Spis treści Wstęp... 11 Rozdział 1. Pojęcie i znaczenie handlu międzynarodowego... 13 1.1. Elementy handlu zagranicznego... 13 1.1.1. Pojęcie i funkcje handlu zagranicznego... 13 1.1.2. Formy handlu zagranicznego... 16 1.1.3. Handel zagraniczny a proces globalizacji gospodarki... 20 1.2. Instytucje i organizacje regulujące i wspierające handel międzynarodowy... 23 1.2.1. Światowa Organizacja Handlu... 23 1.2.2. Instytucje wspierające handel zagraniczny w Polsce... 25 1.3. Strategie wejścia MŚP na rynki międzynarodowe... 31 1.3.1. Pojęcia terminu strategia... 31 1.3.2. Rodzaje strategii... 32 1.3.3. Formy wchodzenia MŚP na rynki międzynarodowe... 33 Rozdział 2. Instrumenty wspierania eksportu wykorzystywane w handlu międzynarodowym... 46 2.1. Instrumenty wspierania eksportu... 47 2.1.1. Ulgi o charakterze fiskalnym i kredytowym... 48 2.1.1.1. Kredytowanie eksportu przez eksporterów... 49 2.1.1.2. Kredytowanie eksportu przez banki... 51 2.1.1.3. Kredytowanie eksportu z udziałem państwowych środków finansowych... 54 2.1.2. Ubezpieczenie kredytów eksportowych... 56 2.2. Pozostałe formy finansowania handlu zagranicznego... 59 2.2.1. Faktoring... 59 2.2.2. Forfaiting... 62 2.3. Instrumenty wspierania eksportu w wybranych krajach... 64 2.3.1. System niemiecki... 64 2.3.2. System francuski... 70 2.3.3. System amerykański... 73 2.3.4 Włoski przykład wspierania eksportu przez rozwój konsorcjum MŚP... 76 2.3.5. Wybrane przykłady wspierania eksportu wykorzystywane w innych krajach... 82
8 Spis treści Rozdział 3. Wspieranie handlu międzynarodowego małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce... 85 3.1. Formy wspierania handlu międzynarodowego w Polsce... 85 3.1.1. Instrumenty finansowe... 86 3.1.2. Wsparcie informacyjno-promocyjne... 98 3.1.3. Działania traktatowe... 111 3.2. Programy i dotacje udzielane na wsparcie eksportu ze środków Unii Europejskiej małym i średnim przedsiębiorstwom w pierwszym okresie programowania...... 112 3.2.1. Exprom... 113 3.2.2. Program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych... 115 3.2.3. Drugi okres programowania ze środków Unii Europejskiej Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006... 124 3.3. Narodowa Strategia Spójności 2007-2013... 131 Rozdział 4. Wpływ instrumentów polityki państwa na handel międzynarodowy sektora MŚP w Polsce... 138 4.1. Stan małych i średnich przedsiębiorstw w handlu zagranicznym... 138 4.2. Kierunki rozwoju handlu zagranicznego MŚP... 141 4.3. Struktura geograficzna handlu zagranicznego MŚP... 146 4.3.1. Eksport... 147 4.3.2. Import... 153 4.4. Struktura towarowa handlu zagranicznego małych i średnich przedsiębiorstw... 157 4.4.1. Eksport... 157 4.4.2. Import... 160 4.5. Struktura handlu zagranicznego małych i średnich przedsiębiorstw według województw... 164 4.5.1. Eksport MŚP w województwach... 164 4.5.2. Import MŚP w województwach... 169 4.6. Badania ankietowe... 174 4.6.1. Metodyka badawcza... 174 4.6.2. Skuteczność polskiej polityki wspierania handlu międzynarodowego w świetle wyników badań ankietowych sektora MŚP... 175 4.7. Przyczyny zmian w handlu międzynarodowym MŚP... 181 4.7.1. Wpływ polityki kursowej na pobudzenie eksportu... 181 4.7.2 Wpływ kryzysu finansowego w latach 2008-2009 na handel zagraniczny Polski i jego skutki... 187 4.7.3. Wpływ akcesji Polski do Unii Europejskiej na handel międzynarodowy małych i średnich przedsiębiorstw... 191 4.7.4. Wpływ instrumentów wsparcia handlu międzynarodowego na eksport małych i średnich przedsiębiorstw... 193
