Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2000 Recenzent tomu: prof. dr hab. Daniel Kadłubiec Redakcja wydawnicza: Wojciech Śliwerski Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska ISBN 978-83-7308-000-3 ISBN 978-83-7850-303-3 Oficyna Wydawnicza Impuls 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II, Kraków 2010
Motto: Czym jest muzyka? Nie wiem. Może po prostu niebem Z nutami zamiast gwiazd; Może mostem zaklętym, Po którym instrumenty Przeprowadzają nas. Wszystko jak raz ktoś orzekł muzyczne ma podłoże, Nawet księżyca blask... (Ludwik Jerzy Kern, Czym jest muzyka)
Spis treści Wstęp 1 O książce Dziecko w świecie muzyki... 15 Wstęp 2 O serii książek Nauczyciele Nauczycielom... 21 Część pierwsza Świat pełen muzyki... 27 Bronisława Dymara Dziecko w świecie muzyki, słów i ciszy... 29 1. Poszukiwanie ciszy...... 29 2. Świat pełen różnych dźwięków, czyli gdzie mieszka muzyka?... 30 3. Zaskakujące melodie i nuty poezji... 33 4. Paidialne święto dziecięca manifestacja muzyki, słów i ciszy... 39 5. Cisza jako przystań zmęczonego słowa... 42 6. Inspiracje do twórczych działań dziecka, czyli zarys kompleksu pod tytułem Świat muzyki, słowa i ciszy, jak każdy z Was go czuje, jak widzi, jak słyszy?... 45 7. O istocie trójjedni, czyli bliżej filozofii wychowania... 49 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 51 Streszczenie... 51 Alina Górniok-Naglik Muzyka a rozwój małego dziecka... 53 1. Muzyka wśród nas od szumów i stuków do muzyki... 53 2. Świat dźwięków pierwsze kroki w krainie muzyki... 55 3. Dziecięce eksperymenty akustyczne i co z nich wynika?... 58 4. Rytm i taniec w życiu dziecka... 60 5. Kilka słów o odbiorze muzyki zwłaszcza muzyki poważnej i folkloru... 62 6. Kontakt z muzyką a rozwój osobowości dziecka... 64 7. Rozwój muzyczny dziecka myśli różne i ogólne... 66 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 70 Streszczenie... 70 Rafał Kojs Dziecięca muzyka eksperymentalna... 71 1. Twórcza aktywność dziecka jako wyznacznik jego rozwoju... 71 2. Muzyczna aktywność dziecka... 73
8 Dziecko w świecie muzyki 3. Baśniowa magia zjawisk muzycznych, czyli wsłuchiwanie się w tajemnicę... 74 4. Współczesna sztuka poszukująca a sztuka dziecka... 76 5. Klejnoty dźwiękowe szumów, szmerów i szelestów... 77 6. Dziecięce laboratorium teatru muzycznego... 78 7. Rola nauczyciela w teatralnych działaniach muzycznych... 80 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 80 Streszczenie... 81 Andrzej Murzyn Muzyka rockowa: W stronę nałogu czy twórczego napięcia?... 89 1. Wstęp... 89 2. Wszystko dla wszystkich... 89 3. Dominacja techniki nad osobą... 91 4. Muzyka rockowa jako przejaw nowoczesnej wolności... 92 5. Kilka refleksji na zakończenie... 93 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 93 Streszczenie... 94 Bloki samokształceniowe do części pierwszej... 95 Część druga Bliżej instrumentów i pieśni... 103 Alojzy Kopoczek Świat ludowych, dziecięcych narzędzi dźwiękowych... 105 1. Wprowadzenie... 105 2. Nieco historii, czyli o bogactwie i różnorodności ludowych narzędzi dźwiękowych... 106 3. Ludowe instrumentarium dziecięce... 108 4. Bogactwo funkcji ludowego instrumentarium dziecięcego... 112 5. Świat narzędzi dźwiękowych z bliska... 113 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 120 Streszczenie... 120 Maria Kubica-Skarbowska Z problemów wczesnej edukacji muzycznej dzieci w zakresie gry na fortepianie... 121 1. Wstęp... 121 2. Dziecko w świecie dźwięków... 121
Spis treści 9 3. O instrumentach z bliska... 122 4. Regionalne, narodowe i uniwersalne cechy muzyki i muzykowania ich znaczenie dla dziecka... 123 5. Muzyka w szkole... 124 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 126 Streszczenie... 126 Krystyna Turek Pieśń ludowa w procesie edukacji społecznej... 127 1. Wprowadzenie, czyli o ważnych funkcjach pieśni ludowej i powinnościach nauczyciela... 127 2. W kręgu pieśni dziecięcej, czyli o niektórych cechach kołysanek... 128 3. Kołysanki ludowe ich bogactwo i różnorodność... 128 4. Znaczenie kołysanek w rozwijaniu wrażliwości i muzycznej kultury dziecka... 134 5. Zakończenie, czyli miejsce kołysanek w systemie wychowania i kształcenia... 137 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 138 Streszczenie... 139 Bloki samokształceniowe do części drugiej... 140 Część trzecia Edukacja integralna...... 147 Alojzy Suchanek Muzyka dla dzieci i młodzieży w zmieniającym się świecie... 149 1. W kręgu tradycji... 149 2. Czynniki warunkujące rolę muzyki w dzisiejszym życiu... 151 3. Jaką muzyką dysponujemy i dla kogo ją piszemy (komponujemy)?... 154 4. Muzyka a młodzież we współczesnym świecie... 156 5. Podsumowanie i wnioski... 159 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 160 Streszczenie... 160 Aneks Ciekawostki muzyczne... 162
