Działanie 121 Modernizacja gospodarstw rolnych i 112 Ułatwianie startu młodym rolnikom informacja o rezultatach wdrażania w latach 2007-2011

Działanie 121 Modernizacja gospodarstw rolnych i 112 Ułatwianie startu młodym rolnikom informacja o rezultatach wdrażania w latach 2007-2011 Sporządzono według danych na dzień 31 grudnia 2011 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Warszawa 2012

SPIS TREŚCI 1 Wprowadzenie... 3 2 LOKALIZACJA PROJEKTÓW I POZIOM KONTRAKTACJI... 3 2.1 Działanie 121 - Modernizacja gospodarstw rolnych... 3 2.2 Działanie 112 - Ułatwianie startu młodym rolnikom... 4 3 GRUPY OBSZAROWE GOSPODARSTW BENEFICJENTÓW... 5 3.1 Działanie 121 - Modernizacja gospodarstw rolnych... 5 3.2 Działanie 112 - Ułatwianie startu młodym rolnikom... 6 4 WIELKOŚĆ EKONOMICZNA GOSPODARSTW (ESU) BENEFICJENTÓW... 7 4.1 Działanie 121 - Modernizacja gospodarstw rolnych... 7 4.2 Działanie 112 - Ułatwianie startu młodym rolnikom... 7 5 GŁÓWNY KIERUNEK PRODUKCJI GOSPODARSTW BENEFICJENTÓW... 9 5.1 Działanie 121 - Modernizacja gospodarstw rolnych... 9 5.2 Działanie 112 - Ułatwianie startu młodym rolnikom... 10 6 DYSTRYBUCJA ŚRODKÓW... 10 7 EFEKTY RZECZOWE ZREALIZOWANYCH PROJEKTÓW... 11 8 WNIOSKI... 12 9 ZAŁĄCZNIKI... 13 2

1 Wprowadzenie Szczególne miejsce w PROW 2007 2013 zajmują działania 121 Modernizacja gospodarstw rolnych i 112 Ułatwianie startu młodym rolnikom. Mają one na celu wsparcie procesów inwestycyjnych związanych z rozwojem gospodarstw rolnych. Budżet omawianych działań wynosi odpowiednio 2,087 mld. euro i 0,420 mld. euro, co stanowi łącznie 14,39 % budżetu Programu. Dotychczas (23 marca 2012r) w ramach działania 121 na rzecz beneficjentów zakontraktowano już 77,3 % dostępnej kwoty a wypłacono 54,6 %. W działaniu 112 przyznano premie wyczerpując dostępne środki w 96,6 %. Działanie 121 funkcjonuje poprzez częściowe refinansowania poniesionych i udokumentowanych kosztów operacji realizowanych na podstawie umów z beneficjentami. Pomoc może wynosić (w zależności od kategorii beneficjenta i położenia gospodarstwa) do 75 % i nie więcej niż 300 tys. zł. Działanie 112 adresowane jest do osób w wieku poniżej 40 lat, które po raz pierwszy podejmują samodzielne prowadzenie gospodarstwa. Pomoc w formie premii ( jej początkowa wysokość wynosiła 50 tys. zł, a od roku 2010 jest to 75 000 zł) ma na celu ułatwienie podejmowania inwestycji przez nowych właścicieli gospodarstw, a w konsekwencji przyczynia się do przekształceń sektora rolnego. Dodać należy, że młody rolnik zobowiązany jest wydatkować co najmniej 70 % kwoty premii na cele związane z rozwojem gospodarstwa. Młodzi rolnicy wspierani w ramach działania 112 mogą korzystać także z dofinansowania podejmowanych inwestycji w ramach działania 121. W niniejszej analizie przedstawiamy (na podstawie danych z dnia 31 grudnia 2011 r) wybrane informacje i wnioski dotyczące dotychczasowej realizacji ww. działań PROW 2 LOKALIZACJA PROJEKTÓW I POZIOM KONTRAKTACJI 2.1 Działanie 121 - Modernizacja gospodarstw rolnych Do końca grudnia 2011 podpisano umowy na ponad 6,075 mld. zł z 36 976 producentami rolnymi mającymi swoje siedziby na terenie 2152 gmin (łącznie w Polsce jest 2479 gmin, w tym 2173 wiejskich i miejsko wiejskich. Średnia wartość zakontraktowanych środków w jednej gminie wyniosła 2,823 mln. zł. Największe kwoty środków zakontraktowano w województwie wielkopolskim (ponad 965 mln. zł), w tym w gminie Opatówek (pow. kaliski) 17,047 mln. zł, Blizanów (pow. kaliski) 16,079 mln. zł, Siedlec (pow. wolsztyński) 15,471 mln. zł, Nowe Skalmierzyce (pow. ostrowski) 13,721 mln. zł. Średnio w gminach województwa wielkopolskiego producenci rolni zakontraktowali środki w wysokości 4,468 mln. zł. W woj. mazowieckim podpisano umowy na kwotę ponad 940 mln. zł, w tym w gminie Czerwin (pow. ostrołęcki) 25,780 mln. zł, Warka (pow. grójecki) 20,377 mln. zł, Troszyn (pow. ostrołęcki) 16,551 mln zł, Repki (pow. sokołowski) 16,143 mln. zł. Średnio w gminach województwa mazowieckiego zakontraktowano środki w wysokości 3,370 mln. zł. W woj. lubelskim podpisano umowy na kwotę ponad 678 mln. zł, w tym w gminie Trzebieszów (pow. łukowski) 22,005 mln. zł, Stanin (pow. łukowski) 18,750 mln. zł, Wola Mysłowska (pow. łukowski) 15,564 mln zł, Wisznice (pow. bialski) 14,093 mln. zł. Średnio w gminach województwa lubelskiego zakontraktowano środki w wysokości 3,460 mln. zł. 3

