10% 5% 25% 30% 30%
SPIS TREŚCI 1. Wstęp... 3 2. Rynek finansowy, regulowany i pozagiełdowy... 5 3. Rynek walutowy... 7 3.1. Historia międzynarodowego rynku walutowego... 7 3.2. Uczestnicy i struktura światowego rynku walutowego... 9 3.3. Historia polskiego rynku walutowego... 10 3.4. Uczestnicy krajowego rynku walutowego... 12 4. Rynki towarowe czyli nie tylko koncerny mogą zarabiać na ropie... 14 5. Kontrakty różnic kursowych... 17 5.1. Kurs natychmiastowy a kurs terminowy realizacji transakcji... 17 5.2. Kontrakt różnic kursowych charakterystyka instrumentu... 19 5.3. Wycena kontraktów różnic kursowych... 21 5.4. Dźwignia finansowa oraz ryzyko związane z kontraktami różnic kursowych... 24 5.5. Kontrakty walutowe forward a kontrakty różnic kursowych... 25 6. Realizacja transakcji i rodzaje zleceń... 27 6.1. Zlecenia otwierające pozycje... 27 6.2. Zlecenia zamykające otwarte pozycje rynkowe... 28 2
1. Wstęp Słyszeliście Państwo o derywatach lub instrumentach pochodnych? Jeżeli nie, to nic straconego lektura Trening: Teoretyczny Inwestor Forex cz. I pozwoli Państwu je poznać i zrozumieć dlaczego świat docenił instrumenty pochodne, dzięki którym rynki walutowe, towarowe i akcyjne stały się dostępne dla każdego inwestora w trybie on-line. Na wstępie kilka słów o X-Trade Brokers DM S.A. instytucji, której eksperci w ramach swojej misji edukacyjnej rynku kapitałowego, stworzyli ten podręcznik mając nadzieję, że przyczyni się on do wzrostu świadomości inwestycyjnej wśród osób zainteresowanych instrumentami pochodnymi. Zmiany legislacyjne z roku 2003 spowodowały, że pod skrzydła polskiego regulatora rynku kapitałowego Komisji Nadzoru Finansowego trafiły podmioty operujące na rynkach nieregulowanych. W oparciu o zezwolenia KNF z 8 listopada 2005 r. powstał Dom Maklerski X-Trade Brokers, jako jeden z 34 domów maklerskich działających w Polsce. Spółka akcyjna Dom Maklerski X-Trade Brokers została zarejestrowana w Warszawie. Siedzibą spółki jest biuro w Warszawie, przy ulicy Ogrodowej 58. Kapitał zakładowy spółki wynosi 5.869.181,75 zł, a jej akcjonariuszami są polscy obywatele, osoby fizyczne. Przedmiotem działalności jest działalność maklerska. Celem działania X-Trade Brokers jest zapewnienie inwestorom dostępu do światowego rynku finansowego i możliwości zawierania transakcji instrumentami pochodnymi na rynkach walutowych, towarowych i akcyjnych. Narzędziami inwestycyjnymi są wyspecjalizowane i intuicyjne platformy transakcyjne, a dzięki restrykcyjnej polityce kosztów i internetowej sieci sprzedaży oferujemy inwestorom jedne z najniższych w Polsce spreadów na waluty, towary i akcje. X-Trade Brokers zdobywa zaufanie inwestorów przez: dostarczanie inwestorom zaawansowanych technologicznie aplikacji transakcyjnych, oferowanie jak najniższych kosztów zawierania transakcji, profesjonalizm i rzetelność działania. X-Trade Brokers nie zajmuje się doradztwem inwestycyjnym, ale podejmuje działania mające na celu wzrost świadomości zasad funkcjonowania rynku finansowego wśród jej Klientów. Jesteśmy uczestnikami konferencji i szkoleń dotyczących rynku finansowego, a nasi eksperci pomagają dziennikarzom tłumaczyć zasady polskiej rzeczywistości gospodarczej. X-Trade Brokers Dom Maklerski S.A. zatrudnia specjalistów z dziedziny rynków walutowych, towarowych i giełdowych. Nasi pracownicy mają za sobą wieloletni staż pracy w polskich bankach, na Giełdzie Papierów Wartościowych, Warszawskiej Giełdzie Towarowej i biurach maklerskich. 3
Systemy transakcyjne dają możliwość zawierania transakcji na kontraktach na różnice kursów (CFD) i opcjach na waluty, surowce, indeksy i akcje. Nasze platformy to stabilne, rozliczane m.in. w złotówkach, polskojęzyczne systemy transakcyjne, wspierane przez działający 24 godziny Dealing Room. Systemy posiadają wbudowane narzędzia analityczne i serwisy ekonomiczne, zapewniające ogląd rzeczywistej sytuacji rynkowej. Transakcje rozliczane są w czasie rzeczywistym, zlecenia realizowane są na bieżąco, stan rachunku widoczny jest w oknie aplikacji, a transfery środków realizowane są w ramach jednego dnia roboczego. X-Trade Brokers to propozycja inwestycyjna dla: inwestorów indywidualnych, których nie satysfakcjonuje rynek kasowy (akcje i obligacje) i rynek giełdowych instrumentów pochodnych, i którzy chcą inwestować dynamiczniej i szybciej uzyskiwać środki (rozliczenia w ciągu jednego dnia roboczego); dla osób, które lubią samodzielnie podejmować decyzje i brać za nie odpowiedzialność, a inwestowanie jest dla nich sposobem myślenia o przyszłości. inwestorów instytucjonalnych, którzy widzą konieczność zarządzania ryzykiem walutowym w swojej firmie chcą zabezpieczyć wpływy i ograniczyć wydatki, wykorzystując instrumenty pochodne; lub firmy, które mają wolne środki, a oferta depozytów overnight nie jest dla nich interesująca. 4
2. Rynek finansowy, regulowany i pozagiełdowy Rynek finansowy jest jedenym z podstawowych elementów sprawnego funkcjonowania każdej gospodarki. To miejsce, w którym dokonują się wszelkie operacje związane z obrotem środkami pieniężnymi. Ponieważ cała działalność gospodarcza jest oparta na obrocie pieniężnym, rynek finansowy w namacalnym ujęciu to działalność gospodarcza związana z przepływami pieniężnymi i operacjami rozliczeniowymi. Rynek finansowy dzieli się na segmenty, którym właściwe są różne instrumenty finansowe: rynek pieniężny, rynek kapitałowy, rynek instrumentów pochodnych, rynek walutowy. Zanim podstawową formą organizacyjną rynku kapitałowego stała się giełda, handel dokonywał się poza szczególnymi formami organizacyjnymi bezpośrednio pomiędzy zainteresowanymi stronami. Obrót skoncentrowany był w bankowych kantorach, gdzie akcje i udziały sprzedawano bezpośrednio klientom przez ladę stąd też geneza nazwy rynku pozagiełdowego Over the Counter. W miarę rozwoju rynku kapitałowego handel zaczął się skupiać w miejscach scentralizowanych, czyli giełdach. Takiemu modelowi obrotu sprzyjał fakt standaryzacji instrumentów finansowych, struktura gospodarki oparta o duże korporacje oraz ograniczone możliwości techniczne w zakresie komunikacji. W rezultacie do przełomu lat 60. i 70. XX wieku rynek pozagiełdowy miał znaczenie marginalne. Dopiero w tym czasie nowe technologie spowodowały pojawienie się na rynku wielu podmiotów gospodarczych, które rozpoczynały działalność często w nowoczesnych, nie