P rojekt strona 1 Scenariusze lekcji z chemii do klasy II gimnazjum z wykorzystaniem ICT, wspierające realizację celów i treści podstawy programowej Suwałki 2011
P rojekt Spis treści strona 2 I. Cele ogólne 3 II. Liczba godzin realizacji 3 III. Treści i cele szczegółowe 3 IV. Scenariusze lekcji: 1. Woda i roztwory wodne. 5 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT. 7 2. Kwas chlorowodorowy (solny). 8 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT. 11 3. Wodorotlenek sodu. 13 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT. 16 4. Badanie ph roztworów wybranych substancji. 17 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT. 19 5. Elektrolity i nieelektrolity. 20 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT. 23 6. Zobojętniamy kwasy. 24 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT. 26 7. Budowa i nazewnictwo soli. 27 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT. 29 8. Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji otrzymywania soli. 30 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT. 32 9. Reakcje metali z kwasami. 33 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT. 36 10. Poznajemy zastosowania soli. 37 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT. 39
P rojekt strona 3 I. Cele ogólne: 1. Ćwiczenie rozwiązywania problemów z zastosowaniem wiedzy chemicznej. 2. Kształcenie posługiwania się prostym sprzętem laboratoryjnym i podstawowymi odczynnikami chemicznymi. 3. Przygotowanie do projektowania i przeprowadzania prostych doświadczeń chemicznych. 4. Kształcenie umiejętności poszukiwania, wykorzystania i tworzenia informacji z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnej (ICT). II. Liczba godzin realizacji: 10 godzin dydaktycznych III. Treści i cele szczegółowe: 1. Woda i roztwory wodne. Cele szczegółowe. Uczeń: opisuje różnice pomiędzy roztworem rozcieńczonym, stężonym, nasyconym i nienasyconym, odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej rozpuszczalności; oblicza ilość substancji, którą można rozpuścić w określonej ilości wody w podanej temperaturze. 2. Kwasy i zasady. Cele szczegółowe. Uczeń: opisuje budowę wodorotlenków i kwasów;
P rojekt planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można strona 4 otrzymać wodorotlenek, kwas beztlenowy i tlenowy (np. NaOH, Ca(OH) 2, Al(OH) 3, HCl, H 2 SO 3 ); zapisuje odpowiednie równania reakcji; wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny, wskaźnika uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie kwasy i zasady za pomocą wskaźników; wymienia rodzaje odczynu roztworu i przyczyny odczynu kwasowego, zasadowego i obojętnego; interpretuje wartość ph w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy i zasadowy, obojętny); wykonuje doświadczenia, które pozwoli zbadać ph produktów występujących w życiu codziennym człowieka (żywność, środki czystości). 3. Sole. Cele szczegółowe. Uczeń: wykonuje doświadczenia i wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania; pisze wzory sumaryczne soli, tworzy nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie; pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: kwas + wodorotlenek metalu, kwas + tlenek metalu, kwas + metal, wodorotlenek metalu + tlenek niemetalu); wymienia zastosowania najważniejszych soli: węglanów, azotanów (V), siarczanów (VI), fosforanów (V) i chlorków. Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT w przygotowaniu i prowadzeniu lekcji są zawarte w poszczególnych scenariuszach lekcji.
P rojekt strona 5 IV. Scenariusze lekcji Iwona Kamińska - Sienkiewicz Treść programu: Woda i roztwory wodne. Scenariusz lekcji Temat: Czynniki wpływające na rozpuszczalność substancji w wodzie. Cele lekcji: Uczeń: definiuje roztwory: nasycony i nienasycony, stężony i rozcieńczony, wymienia czynniki wpływające na rozpuszczalność, opisuje sposób otrzymywania roztworu nasyconego podanej substancji, posługuje się wykresem rozpuszczalności substancji w wodzie. Czas trwania lekcji: 45 min. Wykaz pomocy dydaktycznych: prezentacja nr 1 na temat roztworów, prezentacja nr 2 z rozwiązaniami zadań, karty pracy, waga, zlewka, woda destylowana, KNO 3, bagietka, projektor, laptop. Metody pracy: praca w grupach, obserwacja, dyskusja, pokaz.
