przed ryzykiem chorób odtytoniowych.

PRACE ORYGINALNE Dorota KALETA Kinga POLAÑSKA Teresa MAKOWIEC-D BROWSKA Wojciech DRYGAS Alina KOWALSKA Adam RZE NICKI Piotr WOJTYSIAK 4 Adam FRONCZAK 5 Wyniki badania opinii na temat zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych w Polsce przeprowadzonego wœród przedstawicieli samorz¹dów lokalnych, którzy uczestniczyli w konferencji Zwiêkszenie roli samorz¹dów w ochronie zdrowia spo³eczeñstwa przed ryzykiem chorób odtytoniowych The opinion about smoke-free regulations in Poland among local government officials attending the conference "Increase involvement of local authorities in protection of citizens from tobacco smoke in a new Tobacco Control law framework" Zak³ad Medycyny Zapobiegawczej Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej Uniwersytet Medyczny w odzi Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Wojciech Drygas Zak³ad Epidemiologii Œrodowiskowej Instytut Medycyny Pracy w odzi Kierownik: Prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Zak³ad Fizjologii Pracy i Ergonomii Instytut Medycyny Pracy w odzi Kierownik: Prof. dr hab. med. Alicja Bortkiewicz 4Starostwo Powiatowe w Piotrkowie Trybunalskim Starosta: mgr Stanis³aw Cuba³a 5 Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia, Warszawa Minister Zdrowia: Dr n. med. Ewa Kopacz Dodatkowe s³owa kluczowe: samorz¹dy ustawa antytytoniowa ochrona przed biernym nara eniem na dym tytoniowy Additional key words: local governments smoke-free legislation, protection from tobacco smoke exposure Adres do korespondencji: Dr n. med. Dorota Kaleta Zak³ad Medycyny Zapobiegawczej Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej Uniwersytet Medyczny w odzi 9-75 odÿ, ul. eligowskiego 7/9 e-mail: dkaleta@op.pl; dorota.kaleta@umed.lodz.pl Celem badania by³o poznanie opinii przedstawicieli w³adz samorz¹dów lokalnych naszego kraju na temat zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych w Polsce w œwietle nowelizacji ustawy Ustawa o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Poznanie opinii spo³eczeñstwa lub wybranych grup, pozwoli oceniæ sytuacjê oraz zaplanowaæ odpowiednio przygotowane dzia³ania promocyjne i informacyjne. Dziêki takim dzia³aniom mo - liwe bêdzie zwiêkszenie poziomu akceptacji i przestrzegania nowych przepisów. Dnia 5 paÿdziernika roku odby³a siê w odzi Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Zwiêkszenie roli samorz¹dów w ochronie zdrowia spo³eczeñstwa przed ryzykiem chorób odtytoniowych. W konferencji wziêli udzia³ najwy si przedstawiciele samorz¹dów lokalnych z ca³ego kraju oraz przedstawiciele Parlamentu RP, Ministerstwa Zdrowia, Œwiatowej Organizacji Zdrowia, Uniwersytetu Medycznego w odzi oraz Fundacji Wszystko dla Zdrowia. Treœæ konferencji, przekazywane informacje i komentarze wzbudzi³y du e zainteresowanie przedstawicieli samorz¹dów, zw³aszcza w kontekœcie bliskich zmian w dopuszczalnoœci palenia tytoniu w œrodowisku pracy i nauki oraz w obiektach u ytku publicznego. Otwiera to interesuj¹ce perspektywy szerszego anga owania samorz¹dów w kampaniê antytytoniow¹ na terenie kraju. Wœród reprezentantów samorz¹dów lokalnych przeprowadzono tak e badanie ankietowe. Ankieta obejmowa³a dane spo³eczno-demo- The aim of the paper was to analyze the opinion of the representatives of local governments about the exposure to second-hand smoke and smokefree regulations in Poland. Their opinion and awareness about existing and new regulations is crucial for the public acceptance and enforcement of the legislation and will help to plan the information and promotional activities. On 5 October year a workshop "Increase involvement of local authorities in protection of citizens from tobacco smoke in a new TC law framework" was held in Lodz. The conference was attended by highest level local government representatives from the entire country and representatives of the Polish Parliament, Ministry of Health, World Health Organization, Medical University of Lodz, and All for Health Foundation. The conference topics, information presented and comments raised an exceptional interest among the local governments officials, especially in the context of the nearing changes to the admissibility of tobacco use at workplaces and educational facilities as well as public places, giving the local governments interesting opportunities to become involved in anti-tobacco campaigns across the country. Moreover the poll was held among local government officials attending the conference. The questionnaire covered the following data: socio-demographic characteristic, smoking status and environmental tobacco smoke exposure, opinion about the ban on smoking in public places, and the enforcement of the law. Out of the 45 surveys distributed a to- Przegl¹d Lekarski / 68 / 99