występujących wcześniej, dziedzinach. Te młode spółki, którym do dalszego rozwoju niezbędny był dopływ kapitału, częstokroć nie spełniały wymogów dopuszczeniowych do obrotu giełdowego. Jednocześnie rozwój telekomunikacji i informatyki umożliwiał powrót do pierwotnej koncepcji rynku rozproszonego, sprawiając że stał się on równie szybki i efektywny jak giełdy. Ekspansja rynku OTC spowodowała konsolidację rynku giełdowego giełdy o mniejszym znaczeniu zostały wchłonięte przez większe podmioty. Wytworzył się również dość wyraźny podział między rynkiem giełdowym, a pozagiełdowym na tym pierwszym notowane są papiery wartościowe spółek o ustabilizowanej pozycji na rynku, natomiast rynek pozagiełdowy był szansą na pozyskanie kapitału dla młodych, prężnie rozwijających się przedsiębiorstw. Największe znaczenie na rynku OTC ma amerykański system NASDAQ pozagiełdowy rynek papierów wartościowych, utworzony w 1971 roku przez Zrzeszenie Maklerów Papierów Wartościowych NASD (Nasional Association of Securities Dealers). 5
Handel na rynku walutowym również odbywa się zasadniczo na rynku OTC, czyli w miejscu nieposiadającym fizycznego punktu obrotu, co znaczy że transakcje odbywają się pomiędzy uczestnikami rynku, którymi są: banki, przedsiębiorstwa, brokerzy walutowi, inwestorzy indywidualni, komunikujący się poprzez internet i łącza telefoniczne. Podstawą rynku są realizowane 24 godziny na dobę transakcje między bankami i instytucjami finansowymi, które tworzą rynek międzybankowy. Rynek ten funkcjonuje 24 godziny na dobę, począwszy od Syndey, przez Tokyo, Londyn i Nowy Jork. Rynek giełdowy w transakcjach walutowych obejmuje jedynie około 25% obrotu instrumentami pochodnymi typu futures lub opcjami walutowymi. Rynek pozagiełdowy oferuje inwestorom większe możliwości wyboru, z uwagi na bardzo dużą liczbę uczestników, którzy zlokalizowani są na całym świecie mają oni możliwość wyboru partnera transakcji, analizując oferowaną przez niego cenę i markę, którą wypracowała firma foreksowa. Wykorzystując doświadczenie zdobyte na rynku walutowym, brokerzy oddają do dyspozycji inwestorów instrumenty finansowe związane z cenami towarów, akcjami i poziomami indeksów. Wszystko to sprawia, że konkurencja na tym rynku jest ogromna, a firmy uczestniczące w tym rynku zmuszone są stosować najwyższe normy obsługi klienta. 6
3. Rynek walutowy 3.1. Historia międzynarodowego rynku walutowego Pierwszą formę płatności w wymianie handlowej stanowił barter. Wartość dobra była wyrażana w określonej ilości innych dóbr, podlegających wymianie. Ograniczenia związane z tego rodzaju systemem rozliczeń stały u podstaw przyjęcia jednolitego środka płatności w ramach poszczególnych grup kulturowych. Z czasem funkcję środka płatniczego oraz narzędzia tezauryzacji pierwszej waluty przyjęły określone przedmioty i surowce, w szczególności złoto i srebro, odznaczające się naturalną rzadkością. Środkiem rozliczeniowym stały się wytapiane z szlachetnych kruszców monety. W czasach średniowiecza w stabilnych politycznie regionach pojawiły się pierwsze kwity depozytowe, a wraz z powstaniem pierwszych banków noty bankowe. Na tej bazie powstały waluty narodowe. Od roku 1876 do czasu I wojny światowej utrzymywał się system monetarny oparty na złocie. W ramach tego systemu waluty stanowiły noty bankowe, mające swe pokrycie w złocie deponowanym w krajowych bankach centralnych. Podpisany w lipcu 1944 r. układ w Bretton Woods wprowadził system sztywnych kursów walut, opartych o dolara, którego wartość na stałe przypisano do złota. Wartość uncji złota została określona jako 35 USD. Zróżnicowane tempo rozwoju poszczególnych gospodarek światowych sprawiło jednak, iż systemu sztywnych kursów walutowych nie dało się utrzymać zbyt długo. Początek lat 70-tych przyniósł upadek systemu z Bretton Woods. W sierpniu 1971 r. prezydent USA Nixon zniósł wymienialność dolarów na złoto. Do końca roku 1973 wprowadzono pełną wymienialność walut, co pozwoliło na szybki rozwój rynku walutowego. Istotnym wydarzeniem było powstanie rynku eurodolara, który pozwalał uczestnikom na deponowanie i pożyczanie waluty amerykańskiej poza granica- mi USA. Ze względu na bardziej liberalne niż w Stanach regulacje i wyższe stopy procentowe rynek ten cieszył się wysoką popularnością wśród inwestorów. Rosnące zainteresowanie rynkami walutowymi prowadziło do wzrostu płynności i zmienności kursów, pozwalając także na rozwój dostępnych instrumentów finansowych i liberalizację handlu. Próbą przywrócenia regulacji wahań kursowych było ustanowienie w 1979 r. Europejskiego Systemu Walutowego. W ramach tego układu państwa członkowskie podpisały porozumienie, na mocy którego ich banki centralne były zobowiązane do utrzymania kursów walut narodowych w przedziale +/- 2,5% wobec określonego kursu podstawowego. Wyraźne umocnienie dolara na początku lat 80-tych, związane z wysokim poziomem stóp procentowych w USA, wywołało za- niepokojenie wśród największych gospodarek świata. W 1986 r. w hotelu Plaza zostało podpisane porozumienie mające na celu przeciwdziałanie dalszym wzrostom waluty amerykańskiej. W latach 1992 1993 doszło do załamania się Europejskiego Systemu Walutowego, do czego przyczyniła się m.in. wysoka różnica pomiędzy stopami procentowymi w Niemczech a innymi krajami członkowskimi oraz działalność kapitału spekulacyjnego. Skokowej dewaluacji poddane 7
zostały m.in. funt irlandzki, peseta hiszpańska oraz portugalskie escudo. W 1992 r. nastąpił spekulacyjny atak na brytyjskiego funta. Prowadzony przez Georga Sorosa fundusz Quantum doprowadził do panicznej wyprzedaży brytyjskiej wa- luty, a Bank Anglii nie zdołał zatrzymać spadków kursu waluty brytyjskiej. W efekcie Wielka Brytania wystąpiła z Europejskiego Systemu Walutowego, upłynniając kurs waluty, a funt stracił w tym okresie ponad 15%. Wrażliwość ekonomii krajów rozwijających się na zmiany kursów walutowych ukazał w pełni kryzys azjatycki w 1997 r. Jego skutki odczuły nie tylko kraje Azji, ucieczka kapitału dotknęła także inne rynki wschodzące, m.in. Brazylię i Rosję. Ważnym momentem w dziejach rynków walutowych było przyjęcie wspólnej waluty przez kraje należące do utworzonej w 1992 r. Unii Europejskiej. Euro zostało wprowadzone do obrotu w 1999 r. na mocy podpisanego w 1991 r. układu z Maastricht. Od 1 stycznia 2002 r. wspólna waluta stanowi pełnoprawny