P rojekt strona 6 Przebieg lekcji: Lp. Działanie nauczyciela Treści instrukcji dla ucznia Czas 1 Zapoznaje uczniów z tematem oraz celami lekcji. 2 Zapoznaje uczniów z pojęciami: roztwór nasycony, nienasycony, rozcieńczony, rozpuszczalność i warunki od których ona zależyprezentacja. 3 Zapoznaje uczniów ze sposobem Podaj masę KNO 3, którą odczytywania rozpuszczalności trzeba rozpuścić, aby substancji w zależności w wodzie o temperaturze od temperatury z krzywej 35 C otrzymać roztwór rozpuszczalności (np. KNO 3 ). nasycony. 4 Prezentuje sposób otrzymywania roztworu nasyconego na podstawie danych odczytanych z krzywej rozpuszczalności. 5 Dokonuje podziału na grupy. Rozwiążcie zadania z zastosowaniem krzywej rozpuszczalności. 6 Prowadzi dyskusję na temat ewentualnych rozbieżności w rozwiązaniach pokaz slajdu z rozwiązaniami zadań. 7 Podsumowuje lekcję i zadaje pracę domową. Jaki roztwór otrzymasz po rozpuszczeniu w wodzie o temperaturze 55 C 60 g chlorku sodu? Wybór literatury dla nauczyciela: H. Gulińska, J. Smolińska Ciekawa chemia część II, Wyd. WSiP. Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin, Chemia Nowej Ery 2, Warszawa 2010. 3 Użyte materiały, pomoce 10 Prezentacja nr 1, laptop, projektor 4 krzywa rozpuszczalności z prezentacji nr 1, laptop, projektor 4 waga, zlewka, woda destylowana, bagietka, KNO 3 14 karty pracy 5 Prezentacja nr 2, laptop, projektor 5
P rojekt strona 7 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT: Prezentacja nr 1, którą po konsultacji z nauczycielem mogą przygotować uczniowie: slajd 1: definicja roztworu, slajd 2: definicja roztworu nasyconego, slajd 3: definicja roztworu nienasyconego, slajd 4: definicja rozpuszczalności, slajd 5: schemat sposobów zmiany stężenia roztworu (ogrzewanie, oziębianie, itd.), slajd 6: ilustracja, wykres rozpuszczalności substancji stałych w wodzie, slajd 7: ilustracja, wykres rozpuszczalności substancji gazowych w wodzie. Prezentacja nr 2 zawierająca zadania z kart pracy z rozwiązaniami: slajd 1: zadanie 1 Odczytaj z wykresu rozpuszczalności rozpuszczalność azotanu(v) potasu w następujących temperaturach: 20 C, 40 C, 80 C. slajd 2: odpowiedź do zadania 1 slajd 3: zadanie 2 Jeżeli w temperaturze.otrzymamy roztwór nasycony, dodając..g azotanu (V) potasu do 100 g wody, to ile należy dodać tej samej substancji, w tej samej temp. do 200 g wody? itd. pozostałe zadania 3. Oblicz rozpuszczalność azotanu (V) potasu, jeżeli wiadomo, że w temperaturze 60 C do 400 g wody należy dodać..g tej substancji, aby otrzymać roztwór nasycony? 4. Ile azotanu (V) potasu należy dodać do 100 g wody, aby istniejący nasycony roztwór w temperaturze 20 C, podgrzany do 80 C, był nadal nasycony? 5. Odpowiedz, jaki roztwór otrzymamy (nasycony, nienasycony, stężony, rozcieńczony) po zmieszaniu ze sobą.g azotanu (V) potasu ze 100g wody, w temperaturze 30 C?
P rojekt strona 8 Urszula Kaszuba Treść programu: Kwasy i zasady. Scenariusz lekcji Temat: Kwas chlorowodorowy (solny). Cele lekcji: Uczeń: podaje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu solnego, wymienia w cząsteczce kwasu resztę kwasową, opisuje sposób otrzymywania kwasu solnego, opisuje właściwości kwasu chlorowodorowego, wymienia zastosowanie kwasu solnego. Czas trwania lekcji: 45 min. Wykaz pomocy dydaktycznych: film przedstawiający sposób otrzymywania kwasu solnego, roztwór kwasu solnego, papierek uniwersalny; oranż metylowy, fenoloftaleina, prezentacja na temat zastosowania kwasu solnego, prezentacja ze schematem doświadczenia, model cząsteczki kwasu, probówka, łapa do probówek, zestaw do budowania modeli kulkowych cząsteczek, projektor, laptop. Metody pracy: doświadczenie, pokaz, obserwacja.
P rojekt strona 9 Przebieg lekcji: Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Działanie nauczyciela Zapoznaje uczniów z tematem lekcji i podaje podstawowe informacje dotyczące kwasów beztlenowych. Zapoznaje uczniów z budową kwasu chlorowodorowego. Zapoznaje uczniów z filmem prezentującym sposób otrzymywania kwasu solnego. Zapoznaje uczniów z właściwościami kwasu solnego Przeprowadza pokaz zmiany zabarwienia papierka uniwersalnego, oranżu i fenoloftaleiny w roztworze kwasu solnego. Przedstawia prezentację Zastosowanie kwasu solnego. Podsumowuje lekcję i zadaje pracę domową. Treść instrukcji dla ucznia Zapiszcie wzór ogólny kwasów. Zapiszcie wzór sumaryczny kwasu solnego. Narysujcie jego wzór strukturalny. Narysujcie schemat zestawu do otrzymywania kwasu solnego. Zapiszcie reakcję otrzymywania kwasu solnego według metody zaprezentowanej na filmie. Podajcie wnioski z obejrzanego doświadczenia. Zapiszcie właściwości fizyczne kwasu solnego. Zapiszcie zmiany zabarwienia wskaźnika w roztworze kwasu solnego. Obserwacje zapiszcie według wzoru: (patrz prezentacja nr 1). Proszę podać wnioski wynikające z przeprowadzonego doświadczenia. Proszę wymienić gałęzie przemysłu, w których stosowany jest kwas chlorowodorowy. Podajcie inny, niż poznany na lekcji, sposób otrzymywania kwasu chlorowodorowego. Czas 4 5 11 6 8 6 5 Użyte materiały /pomoce model cząsteczki kwasu film, projektor, laptop roztwór kwasu solnego, probówka, łapa do probówek papierek uniwersalny, fenoloftaleina, oranż metylowy, roztwór kwasu solnego; prezentacja 1, projektor, laptop prezentacja 2, projektor, laptop
P rojekt strona 10 Wybór literatury dla nauczyciela: Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin Chemia Nowej Ery 2, Warszawa 2010.
P rojekt strona 11 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT: Film Otrzymywanie kwasu solnego 1. Budowa zestawu: kolba z boczną rurką, wkraplacz, wężyk gumowy, zlewka, rurka szklana. 2. Odczynniki: sól kuchenna, stężony roztwór kwasu siarkowego (VI), woda destylowana, oranż metylowy. Przykładowy zestaw na użytek filmu. Rysunek wykonany w darmowym programie ACDLABS 10.0 Prezentacja 1: Schemat doświadczenia oranż metylowy fenoloftaleina 1 2 3 HCl HCl HCl
P rojekt strona 12 numer probówki obserwacje probówka 1 probówka 2 probówka 3 Prezentacja 2 Zastosowanie kwasu solnego składa się ze slajdów: (może być po konsultacji z nauczycielem przygotowana przez uczniów). slajdy 1 5: przedstawiają gałęzie przemysłu, w których znajduje zastosowanie kwas solny. Ilustracje do prezentacji wyszukują uczniowie. slajd 6: zwrócenie uwagi (w dowolny CZYTELNY sposób) na zachowanie zasad bezpieczeństwa podczas pracy z kwasami!!!