Spis treści 9 Rozdział 5. Ekonomiczne i organizacyjne zmiany warunkujące wzrost udziału małych i średnich przedsiębiorstw w handlu międzynarodowym Polski... 196 5.1. System wspierania eksporterów z sektora MŚP... 197 5.2. Kooperacja jako forma grupowej współpracy MŚP... 201 5.3. Konsorcja eksportowe szansą sektora MŚP w Polsce... 206 5.4. Klaster jako forma regionalnego rozwoju eksportu... 210 5.5. Studia przypadków polskie klastry... 214 Zakończenie... 219 Literatura... 221 Spis rysunków... 226 Spis tabel... 227 Wykaz użytych skrótów... 229
Wstęp Handel międzynarodowy jest istotnym elementem systemu ekonomicznego każdego kraju. W obecnych czasach żadna gospodarka nie mogłaby rozwijać się w dłuższym okresie w izolacji, nie uczestnicząc w handlu międzynarodowym. Przyczyną, dla której kraje włączają się w wymianę handlową, jest nie tylko naturalna konieczność, ale znaczne korzyści, jakie wynikają z handlu międzynarodowego. Dzięki niej państwa mogą uczestniczyć w międzynarodowym podziale pracy, racjonalnie wykorzystując własne zasoby i możliwości produkcyjne. Handel międzynarodowy pobudza postęp technologiczny, zwiększa wydajność pracy i konkurencyjność przedsiębiorstw. Książka, którą trzymają Państwo w rękach, dotyczy polityki państwa w zakresie wspierania aktywności małych i średnich przedsiębiorstw w handlu międzynarodowym Polski. Celem autora jest przedstawienie i określenie wpływu polskiej polityki na rozwój eksportu w sektorze MŚP. Na podstawie tak nakreślonego celu badawczego zbudowano tezę stwierdzającą, że pomoc ze strony rządu przyczynia się do wzrostu aktywności sektora MŚP w handlu międzynarodowym. Przyjęto również następujące tezy pomocnicze: w Polsce istnieje słaba i mało efektywna polityka wspierająca małych i średnich eksporterów, brak jest sprawnego systemu pomocy i informacji o programach wsparcia MŚP, środki przeznaczone na rozwój MŚP i eksportu ze strony państwa są niewystarczające. Badania zostały przeprowadzone na podstawie danych pierwotnych (metoda ankietowa) oraz wtórnych, które zostały uzyskane z Głównego Urzędu Statystycznego, i danych opublikowanych przez Ministerstwo Gospodarki, Departament Przedsiębiorczości. Na podstawie zebranych materiałów dokonano syntezy opracowanych wniosków, a następnie przez rozumowanie indukcyjne starano się doprowadzić do udowodnienia postawionych tez. Uwzględniając charakter badań empirycznych, metodykę badawczą podzielono na 7 faz badawczych. W pierwszej fazie badawczej opisano pole badań, tzn. dokonano identyfikacji przedmiotu i podmiotu badań. Przedmiotem badań w niniejszej książce jest problematyka handlu międzynarodowego, a podmiot badań stanowią polskie małe i średnie przedsiębiorstwa działające na rynku międzynarodowym. W fazie drugiej przeprowadzono dobór próby badawczej na podmiocie badań. Trzecia faza, tj. budowa instrumentu pomiarowego, wymagała od autora stworzenia narzędzia badawczego, kwestionariusza. W fazie czwartej przeprowadzono badania pierwotne na próbie badawczej. Faza piąta obejmuje korektę zebranych danych, na których w dalszej części (w fazie szóstej) przeprowadzono analizę danych za pomo-
12 Wstęp cą wskaźników struktury. Faza siódma obejmuje ocenę wyników badań zawartych w rozdziałach czwartym i piątym. Książka wypełnia lukę, jaka istnieje w badaniach empirycznych, w zakresie analizy funkcjonującego systemu wspierania eksportu sektora MŚP w obecnej rzeczywistości gospodarczej w Polsce. Celem było przedstawienie wpływu polskiej polityki na rozwój eksportu w sektorze MŚP. Na podstawie przeprowadzonych badań i analiz handlu zagranicznego w książce zostały przedstawione propozycje efektywniej działającego systemu wsparcia ze strony państwa oraz instytucji pozarządowych w rozwijaniu eksportu wśród małych i średnich przedsiębiorstw. Książka skierowana jest do przedstawicieli instytucji i organizacji rządowych, związków oraz stowarzyszeń pozarządowych zajmujących się wspieraniem MŚP w działaniach eksportowych.