System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy (SZBHP) Zysk, czy zbędny koszt? Roman Burghardt Starszy inspektor pracy specjalista Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze SZBHP podstawa certyfikacji w Polsce Norma PN-N-18001 pierwsze wydanie 1999 r., aktualne z roku 2004 Norma BS OHSAS 18001:2007 (okres przejściowy obowiązuje do 1 lipca 2009r.) Wytyczne norm mają uniwersalne zastosowanie i są skierowane przede wszystkim dla organizacji, które świadomie dążą do minimalizacji ryzyka zawodowego i wszelkich zagrożeń, powstałych w procesie pracy System bazuje na podejściu procesowym oraz cyklu Deminga, dzięki temu jest w pełni kompatybilny z innymi systemami zarządzania Certyfikat systemowy jest ważny przez 3 lata Sulechów, r. 1 2 Dyrektywa ramowa 89/391/EWG oraz wynikające z niej dyrektywy szczegółowe Najważniejsze zasady: Wyjście poza czysto ekonomiczny sposób postrzegania traktowania zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy Poszerzenie znaczenia pojęć związanych ochroną zdrowia i bezpieczeństwem pracy w miejscach pracy Odpowiedzialność pracodawcy Zapobieganie ryzyku zawodowemu u źródła Ocena i ograniczanie ryzyka zawodowego Dostosowanie pracy do człowieka (ergonomia) Uczestnictwo (partycypacja) i konsultowanie pracowników Szkolenie i informowanie pracowników Prawo do wstrzymania pracy Obowiązki pracowników Lekarskie badania kontrolne Procedura postępowania w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika 1. Eliminacja czynnika stwarzającego zagrożenie 2. Odizolowanie zagrażającego czynnika 3. Oddzielenie strefy zagrożenia 4. Stosowanie środków ochrony indywidualnej DYREKTYWA 89/656/EWG 3 4 Informacje od pracowników powinny dotyczyć: DYREKTYWA 89/656/EWG Źródła informacji doboru środków ochrony indywidualnej DYREKTYWA 89/656/EWG warunków panujących na danym stanowisku pracy, organizacji czynności zawodowych, stanu zdrowia, wymagań ergonomicznych, możliwości dopasowania pod względem rozmiaru, wymagań higienicznych, wymagań estetycznych. Wydawnictwa popularnonaukowe, Bazy danych (zawarte np.: w programach komp.), Informacje producenta Ś O I (dte, instrukcje), Karty charakterystyki substancji chemicznych, Konsultacje z pracownikami lub ich przedstawicielami, Opinie ekspertów. 5 6 Sulechów 1
Kategorie korzyści, osiąganych dzięki certyfikowanym SZBHP Korzyści o charakterze identyfikacyjnym Certyfikowany system, to: rynkowy wyróżnik firmy i jej produktów element systemu identyfikacji wizualnej organizacji kod optyczny zamieszczany w postaci logo np. w prospektach reklamowych czy stronach internetowych, stymulujący procesy percepcji, zarówno pośród nabywców indywidualnych, jak i instytucjonalnych Korzyści o charakterze gwarancyjnym Certyfikat systemu, to: zobowiązanie do utrzymania określonego poziomu bhp zapewnienie wszystkich zainteresowanych stron o profesjonalnym, rzetelnym, odpowiedzialnym podejściu organizacji do kwestii zdrowia i życia pracowników 7 Kategorie korzyści, osiąganych dzięki certyfikowanym SZBHP Korzyści o charakterze promocyjnym Komunikacyjna rola certyfikatu jako nośnika informacji o kulturze organizacyjnej, stosowanych metodach działania i celach organizacji Certyfikat SZ BHP to czynnik stymulujący sprzedaż Korzyści o charakterze ekonomicznym Spadek absencji pracowników, wynikającej z wypadków przy pracy i chorób zawodowych Obniżenie kosztów ponoszonych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Minimalizacja wskaźników COPQ (kosztów złej jakości pracy), a dzięki temu wzrost jakości i wydajności pracy Optymalizacja poziomu bezpieczeństwa, przekłada się na poprawę osiąganych przez przedsiębiorstwo zysków Certyfikowany system to aktywo, brane pod uwagę przy wycenie wartości firmy 8 Powody, podejmowania działań zapobiegających wypadkom i poprawiających stan bezpieczeństwa pracy