P rojekt strona 13 Urszula Kaszuba Treść programu: Kwasy i zasady. Scenariusz lekcji Temat: Wodorotlenek sodu. Cele lekcji: Uczeń: podaje wzór sumaryczny wodorotlenku sodu, wskazuje w cząsteczce wodorotlenku grupę wodorotlenową, opisuje sposób otrzymywania wodorotlenku sodu, opisuje właściwości wodorotlenku sodu, wymienia zastosowanie wodorotlenku sodu. Czas trwania lekcji: 45 min. Wykaz pomocy dydaktycznych: sód metaliczny, wodorotlenek sodu, papierek uniwersalny; oranż metylowy, fenoloftaleina, prezentacja nr 1 ze schematem otrzymywania wodorotlenku sodu, prezentacja nr 2 na temat zastosowania wodorotlenku sodu, prezentacja nr 3 z tabelą przeznaczoną na obserwacje z doświadczenia uczniowskiego, krystalizator, lejek, probówka; zlewka, woda destylowana, łuczywko, zapałki; bibuła, szalka Petriego, projektor, laptop. Metody pracy: doświadczenie, pokaz, obserwacja, praca w grupach, dyskusja.
P rojekt strona 14 Przebieg lekcji: Lp. Działanie nauczyciela Treść instrukcji dla ucznia Czas 1. 2. 3. 3. 5. 6. Zapoznaje uczniów z tematem lekcji i podaje podstawowe informacje dotyczące wodorotlenków. Zapoznaje uczniów z budową wodorotlenku sodu. Zapoznaje uczniów z właściwościami wodorotlenku sodu. Przeprowadza pokaz otrzymywania wodorotlenku sodu. Dzieli uczniów na czteroosobowe grupy. Przedstawia prezentację Zastosowanie wodorotlenku sodu. Zapiszcie wzór ogólny wodorotlenków. Zapiszcie wzór sumaryczny wodorotlenku sodu. Zapiszcie właściwości fizyczne wodorotlenku sodu. Przerysujcie schemat zestawu do otrzymywania wodorotlenku sodu. Zapiszcie reakcję jego otrzymywania. Jakie wnioski wynikają z przeprowadzonego doświadczenia? Zbadajcie zmiany zabarwienia wskaźników w roztworze wodorotlenku sodu. Obserwacje zapiszcie według wzoru: (patrz prezentacja 3). Sformułujcie wnioski dotyczące zachowania się różnych wskaźników w roztworze wodorotlenku sodu. Proszę wymienić gałęzie przemysłu, w których stosowany jest wodorotlenek sodu. 3 4 6 9 12 6 Użyte materiały /pomoce wodorotlenek sodu, woda destylowana, zlewka, szalka Petriego, bibuła prezentacja 1, sód metaliczny, woda destylowana, lejek, łuczywko, zapałki, krystalizator, projektor, laptop papierek uniwersalny, fenoloftaleina, oranż metylowy, roztwór wodorotlenku sodu; probówki; prezentacja 3, projektor, laptop prezentacja 2, projektor, laptop
P rojekt 7. Podsumowuje lekcję i zadaje pracę domową. Wyjaśnijcie znaczenie pojęcia higroskopijność. Podajcie przykłady substancji higroskopijnych. 5 strona 15 Wybór literatury dla nauczyciela: Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin Chemia Nowej Ery 2, Warszawa 2010.
P rojekt strona 16 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT: Prezentacja nr 1 Otrzymywanie wodorotlenku sodu składa się z jednego slajdu, przedstawiającego zestaw do otrzymywania wodorotlenku sodu: 1. Budowa zestawu: krystalizator, lejek, probówka; 2. Odczynniki: sód metaliczny, woda destylowana; Prezentacja 2 Zastosowanie NaOH jest przygotowana przez uczniów i zawiera zdjęcia przez nich zrobione: slajd 1: zdjęcia gazet, książek itp. (przemysł papierniczy), slajd 2: zdjęcia mydeł, kosmetyków (środki czystości i przemysł kosmetyczny), slajd 3: zdjęcia szklanych przedmiotów (produkcja szkła), slajd 4: zdjęcia sztucznych włókien, slajd 5: zdjęcie przedmiotów wykonanych z gumy (produkcja gumy). Prezentacja 3: (do ćwiczenia uczniowskiego) Schemat doświadczenia oranż metylowy fenoloftaleina numer probówki obserwacje probówka 1 probówka 2 1 2 3 probówka 3 NaOH NaOH NaOH
P rojekt strona 17 Iwona Kamińska - Sienkiewicz Treść programu: Kwasy i zasady. Scenariusz lekcji Temat: Badanie ph roztworów wybranych substancji. Cele lekcji: Uczeń: przeprowadza badanie odczynu roztworów wybranych substancji: octu, krecika, mydła szarego, wody, cytryny, rozpoznaje odczyn zasadowy, kwasowy, obojętny na podstawie barwy wskaźnika uniwersalnego, określa ph roztworu na podstawie barwy wskaźnika uniwersalnego. Czas trwania lekcji: 45 min. Wykaz pomocy dydaktycznych: statyw z probówkami, roztwory octu, krecika, mydła szarego, wody, cytryny, prezentacja nr 1 z instrukcją wykonania doświadczenia, wskaźnik uniwersalny w roztworze lub papierek uniwersalny, film pt. ph roztworów, prezentacja nr 2 w wynikami doświadczenia, prezentacja nr 3 Skala ph w życiu człowieka. Metody pracy: praca w grupach, obserwacja, dyskusja.