W czwartym pod względem absorpcji środków województwie, woj. podlaskim podpisano umowy na kwotę ponad 618 mln. zł, w tym w gminie Kolno (pow. kolneński) 31,664 mln. zł, Śniadowo (pow. łomżyński) 23,211 mln. zł, Suchowola (pow. sokólski) 17,303 mln zł, Grabowo (pow. kolneński) 16,783 mln. zł. Średnio w gminach województwa podlaskiego zakontraktowano środki w wysokości 5,831 mln. zł. Ponad 5 % beneficjentów działania 121 stanowią młodzi rolnicy tj. beneficjenci działania 112 Ułatwianie startu młodym rolnikom. Najwięcej młodych rolników jest w woj. lubelskim (416 osób), woj. mazowieckim (934 osoby), woj. wielkopolskim (249 osób) oraz w woj. podlaskim (204 osoby) [Rysunek 1]. 2.2 Działanie 112 - Ułatwianie startu młodym rolnikom Do końca grudnia 2011 przyznano premie w łącznej wysokości 1,616 mld. zł dla 23 432 młodych rolników zamieszkujących na terenie 2072 gmin. Najwięcej beneficjentów ma siedzibę gospodarstwa w województwie mazowieckim (4405), w tym w gminie Czerwin (pow. ostrołęcki) 95, Opinogóra Górna (pow. ciechanowski) 63, po 59 w gminie: Przasnysz (pow. przasnyski) i Karniewo (pow. makowski). W województwie wielkopolskim przyznano 4405 premii, w tym w gminie Wągrowiec (pow. wągrowiecki) 85, Krotoszyn (pow. krotoszyński) 79, Gołańcz (pow. wągrowiecki) 61, po 42 w gminach Śmigiel (pow. kościański) i Kościan (pow. kościański). Z kolei w województwie lubelskim pomoc przyznano 2880 beneficjentom, w tym w gminie Biała Podlaska (pow. bialski, Biała Podlaska) 71, Wisznice (pow. bialski) 51, Hrubieszów (pow. hrubieszowski) 45, po 44 w gminie: Międzyrzec Podlaski (pow. bialski) i Łomazy (pow. bialski). Rysunek 1. Działanie 121 - Zakontraktowane projekty. Źródło: Opracowanie własne. 4

Rysunek 2. Działanie 112 Przyznane premie. Źródło: Opracowanie własne. 3 GRUPY OBSZAROWE GOSPODARSTW BENEFICJENTÓW 3.1 Działanie 121 - Modernizacja gospodarstw rolnych Według danych z Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2010 roku (PSR 2010) w Polsce mamy ponad 2,278 mln. gospodarstw rolnych o średniej powierzchni 7,9 ha. Gospodarstw rolnych o powierzchni nie mniejszej niż 1 ha jest 1,697 mln, w tym korzystających z płatności bezpośrednich 1,298 mln. (dane z 2011 roku). Przeciętna powierzchnia gospodarstwa beneficjentów działania wynosi 55,7 ha. Największą grupę 80 % - stanowią gospodarstwa w przedziale powierzchni od 10 do 100 ha, przy czym średnia wielkość gospodarstwa z tej grupy wynosi 32,0 ha. Co drugi beneficjent działania 121 ma gospodarstwo o wielkości od 20 do 100 ha (średnio 40,5 ha). Ponad 6 % gospodarstw beneficjentów działania 121 ma od 100 do 300 ha, ze średnią dla gospodarstwa na poziomie 160 ha. Gospodarstwa powyżej 300 ha stanowią 2,75 % wszystkich korzystających ze wsparcia modernizacyjnego gospodarstw, a średnia wielkość gospodarstwa z tej grupy wynosi 706,9 ha. Warto zauważyć, że pomoc w ramach działania 121 uzyskiwały również gospodarstwa o niewielkim areale w grupie do 7 ha znajduje się 5% beneficjentów działania 121. Z kolei przeciętna powierzchnia gospodarstwa młodych rolników - beneficjentów działania 121, wynosi 25,2 ha, a więc są to gospodarstwa znacznie mniejsze niż przeciętnie w ramach działania 121. Ponad 72% gospodarstw znajduje się w przedziale od 10 do 30 ha ze średnią powierzchnią gospodarstwa na poziomie 18 ha. Gospodarstwa powyżej 100 ha stanowią 1,37%, ze średnią gospodarstwa na poziomie 158,6 ha [Wykres 1]. 5

