.6.1 Dane obrazów fotograficznych 3.6.2 Dane obrazów cyfrowych 3.6.3 Platformy i sensory (kamery i skanery, LIDAR) 3.6.4 Interpretacja zdjêæ 3.6.5 Algorytmy i przetwarzanie, w tym dotycz¹ce aerotriangulacji i ortofotomap 3.6.6 Pozyskiwanie danych wektorowych 3.6.7 Projektowanie nalotów 3.6.8 Zastosowania 3.7 Zobrazowania satelitarne i teledetekcja 3.7.1 Dane wielospektralne 3.7.2 Platformy i sensory, w tym wysokorozdzielcze, mikrofalowe, hiperspektralne, LIDAR 3.7.3 Algorytmy i przetwarzanie, w tym dotycz¹ce klasyfikacji nadzorowanej i nienadzorowanej 3.7.4 Weryfikacja terenowa 3.7.5 Zastosowania 4. MODELOWANIE DANYCH 4.1 Podstawowe struktury dla przechowywania i wyszukiwania danych 4.1.1 Podstawowe struktury danych 4.1.2 Techniki wyszukiwania danych 4.2 Systemy zarz¹dzanie bazami danych (DBMS) 4.2.1 Równoleg³y rozwój technologii GIS i DBMS 4.2.2 Relacyjne DBMS 4.2.3 Obiektowe DBMS 4.2.4 Rozszerzenia modelu relacyjnego, w tym przez typy danych przestrzennych i du e obiekty binarne (BLOB) 4.3 Teselacyjne modele danych przestrzennych 4.3.1 Grid 4.3.2 Raster 4.3.3 TIN 4.3.4 Modele hierarchiczne 4.4 Wektorowe modele danych przestrzennych 4.4.1 Geometryczne elementy proste 4.4.2 Model zorientowany graficznie 4.4.3 Model topologiczny obszarowy 4.4.4 Model topologiczny sieciowy 4.4.5 Przyk³adowe modele wektorowe 4.4.6 Bazy danych o strukturze warstwowej lub obiektowej
20 Jerzy GaŸdzicki 4.5 Inne modele danych 4.5.1 Modele przestrzenno-czasowe 4.5.2 Modele uwzglêdniaj¹ce niepewnoœæ 4.5.3 Modele danych 4.5.4 Modele hybrydowe 5. PRZEKSZTA CANIE DANYCH 5.1 Transformowanie reprezentacji 5.1.1 Konwersja formatu danych 5.1.2 Konwersja modelu danych 5.1.3 Konwersja rastru 5.1.4 Konwersja z postaci wektorowej na rastrow¹ 5.1.5 Konwersja z postaci rastrowej na wektorow¹ 5.1.6 Transformacje wspó³rzêdnych 5.2 Generalizacja i agregacja 5.2.1 Stosowane podejœcia do generalizacji punktowej, liniowej i powierzchniowej 5.2.2 Transformacja wartoœci atrybutów 5.2.3 Agregacja obiektów przestrzennych 5.3 Transakcyjne zarz¹dzanie bazami danych 5.3.1 Aktualizacja baz geodanych 5.3.2 Modelowanie procesów aktualizacji 5.3.3 Zarz¹dzanie wersjami baz geodanych 6. PODSTAWOWE METODY ANALIZ PRZESTRZENNYCH 6.1 Analiza danych za pomoc¹ zapytañ 6.1.1 Podstawy teoretyczne 6.1.2 Zapytania 6.1.3 Zapytania atrybutowe, przestrzenne i z³o one 6.2 Pojêcia geometryczne 6.2.1 Odleg³oœæ kierunek, pole i objêtoœæ w zale noœci od modelu danych przestrzennych 6.2.2. Okreœlenie relacji przestrzennych 6.2.3 Kszta³t obiektu i jego znaczenie w analizach 6.2.4 Algebra mapy 6.3 Wybrane metody analityczne 6.3.1 Analiza rozk³adu punktów 6.3.2 Estymacja gêstoœci 6.3.3 Analiza klastrów 6.3.4 Oddzia³ywanie przestrzenne 6.3.5 Analiza atrybutów wielowymiarowych 6.3.6 Analiza wielokryterialna 6.4 Metoda najmniejszych kwadratów 6.4.1 Podstawy teoretyczne 6.4.2 Uniwersalnoœæ zastosowania jako metody estymacji 6.4.3 Wyrównanie uk³adów obserwacyjnych 6.4.4 Analizowanie przewidywanych dok³adnoœci