P rojekt strona 18 Przebieg lekcji: Lp. Działanie nauczyciela Treści instrukcji dla ucznia Czas 1 Zapoznaje uczniów z tematem oraz celami lekcji. 2 Dzieli na grupy, uczniowie zajmują swoje stanowiska pracy. 3 Przedstawia film dotyczący skali ph i rozpoznawania odczynu zasadowego, obojętnego i kwasowego. Przypomina zasady BHP. 4 Przedstawia prezentację z instrukcją przeprowadzenia doświadczenia. 5 Pokazuje na slajdzie prezentacji prawidłowe wyniki doświadczenia oraz wnioski. 6 Przedstawia prezentację na temat znaczenia skali ph w życiu człowieka. 7 Podsumowuje lekcję i zadaje pracę domową. Wykonajcie doświadczenie zgodnie z podaną instrukcją. Zapiszcie obserwacje w postaci tabeli. Podajcie wnioski wynikające z przeprowadzonego doświadczenia? Zbadajcie odczyn wybranych substancji w gospodarstwie domowym, określ ph. Wybór literatury dla nauczyciela: H. Gulińska, J. Smolińska Ciekawa chemia część 2, Wyd. WSiP. Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin Chemia Nowej Ery 2, Warszawa 2010. 3 2 Użyte materiały/ pomoce 6 film, laptop, projektor 18 Prezentacja nr 1 Probówki Podane substancje Wskaźnik Skala ph Woda destylowana, laptop, projektor 5 Prezentacja nr 2, laptop, projektor 6 Prezentacja nr 3, laptop, projektor 5 papierek uniwersalny
P rojekt strona 19 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT: Prezentacja nr 1 slajdy zawierają instrukcję wykonania doświadczenia badania odczynu roztworów podanych w wykazie pomocy dydaktycznych za pomocą wskaźnika uniwersalnego, slajd końcowy zawiera tabelę do wpisania obserwacji: barwa wskaźnika ph roztworu ocet cytryna krecik woda destylowania mydło Prezentacja nr 2 zawiera slajd z uzupełnioną tabelą z prezentacji nr 1 Prezentacja nr 3, która po wcześniejszych ustaleniach, może być wykonana przez uczniów, zawiera zdjęcia, ilustracje roztworów czy substancji o znaczeniu biologicznym, wraz z podanymi wartościami ph: np. slajd nr 1: wartość ph soku żołądkowego człowieka, slajd nr 2: wartość ph krwi zdrowego człowieka, slajd nr 3: wartość ph moczu zdrowego człowieka, itd., itp. Film Zestaw odczynników do badania odczynu roztworów: woda destylowana, kwas octowy, kwas solny, woda wapienna, wodorotlenek potasu, papierek uniwersalny, skala ph, probówki, statyw do probówek.
P rojekt strona 20 Urszula Kaszuba Treść programu: Kwasy i zasady. Scenariusz lekcji Temat: Elektrolity i nieelektrolity. Cele lekcji: Uczeń: definiuje elektrolity i nieelektrolity, wymienia przykłady wskaźników, opisuje sposób doświadczalnego odróżniania elektrolitu od nieelektrolitu, podaje kolor fenoloftaleiny, oranżu metylowego i papierka uniwersalnego w roztworach o podanym odczynie, wymienia wskaźniki naturalne, wymienia zastosowania fenoloftaleiny i wskaźnika uniwersalnego. Czas trwania lekcji: 45 min. Wykaz pomocy dydaktycznych: fenoloftaleina, oranż metylowy i papierek uniwersalny, roztwory dowolnego kwasu i zasady, proszek do pieczenia, mleko, sok z ogórków, wywar z czerwonej kapusty, sól kuchenna, woda destylowana, kwasek cytrynowy, prezentacja multimedialna Elektrolity i nieelektrolity, prezentacja multimedialna Wskaźniki kwasowo - zasadowe, probówki, zlewki, rękawiczki gumowe, żarówka, bateria; elektrody, projektor, laptop.
P rojekt strona 21 Metody pracy: doświadczenie, pokaz, ćwiczenia w grupach, obserwacja, dyskusja. Przebieg lekcji: Lp. 1. 2. 3. 4. Działanie nauczyciela Zapoznaje z tematem lekcji i przypomina informacje na temat prądu elektrycznego (fizyka). Przeprowadza pokaz przewodnictwa elektrycznego różnych roztworów. Zapoznaje uczniów z prezentacją multimedialną zawierającą zdjęcia przykładowych elektrolitów i nieelektrolitów. Przeprowadza pokaz zmiany zabarwienia papierka uniwersalnego w wodzie destylowanej, roztworze kwasu i roztworze zasady. Uczniowie wypełniają odpowiednią tabelę. Treść instrukcji dla ucznia Wymieńcie przykłady substancji, które przewodzą prąd elektryczny. Narysujcie schemat doświadczenia. Podzielcie substancje użyte w doświadczeniu na elektrolity i nieelektrolity. Zapiszcie zmiany zabarwienia wskaźnika w tabeli. Czas 3 8 4 3 Użyte materiały /pomoce żarówka, bateria, elektrody, woda destylowana, roztwór kwasu i zasady, wodny roztwór soli kuchennej prezentacja Elektrolity i nieelektrolity projektor, laptop papierek uniwersalny, zlewka z wodą destylowaną, zlewka z roztworem kwasu i roztworem zasady
P rojekt 5. 6. 7. 8. 9. 10. Przeprowadza pokaz zmiany zabarwienia fenoloftaleiny w wodzie destylowanej, roztworze kwasu i roztworze zasady. Przeprowadza pokaz zmiany zabarwienia oranżu metylowego w wodzie destylowanej, roztworze kwasu i roztworze zasady. Dzieli klasę na czteroosobowe grupy i przedstawia cel doświadczenia nr 1. Przedstawia prezentację Wskaźniki i omawia zastosowanie wskaźników. Przedstawia cel doświadczenia nr 2. Podsumowuje lekcję i zadaje pracę domową. Zapiszcie zmiany zabarwienia wskaźnika w tabeli. Zapiszcie zmiany zabarwienia wskaźnika w tabeli. Zbadajcie zmiany zabarwienia wskaźników w soku z ogórków, mleku i wodnym roztworze proszku do pieczenia. Zbadajcie zmiany barwy wywaru z czerwonej kapusty pod wpływem proszku do pieczenia oraz kwasku cytrynowego. Zapiszcie obserwacje. Wyszukajcie przykłady innych wskaźników naturalnych. 3 3 8 5 3 5 fenoloftaleina, zlewka z wodą destylowaną, zlewka z roztworem kwasu i roztworem zasady oranż metylowy, zlewka z wodą destylowaną, zlewka z roztworem kwasu i roztworem zasady papierek uniwersalny, oranż metylowy, fenoloftaleina, sok z ogórków, mleko, wodny roztwór proszku do pieczenia, rękawiczki Prezentacja Wskaźniki, projektor, laptop wywar z czerwonej kapusty, kwasek cytrynowy, proszek do pieczenia, zlewki, rękawiczki strona 22 Wybór literatury dla nauczyciela: Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin Chemia Nowej Ery 2, Warszawa 2010.