Ponadto z danych przedstawionych na wykresie 2 wynika, iż w grupie gospodarstw powyżej 50 ha co trzecie gospodarstwo w Polsce skorzystało z działania 121, a w grupie od 30 do 50 ha - co piąte.. 3.2 Działanie 112 - Ułatwianie startu młodym rolnikom Zgodnie z warunkami realizacji tego działania, pomoc mogą uzyskać rolnicy podejmujący prowadzenie gospodarstw, których powierzchnia użytków rolnych jest nie mniejsza niż średnia krajowa i nie większa niż 300 ha; w przypadku gospodarstw położonych w województwach o średniej mniejszej niż krajowa powinno mieć powierzchnię UR nie mniejszą niż średnia wojewódzka i osiągnąć średnią krajową w ciągu 3 lat od przyznania pomocy. Dane dotyczące realizacji działania 112 wskazują, że przeciętna powierzchnia gospodarstwa beneficjentów wynosi 15,8 ha, a ponad 81% gospodarstw znajduje się przedziale od 10 do 30 ha ze średnią powierzchnią gospodarstwa wynoszącą 15,1 ha. Gospodarstwa powyżej 100 ha stanowią 0,16% populacji ze średnią gospodarstwa na poziomie 136,7 ha. Z pomocy skorzystały też gospodarstwa o niewielkim areale tj. do 10 ha stanowiły one ok. 12% [Wykres 1]. 48,71% 26,47% 26,03% 20,14% 20,66% 19,69% 19,80% 0,25% 0,40% 0,43% 9,62% 13,16% 13,33% 15,14% 13,15% 13,06% 1,40% 2,58% 6,04% 4,39% 6,02% 4,68% 0,40% 2,21% 3,76% 1,46% 1,44% 0,89% 0,42% 0,58% 0,93% 1,15% 0,18% 0,14% 0,02% 200-300 - 500-1000 i 300 500 1000 więcej do 1 1-2 2-3 3-5 5-7 7-10 10-15 15-20 20-30 30-50 50-100 100-200 GUS Struktura Beneficjenci działania 121, Dz Beneficjenci 121 działania 121 Dz 112_121 Dz Beneficjenci 112 działania 112 wg GUS PSR2010 którzy skorzystali z działania 112 Wykres 1. Grupy obszarowe beneficjentów działania 121 i 112 na tle danych GUS. Źródło: Opracowanie własne. 41,77% 28,45% 33,27% 35,59% 37,32% 31,66% 19,60% 0,02% 0,05% 0,08% 0,20% 0,09% 0,58% 0,28% 1,38% 1,25% 6,84% 6,78% 3,25% 5,70% 6 12,09% 4,38% 2,47% 1,16% do 1 1-2 2-3 3-5 5-7 7-10 10-15 15-20 20-30 30-50 50-100 100-200 0,56% 0,22% GUS Struktura dz_121 Beneficjenci Udział działania w populacji 121 dz_112 Beneficjenci Udział działania w populacji 112 wg GUS PSR2010 Wykres 2. Udział beneficjentów działania 121 i 112 w populacji gospodarstw rolnych wg GUS grupy obszarowe. Źródło: Opracowanie własne 200-300 300-500 500-1000 1000 i więcej

4 WIELKOŚĆ EKONOMICZNA GOSPODARSTW (ESU) BENEFICJENTÓW 4.1 Działanie 121 - Modernizacja gospodarstw rolnych Według danych GUS z 2007 roku średnia wielkość ekonomiczna (wyrażoną w ESU 1 ) gospodarstwa rolnego w Polsce wynosi 4,0. W ramach działania 121, pomoc na modernizację gospodarstw może być przyznana gospodarstwom, których wielkość ekonomiczna wynosi (lub wyniesie po realizacji inwestycji) co najmniej 4 ESU. Przeciętna wielkość ekonomiczna gospodarstwa beneficjentów działania wynosi 31,5 ESU, a ponad 52% gospodarstw jest w przedziale od 16 do 100 ESU, ze średnią wartością ESU wynoszącą 32,7. Drugą liczną grupę (ponad 43%) stanowią gospodarstwa od 4 do 16ESU, ze średnią wartością ESU wynoszącą 9,5. Około 4 % gospodarstw beneficjentów działania 121 jest w przedziale powyżej 100 ESU ze średnią dla gospodarstwa na poziomie 274,9 ESU. Ponadto należy zauważyć, że 40% gospodarstw w Polsce powyżej 40 ESU skorzystało z działania [Wykres 5]. Przeciętna wartość ESU gospodarstwa beneficjentów działania 121, którzy skorzystali również z działania 112 wynosi 14,9 ESU, ponad 66% tych gospodarstw jest w przedziale od 4 do 16 ESU ze średnią wartością ESU wynoszącą 8,7. Drugą grupę (33,3%) stanowią gospodarstwa o wielkości ekonomicznej od 16 do 100 ESU, ze średnią wartością ESU wynoszącą 26,6. Gospodarstwa powyżej 100 ESU stanowią 0,18% ze średnią dla gospodarstwa na poziomie 133ESU [Wykres 3, 4]. 4.2 Działanie 112 - Ułatwianie startu młodym rolnikom Przeciętna wartość ESU gospodarstwa beneficjentów działania wynosi 8,1, a więc jest znacznie większa niż średnio w Polsce, lecz zarazem dużo niższa niż w populacji gospodarstw korzystających z pomocy inwestycyjnej w ramach działania 121 Modernizacja gospodarstw rolnych. Ponad 56% gospodarstw przejętych przez młodych wyjściowo osiągało mniej niż 6 ESU, ze średnią wartością ESU wynoszącą 3,4. Drugą grupę (ponad 38%) stanowią gospodarstwa od 6 do 24 ESU ze średnią wartością ESU wynoszącą 11,6. Podkreślenia wymaga, iż progu wielkości 4 ESU nie osiągało 35 % gospodarstw, których nowym właścicielom przyznano pomoc i którzy są zobowiązani do odpowiedniego dostosowania tych gospodarstw w wyniku realizacji założonych biznesplanów w okresie 5 lat. Około 5 % gospodarstw beneficjentów działania 112 jest w przedziale powyżej 24 ESU ze średnią dla gospodarstwa na poziomie 34,1 ESU [Wykres 3,4]. 1 Suma standardowych nadwyżek bezpośrednich wszystkich działalności prowadzonych w gospodarstwie wyliczana w oparciu o Regionalne Współczynniki Standardowych Nadwyżek Bezpośrednich (SGM). 7