środek płatniczy w związanych układem krajach. Euro zastąpiło narodowe waluty 12 spośród 15 krajów wchodzących w tym okresie w skład Unii Europejskiej. Politykę monetarną strefy euro prowadzi Europejski Bank Centralny. Wprowadzenie wspólnej waluty stanowiło kolejną próbę stabilizacji rynków walutowych, eliminując w praktyce ryzyko związane z różnicami kursowymi w ramach krajów objętych układem. Początki notowań w 1999 r. stały jednak pod znakiem niepewności związanej z polityką monetarną ECB oraz sporów pomiędzy krajami członkowskimi, co przyniosło osłabienie wspólnej waluty, zatrzymane dopiero w 2000 r. wraz z interwencją banków centralnych. Po ataku terrorystycznym na USA 11 września 2001 r. euro, podobnie jak frank szwajcarski i złoto, zaczęło być postrzegane jako tzw. bezpieczna przystań. Po tym wydarzeniu rozpoczęła się trwająca do dziś fala wyprzedaży dolara na światowych rynkach. W latach 80-tych i 90-tych postęp technologiczny, rozwój komputerów oraz nowoczesne systemy informacyjne pozwoliły na szybki wzrost rynków walutowych. Wraz z popularyzacją internetu oraz liberalizacją w zakresie globalnych prze- pływów kapitałowych możliwość inwestowania na rynkach walutowych stała się dostępna dla inwestorów na całym niemal świecie. W roku 1989 średnie dzienne obroty na rynkach walutowych wyniosły 590 mld USD, w 1995 r. było to już 1,19 bln USD. W kwietniu 2004 r. średnie dzienne obroty na światowych rynkach walutowych wyniosły 1,90 bln USD. Do wzrostu płynności w ostatnich latach przyczyniło się rosnące zaintereso-wanie ze strony inwestorów, postrzegających waluty jako alternatywę dla papierów wartościowych, swój udział miały także fundusze typu asset management oraz fundusze hedgingowe. W 2004 r. naj-bardziej popularną walutą był dolar, stanowiący stronę 89% wszystkich transakcji, udział euro wyniósł 37%, jen japoński uczestniczył w 20% transakcji a funt brytyjski w 17%. Najbardziej płynnym światowym rynkiem był EUR/USD, na którym skoncentrowało się 28% całkowitego wolumenu, następnie USD/JPY 17%, udział rynku GBP/USD wyniósł 14%. Największym centrum obrotu walutowego była Wielka Brytania, w której wolumen zawartych transakcji stanowił 31% obrotów, następnie USA odpowiedzialne za 19%, następne kraje osiągnęły udział: Japonia - 8%, Singapur - 5%, Niemcy - 5%, Hong Kong - 4%, Australia - 3%, Szwajcaria - 3% oraz Francja - 3%. 8
3.2. Uczestnicy i struktura światowego rynku walutowego Rynek walutowy stanowi największy i najbardziej płynny rynek świata, którego dzienne obroty przekraczają trzykrotnie łączne obroty amerykańskiego rynku akcji i obligacji. Globalny charakter rynku sprawia, iż handel prowadzony jest na przez całą dobę, od początku sesji azjatyckiej w poniedziałek do końca sesji amerykańskiej w piątek. Rynek walutowy jest zdecentralizowany, jako rynek Over The Counter w mniejszym stopniu podlega ustandaryzowanym regulacjom niż giełdowe rynki papierów wartościowych. Na transakcje na rynku walutowym składają się obroty z transakcji natychmiastowych (spot, rozliczanych w ciągu 2 dni od transakcji) i rynku terminowego giełdowego (futures) i pozagiełdowego (forward, swap, opcje i CFD). Transakcje zawierane są zarówno na rynku międzybankowym pomiędzy największymi instytucjami finansowymi, jak i na rynku detalicznym tu obrót jest prowadzony pomiędzy bankiem a rządami, przedsiębiorstwami oraz klientami indywidualnymi. Dla potrzeb tego opracowania przyjęty zostanie podział uczestników rynku walutowego zaproponowany przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych w raporcie dotyczącym rynku forex. Najbardziej aktywną grupę uczestników rynku stanowią największe instytucje finansowe banki komercyjne i inwestycyjne, uczestniczące bezpośrednio w obrocie na rynku międzybankowym. Tego rodzaju instytucje zawierają transakcje zarówno na własny rachunek, jak i w imieniu największych korporacji, rządów i innych instytucji finansowych. Obroty generowane przez rynek międzybankowy na początku 2004 r. wynosiły dziennie średnio 936 mld USD, stanowiąc tym samym 53% całkowitego wolumenu. W 1995 r. dzienne obroty wynosiły 728 mld USD, od tego momentu widoczny jest jednak spadek udziału tego rodzaju instytucji w sumarycznych obrotach, co można tłumaczyć rosnącą aktywnością mniejszych instytucji finansowych. Wśród największych uczestników rynku walutowego można wymienić takie banki jak Citibank, Chase Manhattan Bank, Societe Generale, JPMorgan, Barclays. Grupę, która zanotowała największy wzrost aktywności na rynku walutowym w ostatnich latach stanowią mniejsze instytucje finansowe banki komercyjne i inwestycyjne, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, fundusze walutowe, fundusze rynku pieniężnego, firmy leasingowe oraz instytucje ubezpieczeniowe. W 1995 r. transakcje zawierane przez podmioty tej grupy z największymi bankami stanowiły 20% całkowitego wolumenu, osiągając wartość 230 mld USD dziennie. W 2004 r. było to już 585 mld USD, a udział w całkowitych obrotach na rynku wzrósł do 33%. Kolejną grupę uczestników rynku walutowego stanowią instytucje niefinansowe. Można do niej zaliczyć rządy, instytucje publiczne, przedsiębiorstwa oraz inwestorów indywidualnych. W 1995 r. obroty generowane w transakcjach zawieranych przez te podmioty stanowiły 16% całkowitego wolumenu, osiągając wartość 179 mld USD dziennie. W 2004 r. udział w transakcjach spadł wprawdzie do 14%, dzienny wolumen wzrósł jednak do 252 mld USD. Kluczową rolę w funkcjonowaniu walutowego rynku międzybankowego odgrywają brokerzy. Firmy takie jak Prebon 9