P rojekt Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT: strona 23 Prezentacja Elektrolity i nieelektrolity składa się ze slajdów: 1. zdjęcie zestawu do badania przewodnictwa elektrycznego, 2. definicja elektrolitu, 3 7. zdjęcia (wykonane przez uczniów) przykładowych elektrolitów, 8. definicja nieelektrolitu, 9 13 zdjęcia przykładowych nieelektrolitów. Prezentacja Wskaźniki składa się ze slajdów: 1. definicja wskaźnika, 2. zdjęcie przedstawiające kolory papierka uniwersalnego w zależności od odczynu roztworu, 3. zdjęcie przedstawiające probówki zawierające roztwory o różnym odczynie z dodatkiem oranżu metylowego, 4. zdjęcie przedstawiające probówki zawierające roztwory o różnym odczynie z dodatkiem fenoloftaleiny, 5. przykłady innych wskaźników kwasowo-zasadowych, 6. króciutki quiz sprawdzający stopień opanowania materiału, na przykład pytanie: Jaki kolor przyjmie fenoloftaleina w occie? i dwa pola tekstowe z hiperłączami do slajdów zawierających odpowiednie komentarze w przypadku wybrania złej lub dobrej odpowiedzi. Wszystkie zdjęcia wykorzystane w prezentacjach, jak również same prezentacje mogą być wykonane przez uczniów. Tabela, którą uczniowie wypełniają w pkt. 4 6: substancja barwa wskaźnika papierek uniwersalny fenoloftaleina oranż metylowy woda destylowana roztwór kwasu roztwór zasady
P rojekt strona 24 Iwona Kamińska - Sienkiewicz Treść programu: Sole. Scenariusz lekcji Temat: Zobojętniamy kwasy. Cele lekcji: Uczeń: przeprowadza reakcję kwasu z zasadą wobec wskaźnika uniwersalnego, zapisuje równanie reakcji otrzymywania soli, podaje i interpretuje wynik przebiegu doświadczenia. Czas trwania lekcji: 45 min. Wykaz pomocy dydaktycznych: statyw z probówkami, roztwory kwasu solnego i NaOH o podanych stężeniach procentowych, wskaźnik uniwersalny, pipetki (mogą być biurety i zestawy do miareczkowania), prezentacja z instrukcją doświadczenia, prezentacja z odpowiedziami do kart pracy, laptop, projektor, karty pracy. Metody pracy: praca w grupach, obserwacja, dyskusja.
P rojekt strona 25 Przebieg lekcji: Lp. Działanie nauczyciela Treści instrukcji dla ucznia Czas 1 Zapoznaje uczniów z tematem oraz celami lekcji. 2 Dzieli na grupy, uczniowie zajmują swoje stanowiska pracy. 3 Przypomina wiadomości na temat skali ph i odczynu roztworu. 4 Przedstawia prezentację z instrukcją doświadczenia. Podajcie barwy wskaźnika uniwersalnego w roztworach o odczynie kwasowym, zasadowym i obojętnym. 3 2 5 Użyte materiały/ pomoce skala ph 5 Prezentacja nr 1 5 Rozdaje uczniom karty pracy. Wykonajcie doświadczenie zgodnie z instrukcją. Zapiszcie obserwacje z przeprowadzonego doświadczenia. Zredagujcie wnioski na podstawie dokonanych obserwacji zgodnie z tabelą (prezentacja nr 1). 6 Prezentuje poprawne rozwiązanie zadań z kart pracy. 20 karty pracy, probówki, HCl, NaOH, Wskaźnik uniwersalny, skala ph, woda destylowana 5 prezentacja nr 2 7 Podsumowuje lekcję i zadaje pracę domową. Zapisz reakcję zobojętniania kwasu siarkowego (VI) wodorotlenkiem wapnia. 5 Wybór literatury dla nauczyciela: H. Gulińska, J. Smolińska Ciekawa chemia część 2, Wyd. WSiP. Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin Chemia Nowej Ery 2, Warszawa 2010.
