Regulacje prawne w Polsce dotyczące studiów doktoranckich SEMINARIUM BOLOŃSKIE STUDIA DOKTORANCKIE W ŚWIETLE NOWYCH REGULACJI PRAWNYCH Warszawa, 26 kwietnia 2012 r. Ekspertka Bolońska Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu
Zawartość prezentacji 1. Przepisy prawne analiza z wyłączeniem przepisów dotyczących stypendiów i przewodu doktorskiego 2. Próba uporządkowania pojęć 3. Udział badań naukowych na studiach doktoranckich 4. Narzędzia Procesu Bolońskiego w odniesieniu do studiów III stopnia 2
Przepisy prawne dotyczące studiów doktoranckich Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011 r. Art. 2 ust. 1 pkt 18h, art.195, 196, 197 Akty wykonawcze -rozporządzenia MNiSW Rozporządzenie z dn. 1 września 2011 r. w sprawie kształcenia na studiach doktoranckich w uczelniach i jednostkach naukowych Rozporządzenie z dn. 5 października 2011 r. w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów doktoranckich Rozporządzenie z dn. 29 września 2011 r. w sprawie warunków oceny programowej i oceny instytucjonalnej Kryteria oceny PKA i arkusze oceny instytucjonalnej 3
Fragmenty z Ustawy PSW z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011 Art. 1 ust. 1 pkt 18h Kwalifikacja 18h) kwalifikacje trzeciego stopnia - uzyskanie, w drodze przewodu doktorskiego przeprowadzonego na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, stopnia naukowego doktora w określonej dziedzinie nauki w zakresie dyscypliny nauki lub doktora sztuki określonej dziedziny sztuki w zakresie dyscypliny artystycznej, potwierdzone odpowiednim dyplomem; 4
Fragmenty z Ustawy PSW z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011 Rozdz. 3. Art. 195 Ust. 4 Program studiów doktoranckich Studia doktoranckie są prowadzone jako studia stacjonarne lub niestacjonarne. Ust. 5 Więcej niż połowa programu stacjonarnych studiów doktoranckich wymaga obecności uczestników tych studiów w prowadzącej je jednostce organizacyjnej i jest realizowana w formie zajęć dydaktycznych i pracy naukowej wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich lub opiekunów naukowych i doktorantów. Organizacja niestacjonarnych studiów doktoranckich zapewnia możliwość odbywania studiów doktoranckich osobom zatrudnionym w ramach stosunku pracy. 5
Wniosek cząstkowy PROGRAM STUDIÓW DOKTORANCKICH Praca naukowa Zajęcia dydaktyczne 6
Udział badań naukowych w procesie kształcenia na I, II i III stopniu I stopień EOSW II stopień Badania naukowe III stopień III stopień Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego EOSW Studia doktoranckie Europejski Obszar Badań EOB EOB
Fragmenty z Ustawy PSW z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011 Art. 195 ust. 6 i 7 Podział kompetencji 6. Studia doktoranckie w uczelni są tworzone przez rektora na wniosek rady jednostki organizacyjnej, a w jednostkach naukowych - przez dyrektora jednostki na wniosek rady naukowej jednostki naukowej. 7. Nadzór merytoryczny nad studiami doktoranckimi sprawuje rada jednostki organizacyjnej uczelni albo rada naukowa jednostki naukowej prowadzącej te studia. WNIOSEK: programy kształcenia na studiach doktoranckich nie muszą być zatwierdzane przez senat uczelni. Rektor na wniosek jednostki tworzy studia doktoranckie, a odpowiedzialność merytoryczna za proces kształcenia na studiach doktoranckich spoczywa na jednostce prowadzącej SD 8
