Zarządzanie gospodarstwem rolnym ze szczególnym uwzględnieniem korzyści z prowadzenia rachunkowości rolniczej w gospodarstwie rolnym Najważniejsze pojęcia w rachunkowości rolniczej 1
Działalności gospodarstwa rolnego Działalność operacyjna obejmuje transakcje gospodarstwa rolnego wynikające z jego bieżącego funkcjonowania, a więc te, które przynoszą przychody ze sprzedaży produkcji roślinnej, zwierzęcej i działalności ubocznej (np. usług świadczonych sprzętem gospodarstwa) jak i te, które tworzą koszty wynikające z bieżącego funkcjonowania gospodarstwa rolniczego, bądź tylko jego istnienia 2
Działalności gospodarstwa rolnego Działalność inwestycyjna obejmuje nabywanie i zbywanie składników majątku trwałego gospodarstwa rolnego 3
Działalności gospodarstwa rolnego Działalność finansowa obejmuje wszelkie kredyty i pożyczki pobierane na cele gospodarstwa rolnego i spłacane (bez kosztów obsługi - prowizji bankowych, odsetek). Praktycznie działalność ta związana jest z operacjami, które prowadzą do zmian wielkości i struktury kapitałów zaangażowanych w gospodarstwie 4
Działalność prywatna obejmuje wszelkie zaszłości nie związane z gospodarstwem rolnym 5
Sprzedaż wartość rzeczy i usług przekazanych za gotówkę lub na kredyt, bez kwoty podatku należnego od towarów i usług (VAT) 6
Wpłaty i Wpływy Wpłaty pieniądze uzyskane w okresie obrachunkowym ze sprzedaży produktów, usług oraz z tytułu otrzymanych dopłat i subwencji. Wpływy (sprzedaż) wartość rzeczy i usług przekazanych za gotówkę lub na kredyt, bez kwoty podatku należnego od towarów i usług (VAT). 7
Przychody Przychody jest to wpływy w okresie obrachunkowym skorygowane o zapasy: z początku (-) i z końca (+) tego okresu. 8
Przychody (rachunkowo) Przychody to wpływy z działalności operacyjnej gospodarstwa rolnego, skorygowane o wartość: różnicy zapasów produktów pomiędzy końcem i początkiem roku, własnych produktów potencjalnie towarowych, zużytych w gospodarstwie rolnym, środków produkcji przekazanych nieodpłatnie z gospodarstwa rolnego, nieodpłatnie przekazanych produktów dla inwestycji gospodarstwa rolnego, nieodpłatnych przekazań produktów produkcji poza gospodarstwo rolne 9
Produkcja Produkcja to przychody w okresie obrachunkowym skorygowane transakcje nietowarowe. 10
Schemat obliczania produkcji w gospodarstwie rolnym Układ tradycyjny polski Zapasy produktów na pocz. roku Sprzedaż (produkcja towarowa brutto) Stan zwierząt na pocz. roku Zwierzęta z zakupu Produkty roślinne z zakupu Przekazania nieodpłatne Zapasy produktów na końcu roku Stan zwierząt na końcu roku PRODUKCJA KOŃCOWA PRODUKCJA KOŃCOWA NETTO BRUTTO Układ UE (FADN) Zapasy produktów na pocz. roku Sprzedaż (produkcja towarowa brutto) Stan zwierząt na pocz. roku Zwierzęta z zakupu Przekazania nieodpłatne Zużycie produkcyjne produktów potenc. towar. PRODUKCJA Zapasy produktów na końcu roku Stan zwierząt na końcu roku 11
Wartość produkcji (rachunkowo) Wartość produkcji gospodarstwa rolnego, skorygowana o wartość: własnych produktów potencjalnie towarowych, zużytych w gospodarstwie rolnym, nieodpłatnie przekazanych produktów dla inwestycji gospodarstwa rolnego, nieodpłatnie przekazanych produktów gospodarstwa poza gospodarstwo rolne 12
Koszty to wartość zużytych środków produkcji wraz ze świadczeniami finansowymi mającymi związek z działalnością operacyjną gospodarstwa rolnego w zdefiniowanym czasie 13
Zakup jest to wartość środków i usług pozyskanych za gotówkę bądź kredyt. Jeśli to możliwe, kwota ta powinna być pomniejszona o podatek naliczony od wartości dodanej (VAT) 14