graficzne, szczegó³ow¹ informacjê dotycz¹c¹ palenia tytoniu i biernej ekspozycji na dym tytoniowy, a tak e opinii na temat zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych oraz innych rozwi¹zañ s³u ¹cych kontroli konsumpcji tytoniu. Spoœród rozdanych 45 ankiet otrzymano kompletnie wype³nionych kwestionariuszy. Istnieje du e poparcie dla ca³kowitego zakazu palenia na terenie placówek edukacyjnych, opieki zdrowotnej oraz urzêdów i instytucji publicznych (odpowiednio f=,9;,87;,9). Poparcie dla ca³kowitego zakazu palenia w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych by³o natomiast ni sze (w tym dla zakazu palenia w pubach i dyskotekach f=,68, natomiast w restauracjach f=,7). W opiniach respondentów wprowadzenie ca³kowitego zakazu palenia na terenie zarówno placówek edukacyjnych, opieki zdrowotnej jak równie urzêdów i instytucji publicznych mo e spotkaæ siê ze sprzeciwem (co mo e skutkowaæ uchylaniem siê od przestrzegania prawa) ich pracowników i potrzebne s¹ kampanie informacyjne, szkolenia i programy promuj¹ce niepalenie w miejscu pracy. Wed³ug badanych osób skutecznoœæ przestrzegania prawa antytytoniowego jest niewystarczaj¹ca. Jako wymagaj¹c¹ poprawy oceniano ponadto dostêpnoœæ informacji dotycz¹cych nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych na miesi¹c przed wejœciem jej w ycie. tal of fully completed questionnaires were returned and included in analysis. The study indicated that high percentage of study participants support total ban of smoking in public offices (f=.9), health care buildings (f=.87), and educational buildings (f=.9). The respondents were less frequently in favor of smoke-fee restaurants (f=.7) and smoke-free burs, pubs and clubs (f=.68). The representatives of local governments indicated that the enforcement of the law and the access to the information about amendment of the legislation is not sufficient. Wstêp ulega obecnie w¹tpliwoœci, e czynne palenie papierosów oraz nara enie na œrodowiskowy dym tytoniowy wi¹ e siê z powa nymi konsekwencjami zdrowotnymi [6-9,]. Wyró niæ tu nale y zwiêkszone ryzyko zachorowania na nowotwory z³oœliwe, nienowotworowe schorzenia uk³adu oddechowego, choroby uk³adu kr¹ enia oraz niepowodzenia ci¹ y. Wed³ug danych prezentowanych w raporcie WHO M-Power palenie tytoniu przyczynia siê do ponad 5 milionów zgonów rocznie i jeœli obecny trend siê utrzyma liczba ta wzroœnie do 8 milionów w roku []. W œwietle licznych zagro eñ dla zdrowia od wielu lat podejmowane s¹ z jednej strony dzia³ania edukacyjne i interwencyjne, a z drugiej wdra ane s¹ rozwi¹zania prawne maj¹ce na celu miedzy innymi ochronê osób niepal¹cych przed biernym nara eniem na dym tytoniowy. W 998 roku Stan Kalifornia jako pierwszy w USA wprowadzi³ kompleksowe rozwi¹zania prawne zakazuj¹ce palenia we wszystkich miejscach pracy, w³¹czaj¹c bary i restauracje. Od tego czasu szereg kolejnych stanów wprowadzi³o podobne rozwi¹zania legislacyjne, a w 4 roku Irlandia jako pierwsza w Europie wprowadzi³a ca³kowity zakaz palenia w miejscach publicznych. Mimo znacznego postêpu w ochronie przed biern¹ ekspozycj¹ na dym tytoniowy tylko 9% krajów wprowadzi³o ca³kowity zakaz palenia papierosów w brach i restauracjach, a 65 krajów nie wypracowa³o i nie wdro y³o adnych rozwi¹zañ legislacyjnych w tym zakresie []. Podstawowym dokumentem, na którym w poszczególnych pañstwach oparte s¹ rozwi¹zania prawne dotycz¹ce ochrony przed nara eniem na dym tytoniowy, jest Ramowa Konwencja Œwiatowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu U ywania Tytoniu (World Health Organization Framework Convention on Tobacco Control, WHO FCTC) []. Obecnie konwencjê ratyfikowa³y lub przyjê³y, b¹dÿ zatwierdzi³y 7 Strony (co daje ponad 86% œwiatowej populacji). Zgodnie z art. 8 FCTC i jej wytycznymi jedynie ca³kowity zakaz palenia we wszystkich miejscach pracy - tak e w barach i restauracjach - bez adnych wyj¹tków i mo liwoœci wyznaczania pomieszczeñ, w których wolno paliæ - chroni przed biern¹ ekspozycj¹ na dym w miejscach publicznych [5,]. Tabela I Charakterystyka badanej populacji The socio-demographic characteristics of the study population Zmienna n f P³eæ Kobieta Mê czyzna 8,4,58 Wiek (lata) <5 5-44 45-54 55-64 >64 Stan cywilny Kawaler/panna onaty/zamê na/ sta³y zwi¹zek Rozwiedziony/a Wdowiec/wdowa Reprezentacja w³adz samorz¹dowych z terenu Gminy Powiatu Miasta Województwa Inne (administracja rz¹dowa) Aktualne palenie papierosów, codziennie, okazjonalnie Przebywanie w miejscu pracy w pomieszczeniach, w których ktoœ pali papierosy przebywam w takich pomieszczeniach < godziny dziennie -4 godzin dziennie 4-6 godzin dziennie >6 godzin dziennie Podkreœliæ nale y, e rozwi¹zania inne ni ca³kowity zakaz palenia w tym wentylacja, filtracja powietrza, korzystanie z wydzielonych miejsc dla osób pal¹cych (nawet jeœli s¹ one zaopatrzone w oddzielny system wentylacji) s¹ nieskuteczne. Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Eurobarometr (9) wiêkszoœæ obywateli krajów cz³onkowskich Unii Europejskiej opowiada siê za zakazem palenia w miejscach 5 5 4 4 7 7 9,7,,5,5,,,7,6,,,45,7,,,7,,7,45,,6,,7 94 Przegl¹d Lekarski / 68 / D. Kaleta i wsp.