Yamane, Tullet Liberty czy ICAP pełnią funkcję pośredników na rynku, kojarząc ze sobą obie strony transakcji lub działając jako market makerzy, dokonujący transakcji z klientami. Wolumen transakcji prowadzonych dziennie przez ICAP, powstały w 1999 r. z połączenia firm Garban oraz Intercapital przekracza 700 mld USD, z czego znacząca część przypada na rynek walutowy. W obrocie na rynku walutowym uczestniczą inwestorzy umiejscowieni w praktyce we wszystkich gospodarkach rynkowych świata. Globalny charakter rynku sprawia, iż notowania prowadzone są nieprzerwanie w ciągu doby w każdy dzień roboczy. Handel w godzinach nocnych czasu warszawskiego prowadzony jest w ramach sesji azjatyckiej największy udział ma tu rynek japoński, Hong Kong, Australia i Nowa Zelandia. Nad ranem zaczyna się sesja w Londynie oraz strefie europejskiej. Przed zakończeniem sesji europejskiej rozpoczynają się notowania w USA i Kanadzie, które zamykają dobowy cykl rynku. Najwyższa aktywność uczestników notowana jest w momencie łączenia się rynków pomiędzy godziną 7 8 czasu GMT oraz 13 16 czasu GMT. 3.3. Historia polskiego rynku walutowego Podstawą dla utworzenia polskiego rynku walutowego była dokonana w 1989 r. transformacja ustrojowa. Przygotowany przez rząd program stabilizacyjny obok liberalizacji systemu cenowego, przy jednoczesnym ograniczeniu inflacji zakładał także dążenie do wprowadzenia wymienialności kursu złotego. Przyjęta 1 stycznia 1990 r. Ustawa o prawie dewizowym wprowadziła wewnętrzną wymienialność polskiej waluty, przy stałym kursie 1 USD = 9500 zł. Od 16 maja 1991 r. kurs złotego był sztywno określony wobec koszyka walut o stałych proporcjach. Ze względu na wysoki poziom inflacji takie rozwiązanie nie mogło być jednak utrzymane długo. W dniu 14 października wprowadzony został system urzędowej, codziennej dewaluacji kursu wobec przyjętego wcześniej koszyka walut. Początkowo skala dewaluacji wynosiła 1,8% miesięcznie, poziom ten był jednak stopniowo zmniejszany. Skład koszyka walut został zmieniony w dniu 1 stycznia 1999 r., od tego momentu struktura zakładała 55% udział euro oraz 45% dolara amerykańskiego. Szybki rozwój międzybankowego rynku walutowego był możliwy dzięki wejściu w życie w styczniu 1992 r. rozporządzenia prezesa Narodowego Banku Polskiego na mocy którego w transakcjach z uczestnictwem banku kursy walut mogły odbiegać o +/- 2% od oficjalnych kursów NBP. Do połowy 1993 r. liczba banków uprawnionych do zawierania transakcji walutowych wzrosła do 60. Obrót walutami odbywał się w tym okresie głównie na rynku międzybankowym oraz kantorowym. Istotny wpływ na płynność rynku miała wprowadzona 10 grudnia 1995 r. liberalizacja prawa dewizowego, znosząca obowiązek odsprzedaży dewiz przez niefinansowe jednostki gospodarcze. Nowe prawo pozwoliło także tej grupie podmiotów na posiadanie rachunków walutowych w uprawnionych bankach. Złoty został uznany za walutę wymienialną przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy w dniu 1 czerwca 1995 r., prawdziwa integracja polskiego rynku walutowego z rynkami międzynarodowymi była jednak możliwa dopiero od 10
stycznia 1999 r. dzięki dalszej liberalizacji polskiego Pra- wa Dewizowego. Od 16 maja 1995 r. kurs złotego został częściowo upłynniony, zakres wahań określono początkowo jako odchylenie o +/- 7% od centralnego parytetu. W dniu 26 lutego 1998 r. przedział ten został rozszerzony do +/- 10%, następnie 29 października 1998 r. przyjęto zakres +/- 12,5%, aby 25 marca 1999 r. ustalić zakres możliwego odchylenia jako +/- 15%. Kamieniem milowym dla rozwoju rynku było uwolnienie kursu złotego, które miało miejsce w dniu 12 kwietnia 2000 r. Do dziś jednak jako wskaźnik określający względną siłę złotego przyjmuje się ostatni, ustalony 11 kwietnia poziom parytetu. Kurs USD/PLN wyznaczony był tego dnia na 4,3806 zł z udziałem 45% w koszyku, EUR/PLN określony był jako 4,2196 zł, z udziałem 55%. Rosnący zakres wahań kursów walutowych stanowił coraz większe zagrożenie dla przedsiębiorstw prowadzących handel zagraniczny. Dążenie do zabezpieczenia ryzyka kursowego stanowiło jeden z filarów rozwoju rynku walutowych instrumentów pochodnych transakcji forward, opcji oraz swapów walutowych. Istotne znaczenie w strukturze obrotów zyskał tym samym rynek detaliczny. Dynamikę rozwoju rynku walutowego w Polsce odzwierciedla stały wzrost płynności. Średnia wartość dziennych obrotów kształtowała się w 1994 r. w przedziale 300 mln 350 mln USD. W 1995 r. było to już ponad 400 mln USD. Rok 1996 przyniósł wzrost obrotów do ponad 600 mln USD dziennie. Na początku dominujący udział w strukturze obrotów miały transakcje natychmiastowe. Rozwój instrumentów pochodnych sprawił, iż dzienna wielkość wolumenu transakcji wzrosła w 1998 r. do 1,7 mld USD, a w 2001 r. było to już 2,6 mld USD. W roku 2004 r. nominał dziennych transakcji na rynku spot, forward outright oraz FX SWAP osiągnął poziom 6,4 mld USD. Standardowa wielkość transakcji na polskim rynku wynosi obecnie 3 mln jednostek waluty bazowej. W handlu elektronicznym w 2004 r. podstawową jednostką obrotu był 1 mln. Rosnące znaczenie w strukturze obrotu zyskuje rynek EUR/ PLN. W 2004 r. udział tego rynku w transakcjach zawieranych przez banki z klientami osiągnął poziom 64%. Transakcje na rynku USD/PLN stanowiły 31% wolumenu. Odwrotne proporcje utrzymują się jednak w handlu międzybankowym, tam rynek USD/PLN ma 76% udział w transakcjach związanych z polską walutą. Ważnym momentem dla rynku walutowego było wejście w życie z dniem 1 października 2002 r. uchwalonej przez Sejm 27 lipca ustawy o Prawie Dewizowym, która pozwala polskim rezydentom na dokonywanie inwestycji na zagranicznych rynkach kapitałowych. Z punktu widzenia inwestora indywidualnego oznacza to swobodny dostęp do działających na światowym rynkach elektronicznych platform transakcyjnych, oferujących możliwość udziału w handlu na rynkach walutowych na warunkach dostępnych dotąd dla banków, brokerów oraz największych klientów instytucjonalnych. 11
3.4. Uczestnicy krajowego rynku walutowego Wśród uczestników polskiego rynku walutowego można wyróżnić banki, brokerów, przedsiębiorstwa oraz inwestorów indywidualnych. Banki pełnią funkcję animatorów rynku, oferując możliwość zawarcia transakcji po proponowanych przez siebie cenach. W 2002 r. obroty generowane przez 5 najbardziej aktywnych banków stanowiły ok. 60% wolumenu zawieranych transakcji. Rosnące znaczenie zyskują także podmioty zagraniczne. W 2001 r. zagraniczne banki uczestniczyły w transakcjach opiewających na ok. 52% całego wolumenu. Postępujący proces integracji polskiego rynku finansowego z rynkami międzynarodowymi sprawia, iż trend ten może się utrzymać. Wraz ze stopniową liberalizacją prawa dewizowego od początku lat 90-tych malała rola Narodowego Banku Polskiego w kształtowaniu polityki kursowej. Utrzymywanie sztywnego kursu walutowego wymagało ze strony NBP prowadzenia operacji sterylizacji. Uwolnienie notowań złotego sprawiło, iż jedynymi instrumentami oddziaływania na kursy walutowe przez władze centralne stały się interwencje na wolnym rynku oraz polityka monetarna. Brokerzy pełnią funkcję pośredników na rynku, kojarząc