Odsetek wskazań Przepisy 79% Okresy przestoju 75% Warunki nałożone przez branżowe zakłady ubezpieczeń/ubezpieczalnie 70% Obniżenie składek w branżowych zakładach ubezpieczeń 57% Ochrona wizerunku firmy 50% Uniknięcie kar grzywny 47% Gwarancja niezawodnej jakości 45% Powody etyczne 44% Uzyskanie przewagi konkurencyjnej 25% Źródło: raport : Barometr bezpieczeństwa. DEKRA NORISKO Industrial 2006 9 System Zarządzania BHP - istota System Zarządzania BHP jest częścią ogólnego systemu zarządzania przedsiębiorstwem i obejmuje wszystkie te elementy, które służą ustalaniu polityki i celów przedsiębiorstwa w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz osiąganiu tych celów, strukturę organizacyjną, planowanie, zakres odpowiedzialności i uprawnień, zasady postępowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy, a tym samym do zarządzania ryzykiem zawodowym Nadrzędnym celem systemu jest osiąganie ciągłej poprawy skuteczności działań na rzecz bezpieczeństwa pracy m.in. poprzez minimalizację ryzyka i zapobieganie awariom oraz wszelkim zdarzeniom, powodującym straty w organizacji. 10 Co to znaczy systemowe zarządzanie BHP? Systemowe zarządzanie bezpieczeństwem jest metodą polegającą na konsekwentnej realizacji ustalonych działań związane z bezpieczeństwem i higieną pracy w firmie, a jej ideą jest pełne i udokumentowane zaangażowanie zarówno kierownictwa, jak i każdego pracownika w rzeczywiste działania na rzecz bezpieczeństwa pracy poprzez: a. zapewnienie właściwych szkoleń oraz motywowanie pracowników do bezpiecznej i higienicznej pracy b. organizowanie sprawnego systemu komunikowania się w zakresie BHP c. ocenianie ryzyka zawodowego d. opracowanie zasad reagowania na wypadki przy pracy oraz wdrażanie działań korygujących i zapobiegawczych związanych z BHP e. monitorowanie i audytowanie systemu zarządzania BHP WG wytycznych MOP Modele Systemu 11 PN-N-18001 12 Sulechów 2
Cykl pracy Deminga PDCA Planuj (PLAN) zaplanuj zadania do wykonania Wykonaj (DO) wykonaj zaplanowane zadania, zapewnij do tego zasoby Sprawdź (CHECK) czy realizacja zadań przebiega zgodnie z planem Działaj (ACT) jeżeli realizacja zadań nie przebiega zgodnie z planem dokonaj niezbędnych korekt PDCA to zasada ciągłego doskonalenia, japońska nazwa KAIZEN. jap. 改 改 - "kai" - zmiana, "zen" - dobry -Etap I Zespół ds. wdrożenia Powołanie zespołu ds. wdrażania SZBHP (Specjalista ds. Systemu, Kierownicy Działów, Specjalista ds. BHP) Określenie odpowiedzialności za wdrożenie SZBHP oraz związanych z tym uprawnień 13 14 -Etap II Szkolenia Zorganizowanie i przeprowadzenie szkoleń dla kadry kierowniczej celem zapewnienia zrozumienia wymagań systemu zarządzania BHP oraz zaangażowania kadry we wdrażanie systemu (podstawy daje niniejsza prezentacja) -Etap III Identyfikacja wymagań prawnych Należy opracować wykaz obowiązujących aktów prawnych, odpowiedzialności w tym zakresie oraz sposób przekazywania informacji, np.: przeglądanie bazy danych o wymaganiach prawnych i wykazów wydawanych norm, identyfikacja wymagań dotyczących BHP oraz przekazywanie informacji Specjaliście ds. BHP (odp. Biuro Organizacyjno Prawne) analiza wymagań prawnych lub norm w aspekcie ich zastosowania w zakładzie oraz aktualizacja wykazu obowiązujących zakład wymagań prawnych i innych (odp. Specjalista ds. BHP) ocena, czy zakład spełnia zaktualizowane wymagania oraz zainicjowanie działań potrzebnych do ich spełnienia (odp. Specjalista ds. BHP) 15 16 -Etap IV Przegląd wstępny opracowanie ankiet (anonimowych) o stanie BHP dla pracowników produkcyjnych zebranie danych z ankiet celem przyjrzenia się wymienianym problemom w trakcie wypełniania list kontrolnych opracowanie planu przeglądu wstępnego i list kontrolnych dla zespołów wykonujących przegląd wyznaczenie osób do przeprowadzenia przeglądu wstępnego szkolenie osób wykonujących przegląd przeprowadzenie przeglądu wstępnego podsumowanie wyników przeglądu wstępnego poinformowanie o wynikach przeglądu wstępnego pracowników lub ich przedstawicieli oraz komisji ds. BHP -Etap V Polityka BHP opracowanie projektu polityki BHP (Specjalista ds. Systemu) konsultowanie projektu polityki z pracownikami (Kierownicy Działów) ustanowienie polityki BHP (Zarząd) opublikowanie polityki BHP (Pełnomocnik) 17 18 Sulechów 3
