Praca nadliczbowa w samorządzie Przemysław Wojnicz
Rozliczanie nadgodzin praca w godzinach nadliczbowych jest stałym, ale nietypowym elementem stosunku pracy w celu ochrony pracownika przed nadmierną jego eksploatacją przez pracodawcę ustawodawca zazwyczaj ściśle reglamentuje: warunki dopuszczalności pracy w godzinach nadliczbowych sposób rozliczania zwiększonego wymiaru pracy wartość świadczeń należnych za pracę w godzinach nadliczbowych
Rozliczanie nadgodzin cd. obowiązująca do 31 grudnia 2008 r. ustawa o pracownikach samorządowych nie normowała dopuszczalności pracy w godzinach nadliczbowych w związku z brzmieniem jej art. 31 ust. 1 polecanie pracy w godzinach nadliczbowych należało uznawać za zgodne z prawem tylko wtedy, gdy ziściły się warunki określone w art. 151 1 pkt 1 i 2 kp, a więc miały miejsce zdarzenia obiektywnie wymagające takiej pracy albo zaistniały szczególne potrzeby pracodawcy
Rozliczanie nadgodzin cd. poprzednio obowiązująca ustawa o pracownikach samorządowych nie normowała również zasad (sposobu i wartości świadczeń) rozliczania zwiększonego wymiaru pracy w godzinach nadliczbowych, w tej kwestii obowiązywało odesłanie do innych aktów prawnych zgodnie zatem z art. 24 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych pracownicy mianowani rozliczani byli na zasadach określonych w art. 30 ust. 2 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, a pozostali pracownicy samorządowi na zasadach ustalonych w art. 151 1, art. 151 2 i art. 151 4 kp, które precyzyjnie, ale niejednakowo traktowały pracowników samorządowych, wyróżniając w celach rozliczeniowych kategorię pracowników zarządzających
Projekty zmian w ostatecznie uchwalonej wersji uops uelastycznienie organizacji pracy osiągnięto przez: brak przepisów traktujących o systemie czasu pracy, w jakim pracodawca samorządowy może organizować pracę, a co za tym idzie, zastosowanie odesłania w art. 43 ust. 1 uops do kp czego mimo deklaracji, jak widać, nie udało się uniknąć i możliwość stosowania każdego przewidzianego w tym akcie systemu czasu pracy wyraźnie odmienne w porównaniu do kp uregulowanie dopuszczalności (warunków) zlecania pracy w godzinach nadliczbowych, przez uznanie jej za dozwoloną nawet w przypadku zwykłych potrzeb pracodawcy (art. 42 ust. 4 uops)
Projekty zmian cd. w żadnym z uzasadnień do projektów ustawy o pracownikach samorządowych ustawodawca nie deklarował, że zajmie się dotąd nieuregulowanymi w tym akcie zagadnieniami, a już na pewno nie planował kompleksowych regulacji w kolejnych projektach ustawy pojawiły się propozycje przepisu dotyczącego rozliczania pracy w godzinach nadliczbowych, ale brak było propozycji dotyczącej rozliczania pracy w święta, niedziele lub tzw. wolne soboty ustawodawca deklarował więc z jednej strony rezygnację z odesłań, natomiast z drugiej tworząc nowe regulacje znaczną grupę zagadnień pozostawił pod rządami kp, stosowanie odesłań okazało się więc konieczne
Obowiązujące przepisy w ostatecznie przyjętym brzmieniu art. 42 ust. 4 uops stanowi, że pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje według jego wyboru wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że wolny czas na wniosek pracownika może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu natychmiast po wejściu w życie tego przepisu okazało się, że jest on kontrowersyjny w tej części, w której określa rozmiar świadczenia pieniężnego należnego pracownikowi za pracę w godzinach nadliczbowych
Obowiązujące przepisy cd. rozbieżności występują w kwestii ustalenia podstaw, na jakich można by było wypłacać dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych pojawiają się opinie, że na podstawie uops pracownikowi za pracę w godzinach nadliczbowych nie należą się dodatki oraz że nie można ich przyznać na żadnej innej podstawie wydaje się bowiem, że art. 42 ust. 4 uops, regulujący rozliczanie pracy w godzinach nadliczbowych pracowników samorządowych, wyłącza w tym zakresie stosowanie art. 5 kp, który stanowi, że jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy kp stosuje się w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami pojawiają się również poglądy bardziej liberalne, z których wynika, na mocy odesłania do kp, względnie powołania się na Europejską Kartę Społeczną, możliwe jest ustanowienie takiego dodatku w regulaminie wynagradzania, za czym opowiedział się m.in. Departament Prawny Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