Fragmenty z Ustawy PSW z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011 Art. 196 ust. 2 i 6 Rekrutacja / regulamin 2. Rekrutacja na bezpłatne studia doktoranckie odbywa się w drodze konkursu. Warunki i tryb rekrutacji na studia doktoranckie oraz ich formy określa w uczelni senat, a w jednostce naukowej - rada naukowa jednostki. Przepis art. 169 ust. 5 stosuje się odpowiednio. Uchwałę podaje się do publicznej wiadomości nie później niż do dnia 30 kwietnia roku kalendarzowego, w którym rozpoczyna się rok akademicki, którego uchwała dotyczy. 6. Organizację i tok studiów doktoranckich w zakresie nieuregulowanym w ustawie oraz w odrębnych przepisach określa regulamin studiów doktoranckich. Regulamin uchwala w uczelni senat, a w jednostce naukowej - rada naukowa, co najmniej na pięć miesięcy przed rozpoczęciem zajęć. Do uchwalania regulaminu stosuje się odpowiednio przepisy art. 161 i 162. UWAGA: Należy zweryfikować warunki wejścia na III stopień biorąc pod uwagę zmianę systemu kształcenia na stopniach I i II (np. fakt, że wybrany II stopień nie musi być kontynuacją I). 9
Art. 197 Ust. 2 Fragmenty z Ustawy PSW z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011 Do podstawowych obowiązków doktorantów, poza obowiązkami określonymi zgodnie z ust. 1, należy realizowanie programu studiów doktoranckich oraz prowadzenie badań naukowych i składanie sprawozdań z ich przebiegu. Ust. 3 Obowiązki doktoranta Uczestnicy studiów doktoranckich prowadzonych w uczelni mają także obowiązek odbywania praktyk zawodowych w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych lub uczestniczenia w ich prowadzeniu. Maksymalny wymiar zajęć dydaktycznych prowadzonych przez doktorantów nie może przekraczać dziewięćdziesięciu godzin rocznie. 10
Wniosek cząstkowy niezgodny z poprzednim Badania naukowe wyłączone z programu studiów PROGRAM STUDIÓW DOKTORANCKICH? Praktyki zawodowe w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych lub uczestnictwa w prowadzeniu tych zajęciach Zajęcia dydaktyczne 11
Fragmenty z Rozporządzenia Ministra w sprawie SD i stypendiów doktoranckich z dnia 5 października 2011 2. Rada jednostki organizacyjnej uczelni przedstawia rektorowi, a rada naukowa jednostki naukowej dyrektorowi tej jednostki, wniosek o utworzenie studiów doktoranckich, który zawiera: 1) określenie obszaru wiedzy, dziedziny nauki i dyscypliny naukowej albo dziedziny sztuki i dyscypliny artystycznej; 2) określenie efektów kształcenia; 3) program studiów doktoranckich; 4) określenie formy studiów doktoranckich; 5) określenie czasu trwania studiów doktoranckich;. 12
Fragmenty z Rozporządzenia Ministra w sprawie kształcenia na SD.. z dnia 1 września 2011 3. Studia doktoranckie stwarzają warunki do: 1) prowadzenia samodzielnych badań naukowych, w tym także poza jednostką prowadzącą kształcenie; 2) współpracy naukowej w zespołach badawczych, w tym również międzynarodowych; 3) przygotowania przez doktoranta publikacji naukowej w formie książki lub co najmniej jednej publikacji naukowej przyjętej do druku w recenzowanym czasopiśmie naukowym o zasięgu co najmniej krajowym lub w recenzowanym sprawozdaniu z międzynarodowej konferencji naukowej lub publicznej prezentacji dzieła artystycznego; 4) realizacji programu studiów, obejmującego zajęcia obowiązkowe, fakultatywne i praktyki zawodowe 5) przygotowania do egzaminów doktorskich oraz przygotowania rozprawy doktorskiej pod opieką promotora albo promotora i promotora pomocniczego; 6) uczestniczenia w życiu środowiska naukowego w kraju i za granicą. 13
Fragmenty z Rozporządzenia Ministra w sprawie kształcenia na SD.. z dnia 1 września 2011 4. 1. Łączny wymiar zajęć objętych programem całego toku studiów odpowiada od 45 do 60 punktom ECTS, w tym od 20 do 30 punktom ECTS w ramach zajęć fakultatywnych rozwijających umiejętności dydaktyczne lub zawodowe, w wymiarze co najmniej 15 godzin. 2. Fakultatywne zajęcia rozwijające umiejętności dydaktyczne i zawodowe obejmują zajęcia, na których doktorant zdobywa kwalifikację w zakresie nowoczesnych metod i technik prowadzenia zajęć dydaktycznych, w wymiarze odpowiadającym od 10 do 15 punktom ECTS. Zajęcia fakultatywne przygotowują do wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego, w szczególności w zakresie metodyki zajęć dydaktycznych i nowych technologii wykorzystywanych w kształceniu studentów. 14