P rojekt strona 26 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT: Prezentacja nr 1 slajdy 1 4 zawierają polecenia dla ucznia: 1. Za pomocą pipetki dodaj do probówki ok..ml kwasu.o stężeniu.; 2. Dodaj do kwasu wskaźnika uniwersalnego (ok.kropli), 3. Ciągle mieszając, wkraplaj pipetką do przygotowanego roztworu kwasu roztwór NaOH do momentu zmiany barwy wskaźnika, 4. Zapisz obserwacje według wzoru: barwa wskaźnika uniwersalnego ph odczyn objętość roztworu [ml] NaOH HCl Karty pracy: Zadania do wykonania: 1. określ ph roztworu NaOH oraz HCl; 2. zapisz reakcję, która zaszła w doświadczeniu, w formie cząsteczkowej i jonowej; 3. jaką objętość roztworu NaOH zużyłeś do zobojętnienia kwasu? 4. ile gramów NaOH znajduje się w zużytej objętości NaOH? 5. ile gramów HCl znajduje się w badanej objętości roztworu? Prezentacja nr 2 slajd 1: uzupełniona tabela z prezentacji numer 1, slajd 2: równania reakcji w postaci cząsteczkowej i jonowej, slajd 3: przypomnienie wzoru na stężenie procentowe roztworu, slajd 4: obliczenie masy HCl, slajd 5: obliczenie masy NaOH, slajd 6: definicja reakcji zobojętniania.
P rojekt strona 27 Iwona Kamińska - Sienkiewicz Treść programu: Sole. Scenariusz lekcji Temat: Budowa i nazewnictwo soli. Cele lekcji: Uczeń: podaje wzór ogólny soli, wymienia sole na podstawie ich wzorów sumarycznych, proponuje wzory sumaryczne soli na podstawie ich nazwy. Czas trwania lekcji: 45 min. Wykaz pomocy dydaktycznych: prezentacja na temat budowy i nazewnictwa soli, treści zadań do rozwiązywania w grupach, (karty pracy), laptop, projektor. Metody pracy: praca w grupach, obserwacja, dyskusja.
P rojekt strona 28 Przebieg lekcji: Lp. Działanie nauczyciela Treści instrukcji dla ucznia Czas 1 Zapoznaje uczniów z tematem oraz celami lekcji. 2 Przedstawia prezentację na temat budowy i nazewnictwa soli tlenowych i beztlenowych. 3 Dzieli uczniów na grupy i rozdaje zadania (karty pracy). 4 Prezentuje odpowiedzi do zadań. Omawia je z uczniami. Nazwij sole na podstawie podanych wzorów sumarycznych. Napisz wzory sumaryczne soli na podstawie podanych nazw. 3 Użyte materiały/ pomoce 13 prezentacja nr 1, laptop, projektor 20 karty pracy 5 prezentacja nr 2, projektor, laptop 5 Podsumowuje lekcję i zadaje pracę domową. Wyszukajcie po trzy przykłady soli tlenowych i beztlenowych, które mają zastosowanie życiu codziennym człowieka. Podajcie ich wzory sumaryczne i nazwy systematyczne oraz zwyczajowe. 4 Wybór literatury dla nauczyciela: H. Gulińska, J. Smolińska Ciekawa chemia część II, Wyd. WSiP. Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin Chemia Nowej Ery 2, Warszawa 2010.
P rojekt strona 29 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT: Prezentacja nr 1 slajd 1: przypomnienie wzoru ogólnego kwasów, zaznaczenie reszty kwasowej i jej wartościowości, slajd 2: tabela KWASY BEZTLENOWE. wzór sumaryczny nazwa kwasu reszta kwasowa wartościowość reszty kwasowej nazwa reszty kwasowej slajd 3: tabela KWASY TLENOWE wzór sumaryczny nazwa kwasu reszta kwasowa wartościowość reszty kwasowej nazwa reszty kwasowej slajd 4: wzór ogólny soli, slajd 5: zapisany sposób tworzenia nazw soli kwasów beztlenowych wraz z przykładem takiej soli, slajd 6: zapisany sposób tworzenia nazw soli kwasów tlenowych wraz z przykładem takiej soli. Prezentacja nr 2 slajd 1: uzupełniona tabela z zadania 1 z kart pracy, slajd 2: uzupełniona tabela z zadania 2 z kart pracy. Karty pracy ucznia: zadanie 1 Utwórz nazwy systematyczne soli na podstawie ich wzorów sumarycznych: wzór sumaryczny nazwa soli propozycje soli nauczyciela zadanie 2 Zapisz wzory sumaryczne podanych niżej soli. Zaznacz we wzorze resztę kwasową i określ jej wartościowość. nazwa soli wzór sumaryczny propozycje soli nauczyciela
P rojekt strona 30 Iwona Kamińska - Sienkiewicz Treść programu: Sole. Scenariusz lekcji Temat: Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji otrzymywania soli. Cele lekcji: Uczeń: zapisuje równania reakcji otrzymywania soli, wymienia sposoby otrzymywania soli, opisuje dalszy bieg reakcji na podstawie obserwowanych doświadczeń oraz poznanych metod otrzymywania soli, podaje nazwy otrzymanych produktów reakcji, nazwy soli. Czas trwania lekcji: 45 min. Wykaz pomocy dydaktycznych: film z przykładowymi reakcjami otrzymywania soli, prezentacja, foliogram z metodami otrzymywania soli, tabele rozpuszczalności, laptop, projektor. Metody pracy: praca w grupach, obserwacja, dyskusja.
