PL PL PL
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 20.12.2010 COM(2010) 774 wersja ostateczna Załącznik A/Rozdział 16 ZAŁĄCZNIK A Wniosek ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej PL PL
ZAŁĄCZNIK A ROZDZIAŁ 16: UBEZPIECZENIA A. WSTĘP 16.01 Ubezpieczenia stanowią rodzaj działalności, w ramach której jednostki instytucjonalne lub grupy jednostek zabezpieczają się przed negatywnymi skutkami finansowymi określonych zdarzeń niepewnych. Można wyróżnić dwa rodzaje ubezpieczeń: ubezpieczenia społeczne i pozostałe ubezpieczenia. 16.02 Ubezpieczenia społeczne stanowią system obejmujący ryzyko społeczne oraz potrzeby społeczne. Często ubezpieczenia społeczne mają charakter zbiorowy i obejmują grupę. Udział w systemie ubezpieczeń jest w takim przypadku zazwyczaj obowiązkowy lub zachęca do niego osoba trzecia. Ubezpieczenia społeczne obejmują: systemy zabezpieczenia społecznego, wprowadzane, kontrolowane i finansowane przez sektor instytucji rządowych i samorządowych; systemy związane z zatrudnieniem, w przypadku których to pracodawca zapewnia ubezpieczenie lub zarządza nim w imieniu pracowników. Ubezpieczenia społeczne opisane są w rozdziale 17. 16.03 Ubezpieczenia inne niż ubezpieczenia społeczne zapewniają ochronę w przypadkach takich jak śmierć, dożycie określonego wieku, pożar, katastrofa naturalna, powódź, wypadek samochodowy itp. Ubezpieczenie na wypadek śmierci lub na dożycie określonego wieku określane jest mianem ubezpieczenia na życie, zaś ubezpieczenia obejmujące wszelkie inne zdarzenia to pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe. 16.04 Niniejszy rozdział poświęcony jest ubezpieczeniom na życie oraz pozostałym ubezpieczeniom osobowym i majątkowym. Opisano w nim sposób rejestrowania działalności ubezpieczeniowej w rachunkach. 16.05 Prawa i obowiązki z tytułu ubezpieczenia określa polisa ubezpieczeniowa. Stanowi ona porozumienie między ubezpieczycielem a inną jednostką instytucjonalną, zwaną posiadaczem polisy. Na mocy tego porozumienia posiadacz polisy dokonuje płatności zwanej składką na rzecz ubezpieczyciela, a w przypadku wystąpienia określonego zdarzenia, ubezpieczyciel dokonuje płatności zwanej odszkodowaniem na rzecz posiadacza polisy lub wyznaczonej osoby. W ten sposób posiadacz polisy zabezpiecza się przed określonymi formami ryzyka, zaś ubezpieczyciel poprzez łączenie ryzyka dąży do osiągnięcia z tytułu wpłaconych na jego rzecz składek kwoty wyższej niż kwota odszkodowań i świadczeń, które musi wypłacić. 16.06 W polisie ubezpieczeniowej określone są role poszczególnych stron. Są to: PL 2 PL
a) ubezpieczyciel zapewniający ochronę ubezpieczeniową; b) posiadacz polisy, zobowiązany do wpłacenia składek ubezpieczeniowych; c) beneficjent, na rzecz którego wypłacane jest odszkodowanie; d) ubezpieczony lub przedmiot, którego dotyczy dane ryzyko. Często zdarza się, że posiadacz polisy, beneficjent i ubezpieczony to jedna osoba. W polisie wyszczególnione są powyższe role, wraz z przypisanymi do każdej z nich osobami. 16.07 Najbardziej powszechną formą ubezpieczenia jest ubezpieczenie bezpośrednie, w przypadku którego jednostki instytucjonalne same zawierają z ubezpieczycielem umowę ubezpieczenia zapewniającą im ochronę przed skutkami finansowymi określonych rodzajów ryzyka. Z kolei ubezpieczyciel oferujący ubezpieczenie bezpośrednie może także zabezpieczyć siebie, ubezpieczając część objętego takim ubezpieczeniem bezpośrednim ryzyka u innych ubezpieczycieli. Przypadek taki określany jest mianem reasekuracji, a świadczące taką usługę podmioty mianem reasekuratorów. PL 3 PL
1. Ubezpieczenia bezpośrednie 16.08 Istnieją dwa rodzaje ubezpieczeń bezpośrednich: ubezpieczenia na życie oraz pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe. 16.09 Definicja: Ubezpieczenia na życie to działalność, w ramach której posiadacz polisy ubezpieczeniowej dokonuje regularnych wpłat na rzecz ubezpieczyciela, w zamian za co ubezpieczyciel gwarantuje wypłatę na rzecz beneficjenta ustalonej sumy lub renty dożywotniej w określonym terminie bądź wcześniej, w przypadku śmierci ubezpieczonego przed takim terminem. Ubezpieczenie na życie może uprawniać do świadczeń w związku z różnego rodzaju ryzykiem. Na przykład w przypadku ubezpieczenia na życie dla ludzi w podeszłym wieku uprawnienie do świadczenia może powstać wraz z przekroczeniem przez ubezpieczonego wieku 65 lat, a po śmierci ubezpieczonego świadczenie może zostać przyznane małżonkowi i być wypłacane aż do jego śmierci. 16.10 Ubezpieczenie na życie obejmuje także dodatkowe ubezpieczenie od szkód na osobie, w tym niezdolności do pracy, ubezpieczenie od śmierci w wyniku nieszczęśliwego wypadku oraz ubezpieczenie od niepełnosprawności będącej następstwem nieszczęśliwego wypadku lub choroby. 16.11 W ramach niektórych kategorii ubezpieczenia na życie przewidziane jest odszkodowanie w przypadku wystąpienia określonego, objętego ubezpieczeniem zdarzenia. Takie ubezpieczenie może na przykład być powiązane z kredytem hipotecznym, a wypłata świadczenia na pokrycie hipoteki następuje w przypadku śmierci osoby uzyskującej największy dochód przed terminem zapadalności kredytu. W większości tego typów ubezpieczenia występuje element istotnych oszczędności sprzężony z elementem ochrony przed ryzykiem. Z uwagi na duży element oszczędności ubezpieczenie na życie postrzegane jest jako forma oszczędzania, a wszelkie powiązane transakcje rejestruje się na rachunku finansowym. 