Wypłaty i Wydatki Wypłaty suma pieniędzy wydatkowana w okresie obrachunkowym. Wydatki (zakup) jest to wartość środków i usług pozyskanych za gotówkę bądź kredyt. Jeśli to możliwe, kwota ta powinna być pomniejszona o podatek naliczony od wartości dodanej (VAT). 15
Koszty bezpośrednie Koszty które można bez żadnej wątpliwości zaliczyć do określonej działalności produkcyjnej i których wielkość ma proporcjonalny związek ze skalą produkcji. Ogólną zasadą przyświecającą zaliczaniu określonych składników kosztów do kosztów bezpośrednich jest jednoczesne spełnienie trzech kryteriów, a mianowicie: można je bez żadnej wątpliwości zaliczyć do określonej działalności; ich wielkość ma proporcjonalny związek ze skalą produkcji; mają bezpośredni wpływ na wielkość (wartość) produkcji 16
Zużycie pośrednie obejmuje wartość zużytych na cele produkcyjne produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji, a także materiałów z zakupu (łącznie z paliwami), energii, usług obcych (przetwórstwo obce, usługi agrotechniczne, weterynaryjne, prowizje płacone za usługi bankowe), koszty podróży służbowych oraz inne koszty (np. ubezpieczenia) 17
Amortyzacja to zmniejszenie wartości aktywów trwałych w roku obrachunkowym, powodowane zużyciem fizycznym i "moralnym Amortyzacja wyraża koszt użycia rzeczowych składników majątku trwałego w danym okresie 18
Koszty czynników zewnętrznych to koszty zaangażowania obcych czynników produkcji w działalności operacyjnej gospodarstwa rolnego: odsetki od kredytów, wynagrodzenia pracowników najemnych, czynsze za dzierżawione aktywa rzeczowe (np. za ziemię). 19
Dochód pieniężny jest nadwyżką środków pieniężnych uzyskanych z tytułu działalności operacyjnej w roku obrachunkowym. Oblicza się go przez odjęcie od kwoty wpłaconych środków pieniężnych do kasy lub na rachunek gospodarstwa kwoty wypłaconych środków pieniężnych z kasy lub z rachunku bankowego gospodarstwa. 20
Wartość dodana netto (WDN) jest nadwyżką ekonomiczną pozostałą po odjęciu od wartości produkcji gospodarstwa rolnego wartości zużycia pośredniego, skorygowana o saldo dopłat i podatków oraz pomniejszona o wartość zużycia środków trwałych podlegających umarzaniu (amortyzacji). WDN odzwierciedla nowo wytworzoną wartość w gospodarstwie rolnym w okresie obrachunkowym przez wszystkie trzy czynniki wytwórcze (ziemię, kapitał i pracę), niezależnie kto jest ich właścicielem. 21
Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego jest wartością dodaną netto pomniejszoną o koszt zewnętrznych czynników wytwórczych (wynagrodzeń, odsetek i czynszów) i powiększoną o subsydia do inwestycji. Dochód ten jest nadwyżką ekonomiczną pozostałą na opłacenie nakładów pracy rolnika i za zaangażowanie własnego kapitału w działalności operacyjnej gospodarstwa rolnego. 22
Schemat obliczania dochodu w gospodarstwie rolnym Układ tradycyjny polski PRODUKCJA KOŃCOWA NETTO Zużycie art. nieroln. i usługi Amortyzacja Produkcja Produkcja czysta brutto czysta netto Podatki i opłaty Odsetki, czynsze Koszty pracy Dochód rolniczy Układ UE (FADN) PRODUKCJA Dopłaty bieżące Zużycie pośrednie Podatki i opłaty Amorty-Wartośzacja rolniczego Wartość dodana dodana brutto gospodarstwa netto gospodarstwa rolnego Odsetki, czynsze Koszty pracy Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego Dopłaty inwest. 23
Bilans Bilans jest to zestawienie aktywów i pasywów przedsiębiorstwa na dany dzień, nazywany dniem bilansowym (np. na koniec danego roku obrotowego). Aktywa przedstawiane w bilansie są to kontrolowane przez przedsiębiorstwo zasoby. Pasywa natomiast pokazują wszystkie źródła finansowania tych zasobów. 24
