Rynki i Instrumenty Finansowe Warszawa, 30 listopada 2011 r.
Rynek Finansowy
Rynek Finansowy, Rynek Kapitałowy RYNEK FINANSOWY RYNEK KAPITAŁOWY RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH RYNEK PIENIĘŻNY 3
Rynek Finansowy Rynek Finansowy to rynek na którym mają miejsce wszelkie operacje związane z obrotem środków pieniężnych Rynek kapitałowy miejsce pozyskiwania środków pieniężnych na dłuższy okres czasu niż jeden rok poprzez emisję papierów wartościowych takich jak akcje czy obligacje Rynek Pieniężny miejsce pozyskiwania środków pieniężnych na krótszy okres czasu niż jeden rok poprzez uzyskiwanie pożyczek czy kredytów Rynek Instrumentów Pochodnych miejsce obrotu innymi niż papiery wartościowe instrumentami finansowymi w celu zabezpieczania, spekulacji czy arbitrażu pozycji na rynkach kapitałowym i pieniężnym 4
Rynek Kapitałowy regulacje uczestnicy Segmenty publiczne proponowanie nabycia papierów wartościowych dematerializacja obrotu papierami wartościowym administracyjny nadzór nad rynkiem regulowanym instytucje finansowe przedsiębiorstwa organy administracji publicznej osoby fizyczne rynek pierwotny: emisja papierów wartościowych rynek wtórny: obrót już wyemitowanymi instrumentami finansowymi 5
Instrumenty Finansowe w obrocie giełdowym
Instrumenty Finansowe Rynek Kasowy Rynek Terminowy Rynek towarów akcje, prawa do akcji, prawa poboru, obligacje, prawa pierwszeństwa, certyfikaty inwestycyjne, produkty strukturyzowane, ETF, listy zastawne kontrakty terminowe na indeksy, akcje, kursy walut, obligacje, opcje, jednostki indeksowe warranty energia; produkty, kontrakty terminowe na energię; 7
Akcje Akcja jest papierem wartościowym, dokumentem stwierdzającym udział w spółce akcyjnej, która jest własnością akcjonariuszy, z których każdy posiada część kapitału; Akcje inwestor nabywa w ramach oferty publicznej lub prywatnej po cenie emisyjnej, która musi być równa lub wyższa wartości nominalnej i wówczas staje się akcjonariuszem; Akcjonariusz nabywa prawa uczestnictwa w spółce, uczestnictwa w WZA spółki, ma udział w zysku spółki, ma pierwszeństwo w przypadku emisji nowych akcji oraz ma prawo do udziału w kwocie likwidacyjnej w przypadku jej rozwiązania Akcje są niepodzielne, jeżeli ktokolwiek zbywa akcje to musi być ona przekazana w całości; Akcje są zbywalne a więc każdy akcjonariusz może (w zależności od stopnia ograniczenia zbywalności) akcje odsprzedać innemu akcjonariuszowi Akcje mogą być zwykłe (nie przysługuje w ich przypadku żadne dodatkowe korzyści) lub uprzywilejowane (mogą pozwalać na wyższe korzyści w przypadku dywidend czy praw głosu) Akcje mogą być pieniężne (pokryte w całości ze środków pieniężnych) i niepieniężne (wniesione do spółki aportem rzeczowym) Akcje mogą być imienne oraz na okaziciela (nie mogą być wydane przed ich całkowitym opłaceniem) 8
Prawa Akcjonariuszy Prawa Majątkowe udział w zyskach spółki tzw. prawo do dywidendy, zakup akcji nowej emisji tzw. prawo poboru, udział w podziale majątku likwidowanej spółki akcyjnej Prawa Korporacyjne zwołanie walnego zgromadzenia, głos na walnym zgromadzeniu, udział w wyborze, kontrola zarządu, sprzeciw, zgłaszanie projektów uchwał 9
Prawa do Akcji To prawo majątkowe którego cena zależy bezpośrednio od ceny akcji spółki notowanej na rynku wtórnym; Wprowadzane jest do obrotu publicznego tym samym dokumentem, którym wprowadzane są akcje spółki i powstają z chwilą zapisania ich na rachunku inwestora, a ich życie trwa do momentu zarejestrowania w sądzie akcji nowej emisji; Prawa do akcji (PDA) mogą być przedmiotem obrotu już w kilka dni po przydziale akcji, a jeszcze przed ich zarejestrowaniem w sądzie. PDA umożliwiają zatem wycofanie się z dokonanej inwestycji tym, którym przydzielono nowe akcje, a jednocześnie umożliwia ich nabycie tym, którzy nie dokonali tego w publicznej subskrypcji, zanim akcje zadebiutują na giełdzie. Obrót prawami do nowych akcji podlega takim samym regułom jak obrót akcjami. PDA notowane są w tym samym systemie notowań, w którym notowane będą akcje danej spółki (lub na którym spółka już jest notowana). Rozliczenie zawartej transakcji przeprowadza Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych oraz dom maklerski według takich samych zasad, jakie obowiązują w odniesieniu do akcji. Po decyzji sądu o zarejestrowaniu nowej emisji, spółka uzgadnia z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych oraz giełdą termin pierwszego notowania - już nie PDA, lecz akcji. Zmiana przeprowadzana jest płynnie, czyli z dnia na dzień (z sesji na sesję) i nie powoduje dla akcjonariusza konieczności podejmowania jakichkolwiek działań. 10