P rojekt strona 31 Przebieg lekcji: Lp. Działanie nauczyciela Treści instrukcji dla ucznia Czas 1 Zapoznaje uczniów z tematem oraz celami lekcji. 2 Przypomina w formie prezentacji metody otrzymywania soli, nazewnictwa oraz zastosowania tabeli rozpuszczalności. 3 Przedstawia film z doświadczeniami. 4 Dzieli klasę na dwuosobowe grupy i rozdaje karty pracy. 5 Prezentuje poprawne odpowiedzi. Omawia błędy popełnione przez uczniów. 6 Podsumowuje lekcję i zadaje pracę domową. Wymieńcie cztery sposoby otrzymywania soli. Dokończcie równania reakcji otrzymywania soli, podajcie nazwy produktów. Zapiszcie równania w postaci cząsteczkowej i jonowej. Podaj równania reakcji otrzymywania: a) chlorku wapnia b) siarczanu (VI) sodu czterema sposobami. Wybór literatury dla nauczyciela: H. Gulińska, J. Smolińska Ciekawa chemia część II, Wyd. WSiP. Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin Chemia Nowej Ery 2, Warszawa 2010. 3 Użyte materiały/ pomoce 10 Prezentacja nr 1, laptop, projektor 5 Film, Tabele rozpuszczalności 15 karty pracy 7 prezentacja nr 2, laptop, projektor 5
P rojekt Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT: Prezentacja nr 1: slajd 1: przypomnienie wzoru ogólnego soli; slajdy 2 5: metody otrzymywania soli zapisane w sposób słowny, np. kwas + zasada = sól + woda wraz z równaniem reakcji ilustrującym tę metodę; slajd 6: tablica rozpuszczalności; slajd 7: reakcja otrzymywania dowolnej soli trudno rozpuszczalnej (w oparciu o tablicę rozpuszczalności) zapisana w sposób cząsteczkowy i jonowy. strona 32 Prezentacja nr 2: Slajdy 1 8 z równaniami reakcji przeprowadzanych na filmie: 1) Ca(OH) 2 +H 3 PO 4 2) AgNO 3 +H 3 PO 4 3) CuSO 4 +KOH 4) MgCl 2 +NaOH 5) NaOH+H 3 PO 4 6) MgO+HCl 7) Ca+H 3 PO 4 8) Ca(OH) 2 +CO 2 Równania należy zapisać w formie cząsteczkowej i jonowej. Dokończenie reakcji pojawia się na slajdzie dopiero po udzieleniu odpowiedzi przez uczniów. Karty pracy: Dokończ równania reakcji, podpisz produkty. Zapisz reakcje w postaci jonowej. np. reakcja 1 postać cząsteczkowa Ca(OH) 2 +H 3 PO 4 postać jonowa nazwy produktów pozostałe reakcje jak w prezentacji nr 2 Film: Film prezentuje 8 doświadczeń otrzymywania soli (jak w prezentacji). Po wcześniejszej konsultacji z nauczycielem film może być przygotowany przez uczniów.
P rojekt strona 33 Urszula Kaszuba Treść programu: Sole. Scenariusz lekcji Temat: Reakcje metali z kwasami. Cele lekcji: Uczeń: zapisuje reakcje metali z kwasami, podaje reakcję metalu z kwasem jako sposób otrzymywania soli, porównuje aktywność metali korzystając z szeregu aktywności metali, porównuje aktywność metali względem wodoru, wymienia metale szlachetne. Czas trwania lekcji: 45 min. Wykaz pomocy dydaktycznych: szereg aktywności metali, roztwór kwasu solnego, roztwór azotanu (V) srebra, roztwór azotanu (V) miedzi (II), miedź metaliczna, magnez metaliczny, opiłki żelaza, srebro metaliczne, film z przebiegu doświadczenia Cu + HNO 3, prezentacja na temat aktywności metali, łuczywko, zapałki, projektor, laptop. Metody pracy: doświadczenie, film, obserwacja, pokaz.
P rojekt strona 34 Przebieg lekcji: Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Działanie nauczyciela Zapoznaje z tematem lekcji i przypomina informacje na temat reakcji zobojętniania jako sposobu otrzymywania soli. Przeprowadza pokaz porównania aktywności metali względem wodoru. Zapoznaje uczniów z filmem przedstawiającym reakcję między kwasem azotowym (V) a miedzią. Przeprowadza pokaz porównania wzajemnej aktywności srebra i miedzi. Przedstawia prezentację z przykładami zastosowania szeregu aktywności metali w życiu człowieka. Podsumowuje lekcję i zadaje pracę domową. Treść instrukcji dla ucznia Proszę wyjaśnić na dowolnym przykładzie, na czym polega reakcja zobojętniania. Narysujcie schemat doświadczenia. Który metal jest najaktywniejszy? Porównajcie wyniki doświadczenia z szeregiem aktywności metali. Zapiszcie obserwacje i wnioski w postaci tabeli (tabela nr 1). Narysujcie schemat i zapiszcie równanie reakcji przedstawionej na filmie. Narysujcie schemat doświadczenia. Który metal jest aktywniejszy? Porównajcie wyniki doświadczenia z szeregiem aktywności metali. Zapiszcie wnioski. Wypiszcie zjawiska wynikające z różnej aktywności metali. Korzystając z szeregu aktywności metali dokończcie równania reakcji lub zaznaczcie, że reakcja nie zachodzi. Podajcie inne przykłady zjawisk wynikających z różnej aktywności metali. Czas 5 10 8 9 7 6 Użyte materiały /pomoce żelazo, magnez, miedź metaliczne, roztwór kwasu solnego, probówki, łuczywko, zapałki film, projektor, laptop srebro i miedź metaliczna, roztwory azotanu (V) srebra i azotanu (V) miedzi, probówki prezentacja, projektor, laptop
P rojekt strona 35 Wybór literatury dla nauczyciela: Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin Chemia Nowej Ery 2, Warszawa 2010.