25,03% 21,54% 18,80% 20,42% 19,92% 20,30% 12,30% 14,02% 15,10% 17,97% 12,29% 9,59% 10,41% 12,65% 11,82% 9,75% 13,19% 3,91% 7,43% 3,51% 7,84% 7,41% 2,68% 0,92% 0,20% 0,01% 0-2 ESU 2-4 ESU 4-6 ESU 6-8 ESU 8-12 ESU 12-16 ESU 16-24 ESU 24-40 ESU 40-100 ESU 100-250 ESU 1,00% 250 ESU i więcej Beneficjenci działania 121, GUS Struktura wg GUS Dz Beneficjenci 121 działania 121 Dz 112_121 Dz Beneficjenci 112 działania 112 którzy skorzystali z działania 112 Wykres 3.Wielkość ekonomiczna gospodarstwa (ESU) beneficjentów działania 121 i 112 na tle struktury gospodarstw w Polsce. Źródło: Opracowanie własne. 646,8 111,3 134,0 257,8 do 1 1-2 2-3 3-5 5-7 7-10 10-15 15-20 20-30 30-50 50-100 100-200 200-300 300-500 500-1000 1000 i więcej 58,2 42,6 37,0 55,5 46,5 29,0 29,1 15,8 8,8 3,0 12,0 11,7 3,7 12,2 9,9 4,6 16,9 13,7 12,3 10,6 9,5 6,4 21,5 15,3 12,4 28,5 21,2 16,2 23,7 21,1 33,9 21,2 33,1 do 1 1-2 2-3 3-5 5-7 7-10 10-15 15-20 20-30 30-50 50-100 100-200 200-300 300-500 500-1000 1000 i więcej Dz Beneficjenci 112_121 działania 121, Dz Beneficjenci 112 działania 112 Dz Beneficjenci 121 działania 121 którzy skorzystali z działania 112 Wykres 4. Wielkość ekonomiczna gospodarstwa (ESU) beneficjentów działania 121 i 112 w grupach obszarowych (ha). Źródło: Opracowanie własne. 37,2% 40,8% 35,0% 11,0% 0,2% 2,1% 6,5% 3,9% 3,9% 3,9% 3,5% 1,6% 0,1% 3,1% 3,1% 3,5% 0,1% 0-2 ESU 2-4 ESU 4-6 ESU 6-8 ESU 8-12 ESU 12-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU 100-250 250 ESU i ESU więcej 14,6% GUS Struktura wg GUS Dz Beneficjenci 121 działania 121 dz, Beneficjenci 112 działania 112 Wykres 5. Udział beneficjentów działania 121 i 112 w populacji gospodarstw rolnych wg GUS wielkość ekonomiczna gospodarstwa (ESU). Źródło: Opracowanie własne 8

5 GŁÓWNY KIERUNEK PRODUKCJI GOSPODARSTW BENEFICJENTÓW 5.1 Działanie 121 - Modernizacja gospodarstw rolnych Jak wynika z przedstawionych danych [Tabela 1], głównym kierunkiem produkcji są produkcja mleczna (37,2%), uprawy polowe (24,8%) i chów trzody chlewnej (11,6%). Analizując dane na wykresie 6 można zauważyć, że co trzeci producent mleka korzystający z działania posiada gospodarstwo w grupie obszarowej od 20 do 30 ha (średnio 24,7 ha i 21,9 ESU). Spośród gospodarstw specjalizujących się w uprawach polowych 23 % znajduje się w grupie obszarowej od 50 do 100 ha ( średnio 71,6 ha i 21,9 ESU). Trzecia z kolei najliczniej występująca grupa gospodarstw - producenci trzody chlewnej, najczęściej (23,3 %) plasują się w grupie obszarowej od 30 do 50 ha (średnio 38,2 ha i 44,6 ESU). Tabela 1. Główne kierunki produkcji beneficjentów działania 121 i 112. Główny kierunek produkcji Beneficjenci działania 121 [%] Beneficjenci działania 121, którzy skorzystali z działania 112 [%] Beneficjenci działania 112 [%] produkcja mleczna 37,2 35,9 11,7 uprawy polowe 24,8 31,6 53,6 trzoda chlewna 11,6 7,6 2,9 produkcja mieszana 10,0 13,0 22,2 ogrodnictwo 8,5 6,3 3,8 uprawy trwałe 4,2 3,1 2,1 (pastwiskowe utrzymywanie zwierząt) 1,4 1,7 2,8 drób 1,4 0,4 0,2 Inne rodzaje produkcji 0,9 0,4 0,7 RAZEM 100,0 100,0 100,0 28,8% 21,9% 24,6% 23,3% 23,1% 16,9% 18,9% 13,8% 13,0% 13,8% 14,3% 14,5% 0,7% 0,0% 0,2% 0,0% 0,2% 0,5% 0,0% 0,0% 0,1% 0,2% 0,0% do 1 od 1 do od 2 do od 3 do 2 3 5 od 5 do 7 9,7% 9,0% 4,8% 6,8% 8,1% 4,2% 3,8% 3,5% 2,5% 1,9% 2,5% 1,8% 2,4% 1,0% 2,5% 0,9% 0,6% 1,0% 0,3% 1,0% 0,8% 0,2% 0,4% 0,4% 0,2% 0,1% 0,3% 0,1% 0,2% 0,2% od 7 do od 10 od 15 od 20 od 30 od 50 od 100 od 150 od 200 od 250 od 300 pow 10 do 15 do 20 do 30 do 50 do 100 do 150 do 200 do 250 do 300 do 500 1000 produkcja mleczna uprawy polowe trzoda chlewna Wykres 6. Główne kierunki produkcji w działaniu 121 w podziale na grupy obszarowe gospodarstw. Źródło: Opracowanie własne. od 500 do 1000 9