ze sobą oferty obu stron transakcji. Na polskim rynku od poło- wy lat 90-tych obecni są najwięksi światowi brokerzy, tacy jak Prebon Yamane, Tullet Liberty czy ICAP. Na rynku międzybankowym działają także brokerzy, których siedziby znajdują się poza granicami kraju. Wraz z liberalizacją prawa dewizowego od 1 października 2002 r. dla osób fizycznych w Polsce dostępna stała się także oferta detalicznych brokerów walutowych, działających na światowych rynkach. Rozwój nowoczesnych technologii sprawia, iż warunki oferowane dla klientów indywidualnych są zbliżone do warunków rynku międzybankowego. Instytucje niefinansowe obok inwestorów indywidualnych tworzą rynek klientowski. Międzynarodowa wymiana towarowa i związane z nią przepływy walutowe w warunkach płynnego kursu walutowego stanowią źródło ryzyka kursowego. Dążenie do ograniczenia tego ryzyka poprzez zabezpieczenie kursu tzw. hedging stanowi jeden z głównych motywów uczestnictwa eksporterów na rynku. Konieczność realizacji płatności w obcych walutach oraz realizacja zagranicznych przychodów przez importerów i eksporterów wpływają na popularność transakcji typu spot na linii bank - przedsiębiorstwo. Zabezpieczanie długoterminowych zobowiązań kredytowych przez przedsiębiorstwa jest realizowane coraz częściej poprzez transakcje fx swap. Udział przedsiębiorstw w obrotach na rynku walutowym stale rośnie, pewnym zagrożeniem może być tu jednak akcesja Polski do strefy euro. Motywem zawierania transakcji przez przedsiębiorstwa często jest także czynnik spekulacyjny. Klienci indywidualni stanowią najmniejszą pod względem generowanych obrotów grupę uczestników rynku. Wraz z wprowadzeniem wewnętrznej wymienialności złotego krajowe osoby fizyczne zyskały swobodę w operacjach wymiany walut, co dało podstawę do rozwoju rynku kantorowego. Działalność kantorów w praktyce zastąpiła funkcjonujący wcześniej czarny rynek. 12
Rozwój sektora bankowego stworzył także możliwość inwestowania za pośrednictwem banku w ramach rachunków typu private banking, możliwość taka dostępna jest jednak tylko dla klientów dysponujących znacznymi środkami finansowymi. Niepowodzeniem zakończyła się próba popularyzacji walutowymi kontraktami futures na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Wysokie koszty transakcji oraz niska płynność notowanych tam pochodnych instrumentów walutowych sprawiły, iż instrumenty te cieszą się zainteresowaniem stosunkowo niewielkiej grupy inwestorów. Ważnym momentem rozwoju rynku detalicznego było udostępnienie z dniem 1 października 2002 r. osobom fizycznym możliwości swobodnego inwestowania na światowych rynkach. Niskie wymagania depozytowe, konkurencyjny wobec rynku giełdowego futures koszt transakcji oraz wysoka płynność obrotu oferowana przez polskich i międzynarodowych brokerów detalicznych otworzyły drogę do popularyzacji rynku walutowego wśród rosnącej grupy inwestorów indywidualnych. 13
4. Rynki towarowe czyli nie tylko koncerny mogą zarabiać na ropie Rynek towarowy, a w szczególności ceny ropy naftowej, złota, srebra, a także metali przemysłowych takich jak miedź, cynk, aluminium od wielu miesięcy znajdują się w centrum zainteresowań inwestorów. To właśnie trwająca od 4 lat surowcowa hossa, która w tym roku nabrała zawrotnego tempa, spowodowała znaczące wzrosty wartości akcji spółek surowcowych na GPW. W rytm kolejnych zmian cen towarów i projekcji światowego zapotrzebowania falują notowania i prognozy zysków spółek działających w obszarach surowcowych. Handel ropą poważna sprawa Największe obroty osiąga handel ropą naftową, gdyż jest to surowiec o znaczeniu strategicznym dla gospodarki. Handel ropą naftową i produktami pochodnymi takimi jak benzyna czy olej opałowy odbywa się zasadniczo na całym świecie, istnieją jednak główne ośrodki obrotu, mające podstawowy wpływ na kształtowanie się globalnych cen surowca są to giełdy towarowe w Nowym Jorku, Londynie i Singapurze. Spośród niemal 1500 znanych odmian ropy naftowej, różniących się zawartością siarki i gęstością, o cenach na stacjach benzynowych decydują notowania cen odmian wzorcowych wydobywanej spod dna Morza Północnego ropy Brent, na którą dokonuje się transakcji na rynku londyńskim (International Petroleum Exchange) oraz ropy WTI (West Texas Intermediate), będącej punktem odniesienia dla cen pozostałych odmian ropy na rynku amerykańskim. Na nowojorskiej giełdzie towarowej NYMEX handluje się mimo to odmianą ropy o zawartości siarki mniejszej niż 0,5%, nazywaną lekką, słodką ropą. A jak to z miedzią bywa... Coraz większa dostępność rynku towarowego dla inwestorów oraz silne trendy występujące na tym rynku czynią go coraz bardziej interesującym dla inwestorów. Zainteresowanie to jest szczególnie widoczne na przykładzie rynku miedzi fundusze inwestycyjne, poszukujące na rynku surowcowym wyższych niż w przypadku akcji czy obligacji stóp zwrotu były w maju 2006 w posiadaniu kontaktów terminowych opiewających nawet na dostawę 465 tysięcy ton miedzi stanowiłoby to trzykrotną wartość łącznych poziomów zapasów giełdowych metalu w Londynie, Nowym Jorku i Szanghaju. Spekulacyjny kapitał wywindował cenę miedzi do nigdy nie notowanych poziomów. Zwyżkę cen wspierał niski poziom zapasów oraz obawy przed możliwymi zakłóceniami w dostawach surowca. Przemysł metalami stoi Podobnie kształtuje się sytuacja na rynku pozostałych metali przemysłowych, takich jak: cynk, nikiel, ołów, aluminium, ruda żelaza. Rosnące na fali surowcowej hossy ceny są odpowiedzią rynku na niski stan zapasów oraz obawy o wystąpienie niedoboru surowca na rynku. Jednocześnie ożywienie gospodarcze sprawia, że zapotrzebowanie na surowce wzrasta. Rekordowo wysokie ceny metali sprawiają, że część przedsiębiorstw skłania się do poszukiwania ich substytutów. 14