16.12 Definicja: Pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe oznaczają działalność, w ramach której posiadacz polisy ubezpieczeniowej dokonuje regularnych wpłat na rzecz ubezpieczyciela, w zamian za co ubezpieczyciel gwarantuje wypłatę na rzecz beneficjenta ustalonej sumy w przypadku wystąpienia zdarzenia innego niż śmierć osoby. Przykłady takich zdarzeń to: wypadek, choroba, pożar itp. W większości państw europejskich do ubezpieczeń takich klasyfikuje się ubezpieczenie wypadkowe, którego zakres obejmuje ryzyka związane z ubezpieczeniem na życie. 16.13 Polisa na życie, która przewiduje świadczenie wyłącznie w przypadku śmierci ubezpieczonego w oznaczonym przedziale czasu, a nie przewiduje go w żadnym innym przypadku, określana zazwyczaj mianem ubezpieczenia terminowego, w rachunkach narodowych traktowana jest jako wchodząca w zakres pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, ponieważ wypłata odszkodowania jest możliwa tylko wtedy, gdy wystąpi określone zdarzenie. W praktyce jednak, ze PL 4 PL
względu na sposób prowadzenia rachunków przez jednostki ubezpieczeniowe, nie zawsze daje się oddzielić ubezpieczenie terminowe od ubezpieczenia na życie. W takich przypadkach ubezpieczenie terminowe może być traktowane w taki sam sposób jak ubezpieczenie na życie. 16.14 Zarówno w przypadku ubezpieczenia na życie, jak i pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, następuje rozłożenie ryzyka. Ubezpieczyciel zwykle otrzymuje od posiadaczy polis niewielkie, regularnie wpłacane składki, zaś w przypadku wystąpienia zdarzenia objętego ochroną ubezpieczeniową wypłaca większą kwotę zgłaszającemu szkodę. W przypadku pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych ryzyko jest rozłożone na wszystkich posiadaczy polis ubezpieczeniowych. Ubezpieczyciel określa wysokość składek należnych z tytułu ochrony ubezpieczeniowej w ciągu roku z uwzględnieniem przewidywanej do wypłacenia w ciągu tego samego roku kwoty odszkodowań i świadczeń. Liczba poszkodowanych jest zazwyczaj znacznie mniejsza od liczby posiadaczy polis. W przypadku pojedynczego posiadacza polisy z zakresu pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych związek między wpłatami składek a otrzymanym odszkodowaniem nie występuje, nawet w długim okresie, natomiast ubezpieczyciel corocznie określa taki związek dla każdej kategorii ubezpieczenia z zakresu pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych. W przypadku ubezpieczenia na życie związek między składkami a odszkodowaniami i świadczeniami w funkcji czasu jest istotny zarówno dla posiadacza polisy, jak i ubezpieczyciela. Osoba wykupująca polisę na życie oczekuje, że świadczenia z jej tytułu będą co najmniej równe wysokości składek zapłaconych do czasu wymagalności świadczenia; stanowi ona zatem formę oszczędzania. Określając relację między wysokością składek i świadczeń, ubezpieczyciel musi powiązać ten aspekt polisy z obliczeniami aktuarialnymi dotyczącymi średniego dalszego trwania życia ubezpieczonych, z uwzględnieniem ryzyka wypadków śmiertelnych. Dodatkowo w okresie między otrzymaniem składek a wypłatą świadczeń ubezpieczyciel uzyskuje dochody z tytułu zainwestowania części składek. Dochody takie również wpływają na wysokość składek i świadczeń ustalaną przez ubezpieczycieli. 16.15 Między ubezpieczeniem na życie a pozostałymi ubezpieczeniami osobowymi i majątkowymi występują istotne różnice, przekładające się na różny zapis w rachunkach. Istotą pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych jest redystrybucja, dokonywana w bieżącym okresie między wszystkimi posiadaczami polis a ograniczoną liczbowo grupą poszkodowanych. W przypadku ubezpieczeń na życie następuje zasadniczo redystrybucja składek odprowadzonych w ciągu pewnego okresu jako świadczeń wypłacanych później temu samemu posiadaczowi polisy. 2. Reasekuracja 16.16 Definicja: Ubezpieczyciel może zapewnić sobie ochronę przed koniecznością wypłaty nadspodziewanie wielu odszkodowań i świadczeń lub wyjątkowo wysokich odszkodowań i świadczeń, zawierając umowę reasekuracji z PL 5 PL
reasekuratorem. Instytucje reasekuracyjne skupione są w niewielkiej liczbie ośrodków finansowych, przez co znaczna część przepływów reasekuracyjnych to transakcje z zagranicą. Częstą praktyką reasekuratorów jest zawieranie umowy o reasekurację z innymi reasekuratorami, w celu dalszego rozłożenia ryzyka. Taka rozszerzona reasekuracja określana jest jako retrocesja. 16.17 Ryzyko można skutecznie ograniczyć również w taki sposób, że grupa ubezpieczycieli (zwanych underwriterami) wspólnie przyjmuje ryzyko związane z daną polisą. Każdy z takich ubezpieczycieli odpowiada wyłącznie za swoją część polisy, przypada mu w udziale proporcjonalna część składki, zaś w przypadku wypłaty odszkodowania lub świadczenia partycypuje w takim samym wymiarze w takiej wypłacie. Obsługą polisy zajmuje się główny podmiot zarządzający lub broker ubezpieczeniowy. Za przykład rynku ubezpieczeń, na którym ryzyko bezpośrednie i pośrednie rozłożone jest na wielu underwriterów, może posłużyć Lloyds of London. 