Bilans finansowy gospodarstwa rolnego jest fotografią stanu majątkowego gospodarstwa rolnego i ciążących na nim roszczeń w zdefiniowanym momencie (np. w dniu 1 stycznia 2013 r.). Obraz ten może być już inny w następnym dniu po dacie, na którą bilans został wykonany, gdy zostanie np. sprzedane ziarno pszenicy i zaistnieje należność z tego tytułu. 25
Aktywa są wartością wszystkich składników majątkowych, które znajdują się we władaniu gospodarstwa rolnego wraz z należnościami u innych podmiotów 26
Budowa bilansu Podstawowymi elementami bilansu są aktywa (zasoby przedsiębiorstwa) oraz pasywa (źródła ich finansowania). 27
Aktywa Aktywa dzielą się na aktywa trwałe i aktywa obrotowe, przy czym kryterium podziału jest okres czasu, przez jaki przedsiębiorstwo zamierza dane aktywo utrzymywać: Aktywa trwałe aktywa, które nie zużywają się w trakcie jednego cyklu produkcyjnego i które przedsiębiorstwo zamierza utrzymywać dłużej niż rok. Aktywa obrotowe są to aktywa wykorzystywane w jednym cyklu produkcyjnym lub takie, które przedsiębiorstwo planuje spieniężyć w okresie krótszym niż rok. 28
Aktywa trwałe (majątek trwały) Podstawowym kryterium odróżnienia aktywów trwałych od obrotowych jest czas, przez jaki spółka zamierza je utrzymywać. Aktywa, które pozostaną w spółce dłużej niż rok zaliczane są do aktywów trwałych. Podstawowe elementy aktywów trwałych to: Środki trwałe grunty, budynki i budowle, urządzenia techniczne, maszyny i wyposażenie, środki transportu, rozpoczęte inwestycje, Wartości niematerialne i prawne licencje, patenty, znaki towarowe, Inwestycje długoterminowe np. udziały w innych podmiotach, obligacje, które spółka planuje utrzymać dłużej niż rok, Należności długoterminowe np. udzielone pożyczki. Wyjątkami od zasady spełniania kryterium roku są zapasy, które zawsze zaliczane są do aktywów obrotowych oraz należności handlowe, które zgodnie z Ustawą o Rachunkowości wykazywane są wyłącznie jako aktywa obrotowe, a jeżeli termin ich zapadalności wynosi powyżej roku - prezentuje się je w aktywach obrotowych w oddzielnej linii. 29
Aktywa obrotowe Wszystkie aktywa o terminie zapadalności poniżej roku oraz które spółka zamierza utrzymywać krócej niż rok, lub które będą wykorzystane w jednym cyklu produkcyjnym, powinny być wykazywane jako aktywa obrotowe. Podstawowe elementy aktywów obrotowych to: Zapasy, Należności, Inwestycje krótkoterminowe, Środki pieniężne, Rozliczenia międzyokresowe. 30
Pasywa są wartością wszystkich funduszy, które sfinansowały aktywa gospodarstwa rolnego. Wyróżnia się spośród nich dwie podstawowe kategorie: pasywa tymczasowe i pasywa trwałe. Tymczasowość pasywów wynika z tego, że muszą w uzgodnionym terminie zostać zwrócone do ich źródła (właściciela). 31
Pasywa dzielą się na: Pasywa Kapitały własne kapitały reprezentujące własne źródła finansowania, takie jak kapitał założycielski bądź zysk zatrzymany. Kapitały obce (zobowiązania), czyli środki, które przedsiębiorstwo pożyczyło w celu sfinansowania swojej działalności. Przedsiębiorstwa mogą korzystać z bardzo wielu różnych źródeł finansowania. W podstawowym podziale kapitałów obcych wyróżnia się zobowiązania długoterminowe i krótkoterminowe. Podobnie jak w przypadku aktywów, kryterium podziału jest termin zapadalności, a graniczną długością czasu rok. 32
Zobowiązania mają charakter pasywów tymczasowych, gdyż są składnikami pożyczonymi na określony czas. 33
Kapitał własny są to pasywa trwałe wskazujące na udział właściciela w finansowaniu aktywów znajdujących się w gospodarstwie rolnym. 34