Opinia Departamentu Prawnego Kancelarii Prezesa Rady Ministrów dotycząca godzin nadliczbowych pracowników samorządowych Uregulowanie z art. 42 ww. ustawy o pracownikach samorządowych stanowi zasadę (za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje wyłącznie czas wolny albo wynagrodzenie), jednakże nie można wykluczyć sytuacji, iż pracodawca w regulaminie wynagradzania, o którym mowa w art. 39 ustawy, wprowadzi regulację związaną z za pracę w godzinach nadliczbowych, określając poziom tych dodatków na dowolnej wysokości w zależności od kondycji finansowej jednostki. Ustosunkowując się do dotyczącego określania limitu godzin nadliczbowych dla pracowników niepełnoetatowych, w ocenie Departamentu Prawnego, art. 151 5 kodeksu pracy stosuje się wyłącznie w przypadku wypłacania dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych zgodnie z pracy. W kwestii pracy w godzinach nadliczbowych w sobotę (będącą dla pracownika dniem wolnym od pracy) pracownikowi należy się, zgodnie z art. 42 ww. ustawy, czas wolny w tym samym wymiarze lub wynagrodzenie.
Stanowisko Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy w sprawie dodatku za nadgodziny pracowników samorządowych [ ] Przywołany art. 42 ust 4 ustawy o pracownikach samorządowych stanowi lex specialis w stosunku do przepisów kodeksu pracy i nie przewiduje dodatków ani 50 proc., ani 100 proc. za godziny nadliczbowe. Za pracę wykonywaną w sobotę pracownikowi przysługuje zatem wynagrodzenie (bez dodatków) lub czas wolny w tym samym wymiarze. Jak o tym mowa w art. 43 ustawy o pracownikach samorządowych, tylko w kwestiach nieuregulowanych w tej ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy. Reasumując zatem, stwierdzić należy, [że] z brzmienia art. 42 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych wynika, iż wybór wynagrodzenia albo czasu wolnego jest alternatywą rozłączną, tzn. albo wynagrodzenie albo czas wolny, ponadto w obowiązującym stanie prawnym nie ma przesłanek do stosowania zasad określonych w kodeksie pracy.
Prawo do dodatku za nadgodziny staranna wykładnia omawianego przepisu prowadzi do wniosku, że pracownik samorządowy i to każdy ma prawo do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych niewątpliwie art. 42 ust. 4 uops dotyczy podmiotowo każdego pracownika samorządowego, niezależnie od podstawy zatrudnienia lub zajmowanego stanowiska (w rozumieniu art. 4 ust. 2 uops) oraz bez względu na to, czy jest to pracownik zarządzający zakładem pracy, kierujący komórką organizacyjną, czy też niepełniący wymienionych funkcji
Prawo do dodatku za nadgodziny cd. regulacja podmiotowa rozliczania pracy w godzinach nadliczbowych zawarta w uops jest kompletna, jasna i zrozumiała: skoro ustawodawca nie wyłączył z uops prawa do wynagrodzenia lub czasu wolnego dla pracowników zarządzających i kierujących komórkami organizacyjnymi, wybór określony w art. 42 ust. 4 uops przysługuje im na takich samych zasadach, jak wszystkim pracownikom samorządowym odesłanie do art. 151 4 1 kp na mocy art. 43 ust. 1 uops jest niedopuszczalne, biorąc pod uwagę kompletność i jasność w aspekcie podmiotowym regulacji zawartej w uops, przy czym nieistotne są zastrzeżenia o charakterze tradycyjnym związane ze specyfiką pracy świadczonej przez tzw. osoby zarządzające art. 42 ust. 4 uops wyłącza stosowanie przepisów kp w zakresie sposobu rozliczania pracy w godzinach nadliczbowych, inaczej rozkładając prawa i obowiązki stron stosunku pracy oraz termin ich wykonania w tym procesie.