Tabela II Opinie przedstawicieli w³adz samorz¹dów lokalnych dotycz¹ce zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych. Attitudes towards smoke-free regulations in public places among representatives of local authorities. Poparcie dla ca³kowitego zakazu palenia tytoniu n f W zak³adzie (miejscu) pracy wiem W urzêdzie pañstwowym wiem W placówkach opieki zdrowotnej wiem W szko³ach i innych placówkach wiem W placówkach kulturalnych wiem W restauracjach wiem W barach, klubach nocnych i klubach muzycznych wiem Tabela III Opinie przedstawicieli w³adz samorz¹dów lokalnych dotycz¹ce braku aprobaty dla wprowadzenia ca³kowitego zakazu palenia w miejscach publicznych. Attitudes towards the reasons of lack of smoke-free regulations in public places among representatives of local authorities. Przyczyna braku aprobaty dla wprowadzenia ca³kowitego zakazu palenia w wybranych miejscach publicznych 7 8 7 4 8 5 4 6 7 Placówki kulturalne f Restauracje,87,,,9,,87,,9,,8,,6,7,9,,68,, Bary, puby, dyskoteki, kluby muzyczne Mo liwoœæ wyboru przebywania w danym miejscu,,8, Wietrzenie lub wentylacja s¹ wystarczaj¹ce dla ochrony niepal¹cych przed dymem tytoniowym,,7, Mo liwoœæ przebywania w strefie dla niepal¹cych,,8, Przebywanie w zadymionym lokalu nie jest szkodliwe,,, Wprowadzenie zakazu sprawi, e wiêkszoœæ pal¹cych bêdzie paliæ na ulicach Wprowadzenie zakazu sprawi, e mniej osób bêdzie przychodziæ do danych placówek lub lokali Wprowadzenie zakazu sprawi, e obroty restauracji i podobnych miejsc znacznie spadn¹,,,4,,,,,7, Tabela IV Opinie przedstawicieli w³adz samorz¹dów lokalnych dotycz¹ce skutecznoœci przestrzegania zakazu palenia w miejscach publicznych. Attitudes towards the enforcement of smoke-free regulations in public places among representatives of local authorities. Skutecznoœæ przestrzegania zakazu palenia w wybranych miejscach publicznych Placówki edukacyjne f Zak³ady opieki zdrowotnej dobra,, Dobra,6,48 Œrednia,68,6 Z³a,6, z³a,, Trudno powiedzieæ,, publicznych przy czym poparcie dla takiego zakazu w restauracjach wynosi³o 79% a w pubach, barach i klubach 65% [4]. W Polsce Ustawa z dnia 8 kwietnia roku o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ustawy o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej, jest bardziej restrykcyjna jeœli chodzi o ochronê prze biernym nara eniem na œrodowiskowy dym tytoniowy od obowi¹zuj¹cej wczeœniej [,]. Precyzuje ona szereg miejsc publicznych, w których palenie tytoniu jest ca³kowicie zabronione, np. zak³ady opieki zdrowotnej, jednostki organizacyjne systemu oœwiaty czy ogólnodostêpne miejsca przeznaczone do zabaw dzieci. W ustawie z dnia 9 listopada 995 r. o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 996 r. Nr, poz. 55, z póÿn. zm.) wprowadzono jednak zmiany prowadz¹ce g³ównie do zapewnienia kompleksowej ochrony przed nara eniem na œrodowiskowy dym tytoniowy na terenie zak³adów opieki zdrowotnej i placówek oœwiaty. Z dniem 5 listopada r. po wejœciu w ycie Ustawy z dnia 8 kwietnia roku o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ustawy o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej palenie wyrobów tytoniowych (z zastrze eniem Art. 5 a..) bêdzie zabronione: ) na terenie zak³adów opieki zdrowotnej i w pomieszczeniach innych obiektów, w których s¹ udzielane œwiadczenia zdrowotne, ) na terenie jednostek organizacyjnych systemu oœwiaty, o których mowa w przepisach o systemie oœwiaty, oraz jednostek organizacyjnych pomocy spo³ecznej, o których mowa w przepisach o pomocy spo³ecznej, ) na terenie uczelni, 4) w pomieszczeniach zak³adów pracy innych ni wymienione w pkt i, 5) w pomieszczeniach obiektów kultury i wypoczynku do u ytku publicznego, 6) w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych, 