Z drugiej jednak strony metale dzięki rozwijającej się technologii znajdują coraz to nowsze zastosowania, w związku z czym popyt na nie rośnie. Rozwiązanie konwencjonalne złoto W celu ochrony kapitału przed inflacją inwestorzy zwracają swoją uwagę w lokowanie części posiadanych środków w metale szlachetne, w tym złoto, srebro, platynę. Złoto jest kruszcem, który powszechnie uważany jest za najbezpieczniejszą lokatę przechowującą wartość pieniądza w czasie. Jest cenione przez inwestorów jako doskonałe zabezpieczenie posiadanego majątku przed bessą na rynkach giełdowych, kryzysem gospodarczym, politycznym, inflacją oraz wahaniami kursów walut. Czynniki te, negatywnie oddziałujące na wartość akcji, obligacji czy innych instrumentów finansowych nie wpływają na obniżenie wartości złota. Złoto jest metalem, który od dawien dawna uważany jest za lokatę oszczędności o wysokim poziomie bezpieczeństwa. W celach oszczędnościowych (jako lokata na czarną godzinę ) złoto jest nabywane w postaci sztab lub sztabek. Przetworzone w postaci monet lub medali posiada znaczną wartość kolekcjonerską wtedy, gdy zakupimy okazy z serii limitowanych. W dłuższym okresie czasu zazwyczaj stanowi to bardzo rentowną lokatę kapitału, a wartość kolekcjonerska znacznie przewyższa wartość kruszcu, z którego wykonane są okazy. Na świecie znajduje się wiele ośrodków handlu złotem, jednak za najważniejsze uważa się rynki w Londynie, Nowym Jorku i Zurychu. Istotne z punktu widzenia wolu- menu obrotu są również Stambuł, Tokyo, Sydney, Hong Kong, Singapur, Dubaj. Złotem, jako metalem, handluje się głownie na rynku pozagiełdowym, na giełdach natomiast notowane są walory firm zajmujących się produkcją złota oraz zawierane są transakcje na różnych instrumentach finansowych głównie kontraktach terminowych (futures) i opcjach. Popyt na złoto determinuje kilka czynników. Jest ono przede wszystkim wykorzystywane w branży jubilerskiej (największy popyt zgłaszają jubilerzy z Dalekiego Wschodu), przemyśle elektronicznym i lotniczym, jak również w stomatologii. Zapotrzebowanie na ten kruszec zgłaszają szybko rozwijające się gospodarki azjatyckie (Chiny, Indie), których banki centralne w celu dywersyfikacji rezerw chcą podwoić swoje pozycje w złocie. Kolejną przyczyną zwiększonego za- interesowania żółtym metalem jest popyt ze strony funduszy hedgingowych, dla których alokacja środków w złoto jest sposobem na różnicowanie portfela inwestycyjnego. Dywersyfikacja portfela inwestycyjnego polega na takim wyborze jego elementów, by optymalizować stopę zwrotu, jednocześnie ograniczając ryzyko. Złoto jest bardzo dobrym składnikiem portfela inwestycyjnego, gdyż czynniki, które mają wpływ na jego cenę na światowych rynkach są odmienne od tych, które wpływają na ceny aktywów finansowych, co sprawia, że ulokowanie 5-10% kapitału w złoto może w znacznym stopniu ograniczyć ryzyko portfela inwestycyjnego. Jeśli nie złoto to srebro Rzadkością na rynku jest, aby ceny złota i srebra poruszały się w innych kierunkach. Ponieważ podaż srebra jest dużo wyższa niż złota, jego cena jest wielokrotnie niższa. Jednakże w tym roku za sprawą oczekiwań co do zwiększonego zapotrzebowania na ten kruszec ze strony pierwsze- 15
go funduszu typu ETF, który specjalizować się będzie w lokowaniu kapitału w metal, srebro drożało praktycznie z dnia na dzień. Mimo większej od złota dostępności dynamika wzrostów cen srebra była w szczytowym okresie hossy dużo wyższa. Również ze strony przemysłu jubilerskiego zauważyć można zwiększone zainteresowanie zakupami srebra, ze względu na to, że w porównaniu do cen innych metali szlachetnych, cena srebra jest relatywnie niska. Kurczy się natomiast możliwość wykorzystania srebra w przemyśle fotograficznym. Za sprawą coraz bardziej dostępnej fotografii cyfrowej coraz mniej osób korzysta z tradycyjnych filmów fotograficznych, przy produkcji których wykorzystywane są związki srebra. Metal ten jednak, podobnie jak złoto, traktowany jest często przez inwestorów jako zabezpieczenie na wypadek wystąpienia kryzysów politycznych i gospodarczych oraz wzrostu inflacji. Większość handlu odbywa się na rynku pozagiełdowym, działającym 24 godziny na dobę, w którym centralne miejsce zajmuje Stowarzyszenie Londyńskiego Rynku Kruszców (London Bullion Metal Association). Londyn jest głównym ośrodkiem transakcji z dostawą natychmiastową. Największy obrót srebrem w transakcjach terminowych notuje się z kolei na giełdzie towarowej w Nowym Jorku, dużymi ośrodkami handlu są również giełdy w Zurychu, Chicago i Hongkongu. Swoje własne ceny publikuje również mieszcząca się w Nowym Jorku firma specjalizująca się w obróbce metali szlachetnych Handy&Harman. Dla koneserów platyna i pallad Kolejnym, wzbudzającym zainteresowanie inwestorów metalem szlachetnym, jest platyna. Biżuteria wykonana z tego kruszcu jest szczególnie popularna w Japonii i Chinach, stąd za sprawą wzrostu gospodarczego na Dalekim Wschodzie, zwiększone zainteresowanie jubilerów zakupami tego metalu. Jednak spośród metali szlachetnych platyna wyróżnia się tym, że ma największe zastosowanie przemysłowe jest ona stosowana w branży motoryzacyjnej do produkcji katalizatorów w samochodach z silnikiem diesla. W związku z utrzymującymi się wysokimi cenami paliw, samochody tego typu stają się coraz bardziej popularne wśród użytkowników. Głównym ośrodkiem zawierania transakcji spot na platynę jest Londyn (The London Platinum and Palladium Market). Pallad uważany jest za siostrzany metal platyny, który mimo iż uważany jest za metal przemysłowy, posiada podobne właściwości i wykorzystywany jest przed producentów samochodów jako mniej kosztowny substytut platyny. Inwestycje towarowe, dotychczas postrzegane przez inwestorów jako domena wielkich producentów lub graczy inwestycyjnych, w miarę rozwoju Internetu i globalizacji rynków, stają się realną alternatywą dla inwestorów indywidualnych. Towary przestają być opcją wyboru trzeciego planu, stają się poważną propozycją inwestycyjną, odzwierciedlając rynko- we trendy i realnie wpływając na wycenę rynków kasowych. Warto czerpać profity ze zmian cen surowców nie liczyć na podział zysków pośredników. Indywidualni inwestorzy stają się poważnymi graczami na rynku. 16