16.18 Bezpośredni ubezpieczyciel ma do dyspozycji różne warianty zorganizowania pośredniej ochrony ubezpieczeniowej przed ryzykiem, jakie przyjął ubezpieczyciel. Wyróżnia się kategorie reasekuracji takie jak: a) reasekuracja proporcjonalna, w przypadku której posiadacz polisy przenosi na reasekuratora uzgodnioną procentową część całości ryzyka, lub całości ryzyka z określonego portfela polis ubezpieczenia bezpośredniego. Oznacza to, że bezpośredni ubezpieczyciel przekazuje proporcjonalną część składek reasekuratorowi, który następnie dokonuje proporcjonalnej wypłaty ewentualnego odszkodowania lub świadczenia. W takich przypadkach każda prowizja reasekuracyjna zapłacona przez reasekuratora posiadaczowi polisy traktowana jest jak zniżka przypisanych składek reasekuracyjnych; b) reasekuracja nieproporcjonalna, zwana także reasekuracją nadwyżki szkód, w przypadku której reasekurator ponosi ryzyko wyłącznie w przypadku, gdy kwota bezpośredniego odszkodowania lub świadczenia przekroczy pewien ustalony próg. Jeżeli powyżej takiego progu nie ma bezpośrednich odszkodowań lub świadczeń lub ich liczba jest niewielka, reasekurator może przenieść swój udział w zyskach na ubezpieczyciela bezpośredniego. W rachunkach podział zysków traktuje się jako transfer bieżący od reasekuratora do ubezpieczyciela bezpośredniego, analogicznie jak w przypadku płatności odszkodowań i świadczeń. PL 6 PL
3. Zaangażowane jednostki 16.19 Jednostki instytucjonalne zaangażowane w ubezpieczenia bezpośrednie i reasekuracyjne to przede wszystkim ubezpieczyciele. Działalność ubezpieczeniową może prowadzić także innego rodzaju przedsiębiorstwo, w ramach działalności innej niż podstawowa. Zazwyczaj jednak przepisy regulujące wykonywanie działalności ubezpieczeniowej wymagają prowadzenia oddzielnych rachunków, obejmujących wszystkie aspekty działalności ubezpieczeniowej w takim przypadku daje się wyróżnić odrębna jednostka instytucjonalna, klasyfikowana w ramach podsektorów instytucji ubezpieczeniowych (S.128) i funduszy emerytalno-rentowych (S.129). Inną działalność ubezpieczeniową może prowadzić sektor instytucji rządowych i samorządowych, ale również w tym przypadku zachodzi możliwość, że da się wyróżnić odrębna jednostka. Jak więc widać, w działalność ubezpieczeniową mogą być zaangażowane w określonych przypadkach także inne sektory instytucjonalne. W dalszej części przyjmuje się jednak, że całość działalności ubezpieczeniowej wykonują ubezpieczyciele (będący rezydentami lub nierezydentami). 16.20 Jednostki, które zaangażowane są zasadniczo w działalność blisko związaną z ubezpieczeniami, ale nie ponoszą ryzyka, to pomocnicze instytucje ubezpieczeniowe. Jednostki takie klasyfikuje się w ramach podsektora pomocniczych instytucji finansowych (S.126), a ich przykładem są: a) brokerzy ubezpieczeniowi; b) prywatne instytucje niekomercyjne działające na rzecz instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalno-rentowych; c) jednostki, których działalność podstawowa polega na wykonywaniu nadzoru nad instytucjami ubezpieczeniowymi i funduszami emerytalnorentowymi oraz nad rynkami ubezpieczeń. B. PRODUKCJA GLOBALNA UBEZPIECZEŃ BEZPOŚREDNICH 16.21 Instytucja ubezpieczeniowa przyjmuje od klienta składkę i przechowuje ją do momentu zgłoszenia szkody lub do czasu upływu okresu ubezpieczenia. Do tego czasu instytucja ubezpieczeniowa inwestuje środki pochodzące ze składki, zaś dochód z takiej inwestycji stanowi dodatkowe źródło funduszy na pokrycie kwoty należnego odszkodowania lub świadczenia. Instytucja finansowa określa poziom składek tak, aby suma składek powiększona o dochód uzyskany z tytułu zainwestowania ich i pomniejszona o spodziewane wypłaty odszkodowania lub świadczenia dała marżę, którą będzie mogła zatrzymać instytucja ubezpieczeniowa; marża taka odpowiada produkcji globalnej instytucji ubezpieczeniowej. Produkcja globalna sektora ubezpieczeń mierzona jest z uwzględnieniem sposobów ustalenia składek przez ubezpieczycieli. W tym celu konieczne jest zdefiniowanie czterech odrębnych pozycji. Są to: PL 7 PL
a) składki zarobione; b) uzupełnienia do składek; c) odszkodowania należne lub świadczenia należne; d) rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe. Poniżej po kolei przedstawiona jest każda z tych pozycji, a następnie omówiony problem pomiaru produkcji globalnej ubezpieczeń bezpośrednich z zakresu pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, ubezpieczeń na życie oraz reasekuracji. PL 8 PL
1. Składki zarobione 16.22 Definicja: Składki zarobione stanowią część składek przypisanych, która została zarobiona w danym okresie księgowym. Składki przypisane obejmują okres objęty polisą ubezpieczeniową. Różnica między składkami przypisanymi a składkami zarobionymi to kwoty przeniesione na przyszłe okresy i uwzględnione w rezerwach na niezarobione składki. Kwoty te traktuje się jako aktywa posiadaczy polis. Pojęcie składki zarobionej w rachunkowości ubezpieczeniowej jest zgodne z zasadą memoriałową stosowaną w rachunkach narodowych. 16.23 Składka ubezpieczeniowa oznacza składkę płaconą regularnie w cyklu miesięcznym lub rocznym lub składkę wpłacaną jednorazowo, zwykle z początkiem okresu ubezpieczenia. Składki jednorazowe stosuje się zwykle w przypadku, gdy ubezpieczane jest ryzyko związane z dużymi przedsięwzięciami, takimi jak budowa dużych budynków lub urządzeń oraz samochodowym, kolejowym, morskim lub lotniczym transportem towarów. 