Tematyka naukowa i techniczna w dziedzinie geoinformacji 21 6.5 Analiza powierzchni 6.5.1 Obliczanie pochodnych w zale noœci od modelu danych przestrzennych 6.5.2 Interpolacja ró nymi metodami i w ró nych modelach 6.5.3 Okreœlanie i uwzglêdnianie linii charakterystycznych terenu 6.5.4 Analiza widocznoœci 6.5.5 Analiza zmian powierzchni 6.6 Statystyka przestrzenna 6.6.1 Metody graficzne 6.6.2 Procesy stochastyczne 6.6.3 Macierze wag przestrzennych 6.6.4 Ogólne miary zwi¹zków przestrzennych 6.6.5 Lokalne miary zwi¹zków przestrzennych 6.6.6 Dane w¹tpliwe 6.7 Geostatystyka 6.7.1 Semiwariogramy 6.7.2 Zasady krigingu 6.7.3 Warianty krigingu 6.8 Regresja przestrzenna i ekonometria 6.8.1 Zasady ekonometrii przestrzennej 6.8.2 Przestrzenne modele autoregresji 6.8.3 Filtrowanie przestrzenne 6.9 Wydobywanie danych 6.9.1 Problemy wielkich baz danych 6.9.2 Metodyka wydobywania danych 6.9.3 Odkrywanie wiedzy 6.9.4 Rozpoznawanie wzorców 6.10 Analiza sieciowa 6.10.1 Sieci jako grafy 6.10.2 Algorytmy optymalnych œcie ek 6.10.3 Modelowanie przep³ywu 6.10.4 Klasyczne problemy 6.11 Optymalizacja 6.11.1 Zadania optymalizacyjne, ograniczenia i konflikty przestrzenne 6.11.2 Metodyka optymalizacji 7. ZAAWANSOWANE METODY ANALIZ PRZESTRZENNYCH 7.1 Nowe metody w NiTGI 7.1.1 Powstanie nowej metodyki zwi¹zanej z komputerami (geocomputing) 7.1.2 Kierunki rozwoju 7.2 Systemy ekspertowe i sieci neuronowe 7.2.1 Inteligencja obliczeniowa 7.2.2 Systemy ekspertowe 7.2.3 Sieci neuronowe 7.2.4 Zastosowania 7.3 Automaty komórkowe 7.3.1 Podstawy pojêciowe 7.3.2 Zastosowania
22 Jerzy GaŸdzicki 7.4 Metody heurystyczne 7.4.1 Podstawy pojêciowe 7.4.2 Algorytmy genetyczne 7.4.3 Zastosowania 7.5 Modelowanie symulacyjne 7.5.1 Podstawy pojêciowe 7.5.2 Zastosowania 7.6 Zbiory rozmyte 7.6.1 Podstawy pojêciowe 7.6.2 Zastosowania 8. KARTOGRAFIA I WIZUALIZACJA 8.1 Kierunki rozwoju 8.1.1 T³o historyczne 8.1.2 Wp³yw rozwoju nauki i techniki 8.1.3 Wyzwania i trendy 8.2 Kartograficzne modelowanie obiektów przestrzennych 8.2.1 Materia³y Ÿród³owe 8.2.2 Klasyfikacja, selekcja i generalizacja 8.2.3 Model kartograficzny a model krajobrazu 8.3 Zasady projektowania map 8.3.1 Podstawowe wiadomoœci 8.3.2 Odwzorowania, powierzchnie odniesieñ, skale 