- Etap V - Zaangażowanie kierownictwa i pracowników Wyrazem zaangażowania kierownictwa jest określenie i ogłoszenie polityki BHP, w której zawarte powinno być zobowiązanie: zapobiegania wypadkom i chorobom zawodowym osiągania poziomu bhp zgodnego co najmniej z wymaganiami przepisów oraz innymi dot. przedsiębiorstwa przeprowadzania przeglądów i ciągłego doskonalenia działań w zakresie bhp zapewniania odpowiednich zasobów i środków do wdrażania polityki uwzględniania roli pracowników i ich angażowania do działań na rzecz BHP (pkt. 4.2.2 normy PN-N 18001:2004) 19 Polityka Polityka w systemie zarządzania to deklaracja sformułowana i podpisana przez najwyższego rangą członka zarządu, która określa podstawowe zamierzenia i kierunki działań przedsiębiorstwa i zawiera zobowiązanie ich realizacji. 20 Polityka BHP realizowana jest poprzez System Zarządzania zgodny z wymaganiami standardu OHSAS 18001:2007. Wychodząc naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom naszych Partnerów oraz Pracowników ustanowiliśmy cele strategiczne w zakresie Bezpieczeństwa i Higieny Pracy naszej organizacji: Cel główny: Tworzymy stanowiska pracy, na których bezpieczeństwo jest najważniejsze. Podejmujemy działania zapewniające eliminację wypadków. Promujemy zdrowy tryb życia. Do osiągnięcia tych celów kierownictwo spółki zobowiązuje się do: wkładania jak największego wysiłku w identyfikowanie i zapobieganie wszelkim wypadkom przy pracy, chorobom zawodowym i zdarzeniom potencjalnie wypadkowym. eliminowania lub minimalizowania występowania zagrożeń dla zdrowia lub życia ludzi podczas prac na terenie naszej organizacji. przestrzegania wymagań Systemu Zarządzania BHP oraz jego ciągłego doskonalenia. zapewnienia zgodności z wymaganiami standardu, wymaganiami prawnymi i innymi obowiązującymi nas wymaganiami. doskonalenie środowiska pracy oraz infrastruktury. systematycznego podnoszenia kompetencji oraz świadomości pracowników. Prezes FTP bierze pełną odpowiedzialność za realizację Polityki BHP i zapewnia, że jest ona zrozumiała i stosowana na wszystkich szczeblach organizacji. Prezes.. (Polska) Sp. z o.o. Saturo Mata Nowa Rudna, 2004-09-29 Nr dok.: FEP-01-1-PO003A 21 22 - Etap VI Określenie celów ogólnych BHP Przedstawienie propozycji celów ogólnych BHP (Kierownicy Działów, Gł. Spec.), Ustalenie i zatwierdzenie celów ogólnych (Prezes Zarządu, Kierownicy Działów, Gł. Spec.) Opracowanie planów realizacji celów ogólnych (Prezes Zarządu, Kierownicy Działów, Gł. Spec.) Cel ogólny zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy cel dotyczący działań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, wynikający z polityki bezpieczeństwa i higieny pracy, który organizacja ustaliła do osiągnięcia. (pkt. 3.3 normy PN-N 18001:2004) - Etap VII określenie celów szczegółowych BHP Określenie celów szczegółowych związanych z realizacją celów ogólnych oraz z usuwaniem niezgodności stwierdzonych podczas przeglądu wstępnego (Kierownicy Działów w porozumieniu z pracownikami) Opracowanie formy dokumentowania zamierzonych celów szczegółowych oraz ich rozliczania (Specjalista ds. Systemu) 23 24 Sulechów 4