16.24 Składki zarobione w danym roku mają postać: składki przypisane powiększone o rezerwy na niezarobione składki na początek roku księgowego pomniejszone o rezerwy na niezarobione składki na koniec roku księgowego. W innym ujęciu, mają one postać: składki przypisane pomniejszone o zmianę (minus przyrost lub plus zmniejszenie) rezerw składek 16.25 Rezerwy na niezarobione składki oraz pozostałe rezerwy włączone są do rezerw technicznych pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (AF.61) oraz rezerw technicznych ubezpieczeń na życie (AF.62). Opis rezerw technicznoubezpieczeniowych znajduje się w pkt 16.43-16.45. 16.26 Często posiadacz polisy zobowiązany jest do zapłaty specjalnego podatku od płatności składki ubezpieczeniowej. W wielu państwach z podatku takiego zwolnione są składki z tytułu ubezpieczeń na życie. Ponieważ ubezpieczyciele muszą dokonać transferu takiego podatku do sektora instytucji rządowych i samorządowych, stosowne kwoty nie są uwzględniane w rocznych sprawozdaniach finansowych ubezpieczycieli. Jedynie stosunkowo niewielka kwota kwota rezydualna za dany rok, która musi zostać przekazana do sektora instytucji rządowych i samorządowych może zostać ujęta w bilansie ubezpieczyciela w ramach kredytu handlowego. Płatności podatków jako takie nie są rejestrowane w rachunkach ubezpieczycieli. W rachunkach narodowych taki podatek traktowany jest jako podatek od produktów. Przyjmuje się, że PL 9 PL
posiadacze polis wpłacają powyższe kwoty bezpośrednio na rachunki organów podatkowych. 2. Uzupełnienia do składek 16.27 Definicja: Uzupełnienia do składek stanowią dochód uzyskany z tytułu inwestowania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych ubezpieczycieli, odpowiadających zobowiązaniom wobec posiadaczy polis. 16.28 W przypadku ubezpieczenia na życie w szczególności ale w mniejszym zakresie także w przypadku pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, łączna kwota świadczeń należnych lub odszkodowań należnych za dany okres często przekracza kwotę składek zarobionych. Składki wpłacane są zwykle regularnie, często na początku okresu ubezpieczenia, natomiast odszkodowania stają się należne w późniejszym okresie, zaś w przypadku ubezpieczeń na życie świadczenia często stają się należne wiele lat później. W okresie pomiędzy wpłaceniem składki a wymagalnością odszkodowania lub świadczenia, kwotą tą rozporządza ubezpieczyciel, inwestując ją i uzyskując z tytułu takich inwestycji dochody. Kwoty takie to rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe. Dochód uzyskany z takich rezerw pozwala ubezpieczycielowi obniżyć wysokość składek. Miara świadczonej usługi uwzględnia wielkość takiego dochodu oraz względną wysokość składek i odszkodowań lub świadczeń. 16.29 W przypadku pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, nawet jeżeli składka jest do zapłacenia z początkiem okresu ubezpieczenia, składki są zarabiane wyłącznie w sposób ciągły, w miarę upływu okresu ubezpieczenia. W dowolnym momencie przed końcem okresu ubezpieczenia ubezpieczyciel dysponuje kwotą należną posiadaczowi polisy z tytułu usług i potencjalnych odszkodowań lub świadczeń do zapłacenia w przyszłości. Jest to pewna forma kredytu udzielanego przez posiadacza polisy ubezpieczycielowi, określanego jako niezarobione składki. Analogicznie, mimo że płatność odszkodowań i świadczeń staje się wymagalna po wystąpieniu zdarzenia określonego w polisie, ubezpieczyciel może ich nie wypłacać przez pewien czas, często w związku z faktem negocjowania wysokości należnej wypłaty. Jest to analogiczna forma kredytu, określana mianem rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia. 16.30 Podobne rezerwy stosowane są w przypadku ubezpieczenia na życie, przy czym dodatkowo występują tu dwa inne rodzaje rezerw ubezpieczeniowych: rezerwy aktuarialne w przypadku ubezpieczeń na życie oraz rezerwy ubezpieczeń z udziałem ubezpieczonego w zysku. Odpowiadają one kwotom przeniesione na przyszłe okresy na poczet płatności przyszłych świadczeń. Rezerwy te inwestowane są ogólnie w aktywa finansowe, a dochód ma formę dochodów z inwestycji. Mogą one być wykorzystane na pokrycie kosztów działalności gospodarczej (np. w dziedzinie nieruchomości), i wygenerowania nadwyżki operacyjnej netto w oddzielnym zakładzie lub w ramach działalności drugorzędnej. PL 10 PL
16.31 Wszystkie dochody z inwestycji przypisane posiadaczom polis wykazuje się na rachunku podziału pierwotnego dochodów jako do zapłacenia posiadaczom polisy. W przypadku pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych ta sama kwota zostaje następnie ponownie zapłacona ubezpieczycielowi w postaci uzupełnień do składek na rachunku podziału wtórnego dochodów. W przypadku ubezpieczenia na życie składki i uzupełnienia do składek wykazuje się na rachunku finansowym. 3. Skorygowane odszkodowania należne i świadczenia należne 16.32 Definicja: Odszkodowania należne i świadczenia należne to zobowiązania finansowe ubezpieczycieli wobec beneficjenta w odniesieniu do ryzyka, jakie powstaje w związku z danym zdarzeniem w przedmiotowym okresie określonym w polisie. 