Zajęcia obowiązkowe Nie ma doprecyzowania tych zajęć w ustawie i rozporządzeniach WNIOSEK: decyzja w tym zakresie po stronie uczelni/jednostki 15
Zajęcia fakultatywne Brak jednoznacznej wykładni na podstawie rozporządzeń ministra PRÓBA DOPRECYZOWANIA: Zajęcia rozwijające umiejętności dydaktyczne lub zawodowe (20 30 ECTS) z czego połowa to zajęcia w zakresie nowoczesnych metod i technik prowadzenia zajęć dydaktycznych (10-15 ECTS) PYTANIE - Czy to oznacza, że te ostatnie zajęcia są obowiązkowe choć określane są jako fakultatywne? 16
Praktyki zawodowe Doktoranci na SD w uczelni mają obowiązek odbywania praktyk zawodowych w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych lub uczestniczenia w ich prowadzeniu zgodnie z art. 197 ust. 3 ustawy PSW 6. 1. rozp. z dnia 1 września 2011 Wymiar praktyk w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych dla uczestników studiów doktoranckich prowadzonych w uczelni nie może być mniejszy niż 10 oraz większy niż 90 godzin rocznie. PYTANIE - Co z innymi praktykami zawodowymi? 17
Program kształcenia i program studiów doktoranckich Nie ma w ustawie i rozporządzeniach pojęcia program kształcenia dla SD, ale dla przejrzystości można zaproponować załączony schemat PROGRAM KSZTAŁCENIA (efekty kształcenia) Punkty ECTS Samodzielne badania naukowe skutkują m.in. Program studiów (zajęcia dydaktyczne zorganizowane) Prezentacjami na konferencjach Pisaniem publikacji, projektów badawczych Uczestnictwem w projektach badawczych Napisaniem pracy doktorskiej Zajęcia obowiązkowe Zajęcia fakultatywne Praktyki zawodowe 18
Narzędzia Procesu Bolońskiego w odniesieniu do studiów doktoranckich Ramy Kwalifikacji Efekty kształcenia Punkty ECTS 19
Ramy Kwalifikacji W aktualnych regulacjach prawnych nie ma wymogu odniesienia SD do ram kwalifikacji, ale w Polskiej Ramie Kwalifikacji będzie poziom 8 dla studiów doktoranckich i prawdopodobnie będziemy wtedy odnosić efekty kształcenia na SD do 8 poziomu PRK. 20
Efekty kształcenia Rozporządzenie ministra z dnia 1 września 2011 5. Realizacja programu studiów doktoranckich przygotowuje do pracy o charakterze badawczym lub badawczorozwojowym, a w szczególności prowadzi do osiągnięcia efektów kształcenia w zakresie: 1) wiedzy na zaawansowanym poziomie, o charakterze podstawowym dla dziedziny związanej z obszarem prowadzonych badań naukowych, obejmującej najnowsze osiągnięcia nauki lub sztuki oraz o charakterze szczegółowym, odpowiadające obszarowi prowadzonych badań naukowych, obejmującej najnowsze osiągnięcia nauki lub sztuki; 2) umiejętności związanych z metodyką i metodologią prowadzenia badań naukowych; 3) kompetencji społecznych odnoszących się do działalności naukowobadawczej i społecznej roli uczonego lub artysty. 21
Efekty kształcenia WNIOSEK: Efekty kształcenia opisane w rozporządzeniu ministra odnoszą się głównie do tych zdobywanych w wyniku prowadzenia badań naukowych. Brak odniesienia do efektów kształcenia wynikających z prowadzenia zajęć dydaktycznych i realizacji programu zajęć obowiązkowych oraz fakultatywnych w zakresie nowoczesnych metod i technik prowadzenia zajęć dydaktycznych nie oznacza, że jednostki prowadzące SD nie muszą tych efektów opisywać. Jeżeli są przypisane punkty ECTS do modułów w programie studiów, to muszą być zdefiniowane efekty kształcenia. 22
Punkty ECTS na SD Zgodnie z rozporządzeniami Studia Doktoranckie nie będą mierzone liczbą punktów ECTS w taki sposób jak studia I i II stopnia (tzn. 1 rok = 60 ECTS), bowiem na 4 lata SD przypada 45-60 punktów ECTS ale zasady przypisywania punktów ECTS na wszystkich trzech stopniach muszą być jednakowe (tzn. punkty ECTS przypisuje się efektom kształcenia). 23
Przyporządkowanie punktów ECTS Efekty kształcenia Punkty ECTS 1. Nie można przypisać punktów ECTS modułowi, jeśli nie zostały zdefiniowane efekty kształcenia 2. Doktorant może otrzymać punkty jedynie po sprawdzeniu, czy osiągnął zakładane efekty kształcenia 3. Miernikiem efektów kształcenia, do obliczenia punktów ECTS, jest nakład pracy przeciętnego doktoranta potrzebny do uzyskania założonych efektów 24
Przyporządkowanie punktów ECTS Efekty kształcenia Nakład pracy doktoranta PRACA WŁASNA Uczęszczanie na wykłady Uczestnictwo w zajęciach rozwijających umiejętności dydakt. Udział w seminariach Samodzielna nauka Prowadzenie zajęć dydaktycznych Egzaminy etc. 38 tygodni zajęć (2 x15 tyg. zajęć + 2 sesje egz. x 2 tyg. + 4 tyg. sesji popr.) tj. 1520 godz. pracy studenta 1500 1800 godz. rocznie (po podzieleniu przez 40 godz. tygodniowo: 1 punkt ECTS = 25 30 h nakładu pracy studenta 25
Punkty ECTS za praktyki Należy zdefiniować efekty kształcenia (uczenia się ) doktoranta jakie będą osiągane w wyniku przygotowania się i przeprowadzenia zajęć dydaktycznych, czy też odbycia innych praktyk. Należy oszacować liczbę godzin pracy jaką doktorant musi włożyć (przeciętnie w danych warunkach), aby osiągnąć te efekty. Liczba ta nie musi być równa liczbie przeprowadzonych godzin zajęć dydaktycznych. Należy określić w jaki sposób będzie sprawdzone osiągnięcie efektów kształcenia sprawdzenie może wymagać dodatkowego czasu pracy doktoranta, który będzie uwzględniony w punktacji ECTS. Należy przypisać liczbę punktów ECTS na podstawie oszacowanego łącznego nakładu pracy. UWAGA: nie każda godzina zajęć przeprowadzonych przez doktoranta rozwija jego efekty kształcenia i dlatego nie trzeba przeliczać wprost liczby godzin prowadzonych zajęć na punkty ECTS 26
Ocena instytucjonalna dokonywana przez PKA Rozporządzenie Ministra NiSW w sprawie warunków oceny programowej i instytucjonalnej z dnia 29 września 2011 Ocena instytucjonalna dokonywana przez PKA obejmuje: Związek strategii rozwoju jednostki ze strategią rozwoju uczelni Funkcjonowanie WSZJK Jakość kształcenia na studiach podyplomowych Jakość kształcenia na studiach doktoranckich Współpracę z otoczeniem społeczno-gospodarczym 27
Uchwała nr 1/2011 PKA z dnia 26 listopada 2011 w sprawie statutu PKA Załącznik cz. II Kryteria oceny instytucjonalnej 2. Jednostka stosuje skuteczny wewnętrzny system zapewnienia jakości kształcenia. 1) Struktura podejmowania decyzji w zarządzaniu jakością jest przejrzysta i zapewnia udział pracowników, studentów, doktorantów, słuchaczy oraz interesariuszy zewnętrznych w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących jakości kształcenia. 2) wewnętrzne procedury zapewnienia jakości kształcenia mają charakter kompleksowy, przeciwdziałają powstawaniu zjawisk patologicznych i zapewniają weryfikację i ocenę efektywności wszystkich czynników wpływających na jakość kształcenia, a w szczególności umożliwiają: a) ocenę stopnia realizacji efektów kształcenia, zdefiniowanych dla prowadzonych przez jednostkę studiów, b) udział pracodawców i innych przedstawicieli rynku pracy w określaniu i ocenie efektów kształcenia, 28