5. Kontrakty Różnic Kursowych 5.1. Kurs natychmiastowy a kurs terminowy realizacji transakcji Instrumenty finansowe lub wszelkie inne dobra posiadające wartość dla stron potencjalnej transakcji można wycenić podając deklarowaną ilość innych dóbr oferowanych w zamian. Najczęściej w zamian oferowany jest pieniądz towar uniwersalny, wymienialny na wszystko. Tak ustalona cena zwana kursem w przypadku instrumentów finansowych - jest podstawą transakcji. Informacje o cenach mogą być prezentowane inwestorom w formie ceny/kursu ostatniej zawartej transakcji (tak dzieje się na giełdach, gdzie ceny kolejnych transakcji dają nam wykres notowań danego papieru wartościowego w trakcie sesji). W przypadku walut kwotowania zawierają zwykle dwie ceny: cenę kupna (bid) oraz cenę sprzedaży (ask, offer), czyli propozycje po jakiej cenie firma finansowa lub działający za jej pośrednictwem inwestorzy są skłonni odpowiednio kupić lub sprzedać daną walutę. Podobnie prezentowana jest oferta kupna i sprzedaży innych dóbr np. towarów czy akcji. Pozagiełdowe biuro maklerskie pełni rolę animatora/market makera dokonując transakcji z klientami lub kojarząc zlecenia. Różnica pomiędzy ceną kupna i sprzedaży stanowi tzw. spread. Wielkość spreadu zależy przede wszystkim od płynności rynku, zmienności oraz sytuacji rynkowej. W odniesieniu do pojedynczej transakcji wysokość spreadu może uwzględniać inne czynniki np. segment rynku, wartość nominalną transakcji, opcję fizycznej dostawy waluty czy też ryzyko strony transakcji. Różnica formy podawania kursów wynika z odmiennej filozofii działania podmiotów na rynku giełdy i giełdowe biura maklerskie działające jako pośrednik przekazujący zlecania, pobierają od inwestorów prowizje od zrealizowanych zleceń (które uszczuplają zyski lub powiększają stratę inwestora). Rynek pozagiełdowy z kolei koncentruje się na spreadzie czyli różnicy oferowanych cen kupna i sprzedaży, podobnie jak kantor nie ma tu dodatkowych opłat za zlecenia, jest natomiast różnica cen kupna i sprzedaży. Na przykładzie walut pokażemy zależności między cenami/kursami w przypadku transakcji wymiany realizowanymi natychmiast a odłożonymi w czasie, w określonym terminie. Kurs walutowy można określić jako wyrażoną w walucie kwotowanej wartość jednostki waluty bazowej. Walutą bazową nazywana jest waluta, której symbol występuje jako pierwszy dla danej pary, druga waluta określana jest jako waluta kwotowana. Przykładowe kwotowania kursów walutowych Symbol Waluta bazowa Waluta kwotowana Cena kupna Cena sprzedaży EURUSD Euro Dolar amerykański 1,33982 1,33992 GBPUSD Funt brytyjski Dolar amerykański 1,55950 1,55969 USDJPY Dolar amerykański Jen japoński 98,48600 98,50000 17
USDCHF Dolar amerykański Frank szwajcarski 1,23466 1,23486 EURCAD Euro Dolar kanadyjski 1,40125 1,40180 AUDNZD Dolar australijski Dolar nowozelandzki 1,15255 1,15339 USDPLN Dolar amerykański Złoty polski 3,17830 3,18000 W przypadku walut najczęściej podawane są kursy natychmiastowe/spot (tabela powyżej), według których można dokonać w danym momencie transakcji wymiany walut (choć tak naprawdę rozliczenie transakcji następuje w ciągu dwóch dni roboczych). Oprócz kursów spot serwisy informacyjne podają również kursy terminowe. Kurs terminowy to kurs, po którym w danym momencie można dokonać transakcji wymiany walut z terminem rozliczenia w określonym momencie w przyszłości. Kursy terminowe podawane są na standardowe daty waluty np. tygodniowy, trzy lub sześciomiesięczny kurs terminowy (symbole odpowiednio 1W, 3M i 6M). Z reguły kursy terminowe kwotowane są jako punkty swapowe, które należy dodać do bieżącej ceny natychmiastowej. Zależność pomiędzy kursem terminowym a kursem natychmiastowym Kursy terminowe pozostają w ściśle określonej relacji z kursami natychmiastowymi. Relacja ta musi być w każdym momencie zachowana, w przeciwnym razie możliwe byłoby dokonanie arbitrażu (wykorzystanie różnicy cen tego samego dobra na różnych rynkach) a zatem natychmiastowe osiągnięcie zysku bez ponoszenia ryzyka inwestycyjnego. Kalkulacja kursu terminowego następuje wg poniższego wzoru: K T = K S * 1 + (R T * t T ) 1 + (r T * t T ) K T kurs terminowy K S kurs spotowy t liczba dni do daty rozliczenia kontraktu T liczba dni w roku (np.: dla PLN,GBP 365, a dla EUR, USD 360) R t stopa procentowa w okresie t dla waluty krajowej/kwotowanej w skali roku r t stopa procentowa w okresie t dla waluty obcej/bazowej w skali roku Jak zatem wynika z powyższego wzoru kurs terminowy zależy od stóp procentowych na rynku pieniężnym dla danych walut oraz terminu na jaki oblicza się kurs. Poniższy przykład pozwoli na lepsze zrozumienie zapisanej wcześniej formuły. 18
Przykład: Dealer został zapytany o kurs kupna EURPLN z datą rozliczenia za trzy miesiące. Obecnie kurs EURPLN wynosi 3.9200 3.9250, oprocentowanie dla trzymiesięcznych depozytów wynosi: WIBOR 3M: 4.00% - 4.10% EURIBOR 3M: 3.00% - 3.10% Gdyby transakcja miała zostać przeprowadzona to dealer w celu zabezpieczenia powstałej pozycji będzie musiał już dziś dokonać kupna euro, finansując powstałą pozycję w złotych. Koszt zaciągniętej pożyczki w PLN wyniesie 4.10%, natomiast oprocentowanie 3M lokaty w EUR wyniesie 3.00%. Kurs natychmiastowy kupna EURPLN wynosi 3.9250. Po pod- stawieniu ww. wartości do wzoru otrzymamy kurs terminowy trzymiesięczny na poziomie 3.9357 PLN. Jeżeli zależność pomiędzy kursem terminowym a kursem natychmiastowym nie będzie dotrzymana możliwy jest tzw. arbitraż procentowy. W przypadku gdyby dealer zakwotował niższy kurs od otrzymanego na podstawie wzoru, inwestor będący drugą stroną transakcji dokonałby sprzedaży euro na rynku oraz kupił euro z dostawą za trzy miesiące. Korzyści wynikające z posiadania waluty o wyższym oprocentowaniu przewyższyłyby stratę wynikającą z różnicy pomiędzy kursem natychmiastowym a kursem terminowym. Zatem kurs 3.9357 stanowi minimalny poziom jaki zostanie zaoferowany drugiej stronie. Przykład: Dealer został zapytany o kurs kupna USD z datą rozliczenia za trzy miesiące. Obecnie kurs USD- PLN wynosi 3.0800 3.0850, oprocentowanie dla trzymiesięcznych depozytów wynosi: WIBOR 3M: 4.00 % - 4.10 % LIBOR USD 3M: 5.50 % - 5.55 % Wykorzystując podany powyżej wzór, łatwo obliczyć kurs terminowy trzymiesięczny. Dla powyższych danych wyniesie on 3.0743 PLN. Jak pokazuje przykład z EURPLN kurs terminowy jest wyższy od kursu spot, natomiast w przypadku USDPLN kurs terminowy jest niższy od kursu natychmiastowego. Te różnice łączą się z pojęciem tzw. punkty swapowe. Punkty swapowe stanowią różnicę pomiędzy kursem terminowym obliczonym na daną datę rozliczenia a kursem natychmiastowym. Jeżeli waluta bazowa jest niżej oprocentowana od waluty kwotowanej, kurs terminowy będzie wyższy od kursu natychmiastowego (jak w przykładzie EURPLN). W przeciwnym razie kurs terminowy będzie niższy od kursu spot, tak jak to ilustruje przykład USDPLN. 5.2. Kontrakt różnic kursowych charakterystyka instrumentu Walutowe kontrakty różnic kursowych należą do tzw. pochodnych instrumentów finansowych (derywaty). Oznacza to, że ich wartość zależy bezpośrednio od wartości instrumentu podstawowego. Instrumentami bazowymi mogą być praktycznie wszystkie mierzalne wielkości np. 19