8.3.3 Symbole, barwy, teksty 8.4 Techniki geowizualizacji 8.4.1 Podstawowe metody prezentacji kartograficznej 8.4.2 Przedstawianie powierzchni terenowej 8.4.3 Wizualizacja interaktywna i dynamiczna 8.4.4 Mapy w internecie i ich wizualizacja 8.4.5 Œrodowiska wirtualne 8.4.6 Nieprzestrzenne zastosowania prezentacji kartograficznej 8.4.7 Wizualizacja z uwzglêdnieniem czasu 8.4.8 Wizualizacja z uwzglêdnieniem niepewnoœci 8.5 Technologie produkcji map 8.5.1 Rodzaje oprogramowania 8.5.2 Rodzaje baz danych, w tym gazeterów 8.5.3 Formaty danych 8.5.4 Technologie druku i powielania 8.6 Problematyka u ytkowania map 8.6.1 Czytanie 8.6.2 Interpretacja 8.6.3 Analiza 8.6.4 Problem niepewnoœci
Tematyka naukowa i techniczna w dziedzinie geoinformacji 23 9. SYSTEMY I INFRASTRUKTURY 9.1 Rozwój technologii geoinformacyjnych 9.1.1 Rozwój GIS na tle ogólnego rozwoju technologii informacyjnych i komunikacyjnych 9.1.2 Rozwój technologii pozyskiwania geodanych 9.1.3 Rozwój zastosowañ geoinformacji i systemów geoinformacyjnych 9.1.4 Systemy komercyjne a systemy otwarte 9.2 Standaryzacja 9.2.1 Standaryzacja jako podstawa rozwoju technologicznego: od formatów do interoperacyjnoœci 9.2.2 Normy ISO, specyfikacje OGC, profile 9.2.3 UML i jego zastosowania 9.2.4 XML i GML oraz ich zastosowania 9.3 Komponenty sprzêtu i oprogramowania 9.3.1 Komponenty sprzêtu 9.3.2 Komponenty oprogramowania 9.4 Charakterystyka systemu geoinformacyjnego 9.4.1 Przeznaczenie 9.4.2 U ytkownicy 9.4.3 Obszar 9.4.4 Dane referencyjne i tematyczne 9.4.5 Bazy i hurtownie danych 9.4.6 Architektura 9.4.7 Standardy 9.4.8 Us³ugi 9.4.9 Aspekty prawne, instytucjonalne i organizacyjne 9.4.10 Aspekty ekonomiczne 9.5 Klasyfikacje systemów geoinformacyjnych 9.5.1 Rodzaj przeznaczenia 9.5.2 Zasiêg terytorialny 9.5.3 Zakres tematyczny 9.5.4 Zbiorowoœæ u ytkowników 9.5.5 Charakter instytucjonalny 9.5.6 Dostêpnoœæ 9.5.7 Rozwi¹zania technologiczne 9.6 Systemy katastralne 9.6.1 Rodzaje 9.6.2 Uwarunkowania prawne i instytucjonalne 9.6.3 Dane, procesy i us³ugi 9.6.4 Dostêpnoœæ 9.6.5 Rozwi¹zania techniczne, organizacyjne i ekonomiczne 9.7 Systemy informacji o terenie 9.7.1 Pojêcia wstêpne 9.7.2 Cechy charakterystyczne 9.7.3 Uwarunkowania
24 Jerzy GaŸdzicki 9.7.4 Dane, procesy i us³ugi 9.7.5 Dostêpnoœæ 9.7.6 Rozwi¹zania techniczne, organizacyjne i ekonomiczne 9.7.7 Powi¹zania z mapami wielkoskalowymi 9.8 Systemy informacji topograficznej 9.8.1 Bazy danych topograficznych 9.8.2 Wieloskalowoœæ i wielorozdzielczoœæ 9.8.3 Bazy danych rzeÿby terenu 9.8.4 Bazy danych map topograficznych 9.8.5 Bazy ortofotomap 9.8.6 Produkcja map