Uchwała nr 1/2011 PKA z dnia 26 listopada 2011 w sprawie statutu PKA c) monitorowanie losów absolwentów w celu oceny efektów kształcenia na rynku pracy, d) monitorowanie i okresowe przeglądy programów kształcenia, e) ocenę zasad oceniania studentów, doktorantów i słuchaczy oraz weryfikację efektów ich kształcenia, f) ocenę jakości kadry prowadzącej i wspierającej proces kształcenia, w tym także przez studentów, doktorantów i słuchaczy, oraz realizowanej polityki kadrowej, g) ocenę poziomu naukowego jednostki, h) ocenę zasobów materialnych, w tym infrastrukturę dydaktyczną i naukową, a także środki wsparcia dla studentów, i) funkcjonowanie systemu informacyjnego, tj. sposobu gromadzenia, analizowania i wykorzystywania stosownych informacji w zapewnieniu jakości kształcenia, j) publiczny dostęp do aktualnych i obiektywnie przedstawionych informacji o programach studiów, zakładanych efektach kształcenia, organizacji i procedurach toku studiów, 3) jednostka dokonuje systematycznej oceny efektywności wewnętrznego systemu zapewniania jakości, a jej wyniki wykorzystuje do doskonalenia polityki zapewniania jakości i budowy kultury jakości kształcenia. 29
Ocena instytucjonalna PKA raport samooceny wybrane zapisy dotyczące SD Ocena czy jednostka opracowała koncepcję kształcenia obejmującą studia doktoranckie Należy wskazać przepisy: dotyczące tworzenia programów kształcenia studiów doktoranckich dotyczące określania i weryfikacji efektów kształcenia Należy wskazać procedury: zasad oceniania doktorantów publicznego dostępu do informacji o programach studiów, efektach kształcenia, organizacji i procedurach toku studiów 30
Ocena instytucjonalna PKA raport samooceny Część III Studia Doktoranckie 1. Informacja o prowadzonych w jednostce studiach doktoranckich 2. Zasady rekrutacji 3. Efekty kształcenia i system ich potwierdzania 4. Kadra naukowo-dydaktyczna 5. Badania naukowe 6. Informacja dotycząca infrastruktury naukowodydaktycznej 31
Ocena instytucjonalna PKA raport samooceny Część III Studia Doktoranckie 3. Efekty kształcenia i system ich potwierdzania. Należy podać informacje umożliwiające ocenę czy: jednostka stosuje spójny opis celów i efektów kształcenia na oferowanych studiach doktoranckich oraz sprawny i wiarygodny system weryfikujący ich osiągnięcie; określone przez jednostkę efekty kształcenia odnoszą się do wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych oraz czy jednostka umożliwia ich osiągnięcie; jednostka umożliwia prowadzenie samodzielnych badań naukowych, w tym również poza nią, oraz przygotowanie publikacji naukowej, a także stwarza warunki do przygotowania do egzaminu doktorskiego i rozprawy doktorskiej; wewnętrzni i zewnętrzni interesariusze uczestniczą w procesie określania efektów kształcenia; jednostka stosuje system ECTS, w którym liczba punktów odpowiada nakładowi pracy doktoranta, a nakład pracy jest adekwatny do osiąganych efektów kształcenia; jednostka posiada wiarygodny, przejrzysty i publicznie dostępny system umożliwiający ocenę, w jakim stopniu są osiągane zakładane cele i efekty kształcenia, oraz dokonać oceny trafności i skuteczności przyjętych rozwiązań. 32
Pytania, na które nie znamy odpowiedzi Czy prawidłowo interpretujemy intencje ustawodawcy w zakresie zajęć obowiązkowych, fakultatywnych i praktyk zawodowych oraz punktacji ECTS? Czy praktyki zawodowe inne niż dydaktyczne są dopuszczalne? Czy uczestnicy SD niestacjonarnych są zobowiązani odbywać praktyki dydaktyczne? Co oznacza cały program studiów? skoro: zgodnie z rozporządzeniem ministra z dnia 1 września 2011 4.1. łączny wymiar zajęć objętych programem całego toku studiów odpowiada od 45 do 60 punktom ECTS, oraz SD mają stwarzać warunki do: 4) realizacji programu studiów, obejmującego zajęcia obowiązkowe, fakultatywne i praktyki zawodowe a zgodnie z ustawą: więcej niż połowa programu stacjonarnych studiów doktoranckich wymaga obecności uczestników tych studiów w prowadzącej je jednostce organizacyjnej i jest realizowana w formie zajęć dydaktycznych i pracy naukowej 33
Dziękuję za uwagę 34