P rojekt strona 36 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT: Prezentacja Plusy i minusy różnej aktywności metali składa się ze slajdów: slajd 1: korozja i przedmioty pokryte rdzą, slajd 2: baterie i akumulatory, slajd 3: stosowanie powłok antykorozyjnych np. puszki stalowe pokryte cyną, kadłuby statków, rurociągi, slajd 4: powstawanie patyny na przedmiotach wykonanych np. z brązu, slajd 5: cysterny do przewożenia roztworów kwasów zjawisko pasywacji metali, Wszystkie zdjęcia wykorzystane w prezentacjach jak również same prezentacje są/mogą być wykonane przez uczniów. Tabela, którą uczniowie wypełniają w pkt. 2: metal obserwacje równanie reakcji aktywność (w skali 1 3) magnez żelazo miedź Film z przebiegu doświadczenia przeprowadzonego według schematu: Równania reakcji do pracy domowej: a) Fe + Cu (NO 3 ) 2 b) Cu + Fe (NO 3 ) 2
P rojekt strona 37 Urszula Kaszuba Treść programu: Sole. Scenariusz lekcji Temat: Poznajemy zastosowania soli. Cele lekcji: Uczeń: wymienia zastosowanie najważniejszych soli: chlorku sodu, siarczanu wapnia, azotanu sodu i azotanu potasu, węglanu sodu i węglanu wapnia, fosforanu sodu i fosforanu wapnia, zapisuje wzory sumaryczne powyższych soli. Czas trwania lekcji: 45 min. Wykaz pomocy dydaktycznych: prezentacja, odczynniki: gips palony, chlorek sodu, azotan sodu, manganian (VII) potasu, siarczan (VI) miedzi (II), etykiety z wody mineralnej, szkiełka zegarkowe, projektor, laptop. Metody pracy: doświadczenie, pokaz, obserwacja, praca w grupach, dyskusja.
P rojekt Przebieg lekcji: strona 38 Lp. 1. 2. 3. Działanie nauczyciela Przypomina wiadomości dotyczące nazewnictwa soli. Przypomina podstawowe sposoby otrzymywania soli. Podaje temat lekcji. Dzieli uczniów na czteroosobowe grupy. 4. Zapoznaje uczniów z próbkami soli. 5. 6. 7. Zapoznaje uczniów z prezentacją na temat zastosowania soli w życiu człowieka. Przeprowadza grę, której celem jest uporządkowanie informacji na temat poznanych zastosowań soli. Podsumowuje lekcję i zadaje pracę domową. Treść instrukcji dla ucznia Czas Proszę uzupełnić tabelę. 5 Proszę dokończyć równania reakcji i nazwać sposób otrzymywania soli. Wypiszcie z etykiety wzory jonów występujących w wodzie mineralnej. Utwórzcie wzory i nazwy trzech soli rozpuszczonych w tej wodzie. Opiszcie właściwości fizyczne soli. Wypiszcie dziedziny życia człowieka, w których sole odgrywają ważną rolę. Proszę podać nazwy soli, z którymi kojarzą się wam te zdjęcia. Wyszukajcie nazwy zwyczajowe dla najważniejszych soli, które mają zastosowanie w życiu człowieka. Podajcie zastosowanie soli, których próbki oglądaliście w czasie lekcji. 7 7 6 9 7 4 Użyte materiały /pomoce prezentacja nr 1 (slajd 1), projektor, laptop prezentacja nr 1 (slajd 2), projektor, laptop etykiety z wody mineralnej gips palony, chlorek sodu, azotan sodu, manganian (VII) potasu, siarczan (VI) miedzi (II), szkiełka zegarkowe prezentacja nr 2, laptop, projektor prezentacja nr 3, laptop, projektor Wybór literatury dla nauczyciela: Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin, Chemia Nowej Ery 2, Warszawa 2010.
P rojekt strona 39 Uwagi metodyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania ICT: Prezentacje wykorzystywane na lekcji mogą zostać przygotowane przez uczniów. Prezentacja 1 Wzory i nazwy soli składa się z: slajd 1: wzór sumaryczny soli nazwa wzór sumaryczny soli nazwa azotan (V) srebra Na 2 CO 3 KCl Ca 3 (PO 4 ) 2 siarczek wapnia azotan (V) glinu fosforan (V) potasu MgBr 2 slajd 2: Dokończ równania reakcji: a) KOH + HNO 3 b) Al + H 3 PO 4 c) BaO + HCl d) AgNO 3 + KI Prezentacja 2 Zastosowanie soli składa się z ilustracji bądź zdjęć: slajd 1 4: CHLORKI przemysł spożywczy (ogórki konserwowe, żywność), posypywanie dróg w czasie zimy (zimowe zdjęcia), srebrzenie przedmiotów (łyżeczki, biżuteria), produkcja związków chemicznych (pojemniki ze związkami sodu i chloru, sól kuchenna); slajd 5 9: AZOTANY (V) nawozy sztuczne (worki z nawozami sztucznymi), produkcja żywności (żywność), materiały wybuchowe i pirotechniczne (pokazy sztucznych ogni), produkcja farb i lakierów (puszki z farbami), produkcja luster;
P rojekt slajd 10 13: SIARCZANY (VI) produkcja gipsu (złamane np. kończyny), nawozy sztuczne (worki z nawozami), produkcja kwasu siarkowego (VI) (butelka kwasu siarkowego VI), produkcja szkła (szklane przedmioty); slajd 14 16: FOSFORANY (V) produkcja nawozów sztucznych (worki z nawozami), zmiękczacze wody (środki do zmiękczania wody), produkcja żywności; slajd 17 20: WĘGLANY produkcja szkła i papieru, kreda szkolna, produkcja nawozów sztucznych, zdjęcia adekwatnie do treści slajdu środki piorące i myjące. strona 40 Prezentacja 3 składa się ze slajdów, które przedstawiają różne fotografie. Zadaniem uczniów jest skojarzyć zawartość slajdu z odpowiednią solą, np.: slajd 1: kreda szkolna odpowiedź uczniów CaCO 3 slajd 2: warzywa slajd 3: zeszyt i książka slajd 4: lusterko slajd 5: plasterki szynki
P rojekt strona 41 Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Egzemplarz bezpłatny