10 Dziecko w świecie muzyki Łucja Dawid O lingwistycznych i komunikacyjnych aspektach kontaktów dziecka z muzyką... 165 1. Wprowadzenie... 165 2. Muzyka a przeżycia... 166 3. O ekspresji przeżyć muzycznych... 168 4. Muzyka w kształceniu sprawności językowej dziecka... 169 5. Uwagi końcowe... 172 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 172 Streszczenie... 173 Urszula Szuścik Muzyka i obraz plastyczny... 175 1. Dziecko świat bodźców a twórczość... 175 2. Dzieło muzyczne a dzieło plastyczne... 176 3. Muzyka i wartości wizualne w edukacji estetycznej... 178 4. Ćwiczenia muzyczno-plastyczne i plastyczno-muzyczne... 179 5. Podsumowanie... 184 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 184 Streszczenie... 185 Lidia Wollman-Mazurkiewicz Muzyka relaksacyjna w edukacji... 187 1. Muzyka w życiu dziecka... 187 2. Cywilizacja przeciw relaksacji... 188 3. Relaksacja drogą do mądrości... 189 4. Relaksacja w szkole... 193 5. Muzyka relaksacyjna w pracy z dziećmi... 198 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 201 Streszczenie... 202 Bloki samokształceniowe do części trzeciej... 203 Część czwarta Kreacyjne, społeczne, kulturotwórcze aspekty muzyki i muzykowania... 213 Helena Danel-Bobrzyk Muzyka inspiracją działań twórczych dziecka... 215 1. Wprowadzenie... 215 2. Udział nauczyciela w twórczych poczynaniach muzycznych dziecka... 216 3. Formy kontaktu z muzyką wspomagające realizację twórczych działań dziecka... 217
Spis treści 11 4. Bogactwo form integracji muzyki z innymi działaniami artystycznymi dziecka... 219 5. Refleksje (podsumowanie)... 223 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 224 Streszczenie... 224 Jolanta Bauman-Szulakowska Kreatywność dziecka w sferze muzyki przygotowaniem do aktywnego życia... 225 1. Miejsce zabawy w życiu dziecka... 225 2. Wychowawcze aspekty sztuki i zabawy w świecie dziecka... 226 3. Rozwój kreatywności dziecka w wieku przedszkolnym... 227 4. Dziecko jako kreator zjawisk dźwiękowych... 228 6. Od teorii do konkretów... 232 7. Podsumowanie... 233 Problemy Pytania Inspiracje... 234 Streszczenie... 235 Jadwiga Uchyła-Zroski Dziedzictwo kulturowe środowiska inspiracją do działań muzycznych... 237 1. Pojęcie dziedzictwa kulturowego... 237 2. Zadania współczesnego odbiorcy dóbr kultury... 239 3. Ziemia Pszczyńska i jej bogactwo kulturowe... 241 4. Skansen Zagroda wsi pszczyńskiej inspiracją do żywego kontaktu z historią i światem muzyki ludowej... 244 5. Muzyka ludowa i artystyczna... 247 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 249 Streszczenie... 249 Bloki samokształceniowe do części czwartej... 251 Poezja z ducha muzyki poczęta antologia... 257 I. Świat pełen muzyki... 259 Dziękczynienie... 259 Melodia... 259 Chwila ciszy... 260 Cisza leśna... 260 Cisza... 261
12 Dziecko w świecie muzyki Szmer wioseł... 261 Śpiew słowika... 262 Wielki muzyk... 262 Wiosenny wietrzyk... 263 Piosenka dla piosenki... 264 Czym jest muzyka?... 264 Muzyka... 265 II. Mistrzowie i ich dzieła... 267 Chopin... 267 Nekrolog Fryderyka Chopina fragment... 267 Wiersz do JPana Karola Kurpińskiego... 268 Mozart... 269 Szumi melodia jak bór niezmierzony...... 270 Schumann (wiersz dedykowany Arturowi Rubinsteinowi)... 271 Gama i scherzo... 272 III. Poezja z miłości i muzyki poczęta... 273 Scherzo... 273 Lekcje rytmiki... 274 Muzyka poranna... 275 Pan Cogito rozważa różnicę między głosem ludzkim a głosem przyrody... 276 Ojczyzną moją jest muzyka... 277 Allegro ma non troppo... 277 Matko i wierszu, i Ojczyzno, umiłowani trójjedynie...... 279 Rozmowa... 280 Piosenka o nutach... 281 Pauza... 282 O mej poezji... 282 Poezja... 283 O śpiewie aniołów... 284 Wezmę ja skrzypki... 286 Słowa wśród skał... 286
IV. Wiersze młodocianych poetów... 287 Czym jest muzyka?... 287 Piosenka... 287 Krakowiak i muzyka... 287 Mokry wiersz... 288 Bim-bom... 288 Okno... 289 Cztery pory roku na mojej kartce... 289 Deszczowe pragnienie ptaka... 290 Pierwszy śnieg... 290 Przepraszam... 291 Muzyka... 291 V. Wiersze Erratusa, czyli Janusza Gumułki... 293 Między szpitalem a sztuką... 293 Cisza... 294...szeptem jestem... 294 Sen jest czystą formą wyobraźni... 295 Cisza to szept słów... 296 Aneks... 297