16.33 Pojęcie odszkodowań i świadczeń należnych w przypadku pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych oraz świadczeń należnych w przypadku ubezpieczenia na życie są zgodne z zasadą memoriałową stosowaną w rachunkach narodowych. Skorygowane odszkodowania i świadczenia należne z tytułu pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych 16.34 Odszkodowania i świadczenia można podzielić na wypłacone i należne. Odszkodowania i świadczenia należne odpowiadają kwotom należnym z tytułu objętego ubezpieczeniem ryzyka zrealizowanego w danym roku. Nie ma znaczenia, czy dane zdarzenie zostało zgłoszone przez posiadacza polisy. Część odszkodowań i świadczeń zostanie wypłacona w roku następnym lub nawet później. Z drugiej strony odszkodowania i świadczenia, które są wynikiem zdarzeń występujących w latach poprzednich, wypłacane są w roku bieżącym. Niezapłacona część odszkodowań i świadczeń należnych dodawana jest do rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia. 16.35 Odszkodowania i świadczenia z tytułu pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, które stały się należne w danym roku kalendarzowym, mają postać: odszkodowania i świadczenia wypłacone pomniejszone o rezerwę na niewypłacone odszkodowania i świadczenia na początek roku księgowego powiększone o rezerwę na niewypłacone odszkodowania i świadczenia na koniec roku księgowego W innym ujęciu, mają one postać: odszkodowania i świadczenia wypłacone PL 11 PL
powiększone o zmianę (plus przyrost lub minus zmniejszenie) rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia. 16.36 Koszty związane z odszkodowaniami i świadczeniami, jakie ponosi ubezpieczyciel, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne, nie są uwzględniane w odszkodowaniach i świadczeniach należnych. Koszty takie mogą obejmować: koszty akwizycji, obsługi polisy, obsługi inwestycji oraz obsługi szkód. Część kosztów może nie dać się wyodrębnić w źródłowych danych księgowych. Koszty zewnętrzne obejmują wydatki na prace, jakie ubezpieczyciel zlecił innej jednostce, a tym samym na rachunkach zapisuje się je jako zużycie pośrednie. Koszty wewnętrzne obejmują wydatki na prace wykonywane przez własnych pracowników ubezpieczyciela, w związku z czym na rachunkach zapisuje się je jako koszty pracy. 16.37 W przypadku katastrof poniesione straty nie mają wpływu na wartość odszkodowania. Straty z tytułu klęsk żywiołowych rejestruje się jako transfer kapitałowy od ubezpieczyciela do posiadacza polisy. Zaletą takiego zapisu jest to, że dochód do dyspozycji posiadacza polisy nie rośnie wbrew intuicji, co miałoby miejsce w przypadku innego sposobu rejestracji odszkodowań (zob. pkt 16.93-16.94). 16.38 Usługi ubezpieczeniowe wytwarzane są w sposób ciągły, a nie tylko w momencie powstania ryzyka. Wysokość odszkodowań i świadczeń należnych posiadaczom polis pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych różni się jednak z roku na rok, a poza tym mogą wystąpić zdarzenia skutkujące szczególnie wysokimi odszkodowaniami. Taka zmienność w zakresie odszkodowań i świadczeń nie ma jednak wpływu na aspekt ilościowy i cenowy usług ubezpieczeniowych. Ubezpieczyciele ustalają wysokość składek na podstawie własnych szacunków prawdopodobieństwa uznania zgłoszonych szkód. Z tego też powodu we wzorze stosowanym do obliczenia produkcji globalnej wykorzystane są skorygowane szkody i świadczenia należne, stanowiące szacunek skorygowany o element zmienności odszkodowań i świadczeń. 16.39 Wielkość skorygowanych odszkodowań i świadczeń należnych można oszacować statystycznie, przewidując ją w oparciu o wcześniejsze wielkości odszkodowań i świadczeń. Przy uwzględnieniu danych historycznych dotyczących kwot odszkodowań i świadczeń do zapłacenia konieczne jest wzięcie pod uwagę, jaka część takich odszkodowań i świadczeń wchodzi w zakres polisy reasekuracyjnej ubezpieczyciela bezpośredniego. Na przykład, w przypadku gdy ubezpieczyciel bezpośredni ma polisę reasekuracji nadwyżek szkód (reasekuracji nieproporcjonalnej), określa wysokość składek na pokrycie szkód do poziomu maksymalnej szkody, jaką pokrywa jego polisa reasekuracyjna, powiększoną o składkę reasekuracyjną, jaką musi zapłacić. W przypadku posiadania polisy reasekuracji proporcjonalnej ustala on swe składki w taki sposób, by pokryć proporcjonalną część odszkodowań i świadczeń, jaką zobowiązany jest wypłacić, powiększoną o składkę reasekuracyjną. PL 12 PL
16.40 Alternatywną metodą korekty odszkodowań i świadczeń należnych o element zmienności jest wykorzystanie danych księgowych ukazujących zmianę funduszy własnych i rezerw na wyrównanie szkodowości (ryzyka). Rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka) to kwoty, jakie ubezpieczyciele przenoszą na przyszłe okresy zgodnie z wymogami prawnymi i administracyjnymi na pokrycie przyszłych, nietypowych lub niespodziewanie dużych szkód. Kwoty takie są włączone w zakres rezerw technicznych pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (AF.61). Świadczenia należne z tytułu ubezpieczenia na życie 16.41 Świadczenia należne z tytułu ubezpieczenia na życie to kwoty do zapłacenia z tytułu polisy w danym okresie księgowym. W przypadku ubezpieczenia na życie nie zachodzi konieczność korekty o element nieprzewidzianej zmienności. 16.42 Kosztów związanych ze świadczeniami nie ewidencjonuje się w ramach świadczeń należnych; są one rejestrowane jako zużycie pośrednie i koszty pracy. 4. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 16.43 Definicja: Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe to kwoty przeniesione na przyszłe okresy przez ubezpieczyciela. Rezerwy takie stanowią aktywa dla posiadaczy polis oraz zobowiązania dla ubezpieczycieli. Rezerwy technicznoubezpieczeniowe można podzielić na rezerwy ubezpieczenia na życie, rezerwy pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych oraz rezerwy dotyczące rent dożywotnich. 16.44 Zgodnie z unijną dyrektywą o rachunkowości wyróżnia się siedem rodzajów rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Każdorazowo w bilansie wykazuje się kwotę brutto z reasekuracją, kwotę przeniesioną na reasekuratorów oraz kwotę netto. Wyróżnia się następujące siedem kategorii rezerw: a) rezerwa na niezarobione składki różnica między składkami przypisanymi a zarobionymi. W zależności od przepisów krajowych rezerwa ta może obejmować oddzielny element związany z ryzykiem niewygasłym; b) rezerwa ubezpieczeń na życie odzwierciedla ona wartość bieżącą przewidywanych przyszłych świadczeń (łącznie z, między innymi, przyznanymi premiami) pomniejszoną o wartość bieżącą przyszłych składek. Organy nadzoru mogą ustanowić pułap stopy dyskontowej stosowanej do obliczenia wartości bieżącej; c) rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia różnica między odszkodowaniami i świadczeniami należnymi i zapłaconymi. Jest ona równa łącznemu szacowanemu kosztowi końcowemu, jaki zakład ubezpieczeniowy ponosi w związku z likwidacją wszystkich szkód wynikających ze zdarzeń, które wystąpiły do końca roku budżetowego, PL 13 PL
zarówno zgłoszonych, jak i niezgłoszonych, pomniejszonemu o kwoty odszkodowań wypłaconych już z tytułu takich szkód; d) rezerwa na premie i rabaty (jeżeli nie wykazana w kategorii b) powyżej) obejmuje kwoty przeznaczone dla posiadaczy polis lub beneficjentów umów w postaci premii i rabatów, w zakresie, w jakim kwoty te nie zostały już przypisane posiadaczom polis i beneficjentom umów; e) rezerwa na wyrównanie szkodowości (ryzyka) obejmuje kwoty przeniesione na przyszłe okresy zgodnie z wymaganiami prawnymi lub administracyjnymi w celu wyrównania wahań współczynników szkodowości w przyszłych latach lub zabezpieczenia szczególnych rodzajów ryzyk. Rezerwa ta może nie być dopuszczona przez władze krajowe. f) Wśród pozostałych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych można między innymi wyróżnić rezerwę na ryzyka niewygasłe, chyba że wchodzi ona w zakres kategorii określonej w lit. a) powyżej. Pozycja ta może także obejmować rezerwy wiekowe, uwzględniające wpływ wieku na ilość zgłoszeń szkód, np. w związku z ubezpieczeniem zdrowotnym; g) rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe dla ubezpieczeń na życie, w przypadku gdy ryzyko inwestycji ponosi posiadacz polisy. Pozycja ta obejmuje rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe utworzone w celu pokrycia zobowiązań wobec posiadaczy polis związanych z ubezpieczeniami na życie, gdy wartość zwrotu ustalana jest w stosunku do inwestycji, których ryzyko ponosi posiadacz polisy, bądź w stosunku do indeksu, jak w przypadku indeksowanego ubezpieczenia na życie. Pozycja ta obejmuje rezerwy techniczne dotyczące tontyn. 16.45 Przy określaniu zmian w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych (F.61 i F.62) stosowanych do obliczenia produkcji globalnej nie uwzględnia się zrealizowanych i niezrealizowanych zysków i strat z tytułu posiadania aktywów/zobowiązań. 5. Określanie produkcji globalnej ubezpieczeń 16.46 Ubezpieczyciele świadczą usługę ubezpieczenia na rzecz swoich klientów, ale nie pobierają z tego tytułu wyraźnie określonej opłaty. 16.47 Ubezpieczyciel pobiera składki i wypłaca odszkodowania lub świadczenia w przypadku zaistnienia objętego ubezpieczeniem zdarzenia. Odszkodowania lub świadczenia stanowią dla beneficjenta rekompensatę skutków finansowych objętego ubezpieczeniem zdarzenia. 16.48 Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe to fundusze, które są przez ubezpieczycieli inwestowane w celu uzyskania dochodu. Środki te, wraz z dochodem z inwestycji (uzupełnienia do składek), stanowią zobowiązanie wobec beneficjentów. PL 14 PL
16.49 W niniejszej sekcji opisano informacje niezbędne do obliczenia produkcji globalnej usług ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji. Pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe 16.50 Produkcję globalną ubezpieczyciela stanowi usługa świadczona na rzecz beneficjentów. 16.51 W przypadku podejścia opartego na przewidywaniu wartości wzór stosowany do obliczenia produkcji ma postać: składki zarobione powiększone o uzupełnienia do składek pomniejszone o skorygowane odszkodowania i świadczenia należne; gdzie skorygowane odszkodowania i świadczenia należne skorygowane są o element zmienności szkodowości w oparciu o dane historyczne lub dane księgowe ukazujące zmianę funduszy własnych i rezerw na wyrównanie szkodowości (ryzyka). Uzupełnienia do składek cechuje mniejsza zmienność niż odszkodowania i świadczenia, w związku z czym nie ma potrzeby dokonywania stosownej korekty. Przy szacowaniu wartości skorygowanych odszkodowań i świadczeń informacje porządkowane są według produktu, np. ubezpieczenia motoryzacyjne, ubezpieczenia budynków itp. Jeżeli wymagane dane księgowe nie są dostępne, a historyczne dane statystyczne nie są wystarczające do określenia wiarygodnych przeciętnych szacunków produkcji globalnej, produkcję globalną pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych można oszacować jako sumę kosztów (w tym kosztów pośrednich, kosztów pracy i kosztów kapitałowych) z uwzględnieniem elementu normalnych zysków. Ubezpieczenia na życie 16.52 Produkcję globalną w przypadku bezpośrednich ubezpieczeń na życie oblicza się oddzielnie jako: składki zarobione powiększone o uzupełnienia do składek pomniejszone o należne świadczenia, pomniejszone o przyrost (powiększone o zmniejszenie) rezerw technicznoubezpieczeniowych oraz ubezpieczenia z udziałem ubezpieczonego w zysku. PL 15 PL