5.2 Działanie 112 - Ułatwianie startu młodym rolnikom Dominującym planowanym kierunkiem produkcji w gospodarstwach młodych rolników będą uprawy polowe (53,6%) i produkcja mieszana (22,2%). Nie dostrzega się zróżnicowania profili gospodarstw młodych rolników w zależności od areału tych gospodarstw. Gospodarstwa mleczarskie prowadzi ogółem 11, 7 % młodych rolników. Co ciekawe, młodzi rolnicy prowadzący gospodarstwa mleczarskie stosunkowo często korzystali ze wsparcia modernizacyjnego w ramach działania 121. Szczegółowe dane na temat profilu gospodarstw wspieranych w ramach działania 112 znajdują się w tabeli 1. 6 DYSTRYBUCJA ŚRODKÓW Jak wynika z przedstawionych danych [Wykres 7] co 5 złotówka w działaniu 121 Modernizacja gospodarstw rolnych zakontraktowana jest przez beneficjentów posiadających gospodarstwo w przedziale 30-50 ha (średnio 38,2 ha). Spośród beneficjentów działania 121 którzy skorzystali również z działania 112 prawie 30% zakontraktowanych środków trafiło do gospodarstw w przedziale 20 30 ha (średnia 24,3 ha). 27,73% 20,85% 18,77% 21,36% 17,69% 18,42% 17,82% 9,07% 9,07% 7,62% 10,33% 3,69% 2,61% 2,60% 1,70% 1,06% 1,57% 1,98% 0,30% 0,39% 0,47% 2,65% 0,31% 0,09% 0,77% 0,54% do 1 1-2 2-3 3-5 5-7 7-10 10-15 15-20 20-30 30-50 50-100 100-200 200-300 300-500 500-1000 1000 i więcej Dz Beneficjenci 121 działania 121 Dz Beneficjenci 121_112 działania 121, którzy skorzystali z działania 112 Wykres 7. Dystrybucja środków w działaniu 121 w podziale na grupy obszarowe gospodarstw. Źródło: Opracowanie własne. Ponadto z danych [Wykres 8] wynika, że prawie 23 % środków zakontraktowali beneficjenci posiadający gospodarstwo w przedziale od 24 do 40 ESU (średnio 30,4 ESU). Spośród beneficjentów działania 121 którzy skorzystali również z działania 112 prawie co 5 złotówka trafiła do gospodarstw w przedziale od 16 do 24 ESU (średnia 19,7 ESU). 20,01% 22,85% 17,27% 17,87% 11,49% 15,19% 10,68% 6,63% 5,41% 16,60% 14,85% 19,16% 10,67% 4,56% 0,28% 4,59% 1,89% do 2 od 2 do 4 od 4 do 6 od 6 do 8 od 8 do 12 od 12 do 16 od 16 do 24 od 24 do 40 od 40 do 100 od 100 do 250 pow 250 działanie Beneficjenci 121 działania 121 10 Beneficjenci działania 121, dz121_112 którzy skorzystali z działania 112 Wykres 8. Dystrybucja środków w działaniu 121 w podziale na wielkość ekonomiczną gospodarstw (ESU). Źródło: Opracowanie własne.

7 EFEKTY RZECZOWE ZREALIZOWANYCH PROJEKTÓW Do dnia 31 grudnia 2011 r. dzięki zrealizowanym 31 549 projektom: zakupiono sprzęt ruchomy i maszyny: maszyny rolnicze, narzędzia, urządzenia do produkcji roślinnej oraz środki transportu (inne niż ciągniki) do produkcji roślinnej, w tym oprogramowanie (176 059 sztuk), elementy wyposażenia, elementy maszyn, narzędzi, wyposażenie dodatkowe, w tym oprogramowanie (113 309 sztuk), ciągniki (21 341 sztuk), maszyny, narzędzia, urządzenia i wyposażenie do produkcji zwierzęcej, w tym oprogramowanie (20 495 sztuk). wybudowano lub zmodernizowano: budynki gospodarcze o powierzchni prawie 1 647,0 tys. m 2 (w tym 50% stanowiły szklarnie, 28 % budynki inwentarskie), ponad 258,0 tys. m 2 powierzchni służących produkcji i sprzedaży bezpośredniej w gospodarstwach rolniczych, 96,1 tys. m 3 zbiorników na gnojówkę i gnojowicę i 73,0 tys. m 2 powierzchni płyt obornikowych, 1 948,1 tys. m 2 powierzchni placów manewrowych i 38,6 tys. m dróg dojazdowych. założono plantacje wieloletnie na 5,0 tys. ha, zakupiono 541 sztuk sprzętu komputerowego. 11

8 WNIOSKI 1. Rolnicy posiadający gospodarstwa o powierzchni mniejszej niż średnia krajowa (określona na podstawie danych GUS oraz wyliczona dla populacji korzystającej ze wsparcia w ramach WPR) w bardzo niewielkim stopniu korzystają ze wsparcia modernizacyjnego. 2. Bardzo wysoką aktywność w korzystaniu ze wsparcia na modernizację gospodarstw wykazują gospodarstwa duże pod względem powierzchni i potencjału ekonomicznego. 3. Gospodarstwa korzystające ze wsparcia modernizacyjnego mają znacznie większy (31,5 ESU) niż średnio Polsce (4 ESU) potencjał ekonomiczny. Mimo objęcia pomocą gospodarstw niespełniających warunku minimalnej wielkości ekonomicznej, lecz mogących ją osiągnąć po realizacji inwestycji, gospodarstwa takie praktycznie nie korzystały ze wsparcia. 4. Gospodarstwa o małej powierzchni (poniżej 5 ha) korzystające z pomocy w ramach PROW charakteryzują się stosunkowo dużą wielkością ekonomiczną są to gospodarstwa wyspecjalizowane, dobrze wykorzystujące czynniki produkcji. Potencjał ekonomiczny gospodarstw wielkości 3-5 ha jest analogiczny jak w grupie 30 50 ha, zaś wyniki gospodarstw mniejszych niż 1 ha dorównują gospodarstwom ok. 100 ha. 5. Gospodarstwa przejmowane przez młodych rolników (działanie 112) są znacząco mniejsze niż gospodarstwa korzystające z pomocy inwestycyjnej w ramach działania 121, choć większe niż średnio w kraju. Charakteryzuje je również mniejsza (w porównaniu z działaniem 121) wielkość ekonomiczna. 6. Beneficjenci, którzy otrzymali zarówno premię w ramach działania 112 - Ułatwianie startu młodym rolnikom jak i pomoc na modernizację gospodarstw w ramach działania 121 Modernizacja gospodarstw rolnych są posiadaczami gospodarstw o większej średniej powierzchni niż średnia dla działania 112 ( to samo dotyczy wielkości ekonomicznej). 7. Mimo, że w ramach działania 121 dopuszczono możliwość wspierania gospodarstw o wielkości ekonomicznej mniejszej niż 4 ESU pod warunkiem osiągnięcia 4 ESU po realizacji inwestycji, w praktyce rozwiązanie to nie było wykorzystywane. Dotyczy to również gospodarstw młodych rolników mimo że 1/3 beneficjentów działania 112 przejęła gospodarstwa mniejsze niż 4 ESU i docelowo muszą osiągnąć wielkość co najmniej 4 ESU nie realizowali oni inwestycji w ramach działania 121. 8. Środki z działania 121 Modernizacja gospodarstw rolnych pozyskali głownie beneficjenci dysponujący gospodarstwami o areale 10 100 ha trafiło do nich łącznie 75% zakontraktowanej kwoty. Jest to jednak nieco mniej niż wynikałoby z liczebności tej grupy. 9. Młodzi rolnicy beneficjenci działania 112, posiadający stosunkowo niewielkie gospodarstwa (do 10 ha) jako przyjętą specjalizację często (ok. 50 %) wskazują produkcję polową lub mieszaną. Taki kierunek produkcji charakteryzuje gospodarstwa beneficjentów działania 121 o areale powyżej 50 ha. 10. Niezależnie od grupy obszarowej, gospodarstwa młodych rolników charakteryzują się mniejszą wielkością ekonomiczną niż gospodarstwa realizujące projekty modernizacyjne w ramach działania 121. 12