7) w œrodkach pasa erskiego transportu publicznego oraz w obiektach s³u ¹cych obs³udze podró nych, 8) na przystankach komunikacji publicznej, 9) w pomieszczeniach obiektów sportowych, ) w ogólnodostêpnych miejscach przeznaczonych do zabaw dzieci, ) w innych pomieszczeniach dostêpnych do u ytku publicznego. Natomiast Art. 5a.. dopuszcza aby w³aœciciel lub zarz¹dzaj¹cy móg³ wy³¹czyæ spod zakazu okreœlonego w art. 5 indywidualne pokoje w obiektach s³u ¹cych celom mieszkalnym. W œwietle nowych przepisów w³aœciciel lub zarz¹dzaj¹cy mo e tak e wyznaczyæ palarniê w domach pomocy spo- ³ecznej lub domach spokojnej staroœci, hotelach, obiektach s³u ¹cych obs³udze podró nych, na terenie uczelni, w pomieszczeniach zak³adów pracy, lokalach gastronomiczno-rozrywkowych. Prócz tego w³aœciciel lub zarz¹dzaj¹cy lokalem gastronomiczno-rozrywkowym z co najmniej dwoma pomieszczeniami przeznaczonymi do kon- Przegl¹d Lekarski / 68 / 94

Tabela V Dostêpnoœæ informacji dotycz¹cych wchodz¹cej w ycie z dniem 5 listopada nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Availability of the information about amendment of the antismoking legislation in the opinion of representatives of local authorities. Dostêpnoœæ informacji dotycz¹cych nowelizacji ustawy N f dobra, Dobra 9,9 Ograniczona 9,9 ograniczona,4 sumpcji, mo e wy³¹czyæ spod zakazu okreœlonego w art. 5, zamkniête pomieszczenie konsumpcyjne, wyposa one w wentylacjê zapewniaj¹c¹, aby dym tytoniowy nie przenika³ do innych pomieszczeñ." W niektórych obiektach, przyk³adowo w zak³adach pracy, na uczelniach, w hotelach oraz w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych, istnieje mo liwoœæ zorganizowania palarni. Podsumowuj¹c przepisy te, w dalszym ci¹gu nie zapewniaj¹ kompleksowej ochrony przed dymem tytoniowym we wszystkich miejscach publicznych, ale mog¹ stanowiæ bardzo wa ny krok w kolejnych rozwi¹zaniach prawnych zapewniaj¹cych ca³kowit¹ ochronê przed œrodowiskowym dymem tytoniowym. W tej sytuacji skutecznoœæ ochrony przed ekspozycj¹ na dym tytoniowy bêdzie w du ej mierze zale a³a od arbitralnych rozwi¹zañ, przyjêtych przez zarz¹dzaj¹cych lokalami i pracodawców zarówno w instytucjach publicznych jak i prywatnych. Dlatego te wspó³praca z w³adzami samorz¹dowymi na szczeblu powiatowym i gminnym jest kluczowa. W³adze te bezpoœrednio decyduj¹ o przyjêtych na ich terenie rozwi¹zaniach. Maj¹ te wp³yw na zarz¹dzanie, finansowanie i odpowiadaj¹ za funkcjonowanie s³u by zdrowia, edukacji i innych jednostek sektora publicznego. W³adze te odpowiadaj¹ te za sytuacjê zdrowotna obywateli na swoim terenie i kreowanie polityki zdrowotnej. Ponadto koncentracja dzia³añ na terenie powiatów zwiêkszy efekt oddzia- ³ywania w porównaniu z dzia³aniami na poziomie krajowym o ile w ogóle takie s¹ podejmowane. Konieczne s¹ dzia³ania w dwóch obszarach: z jednej strony zapewnienie skutecznego wdro enia i monitoringu tam gdzie jest ca³kowity zakaz palenia wyrobów tytoniowych i wprowadzanie lokalnych rozwi¹zañ prawnych, regulaminów czy uchwa³ maj¹cych na celu tworzenie œrodowiska ca³kowicie wolnego od dymu tam gdzie ustawa dopuszcza tworzenie palarni. Ochrona spo³ecznoœci lokalnych przed dymem tytoniowym a zw³aszcza œrodowiska edukacyjnego i opieki zdrowotnej wymaga zainteresowania i wsparcia organizacyjnego ze strony w³adz lokalnych, które maj¹ bezpoœredni wp³yw na funkcjonowanie tych instytucji. W³adze samorz¹dów lokalnych maj¹ zasadniczy wp³yw na politykê realizowan¹ na terenie im podleg³ym. Elementem polityki lokalnej jest równie tworzenie miejscowych regulacji w zakresie legislacji antytytoniowej. Nowa sytuacja prawna, jaka powsta³a po nowelizacji ustawy O ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych mo e stanowiæ skuteczne narzêdzie efektywnego wdro- enia ochrony zdrowia przed dymem tytoniowym. Konieczne jest jednak dobre przygotowanie przedstawicieli w³adz lokalnych do tego dzia³ania przez uœwiadomienie potrzeby, a tak e nowych mo liwoœci prawnych. Nale y równie podkreœliæ, i dla pe³nego powodzenia wprowadzanych rozwi¹zañ legislacyjnych istotne znaczenie ma akceptacja spo³eczna oraz egzekwowanie przepisów. Poznanie opinii spo³eczeñstwa lub wybranych grup, pozwoli oceniæ sytuacjê oraz zaplanowaæ odpowiednio przygotowane dzia³ania promocyjne oraz informacyjne. Dziêki takim dzia³aniom mo liwe jest zwiêkszenie poziomu akceptacji i przestrzegania nowych rozwi¹zañ prawnych. Celem badania by³o poznanie opinii przedstawicieli w³adz samorz¹dów lokalnych naszego kraju na temat zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych w Polsce w œwietle nowelizacji ustawy Ustawa o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Materia³ i metody Dnia 5 paÿdziernika w Urzêdzie Marsza³kowskim w odzi wœród przedstawicieli samorz¹dów lokalnych uczestnicz¹cych w konferencji Zwiêkszenie roli samorz¹dów w ochronie zdrowia spo³eczeñstwa przed ryzykiem chorób odtytoniowych przeprowadzono badanie ankietowe maj¹ce na celu analizê postaw wobec u ywania tytoniu oraz legislacji antytytoniowej. Poznanie tych postaw ma kluczowe znaczenia wobec wejœcia w ycie nowelizacji ustawy Ustawa o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych maj¹cej na celu ochronê osób niepal¹cych przed biernym nara eniem na dym tytoniowy []. Udzia³ w badaniu by³ dobrowolny. W badaniu wykorzystano kwestionariusz ankiety przeznaczony do samodzielnego wype³niania przez badanych. Ankieta obejmowa³a dane spo³eczno-demograficzne, szczegó³ow¹ informacjê dotycz¹c¹ palenia tytoniu oraz biernej ekspozycji na dym tytoniowy. Celem ankiety by³o równie poznanie opinii na temat zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych. Projekt zrealizowa³a Fundacja Wszystko dla Zdrowia we wspó³pracy z Biurem Œwiatowej Organizacji Zdrowia (Word Heath Organization - WHO) w Polsce, Ministerstwem Zdrowia, Sejmikiem Województwa ódzkiego oraz Uniwersytetem Medycznym w odzi. Projekt sfinansowano z grantu Œwiatowej Organizacji Zdrowia (Word Heath Organization - WHO) Registration: / 8958-, Purchase Order 778, Reg. File - 8958. Wyniki Spoœród rozdanych 45 ankiet otrzymano kompletnie wype³nionych kwestionariuszy. Wœród respondentów osób (f=,4) stanowi³y kobiety a 8 mê czyÿni (f=,58). W grupie badanej przewa a³y osoby miêdzy 45 a 64 rokiem ycia. Dwie osoby deklarowa³y regularne palenie tytoniu (tabela I). Wiêkszoœæ badanych (n=7; f=,87) opowiada³a siê za wprowadzeniem w Polsce ca³kowitego zakazu palenia w zak³adach pracy przeciwko by³y osoby (f=,), a nie mia- ³a na ten temat zdania osoba (tabela II). Osoby, które nie popiera³y ca³kowitego zakazu palenia w miejscu pracy argumentowa³y to g³ównie faktem, e palenie tytoniu to indywidualna sprawa pracownika i zak³ad nie powinien w to ingerowaæ lub nie jest rol¹ zak³adu pracy rozwi¹zywanie problemów zdrowotnych pracowników (dane nie s¹ prezentowane w formie tabeli). Podobn¹ opiniê wyrazili respondenci odnoœnie ca³kowitego zakazu palenia w urzêdach pañstwowych, opieki zdrowotnej i placówkach edukacyjnych. Poparcie dla wprowadzenia w Polsce ca³kowitego zakazu palenia w placówkach kulturalnych deklarowa³o nieco mniej badanych (n=5, f=,8), a przeciwko opowiedzieli siê czterej respondenci (f=,) (tabela II). Osoby, które nie popiera³y ca³kowitego zakazu palenia uwa a³y, i nie jest on potrzebny poniewa wprowadzenie zakazu sprawi, e mniej osób bêdzie przychodziæ do placówek kulturalnych (tabela III). Ponadto twierdzili on, e wietrzenie lub wentylacja pomieszczeñ s¹ wystarczaj¹ce dla