16.53 W przypadku braku odpowiednich danych do wyliczenia ubezpieczenia na życie według powyższego wzoru stosuje się podejście oparte na sumie kosztów, podobne do podejścia określonego dla pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych. W przypadku pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych uwzględnia się normalny zysk. 16.54 Do obliczenia produkcji globalnej nie można uwzględniać zysków i strat z tytułu posiadania aktywów/zobowiązań. Reasekuracja 16.55 Wzór stosowany do obliczenia produkcji globalnej w przypadku reasekuracji jest analogiczny do wzoru stosowanego przy ubezpieczeniach pośrednich. Ponieważ jednak podstawowym celem reasekuracji jest ograniczenie narażenia ubezpieczyciela bezpośredniego na ryzyko, reasekuratorzy w ramach prowadzonej działalności mają do czynienia standardowo z wyjątkowo dużymi kwotami odszkodowań. Z tego też powodu, a także dlatego, że rynek reasekuracji podzielony jest pomiędzy stosunkowo niewiele dużych firm na świecie, mniej prawdopodobne jest w przypadku reasekuratora, że poniesie niespodziewanie dużą stratę niż w przypadku ubezpieczyciela bezpośredniego, zwłaszcza w przypadku reasekuracji nadwyżek szkód. 16.56 Produkcję globalną w przypadku reasekuracji mierzy się w taki sam sposób, jak w przypadku bezpośrednich pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych. Pewne płatności są jednak charakterystyczne dla reasekuracji. Są to prowizje do zapłacenia ubezpieczycielowi bezpośredniemu w ramach reasekuracji proporcjonalnej oraz podział zysków w przypadku reasekuracji nadwyżek szkód. Po ich uwzględnieniu produkcję globalną reasekuracji oblicza się jako: składki zarobione pomniejszone o prowizje do zapłacenia powiększone o uzupełnienia do składek pomniejszone o skorygowane odszkodowania i świadczenia należne oraz podział zysków. C. TRANSAKCJE ZWIĄZANE Z POZOSTAŁYMI UBEZPIECZENIAMI MAJĄTKOWYMI I OSOBOWYMI 16.57 Niniejsza sekcja dotyczy zestawu pozycji stosowanych do rejestrowania konsekwencji polis pozostałych ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Umowy o takie ubezpieczenia mogą być zawierane przez przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe jako osoby indywidualne oraz przez jednostki z sektora zagranicy. Jeżeli jednak umowa ubezpieczenia zawarta przez członka gospodarstwa domowego daje się zaklasyfikować do ubezpieczeń społecznych, to mają do niej zastosowanie pozycje przedstawione w rozdziale 17. PL 16 PL
1. Rozdział produkcji globalnej ubezpieczeń wśród użytkowników 16.58 Produkcja globalna ubezpieczycieli oferujących pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe opisana jest w pkt 16.51. Wartość produkcji globalnej ubezpieczycieli rejestrowana jest jako rozchód w następujący sposób: a) zużycie pośrednie przedsiębiorstw, obejmujące następujące sektory: przedsiębiorstw niefinansowych (S.11), instytucji finansowych (S.12), instytucji rządowych i samorządowych (S.13), przedsiębiorstw nieposiadających osobowości prawnej należących do gospodarstw domowych (S.141 i S.142) lub instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych (S.15); b) spożycie gospodarstw domowych jako osób indywidualnych (S.143 i S.144); lub c) eksport do posiadaczy polis będących nierezydentami (S.2). 16.59 Wartość produkcji globalnej rozdzielana jest między użytkowników w zależności od rodzaju ubezpieczenia. 16.60 Wartość produkcji globalnej może być także przypisana posiadaczom polis, jako rozchody, proporcjonalnie do faktycznych składek, jakie mają oni do zapłacenia. 16.61 Do spożycia pośredniego produkcja globalna jest przypisywana w rozbiciu na gałęzie. 2. Usługi ubezpieczeniowe świadczone na rzecz zagranicy i przez zagranicę 16.62 Ubezpieczyciele będący rezydentami mogą świadczyć usługi ubezpieczenia na rzecz gospodarstw domowych i przedsiębiorstw sektora zagranicy, zaś przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe rezydentów mogą kupować takie usługi od ubezpieczycieli z sektora zagranicy. Dochody z inwestycji przypisane posiadaczom polis przez ubezpieczycieli będących rezydentami obejmują przypisanie posiadaczom polis z sektora zagranicy. Tacy posiadacze polis będący nierezydentami płacą wówczas ubezpieczycielowi będącemu rezydentem także uzupełnienia do składek. 16.63 Podobne względy mają zastosowanie w odniesieniu do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych rezydentów zawierających umowę ubezpieczenia z ubezpieczycielami będącymi nierezydentami. Posiadacze polisy będący rezydentami otrzymują przypisany umownie dochód z inwestycji z zagranicy oraz wpłacają składki i uzupełnienia na rzecz zagranicy. Oszacowanie rozmiaru takich przepływów sprawia trudność, zwłaszcza w przypadku gdy nie ma ubezpieczyciela będącego rezydentem, który mógłby posłużyć za odniesienie do porównań. Do określania szacunków dotyczących gospodarki krajowej można wykorzystać dane dotyczące kontrpartnerów. W takim przypadku konieczne są dane o poziomie transakcji rezydentów, a stosunek uzupełnień składek do PL 17 PL