topograficznych 9.8.7 Aspekty organizacyjne i ekonomiczne 9.9 Systemy geoinformacyjne w innych wybranych dziedzinach 9.9.1 Rolnictwo 9.9.2 Leœnictwo 9.9.3 Geologia 9.9.4 Górnictwo 9.9.5 Ochrona œrodowiska 9.9.6 Planowanie przestrzenne 9.9.7 Transport 9.9.8 Telekomunikacja 9.9.9 Nawigacja 9.9.10 Turystyka i rekreacja 9.9.11 Obronnoœæ 9.9.12 Zarz¹dzanie kryzysowe 9.9 10 Infrastruktury geoinformacyjne 9.10.1 Geneza 9.10.2 Podstawowe cele i w³aœciwoœci infrastruktur geoinformacyjnych jako szczególnego rodzaju systemów geoinformacyjnych 9.10.3 Zakres pod wzglêdem obszarowym i tematycznym 9.10.4 Dane, metadane i us³ugi 9.10.5 Œrodki dla uzyskania interoperacyjnoœci technicznej, semantycznej i organizacyjnej 9.10.6 Aspekty prawne, instytucjonalne i ekonomiczne 10. ASPEKTY PROJEKTOWANIA 10.1 Zakres projektowania 10.1.1 Ogólne zasady projektowania systemów informacyjnych 10.1.2 Szczególne cechy projektowania systemów geoinformacyjnych 10.2 Definiowanie projektu 10.2.1 Planowanie przedsiêwziêcia 10.2.2 Studium wykonalnoœci i jego elementy 10.2.3 Zakres niezbêdnych analiz zale nie od rodzaju przedsiêwziêcia 10.2.4 Aspekty spo³eczne, polityczne i kulturowe 10.2.5 Personel i zarz¹dzanie 10.3 Projektowanie 10.3.1 Narzêdzia projektowania
Tematyka naukowa i techniczna w dziedzinie geoinformacji 25 10.3.2 Projektowanie bazy danych przestrzennych: pojêciowe, logiczne i fizyczne 10.3.3 Projektowanie procesów oraz ich realizacji 10.3.4 Projektowanie aplikacji geoinformacyjnych 10.4 Implementacja projektu 10.4.1 Wykonanie 10.4.2 Testowanie 10.4.3 Wdro enie 10.4.4 Eksploatacja i rozwój 11. ASPEKTY ZARZ DZANIA 11.1 Zarz¹dzanie systemami i infrastrukturami geoinformacyjnymi 11.1.1 Ogólne zasady zarz¹dzania systemami i infrastrukturami geoinformacyjnymi 11.1.2 Faza tworzenia 11.1.3 Faza eksploatacji 11.1.4 Dzia³ania rozwojowe 11.2 Koordynacja i wspó³praca w zakresie systemów i infrastruktur geoinformacyjnych 11.2.1 Cele, zadania i formy dzia³ania 11.2.2 Poziom rz¹dowy 11.2.3 Poziom administracji regionalnej 11.2.4 Poziom administracji lokalnej 11.2.5 Poziom wyodrêbnionej organizacji 11.2.6 Szkolnictwo wy sze i jednostki badawcze 11.2.7 Szkolnictwo œrednie 11.2.8 Rola organizacji pozarz¹dowych 12. GEOINFORMACJA A SPO ECZEÑSTWO 12.1 Aspekty prawne 12.1.1 Przyczyny niedoskona³oœci prawa w zakresie geoinformacji 12.1.2 Prawa w³asnoœci intelektualnej 12.1.3 Odpowiedzialnoœæ za geoinformacjê 12.1.4 Problemy prywatnoœci 12.1.5 Ograniczenia dostêpu 12.2 Aspekty ekonomiczne 12.2.1 Znaczenie geoinformacji dla gospodarki 12.2.2 Geoinformacja jako przedmiot dzia³alnoœci gospodarczej 12.2.3 Ocena