ochrony niepal¹cych przed dymem tytoniowym jak równie, e dana osoba mo e przebywaæ w strefie dla niepal¹cych i to rozwi¹zuje problem. Jeszcze mniej osób popiera³o wprowadzenie w Polsce ca³kowitego zakazu palenia w restauracjach i barach oraz pubach (odpowiednio i osób) (tabela II). Argumentacja za niewprowadzaniem ca³kowitego zakazu palenia w tych obiektach by³a podobna jak w przypadku placówek kulturalnych (tabela III). Dodatkowo osoby badane wskazywa³y, e wprowadzenie zakazu sprawi, e obroty restauracji i podobnych miejsc znacznie spadn¹. Interesuj¹cych danych dostarcza ocena skutecznoœci przestrzegania prawa antytytoniowego w placówkach edukacyjnych na terenach, z których pochodz¹ badani (tabela IV). aden z respondentów nie oceni³ bardzo dobrze skutecznoœci przestrzegania prawa antytytoniowego w placówkach edukacyjnych na terenie, który reprezentuje, tylko 8 osób (f=,6) oceni³o j¹ dobrze, œrednio osób i osoby Ÿle. Ponadto a 4 osób (f=,45) uwa a³o, e wprowadzenie ca³kowitego zakazu palenia na terenie placówek edukacyjnych mo e spotkaæ siê ze sprzeciwem nauczycieli, a osób uwa a- ³o, e zakaz taki nie powinien budziæ kontrowersji. Ankietowani uwa ali, e dla skutecznego uwolnienia placówek edukacyjnych od dymu tytoniowego konieczne s¹ miêdzy innymi kampanie informacyjne, szkolenia dla personelu, a tak e rygorystyczne egzekwowanie prawa. Skutecznoœæ przestrzegania prawa antytytoniowego w zak³adach opieki zdrowotnej ocenia³o dobrze 5 osób (f=,48), œrednio, Ÿle i bardzo Ÿle odpowiednio 8, 4 i 94 Przegl¹d Lekarski / 68 / D. Kaleta i wsp.

osoby (tabela IV). Podobnie jak w przypadku placówek edukacyjnych respondenci uwa ali, e dla skutecznego uwolnienia zak³adów opieki zdrowotnej od dymu tytoniowego konieczne s¹ miêdzy innymi kampanie informacyjne, szkolenia dla personelu, a tak e rygorystyczne egzekwowanie obowi¹zuj¹cych przepisów. którzy ankietowani wskazywali jako jedn¹ z metod równie dodatki motywacyjne za niepalenie. Zgromadzone dane wskazuj¹ tak e, e problem nara enia na œrodowiskowy dym tytoniowy w miejscu pracy istnieje nadal w polskich urzêdach pañstwowych. Przebywanie mniej ni godzinê dziennie w ci¹gu dnia w pracy w pomieszczeniach, w których ktoœ pali tytoñ deklarowa³o 7 badanych (f=,), od godziny do 4 godzin, 4-6 godzin, ponad 6 godzin dziennie odpowiednio 5 (f=,6), (f=,), (f=,7) osoby. Jednoczeœnie 5 (f=,49) osób uwa a³o, e wprowadzenie ca³kowitego zakazu palenia na terenie urzêdów i instytucji publicznych mo e spotkaæ siê ze sprzeciwem ich pracowników i potrzebne s¹ kampanie informacyjne, szkolenia i programy promuj¹ce niepalenie w miejscu pracy. W dniu badania a respondentów (f=,4) uwa a³o, e dostêpnoœæ informacji dotycz¹cych wchodz¹cej w ycie z dniem 5 listopada nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych jest bardzo ograniczona a kolejne 9 (f=,9) uwa a³o, e jest ograniczona (tabela V). Natomiast jedynie 9 osób uwa a³o, e dostêpnoœæ informacji na temat nowelizacji ustawy jest dobra. Uzyskane dane wskazuj¹ e:. Istnieje du e poparcie wœród badanych osób dla ca³kowitego zakazu palenia na terenie placówek edukacyjnych, opieki zdrowotnej oraz urzêdów i instytucji publicznych.. Poparcie dla ca³kowitego zakazu palenia w restauracjach i pubach jest znacz¹co ni sze.. W opiniach respondentów wprowadzenie ca³kowitego zakazu palenia na terenie zarówno placówek edukacyjnych, opieki zdrowotnej jak równie urzêdów i instytucji publicznych mo e jednak spotkaæ siê ze sprzeciwem (co mo e skutkowaæ uchylaniem siê od przestrzegania prawa) ich pracowników i potrzebne s¹ kampanie informacyjne, szkolenia i programy promuj¹ce niepalenie w miejscu pracy. 4. W opiniach respondentów skutecznoœæ przestrzegania prawa antytytoniowego w zak³adach opieki zdrowotnej i placówkach edukacyjnych jest niewystarczaj¹ca. 