9 ZAŁĄCZNIKI Tabela 2. Główne kierunki produkcji beneficjentów działania 121 i 112 w podziale na grupy obszarowe gospodarstw Grupy obszarowe [ha] Główny kierunek produkcji Beneficjenci działania 121 Beneficjenci działania 121, którzy skorzystali z działania 112 Beneficjenci działania 112 1 2 5 4 6 ogrodnictwo 43,2% 0,0% 0,0% inne 27,0% 0,0% 0,0% drób 26,2% 0,0% 0,0% do 1 ha produkcja mieszana 1,8% 0,0% 0,0% uprawy trwałe 0,9% 0,0% 0,0% trzoda chlewna 0,9% 0,0% 0,0% RAZEM 100,0% 0,0% 0,0% ogrodnictwo 53,2% 0,0% 0,0% inne 16,6% 0,0% 0,0% drób 16,6% 0,0% 0,0% trzoda chlewna 5,1% 0,0% 0,0% produkcja mleczna 2,3% 0,0% 0,0% od 1 do 2 produkcja mieszana 2,3% 0,0% 0,0% uprawy polowe 1,7% 0,0% 0,0% uprawy trwałe 1,1% 0,0% 0,0% od 2 do 3 od 3 do 5 od 5 do 7 zwierząt) 1,1% 0,0% 0,0% RAZEM 100,0% 100,0% 0,0% ogrodnictwo 51,3% 0,0% 0,0% drób 18,8% 0,0% 0,0% inne 8,4% 0,0% 0,0% uprawy polowe 6,3% 0,0% 0,0% produkcja mleczna 4,2% 0,0% 0,0% uprawy trwałe 4,2% 0,0% 0,0% trzoda chlewna 3,7% 0,0% 0,0% produkcja mieszana 2,6% 0,0% 0,0% zwierząt) 0,5% 0,0% 0,0% RAZEM 100,0% 0,0% 0,0% ogrodnictwo 45,4% 44,5% 17,1% uprawy trwałe 19,3% 22,2% 3,1% uprawy polowe 8,4% 0,0% 52,4% inne 6,8% 11,1% 1,7% trzoda chlewna 6,0% 22,2% 5,2% drób 6,0% 0,0% 0,0% produkcja mleczna 4,5% 0,0% 2,8% produkcja mieszana 3,2% 0,0% 16,1% winnice 0,2% 0,0% 0,0% zwierząt) 0,2% 0,0% 1,6% ogrodnictwo 40,5% 58,3% 20,6% uprawy trwałe 18,4% 8,3% 3,6% produkcja mleczna 11,7% 8,4% 3,3% uprawy polowe 9,3% 8,3% 42,6% trzoda chlewna 8,5% 16,7% 4,9% produkcja mieszana 6,4% 0,0% 21,7% 13

inne 2,4% 0,0% 1,4% drób 2,2% 0,0% 0,5% od 7 do 10 od 10 do 15 od 15 do 20 od 20 do 30 od 30 do 50 zwierząt) 0,6% 0,0% 1,4% ogrodnictwo 28,0% 20,0% 9,5% produkcja mleczna 21,4% 18,8% 6,0% uprawy trwałe 16,6% 9,4% 5,6% produkcja mieszana 10,3% 16,5% 25,9% uprawy polowe 10,2% 23,5% 46,5% trzoda chlewna 9,3% 9,4% 3,9% drób 1,9% 0,0% 0,2% inne 1,5% 1,2% 0,7% zwierząt) 0,8% 1,2% 1,7% produkcja mleczna 36,9% 29,6% 10,6% ogrodnictwo 14,5% 13,1% 3,9% uprawy polowe 12,8% 23,2% 52,1% trzoda chlewna 12,2% 7,5% 3,0% produkcja mieszana 12,2% 16,1% 23,4% uprawy trwałe 8,0% 7,6% 2,4% zwierząt) 1,5% 1,9% 3,5% drób 1,0% 0,3% 0,3% inne 0,9% 0,7% 0,8% produkcja mleczna 46,9% 39,3% 15,0% uprawy polowe 15,2% 32,2% 57,2% trzoda chlewna 12,1% 7,6% 2,4% produkcja mieszana 10,9% 12,7% 19,9% ogrodnictwo 7,7% 4,0% 1,3% uprawy trwałe 4,3% 1,8% 0,8% zwierząt) 1,6% 1,8% 2,6% drób 0,9% 0,4% 0,2% inne 0,4% 0,2% 0,6% winnice 0,0% 0,0% 0,0% produkcja mleczna 51,8% 46,0% 16,3% uprawy polowe 17,2% 30,3% 55,6% trzoda chlewna 12,3% 7,9% 2,3% produkcja mieszana 10,2% 11,7% 21,7% ogrodnictwo 4,0% 1,5% 0,4% uprawy trwałe 1,8% 0,3% 0,9% zwierząt) 1,5% 1,9% 2,2% drób 0,8% 0,2% 0,0% inne 0,4% 0,2% 0,5% RAZEM 100,0% 100,0% 99,9% produkcja mleczna 46,2% 39,9% 14,7% uprawy polowe 23,8% 36,0% 61,2% trzoda chlewna 13,7% 8,6% 2,5% produkcja mieszana 10,7% 11,6% 16,6% 14