Cele Najczęstsze i najpoważniejsze problemy w firmie Cele ogólne np.:ograniczenie liczby wypadków przy pracy Cele szczegółowe (mierzalne) np.: ograniczenie w ciągu roku liczby wypadków przy pracy o 15 % Ważne: określić daty, osoby odpowiedzialne i środki do realizacji celów. Bardzo ważnymi elementami SZ BHP są: Identyfikacja zagrożeń Ocena ryzyka zawodowego (na podstawie prawdopodobieństwa i skutku) 25 Odpowiedzialność pracodawcy i pracownika Obowiązki pracodawcy 1. Zapobieganie ryzyku 2. Konsultowanie 3. Informowanie Obowiązki pracowników 1. Odpowiedzialność za własne bezpieczeństwo 2. Informowanie 3. Współpraca 26 - Etap VIII 9 procedur SZ BHP Kampania promująca SZBHP wśród kadry: foldery informacyjne, stałe skrzynki BHP (zbieranie informacji do doskonalenia od dołu, aby SZBHP działał, trzeba zapewnić, że pracownicy mają wpływ na warunki BHP), Szkolenia z istoty funkcjonowania Systemu Zarządzania BHP inne (odpowiedzialni: Kadry, Specjalista ds. Systemu) Procedura identyfikacji zagrożeń, Procedura identyfikacji i dostępu do aktualnych wymagań prawnych, Procedura dot. szkoleń bhp, Procedura komunikowania i przekazywania informacji, Procedura gotowości i reagowania na wypadki przy pracy i awarie, Procedura monitorowania bhp Procedura planowania i prowadzenia okresowych audytów, Procedura identyfikacji, utrzymywania i dysponowania zapisami dot. bhp. Procedura postępowania z niezgodnościami. 27 28 - Etap IX Szkolenia z zakresu SZBHP 1. Analiza dodatkowych potrzeb szkoleniowych z zakresu wdrażania SZBHP (odp. Specjalista ds. Systemu, Kadry) 2. Opracowanie programu szkoleń i przeprowadzenie szkoleń dotyczących wdrażania SZBHP (Kadry) 3. Opracowanie Procedury dot. szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (odp. Specjalista ds. BHP, Kadry) Organizacja powinna wdrożyć i stosować odpowiednie metody motywowania pracowników do ich angażowania się w działania na rzecz poprawy bhp. -Etap X Ocena ryzyka zawodowego Opracowanie procedury identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego (Specjalista ds. Systemu. Specjalista ds. BHP) Analiza czy ocena ryzyka zawodowego realizowana jest zgodnie z opracowaną procedurą (Użytkownicy procedury Kierownicy Działów, Specjalista ds. BHP) Organizacja powinna zapewnić, aby wyniki identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka były uwzględniane w procesie planowania, przy ustalaniu odpowiednich celów ogólnych i szczegółowych. Informacje dot. zidentyfikowanych zagrożeń oraz wyników oceny związanego z nimi ryzyka zawodowego powinny być na bieżąco aktualizowane. 29 30 Sulechów 5
Co to jest ryzyko zawodowe? Informowanie pracowników ZAGROŻENIE RYZYKO CZŁOWIEK Pracodawca podejmuje stosowne środki, aby pracownicy otrzymywali wszelkie niezbędne informacje dotyczące: 1. zagrożeń 2. środków i działań zapobiegawczych. R z = E x S x P lub R z = S x P 31 32 -Etap XI Komunikowanie się w sprawach BHP Opracowanie procedury komunikowania się w sprawach BHP z uwzględnieniem zaangażowania pracowników w procesie komunikowania się oraz konsultowania z nimi działań na rzecz BHP (odp. Specjalista ds. BHP, Specjalista ds. Systemu) Wdrożenie procedury komunikowania się w sprawach BHP (Użytkownicy procedury Kierownicy Działów, Specjalista ds. Systemu, Specjalista ds. BHP) Procedura komunikowania się w sprawach BHP powinna regulować: pozyskiwanie informacji z zewnątrz oraz przekazywanie informacji na zewnątrz, przekazywanie informacji o problemach BHP wewnątrz zakładu i dostarczanie ich do tych miejsc gdzie będą wykorzystywane 33 -Etap XII Procedura monitorowania BHP opracowanie procedury monitorowania BHP (Spec. ds. BHP, Specjalista ds. Systemu) wdrożenie procedury monitorowania BHP (Użytkownicy procedury Kierownicy Działów, Spec. ds. BHP, Specjalista ds. Systemu). Opracowanie procedury monitorowania BHP sprowadza się do określenia: jakie aspekty BHP będą monitorowane, kto i z jaką częstotliwością będzie monitorował te aspekty. Zidentyfikowane niezgodności z wymaganiami prawnymi, polityką, wynikającymi z niej celami oraz wymaganiami wdrożonego systemu powinny inicjować wykonanie odpowiednich działań korygujących lub zapobiegawczych. 