faktycznych składek w gospodarce, w której świadczone są usługi, można wykorzystać do oszacowania dochodów z inwestycji do otrzymania oraz uzupełnień do składek do zapłacenia. 3. Zapisy księgowe 16.64 W przypadku pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, które nie wchodzą w zakres ubezpieczeń społecznych, rejestruje się łącznie sześć par transakcji dwie pary dotyczące pomiaru produkcji i spożycia dla usługi ubezpieczenia, trzy pary dotyczące podziału oraz jedną na rachunku finansowym. W wyjątkowych okolicznościach na rachunku kapitałowym rejestruje się siódmą transakcję dotyczącą podziału. Wartość produkcji globalnej działalności, dochód z inwestycji do przypisania posiadaczom polis oraz wysokość opłaty za usługę dla pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych oblicza się w sposób przedstawiony poniżej. 16.65 Transakcje dotyczące produkcji i spożycia to: a) ponieważ każdorazowo działalność jednostek instytucjonalnych będących rezydentami podejmowana jest przez ubezpieczycieli, produkcja globalna (P.1) rejestrowana jest na rachunku produkcji ubezpieczycieli; b) usługa może zostać skonsumowana przez każdy sektor gospodarki lub zagranicę; wartość usługi jest do zapłacenia ubezpieczycielom. Płatności ze strony przedsiębiorstw stanowią spożycie pośrednie (P.2), rejestrowane na ich rachunku produkcji. Płatności ubezpieczeniowe dokonywane przez gospodarstwa domowe jako osoby indywidualne stanowią spożycie (P.3), rejestrowane na rachunku wykorzystania dochodów. Płatności ze strony zagranicy rejestrowane są jako eksport usług (P.62) na rachunku wymiany towarów i usług z zagranicą. 16.66 Transakcje podziału stanowią dochód z inwestycji przypisywany posiadaczom polis w odniesieniu do pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, składek na udziale własnym z tytułu pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych oraz odszkodowań i świadczeń ubezpieczeniowych: a) dochody z inwestycji rezerw technicznych pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (D.441) przypisywane są posiadaczom polis. W związku z tym rejestruje się je jako do zapłacenia przez ubezpieczycieli oraz do otrzymania przez wszystkie sektory instytucjonalne i zagranicę. Dochody z inwestycji rozdzielane są między posiadaczy polis proporcjonalnie do ich rezerw technicznych pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, lub proporcjonalnie do faktycznie przypisanej składki (do zapłacenia). Oba rodzaje kwot, tj. do zapłacenia i do otrzymania, rejestruje się na rachunku podziału pierwotnego dochodów. b) Składki na udziale własnym z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich w zakresie pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (D.711) to kwoty PL 18 PL
składek i dochodów z inwestycji wykorzystywane na pokrycie kosztów finansowych ubezpieczycieli. Oblicza się je jako składki zarobione powiększone o uzupełnienia do składek, pomniejszone o wartość produkcji globalnej ubezpieczycieli. Składki takie rejestrowane są jako do zapłacenia przez wszystkie sektory gospodarki lub zagranicę oraz do otrzymania przez ubezpieczycieli. Rozdział składek na udziale własnym między sektory jest zgodny z rozdziałem produkcji globalnej. c) Odszkodowania i świadczenia z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich w zakresie pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (D.721) to kwoty, jakie ubezpieczyciele są zobowiązani wypłacić posiadaczowi polisy w przypadku wystąpienia zdarzenia; są to te same kwoty, które rejestrowane są przy obliczaniu produkcji globalnej. Odszkodowania i świadczenia takie rejestrowane są jako do otrzymania przez wszystkie sektory gospodarki i zagranicę oraz do zapłacenia przez ubezpieczycieli. Zarówno odszkodowania, jak i składki na udziale własnym rejestruje się na rachunku podziału wtórnego dochodów. Część szkód powstaje w związku z uszkodzeniem mienia osób trzecich lub obrażeniami ciała spowodowanymi przez posiadacza polisy. W takich przypadkach uzasadnione zgłoszenia szkody są rejestrowane jako odszkodowania i świadczenia do zapłacenia bezpośrednio przez ubezpieczyciela na rzecz osoby poszkodowanej, a nie pośrednio poprzez posiadacza polisy. d) Odszkodowania wynikające ze strat z tytułu klęsk żywiołowych to transfery kapitałowe (D.99), a nie bieżące, w związku z czym rejestrowane są na rachunku kapitałowym jako do zapłacenia przez ubezpieczycieli posiadaczom polis. e) W bilansie finansowym rejestrowane są rezerwy techniczne pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych (AF.61). Rezerwy takie zapisuje się jako zobowiązania ubezpieczycieli i aktywa wszystkich sektorów instytucjonalnych i zagranicy. Na rezerwy te składają się przedpłaty składek oraz wypłaty odszkodowań i świadczeń. Rozbicie tej kategorii nie jest wymagane, mimo że oba składniki potrzebne są do obliczenia składek zarobionych oraz odszkodowań i świadczeń należnych. 16.67 W tablicy 16.1 pokazano przykładowe zaksięgowanie takich przepływów. PL 19 PL