korzyœci 12.2.4 Ocena kosztów 12.2.5 Metodyka analizy finansowej i ekonomicznej 12.3 Zastosowania w sektorze publicznym 12.3.1 Geoinformacja w administracji publicznej 12.3.2 Geoinformacja a elektroniczna administracja 12.3.3 Systemy geoinformacyjne uczestnictwa publicznego w procesach podejmowania decyzji 12.4 Rozwój spo³eczeñstwa 12.4.1 Geoinformacja w rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego 12.4.2 Znaczenie geoinformacji dla rozwoju spo³eczeñstwa obywatelskiego
26 Jerzy GaŸdzicki 12.5 Problemy udostêpniania geoinformacji 12.5.1 Odstêpstwa od zasady powszechnej dostêpnoœci 12.5.2 Przep³yw informacji pomiêdzy organami administracji publicznej 12.5.3 D¹ enie do bezp³atnoœci danych, produktów i us³ug geoinformacyjnych a potrzeby samofinasowania 12.6 Aspekty etyczne 12.6.1 Problemy etyczne w dziedzinie geoinformacji 12.6.2 Kodeksy etyki zawodowej dla œrodowisk geoinformacyjnych 13. GEOINFORMACJA W POLSCE 13.1 Wprowadzenie 13.1.1 T³o historyczne 13.1.2 Okres rozwoju po roku 1989 13.2 Stan obecny 13.2.1 Sektor publiczny 13.2.2 Produkcja i us³ugi 13.2.3 Edukacja 13.2.4 Badania i rozwój 13.2.5 Organizacje pozarz¹dowe 13.3 Istniej¹ce potrzeby oraz ich zaspokajanie 13.3.1 Zasoby informacyjne oraz ich jakoœæ13.3.2 13.3.3 Dostêpnoœæ13.3.4 danych, produktów i us³ug 13.3.5 Osi¹gniêcia i bariery postêpu 13.4 Wp³yw Unii Europejskiej 13.4.1 Prawo Unii Europejskiej dotycz¹ce geoinformacji oraz jego oddzia³ywanie na prawo polskie 13.4.2 Rozwój technologiczny w Polsce przez wprowadzanie standardów i specyfikacji europejskich i œwiatowych 13.4.3 Udzia³ w programach i projektach o zasiêgu europejskim i globalnym 13.4.4 Korzystanie z funduszy wspólnotowych 13.5 Kierunki rozwoju 13.5.1 Priorytety 13.5.2 Kierunki rozwoju na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym 13.5.3 Kierunki rozwoju na poziomie Unii Europejskiej Zakoñczenie Widz¹c potrzebê pe³niejszego uwzglêdnienia zgromadzonych ju doœwiadczeñ i istniej¹cych opinii, autor zaprasza wszystkich zainteresowanych t¹ tematyk¹ do wspó³pracy i proponuje utworzenie oraz realizacjê projektu pod prowizorycznym tytu³em Okreœlenie zasobu wiedzy o geoinformacji jako przedmiocie edukacji i badañ w Polsce. Autor ma nadziejê, e wspó³praca ta bêdzie po yteczna dla wszystkich, którzy zajmuj¹ siê geoinformacj¹, a w szczególnoœci s¹ odpowiedzialni za programy nauczania, prowadzenie zajêæ i powstawanie materia³ów dydaktycznych. Nale y mniemaæ, e w ten sposób ukszta³towane zostan¹ warunki sprzyjaj¹ce powstaniu w Polsce odrêbnego kierunku studiów w zakresie NiTGI, który móg³by byæ nazywany po prostu geoinformacj¹.