ogrodnictwo 2,1% 0,9% 0,9% zwierząt) 1,5% 1,8% 2,2% drób 1,0% 0,3% 0,0% uprawy trwałe 0,7% 0,6% 1,2% inne 0,3% 0,3% 0,7% uprawy polowe 44,0% 60,2% 72,6% produkcja mleczna 27,8% 21,8% 9,0% trzoda chlewna 12,7% 3,0% 0,9% produkcja mieszana 9,1% 10,4% 12,4% ogrodnictwo 1,9% 1,5% 0,4% od 50 do 100 od 100 do 150 od 150 do 200 od 200 do 250 od 250 do 300 zwierząt) 1,7% 1,5% 0,9% drób 1,2% 0,8% 0,4% uprawy trwałe 1,1% 0,8% 2,5% inne 0,5% 0,0% 0,9% uprawy polowe 67,4% 78,9% 80,6% produkcja mleczna 11,7% 10,5% 6,5% trzoda chlewna 8,7% 5,3% 0,0% produkcja mieszana 5,9% 5,3% 3,2% ogrodnictwo 1,4% 0,0% 0,0% uprawy trwałe 1,4% 0,0% 0,0% drób 1,4% 0,0% 0,0% zwierząt) 1,3% 0,0% 9,7% inne 0,8% 0,0% 0,0% uprawy polowe 68,9% 71,4% 100,0% produkcja mleczna 8,2% 0,0% 0,0% trzoda chlewna 7,6% 0,0% 0,0% produkcja mieszana 5,1% 14,3% 0,0% zwierząt) 3,0% 0,0% 0,0% uprawy trwałe 2,6% 0,0% 0,0% drób 1,8% 14,3% 0,0% ogrodnictwo 1,8% 0,0% 0,0% inne 1,0% 0,0% 0,0% uprawy polowe 72,2% 100,0% 100,0% produkcja mleczna 7,3% 0,0% 0,0% trzoda chlewna 5,9% 0,0% 0,0% produkcja mieszana 4,8% 0,0% 0,0% drób 2,9% 0,0% 0,0% ogrodnictwo 2,9% 0,0% 0,0% zwierząt) 1,6% 0,0% 0,0% uprawy trwałe 1,3% 0,0% 0,0% inne 1,1% 0,0% 0,0% uprawy polowe 74,3% 100,0% 0,0% produkcja mleczna 8,6% 0,0% 0,0% produkcja mieszana 7,1% 0,0% 0,0% 15

trzoda chlewna 3,4% 0,0% 0,0% drób 2,2% 0,0% 0,0% ogrodnictwo 1,9% 0,0% 0,0% inne 1,1% 0,0% 0,0% uprawy trwałe 0,7% 0,0% 0,0% zwierząt) 0,7% 0,0% 0,0% RAZEM 100,0% 100,0% 0,0% uprawy polowe 74,1% 100,0% 0,0% produkcja mieszana 10,6% 0,0% 0,0% produkcja mleczna 6,8% 0,0% 0,0% trzoda chlewna 4,7% 0,0% 0,0% uprawy trwałe 1,1% 0,0% 0,0% drób 0,9% 0,0% 0,0% ogrodnictwo 0,8% 0,0% 0,0% od 300 do 500 od 500 do 1000 pow 1000 zwierząt) 0,8% 0,0% 0,0% inne 0,2% 0,0% 0,0% RAZEM 100,0% 100,0% 0,0% uprawy polowe 69,4% 0,0% 0,0% produkcja mleczna 13,2% 0,0% 0,0% produkcja mieszana 10,2% 0,0% 0,0% trzoda chlewna 2,8% 0,0% 0,0% drób 1,3% 0,0% 0,0% zwierząt) 1,0% 0,0% 0,0% ogrodnictwo 0,8% 0,0% 0,0% uprawy trwałe 0,8% 0,0% 0,0% inne 0,5% 0,0% 0,0% RAZEM 100,0% 0,0% 0,0% uprawy polowe 59,1% 0,0% 0,0% produkcja mleczna 21,2% 0,0% 0,0% produkcja mieszana 13,6% 0,0% 0,0% trzoda chlewna 3,8% 0,0% 0,0% inne 1,1% 0,0% 0,0% uprawy trwałe 0,5% 0,0% 0,0% drób 0,5% 0,0% 0,0% RAZEM 99,8% 0,0% 0,0% 16