5. Nadal funkcjonuj¹ stereotypy i nie znajduj¹ce potwierdzenia w praktyce twierdzenia najczêœciej rozpowszechniane przez koncerny tytoniowe, e zakazy palenia w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych nie s¹ potrzebne poniewa przychodzenie do lokalu jest dobrowolne, a wprowadzenie zakazu sprawi, e obroty restauracji i podobnych miejsc znacznie spadn¹. 6. Problem nara enia na œrodowiskowy dym tytoniowy w polskich urzêdach pañstwowych jest nadal istotny. 7. Jako niewystarczaj¹c¹ oceniano dostêpnoœæ informacji dotycz¹cych nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych na miesi¹c przed wejœciem jej w ycie. Podsumowanie i wnioski Obserwowany od kilku lat w krajach Europejskich (Irlandia, W³ochy, Norwegia, Szkocja, Francja) proces eliminacji palenia tytoniu w obecnoœci innych osób stwarza korzystny klimat dla przeprowadzenia podobnych zmian w naszym kraju. Wprowadzenie bardziej restrykcyjnego rozwi¹zañ prawnych (dotycz¹cych zakazu palenia w kolejnych miejscach publicznych lub w bardziej radykalnej formie) z jednej strony przyczyni siê do ograniczenia biernej ekspozycji na dym tytoniowy osób niepal¹cych, a z drugiej mo e prowadziæ do ograniczania palenia tytoniu i wreszcie do zerwania z na³ogiem przez osoby pal¹ce. Nale y jednak podkreœliæ, e nawet najlepsze normy prawne przy niskim poziomie ich przestrzegania nie chroni¹ ludzi przed zagro eniami p³yn¹cymi z nara enia na œrodowiskowy dym tytoniowy. Wdra anie nowych zasad powinno odbywaæ siê po uzyskaniu wysokiego poziomu akceptacji, aby obywatele podlegali faktycznej ochronie, a nie jedynie teoretycznej p³yn¹cej z zasad spisanych na papierze. Problemem pozostaje nadal przestrzeganie obowi¹zuj¹cych przepisów, bo nawet najlepsze rozwi¹zania prawne nie bêd¹ skuteczne jeœli nie bêd¹ egzekwowane. Konieczne jest, zatem prowadzenie szerokich dzia³añ edukacyjnych i promocyjnych maj¹cych na celu podnoszenie œwiadomoœci spo³ecznej na temat zagro eñ wynikaj¹cych z czynnej i biernej ekspozycji na dym tytoniowy oraz sposobów eliminacji omawianego nara enia. zbêdne wydaje siê tak- e prowadzenie kampanii rzetelnie informuj¹cej o zmianach w legislacji antytytoniowej po wejœciu w ycie Ustawy z dnia 8 kwietnia roku o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ustawy o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej skierowanej do w³adz samorz¹dowych oraz organów nadzoruj¹cych placówki szkolne, opieki zdrowotnej itp. Konieczne jest po³o enie nacisku na wprowadzanie ca³kowitego zakazu palenia w miejscach pracy zarówno prywatnych jak i pañstwowych tam gdzie ustawa dopuszcza tworzenie palarni. W dniach 5- maja roku Centrum Badania Opinii Spo³ecznej (CEBOS) przeprowadzi³o analizê postaw wobec palenia papierosów na reprezentatywnej próbie losowej doros³ych mieszkañców Polski [-]. Jak wynika z opinii badanych ponad po³owie doros³ych (56%) przeszkadza³o przebywanie w obecnoœci osób pal¹cych, natomiast 4% badanych nie mia³o nic przeciwko temu. Znacznie czêœciej przebywanie wœród palaczy by³o uci¹ liwe dla osób niepal¹cych, w tym czêœciej dla tych, którzy nigdy nie palili papierosów, ni dla aktualnych palaczy. Istotny jest fakt, i wzros³o poparcie dla zakazu palenia w miejscach publicznych. Obecnie taki zakaz zdecydowanie popiera³o 55% badanych, natomiast w lutym roku zakaz popiera³o 45%, a w 8 roku 47% respondentów. Ogromna wiêkszoœæ badanych akceptowa³a ca³kowity zakaz palenia w szpitalach, œrodkach transportu publicznego, obiektach kulturalnych oraz na uczelniach (od 86% do 94%) Wiêkszoœæ badanych uwa a³a, e zakaz palenia powinien obowi¹zywaæ równie na dworcach kolejowych, przystankach i lotniskach (76%) oraz w miejscach pracy (7%). Pozytywnym, i