Prawo do dodatku za nadgodziny cd. zgodnie z art. 151 1 kp pracownikowi za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje wyłącznie roszczenie o normalne wynagrodzenie i dodatek pracownikowi nie przysługuje roszczenie o czas wolny, może on jedynie wnioskować o czas wolny i to tylko w zamian za dodatek, a pracodawca może, lecz nie musi, mu go udzielić pracodawca, który nie zamierza płacić dodatku, może pracownikowi udzielić czasu wolnego, z tym, że w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych decyzja o sposobie rozliczenia pracy w godzinach nadliczbowych, przy precyzyjnie określonej wartości świadczeń pieniężnych i niepieniężnych, jest pozostawiona na mocy kp pracodawcy
Prawo do dodatku za nadgodziny cd. zgodnie z art. 42 ust. 4 uops przede wszystkim pracownikowi przysługują roszczenia albo o wynagrodzenie, albo o czas wolny jeśli pracownik samorządowy wybierze zamiast roszczenia pieniężnego realizację roszczenia (żądania) o czas wolny co nie jest tożsame z wnioskowaniem pracodawca powinien je uwzględnić w każdym terminie wskazanym przez pracownika tylko obiektywne okoliczności mogą usprawiedliwiać odmowę
Prawo do dodatku za nadgodziny cd. ustawa o pracownikach samorządowych precyzyjnie, choć odmiennie od kp, określiła zatem: charakter prawny czasu wolnego (jako roszczenie pracownika) termin jego realizacji (każdy wskazany przez pracownika, o ile żądanie zgłosił do końca okresu rozliczeniowego) rozmiar roszczenia niepieniężnego (czas wolny w tym samym wymiarze) tym samym uops wyłączyła stosowanie kp w wymienionych zakresach
Prawo do dodatku za nadgodziny cd. uważam, że wynagrodzenie, o którym mowa w art. 42 ust. 4 uops, należy rozumieć jako wynagrodzenie z dodatkiem, a ściślej rzecz ujmując, sądzę, że art. 43 ust. 1 uops stanowi podstawę do wyboru przez pracownika nie tylko wynagrodzenia, ale również dodatku do niego, albo czasu wolnego, analogicznie do rozwiązania zastosowanego w kp
Konsekwencja wykładni literalnej gdyby stosować przepisy literalnie, należałoby uznać, że wynagrodzenie, o którym mowa w art. 42 ust. 4 uops, jest normalnym wynagrodzeniem, a pracownik, decydując się na wybór czasu wolnego w zamian za nadgodziny, nie może już dostać za tę pracę wynagrodzenia w praktyce pracownikowi nie przysługiwałoby również wynagrodzenie za czas, kiedy korzystał z wolnego z tytułu nadgodzin zgodnie z art. 80 kp wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią w uops nie ma podstawy do wypłaty wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, a na pewno nie jest nią art. 42 ust. 4 uops, skoro wybór czasu wolnego powoduje, że roszczenie o wynagrodzenie nie może być wykorzystane
Konsekwencja wykładni literalnej cd. dokonując ścisłej wykładni gramatycznej art. 42 ust. 4 uops w granicach uops, trzeba zauważyć, że pracownikowi, który wybrałby czas wolny w zamian za nadgodziny nie należy się wynagrodzenia za czas pracy w nadgodzinach (bo jest to alternatywa do czasu wolnego), nie należy go także wynagradzać za czas niewykonywania pracy w czasie, gdy wykorzystywałby czas wolny (ponieważ nie ma do tego podstawy prawnej) zgodnie z art. 42 ust. 4 uops pracownik, który wybrałby czas wolny w zamian za wypracowane nadgodziny, pracę ponad obowiązujący go harmonogram wykonywałby za darmo, czyli matematycznie rzecz ujmując jego pensja obniżałaby się o równowartość wynagrodzenia za dwie godziny
Wykładnia logiczna wykładnia logiczna opiera się na zasadzie, że pracownik, który pracuje więcej niż powinien, musi otrzymać jakąś gratyfikację ustawodawca daje mu wybór między dodatkiem a adekwatnym czasem wolnym w tym samym wymiarze co nadgodziny i w dogodnej dla pracownika chwili uważam, że pojęcie wynagrodzenie, o którym mowa w art. 42 ust. 4 uops, nie jest tożsame z normalnym wynagrodzeniem, lecz z dodatkiem do normalnego wynagrodzenia, którego wysokość musi być ustalana na podstawie kp (stosownie do art. 43 ust. 1 uops) przyjęcie odmiennego rozumienia tego przepisu prowadzi do niczym nieuzasadnionego i niezrekompensowanego wyzyskiwania pracowników samorządowych
Dziękuję za uwagę