Tabela 3. Główne kierunki produkcji beneficjentów działania 121 i 112 w podziale na wielkość ekonomiczną gospodarstwa (ESU). Wielkość ekonomiczna [ESU] Główny kierunek produkcji Beneficjenci działania 121 Beneficjenci działania 112 Beneficjenci działania 121, nie korzystali z działania 112 Beneficjenci działania 121, którzy skorzystali z działania 112 od 4 do 6 od 6 do 8 od 8 do 12 od 12 do 16 1 2 3 4 5 6 uprawy polowe 37,5% 65,4% 40,5% 64,2% produkcja mieszana 14,4% 12,9% 14,3% 20,6% ogrodnictwo 13,8% 4,2% 12,8% 2,7% produkcja mleczna 11,6% 4,8% 10,9% 3,3% uprawy trwałe 8,8% 3,9% 8,3% 1,5% trzoda chlewna 6,1% 3,1% 5,8% 2,2% zwierząt) 3,9% 4,4% 3,9% 4,2% drób 1,5% 0,4% 1,3% 0,3% inne 2,4% 0,9% 2,2% 1,0% 100,0% uprawy polowe 33,4% 42,5% 34,2% 48,9% produkcja mleczna 19,6% 15,6% 19,3% 11,8% ogrodnictwo 13,1% 9,8% 12,9% 5,8% produkcja mieszana 12,1% 18,9% 12,7% 25,2% uprawy trwałe 8,4% 4,4% 8,1% 2,3% trzoda chlewna 7,0% 6,5% 7,0% 3,2% zwierząt) 3,2% 1,6% 2,8% 2,0% drób 1,8% 0,7% 1,7% 0,2% winnice 0,0% 0,0% 0,0% inne 1,4% 0,0% 1,3% 0,6% 100,0% produkcja mleczna 30,2% 34,6% 30,5% 20,7% uprawy polowe 27,5% 31,0% 27,8% 39,0% ogrodnictwo 11,0% 7,7% 10,8% 6,6% produkcja mieszana 10,6% 13,6% 10,8% 23,6% uprawy trwałe 8,4% 6,1% 8,2% 5,2% trzoda chlewna 8,0% 4,6% 7,7% 3,2% zwierząt) 2,5% 1,2% 2,4% 1,1% drób 1,0% 0,5% 1,0% 0,2% winnice 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% inne 0,8% 0,7% 0,8% 0,4% 100,0% produkcja mleczna 40,4% 49,1% 40,9% 27,4% uprawy polowe 22,3% 17,9% 22,0% 33,9% produkcja mieszana 10,3% 11,8% 10,4% 25,2% ogrodnictwo 9,8% 7,1% 9,6% 5,8% trzoda chlewna 8,5% 9,4% 8,5% 3,3% uprawy trwałe 5,5% 2,9% 5,4% 3,1% zwierząt) 1,4% 1,8% 1,5% 0,9% drób 1,2% 0,0% 1,1% 0,1% inne 0,6% 0,0% 0,6% 0,4% 100,1% od 16 do 24 produkcja mleczna 50,9% 62,5% 51,4% 32,8% 17

od 24 do 40 od 40 do 100 od 100 do 250 pow 250 uprawy polowe 19,7% 13,2% 19,4% 34,3% trzoda chlewna 9,4% 7,0% 9,3% 3,6% produkcja mieszana 7,9% 11,0% 8,1% 24,7% ogrodnictwo 7,0% 5,0% 6,9% 2,8% uprawy trwałe 2,7% 0,5% 2,6% 0,9% drób 1,1% 0,0% 1,0% 0,1% zwierząt) 0,7% 0,8% 0,7% 0,4% inne 0,6% 0,0% 0,6% 0,4% 100,0% produkcja mleczna 51,4% 56,4% 51,5% 28,4% uprawy polowe 18,1% 13,2% 17,9% 37,3% trzoda chlewna 12,5% 12,8% 12,5% 6,8% produkcja mieszana 8,6% 10,8% 8,8% 23,2% ogrodnictwo 6,2% 5,6% 6,1% 2,6% uprawy trwałe 1,1% 0,4% 1,1% 0,8% drób 1,0% 0,0% 1,0% 0,3% zwierząt) 0,6% 0,4% 0,6% 0,3% inne 0,5% 0,4% 0,5% 0,3% 100,0% produkcja mleczna 32,3% 35,1% 32,3% 20,3% trzoda chlewna 25,7% 28,6% 25,7% 15,9% uprawy polowe 22,8% 15,6% 22,7% 42,2% produkcja mieszana 8,7% 11,7% 8,8% 15,9% ogrodnictwo 5,7% 3,8% 5,7% 4,4% drób 2,3% 2,6% 2,3% 1,3% uprawy trwałe 1,1% 1,3% 1,1% 0,0% inne 1,0% 1,3% 1,0% 0,0% zwierząt) 0,4% 0,0% 0,4% 0,0% 100,0% uprawy polowe 41,3% 0,0% 41,2% 66,7% trzoda chlewna 25,6% 75,0% 25,8% 33,3% produkcja mleczna 12,2% 0,0% 12,2% 0,0% ogrodnictwo 7,0% 0,0% 7,0% 0,0% produkcja mieszana 6,8% 25,0% 6,8% 0,0% drób 3,5% 0,0% 3,5% 0,0% uprawy trwałe 2,0% 0,0% 1,9% 0,0% zwierząt) 0,3% 0,0% 0,3% 0,0% inne 1,3% 0,0% 1,3% 0,0% 100,0% uprawy polowe 34,8% 0,0% 34,8% 100,0% produkcja mleczna 20,7% 0,0% 20,7% 0,0% produkcja mieszana 17,7% 0,0% 17,7% 0,0% trzoda chlewna 13,6% 0,0% 13,6% 0,0% drób 4,8% 0,0% 4,8% 0,0% ogrodnictwo 4,3% 0,0% 4,3% 0,0% uprawy trwałe 1,4% 0,0% 1,4% 0,0% zwierząt) 0,7% 0,0% 0,7% 0,0% inne 2,0% 0,0% 2,0% 0,0% RAZEM 100,0% 0,0% 100,0% 100,0% 18

Opracowanie: Robert Laskowski, Magdalena Nowicka Wydział Ewaluacji i Polityki Spójności Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 19