34 - Etap XIII Procedura auditów wewnętrznych Opracowanie procedury audytowania SZBHP (Gł. Spec) Procedura ta powinna regulować: kompetencje audytorów wewnętrznych zakres i częstotliwość auditów metodologie prowadzenia auditów (tj. w systemie zarządzania jakością wg PN-EN ISO 9001:2001) sposób dokumentowania wyników Wprowadza się ją w celu: 1. Określenia, czy system jest: a) zgodny z zaplanowanymi działaniami, b) właściwie wdrożony i utrzymywany 2. Dostarczenia kierownictwu informacji dot. funkcjonowania systemu. -Etap XIV Procedura działań korygujących i zapobiegawczych opracowanie procedury (Gł. Specj.) wdrożenie procedury (Użytkownicy procedury Kierownicy Działów, Specjalista ds. BHP, Specjalista ds. Systemu) Postępowanie z niezgodnościami powinno obejmować analizę przyczyn, podejmowanie działań mających na celu zmniejszenie skutków, związanych z niezgodnościami oraz inicjowanie, planowanie, przeprowadzanie i sprawdzanie działań korygujących i zapobiegawczych. 35 36 Sulechów 6
Straty związane z niewłaściwym stanem bhp Przykład spadku liczby wypadków przy pracy w wyniku wdrożenia systemu zarządzania BHP Warunki środowiska pracy Wzrost kosztów ubezpieczenia Koszty wypadków przy pracy Koszty wydarzeń wypadkowych bezurazowych Koszty chorób zawodowych Koszty absencji chorobowej związanej z warunkami pracy Koszty świadczeń z tyt. szkodliwych warunków pracy Koszty obniżonej wydajności pracy Koszty obniżonej jakości produkcji Straty 37 38 Stworzenie warunków do realizacji planu działań Sprawną i skuteczną realizację działań związanych z wdrożeniem i funkcjonowaniem systemu zapewni ustalenie procedur, opisujących w usystematyzowany sposób przebieg tych działań i wskazujących osoby za nie odpowiedzialne. Procedury powinny być udokumentowane pisemnie lub w postaci elektronicznej. Okresowe przeglądy i doskonalenie SZ BHP Kierownictwo powinno śledzić funkcjonowanie systemu i okresowo dokonywać ocen jego skuteczności. Służą one jego doskonaleniu w celu uzyskiwania coraz większej skuteczności funkcjonowania. Pamiętać należy, że system zarządzania BHP musi być stworzony przy aktywnym udziale pracowników przedsiębiorstwa, a funkcjonowanie i skuteczność zależą przede wszystkim od ich postaw i zaangażowania. 39 40 Koszty: Przeprowadzenia przeglądu wstępnego Szkoleń Doradztwa zewnętrznego Opracowania i wdrożenia dokumentacji (czas pracy personelu) Zakupu niezbędnej infrastruktury Certyfikacji i utrzymania certyfikatu Koszty związane z certyfikacją Opłata wstępna za rozpatrzenie wniosku i wstępną analizę dokumentacji organizacji Koszt przeprowadzenia audytu Koszt wydania certyfikatu Opłata roczna Koszt audytu nadzoru Ewentualny koszt odnowienia certyfikatu Koszt certyfikacji zależy m.in. od: Zakresu usługi Wielkości organizacji (ilości osób zatrudnionych) Charakteru prowadzonej działalności Ilości oddziałów/filii, objętych systemem Stwierdzonego stopnia ryzyka Stopnia zaawansowania i zgodności systemu z kryterium audytu Podsumowanie System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy stanowi skuteczne narzędzie wspomagające i doskonalące funkcjonowanie organizacji, tylko pod warunkiem świadomego wdrożenia i realizacji postulatów normatywnych przez pracowników wszystkich szczebli certyfikowanego podmiotu! 41 42 Sulechów 7
Podsumowanie Klasyk jakości Joseph Juran powiedział: System jest wart tyle, ile warci są ludzie go tworzący i w nim pracujący Słowa te nabierają szczególnego znaczenia dla funkcjonowania Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, postawy i zachowania kadry decydują o sukcesie wdrożenia i utrzymania tego systemu Kto może pomóc? Gdzie znaleźć informacje? Centralny Instytut Ochrony Pracy www.ciop.pl Państwowa Inspekcja Pracy www.pip.gov.pl 43 44 Sulechów 8