wartym podkreœlenia jest wyraÿnie wy szy, ni we wczeœniejszych badaniach, odsetek osób popieraj¹cych zakaz palenia w restauracjach (wzrost z 67% w do 78% w roku). Ponadto 8% badanych osób deklarowa³o, e ze wzglêdu na zakaz palenia oni sami lub osoby z ich otoczenia przesta³y paliæ, a % przyznaje, e nowe przepisy wp³ynê³y na ograniczenie przez nich palenia. Podsumowuj¹c, zarówno analizy przeprowadzone przez CBOS jak i wœród osób reprezentuj¹cych w³adze samorz¹dów lokalnych wskazuj¹ na doœæ wysokie poparcie dla zakazu palenia w miejscach publicznych. Nale y jednak zwiêkszyæ dostêpnoœæ informacji dotycz¹cych nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz skutecznoœæ egzekwowania istniej¹cego prawa. Dzia³ania na szczeblu lokalnym mog¹ istotnie przyczyniæ siê do skutecznego wdro enia legislacji i poprawy ochrony niepal¹cych przed biernym paleniem. Jednym z przyk³adów doskona³ej skutecznoœci bliskiej wspó³pracy z w³adzami lokalnymi i dzia³añ skierowanych do samorz¹dów jest fakt, i przedstawiciele samorz¹dów z terenu powiatów piotrkowskiego i ³êczyckiego, którzy uczestniczyli w konferencji Zwiêkszenie roli samorz¹dów w ochronie zdrowia spo³eczeñstwa przed ryzykiem chorób odtytoniowych kieruj¹c siê pozyskanymi tam informacjami wprowadzili w budynkach swoich urzêdów rozporz¹dzenia ca³kowicie zakazuj¹ce palenia tytoniu z dniem wejœcia w ycie nowelizacji ustawy. Dziêki temu kilkaset osób zatrudnionych w podleg³ych im urzêdach nie bêdzie d³u ej nara- anych na œmiertelne skutki biernego palenia i zyska³o pe³n¹ ochronê przed dymem tytoniowym w miejscu pracy. Wierzymy, e udzia³ w konferencji pozwoli³ uœciœliæ potrzeby i nowe mo liwoœci uruchomienia inicjatyw spo³ecznych na rzecz ochrony spo³ecznoœci lokalnych przed dymem tytoniowym równie przedstawicielom innych samorz¹dów. Piœmiennictwo. CBOS Postawy wobec palenia papierosów. Warszawa, czerwiec.. CBOS Postawy wobec palenia papierosów. Warszawa, marzec 8. http://www.prawapacjenta.eu/var/media/file/k46_postawy%wobec %palenia% papierosow CBOS_8.pdf.. CBOS Postawy wobec palenia papierosów. Warszawa, marzec. http://www.prawapacjenta.eu/var/media/file/cbos_k6 postawy_ wobec_palenia_papierosow.pdf. 4. Eurobarometr. Survey on Tobacco Analytical report. 9. http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/ fl_5_en.pdf. 5. Guidelines for implementation of the WHO Framework Convention on Tobacco Control. http:// www.who.int/fctc/guidelines/en/. 6. International Agency for Research of Cancer: IARC monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. Tobacco smoke and involuntary smoking. Volume 8. WHO, IARC, Lyon 4. Przegl¹d Lekarski / 68 / 94

7. Jaakkola M.S., Jaakkola J.J.K.: Effects of environmental tobacco smoke on the respiratory health of adults. Scand J Work Environ Health, 8, 5. 8. Lindbohm M.L., Sallmén M., Taskinen H.: Effects of exposure to environmental tobacco smoke on reproductive health. Scand. J. Work Environ. Health., 8, 84. 9. The Health Consequences of Involuntary Smoking. A Report of the Surgeon General. Washington, DC: US Department of Health and Human Services; 986. DHHS publication PHS 87-898.. Ustawa z dnia 8 kwietnia r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ustawy o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej. DzU z r. nr 8, poz. 59.. Ustawa z dnia 9 listopada 995 r. o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Dz.U. z 996 r. nr poz. 55 z póÿn. zm.. WHO Framework Convention on Tobacco Control. http://www.who.int/fctc/en/.. World Health Organization (WHO). WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 9 - The MPOWER package. WHO, 9. http://whqlibdoc.who.int/publications/9/978945698_eng_full.pdf. 944 Przegl¹d Lekarski / 68 / D. Kaleta i wsp.