waluty, towary, poziomy stóp procentowych czy poziomy indeksów giełdowych. Kontrakty Różnic Kursowych (tzw. CFD) zaliczane są do jednych z najprostszych instrumentów pochodnych. Ich historia jest dość krótka, jednak mimo to, ten instrument w ostatnim czasie rozwija się najszybciej z grupy derywatów. Został on wymyślony przez niezależny londyński dom maklerski Smith New Court. CFD jest to umowa z drugą stroną kontraktu o wymianę różnicy, która wystąpiła miedzy ceną otwarcia pozycji a jej zamknięciem. Ceny kontraktów różnic kursowych są lustrzanym odbiciem rzeczywistych notowań walut, akcji, towarów, dlatego oferują wszelkie korzyści, jakie wynikają z handlu instrumentami bazowymi opiewającymi na te instrumenty. Podobnie jak pozostałe pochodne instrumenty finansowe, kontrakty różnic kursowych wykorzystują w dużym stopniu działanie dźwigni finansowej zawarcie transakcji oznacza zaangażowanie środków stanowiących jedynie cześć jej nominalnej wartości. Dzięki temu otwarcie znacznych pozycji wymaga z reguły posiadania niewielkich środków, traktowanych jako depozyt zabezpieczający służący rozliczeniu kontraktu. Należy pamiętać, że wysokość depozytu odzwierciedla zmiany nominalnej wartości pozycji, dlatego też powinna być stale monitorowana. Kontrakty różnic kursowych wykorzystywane są do zawierania zarówno transakcji spekulacyjnych oraz zabezpieczających i stają się coraz bardziej popularnym instrumentem wśród inwestorów na rynkach pozagiełdowych. Podstawowe zalety KRK to bardzo niskie koszty transakcyjne, wysoka płynność oraz możliwość korzystania ze znacznej dźwigni finansowej. Specyfika kontraktów różnic kursowych: standaryzacja kontrakty mają określoną wartość nominalną. W przypadku XTB opis kontraktów znajduje się w tabeli specyfikacji instrumentów finansowych. Możliwe jest zawieranie transakcji na kilka kontraktów jaki i na dziesiąte (od 0,1) ich części. brak fizycznej dostawy rozliczeniu podlega wyłącznie różnica pomiędzy kursami otwarcia i zamknięcia pozycji w kontrakcie ponieważ sam kontrakt jest rozliczany gotówkowo. Rozliczenie następuje w momencie zamknięcia pozycji. możliwość korzystania z tzw. dźwigni finansowej depozyt potrzebny do kupna lub sprzedaży kontraktu wynosi z reguły od 0,5% dla kontraktów walutowych, 1,5% w przypadku instrumentów opartych o towary, 1% dla indeksów. elastyczność brak określonej daty rozliczenia. Rozliczenie następuje w momencie zamknięcia pozycji. Pozycja w kontrakcie może być rolowana nawet przez rok. kwotowania według cen natychmiastowych kurs, po którym dokonuje się kupna/sprzedaży kontraktu to aktualny kurs natychmiastowy z rynku międzybankowego. rolowanie pozycji na bazie dziennej przetrzymanie pozycji na dzień następny wiąże się ze skorygowaniem pozycji walutowej o punkty swapowe. wycena w czasie rzeczywistym wycena pozycji następuje w czasie rzeczywistym, zmiany wartości portfela następują wraz z uaktualnieniem kursu walutowego z uwzględnieniem naliczonych punktów swapowych. 20
5.3. Wycena kontraktów różnic kursowych Wycena kontraktów różnic kursowych następuje w czasie rzeczywistym. Zmiany wartości kontraktu odzwierciedlają: zmiany kursu instrumentu bazowego naliczone punkty swapowe (o północy każdego dnia) Ceny przedstawiają się następująco: SPRZEDAŻ/BID KUPNO/ASK EUR/PLN (GODZ. 15.00) 3,9025 3,9065 Inwestor o godzinie 15.00 dokonuje zakupu 3 kontraktów EUR/PLN po cenie 3,9065, czyli kupuje prawo do 300.000 EUR. Wysokość depozytu zabezpieczającego, która jest zablokowana na koncie wynosi: 1% * wartość nominalna kontraktu = 1% * 3 loty = 1% * 3 * 100.000 EUR = 3.000 EUR Przeliczając na PLN mamy: 3.000 EUR * 3,9065 = 11.719,5 PLN Inwestor obserwuje rynek i decyduje się, że o godzinie 20.00 zamyka otwartą długą pozycję, dokonuje tego po cenie 1,2387. SPRZEDAŻ/BID KUPNO/ASK EUR/PLN (GODZ. 20.00) 3,9195 3,9215 Jego zysk jest następujący: (3,9195-3,9065) * 3 * 100.000 = 3.900 PLN Jak pokazuje przykład, zakupu dokonujemy po cenie ASK, czyli wyższej natomiast sprzedajemy po cenie BID niższej. Ta różnica miedzy ceną BID i ASK nosi nazwę Spread. Stopa zwrotu z tej inwestycji wynosi: ( 3.900 / 11.719,5 ) * 100% = 33,28% Inwestor, który zakupiłby rzeczywiste 300.000 EUR osiągnąłby następującą stopę zwrotu: Wymagany kapitał do zakupu 300.000 EUR: 300.000 EUR * 3,9065 = 1.171.950 PLN Zysk wyniósłby tyle samo, co w przypadku kontraktu CFD, czyli 3.900 PLN. Stopa zwrotu: (3.900 / 1.171.350) * 100% = 0,3328% Porównując stopę zwrotu z inwestycji, w której zaangażowane były kontrakty różnic kursowych oraz stopę zwrotu inwestora kupującego 300.000 EUR łatwo zobaczyć efekt dźwigni finansowej 1:100. 21
Przykład: Inwestor oczekuje spadku wartości dolara amerykańskiego wobec franka szwajcarskiego. Ceny przedstawiają się następująco: SPRZEDAŻ KUPNO USD/CHF (GODZ. 9.00) 1,2526 1,2529 USD/PLN (GODZ. 9.00 ) 3,1090 3,1130 Inwestor o godzinie 9.00 dokonuje sprzedaży 2 kontraktów USDCHF po cenie 1.2526. Wysokość depozytu zabezpieczającego, która jest zablokowana na koncie wynosi: 1% * wartość nominalna kontraktu = 1% * 2 loty = 1% * 2 * 100.000 USD = 2.000 USD Przeliczając na PLN mamy: 2.000 USD * ((3,1090+3,1130)/2) = 6.222 PLN Inwestor obserwuje rynek i decyduje się, że o godzinie 16.00 zamyka otwartą krótką pozycję, dokonuje tego po cenie 1,2483. SPRZEDAŻ KUPNO USD/CHF (GODZ. 16.00) 1,2480 1,2483 CHF/PLN (GODZ. 16.00) 2,4840 2,4890 Jak pokazuje ten przykład, inwestor zarabia na spadku dolara amerykańskiego wobec franka szwajcarskiego. Inwestor dokonał sprzedaży po cenie BID niższej, a następnie zamknął pozycję po cenie ASK wyższej. Jego zysk jest następujący: (1,2526 1,2483) * 2 * 100.000 = 860 CHF W przeliczeniu na walutę depozytową mamy: 860 * ((2,4840 + 2,4890)/2) = 2.138,39 PLN Stopa zwrotu z tej inwestycji wynosi: (2.138,39/6.222) * 100% = 34,37%; Inwestor, który zakupiłby rzeczywiste 200.000 USD osiągnąłby następującą stopę zwrotu: Wymagany kapitał do zakupu 200.000 USD: 200.000 USD * ((3,1090+3,1130)/2) = 622.200 PLN Zysk wyniósłby tyle samo, co w przypadku CFD, czyli 2.138,39 PLN. Stopa zwrotu: (2.138,39/622.200) * 100% = 0,34% Również ten przykład pokazuje efekt dźwigni finansowej 1:100, jaki jest możliwy przy wykorzystaniu Kontraktów Różnic Kursowych. 22