Obligacje obligacje to papiery wartościowe emitowane w seriach, w których emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatoriusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji), które może mieć charakter pieniężny i niepieniężny; Cechy obligacji: Termin wykupu, Wartość nominalna, Kupon odsetkowy Klasyfikacja obligacji: Emitent: skarbowe, korporacyjne, komunalne, międzynarodowe Orpocentowanie: stałym oprocentowaniu, zmiennym oprocentowaniu, bez kuponów odsetkowych, indeksowane Ze względu na praw: z prawem pierwszeństwa, zamienne, opcją wykupu na żądanie emitenta, opcja wykupu na żądanie właściela 11
Listy zastawne Listy zastawne instrumenty finansowe emitowane wyłącznie przez banki hipoteczne. Podstawą ich emisji i zabezpieczeniem są wierzytelności banku z tytułu udzielonych pożyczek; występują dwa rodzaje listów zastawnych: Hipoteczne listy zastawne podstawą emisji są wierzytelności zabezpieczone hipoteką Publiczne listy zastawne podstawą ich emisji są wierzytelności z tytułu kredytów udzielonych sektorowi publicznemu lub posiadających poręczenie podmiotów tego sektora 12
Prawa Poboru Prawo poboru ma zastosowanie w przypadku nowej emisji akcji przez spółkę. Oznacza ono przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy. Prawo to jest o tyle istotne, że w przypadku objęcia takiej emisji przez nowy krąg akcjonariuszy nastąpiłoby tzw. rozwodnienie kapitału, czyli procentowe zmniejszenie udziału dotychczasowych akcjonariuszy w stosunku do całkowitej sumy kapitału akcyjnego. Korzystając z prawa poboru mają oni możliwość zachowania dotychczasowego "stanu posiadania" w spółce akcyjnej. Ważną cechą prawa poboru jest to, że może ono być przedmiotem obrotu jako samodzielny papier wartościowy. Oznacza to, że dotychczasowi posiadacze "starych" akcji mogą zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając to prawo na giełdzie. Jednocześnie ci, którzy chcieliby nabyć akcje nowej emisji spółki, a przedtem nie byli jej akcjonariuszami, kupując prawa poboru mają taką możliwość. 13
Certyfikaty Inwestycyjne Certyfikaty inwestycyjne, to papiery wartościowe emitowane przez zamknięte fundusze inwestycyjne. Są one papierami wartościowymi na okaziciela, dlatego mogą być notowane na giełdzie. Tak jak inne papiery wartościowe notowane na giełdzie podlegają codziennej wycenie rynkowej na sesjach giełdowych. Innym rodzajem wyceny certyfikatów inwestycyjnych jest ta, której cyklicznie dokonuje ich emitent. Wycena dokonywana jest z częstotliwością określoną w statucie, lecz nie rzadziej niż raz na 3 miesiące. Wynika ona z oszacowania wartości instrumentów finansowych, w które zainwestował fundusz. A trzeba dodać, że paleta tych instrumentów jest znacznie większa niż w przypadku funduszy otwartych. Zamknięte fundusze inwestycyjne mogą inwestować m.in. w transakcje terminowe, prawa pochodne, waluty, a nawet udziały spółek z o.o., a więc lokaty niedostępne z mocy prawa dla funduszy otwartych. Możliwość inwestowania w instrumenty pochodne stwarza funduszom znacznie większe możliwości tworzenia zróżnicowanych strategii inwestycyjnych. 14
Produkty Strukturyzowane Produkty strukturyzowane to instrumenty finansowe, których cena jest uzależniona od wartości określonego wskaźnika rynkowego (np. kursu akcji lub koszyków akcji, wartości indeksów giełdowych, kursów walut). Są emitowane przez instytucje finansowe, najczęściej banki lub domy maklerskie. Emitent produktu strukturyzowanego zobowiązuje się w stosunku do nabywcy (inwestora), że w terminie wykupu instrumentu wypłaci mu kwotę rozliczenia kalkulowaną wg określonego wzoru. Formuła określająca zasady wypłaty ułatwia posiadaczom takich instrumentów śledzenie bieżącej wartości danego instrumentu. W zależności od konstrukcji instrumentu możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje produktów strukturyzowanych: Produkty gwarantujące ochronę kapitału - bardzo bezpieczne, dają inwestorowi określony udział w zyskach, jakie generuje wbudowany w produkt wskaźnik rynkowy i jednocześnie 100- procentową gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału (inwestor nie poniesie straty). Produkty nie gwarantujące pełnej ochrony kapitału - instrumenty bardziej ryzykowne, gdyż większy jest udział inwestora zarówno w zyskach, jak i w stratach generowanych przez produkt wbudowany (niemniej inwestor ma szansę na duży zarobek). 15
Instrumenty Pochodne
Instrumenty Pochodne Instrumenty pochodne szczególne prawo majątkowe, którego wartość zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości innego instrumentu zwanego instrumentem bazowym Podstawowe pojęcia: Pozycja długa kupno instrumentu Pozycja krótka sprzedaż instrumentu Zamknięcie pozycji zawarcie transakcji przeciwnej do transakcji pierwotnej Zastosowanie: Zabezpieczenie Spekulacja arbitraż 17
Kontrakty terminowe umowa między dwoma uczestnikami rynku, w której jeden zobowiązuje się sprzedać, a drugi kupić określoną liczbę instrumentu bazowego, będącego przedmiotem transakcji, w ściśle określonym terminie w przyszłości i po cenie ustalonej w momencie zawierania umowy; inwestor który sprzedał kontrakt zajął pozycję krótka, a inwestor, który go kupił zajął pozycję długą; zamknięcie pozycji następuje w przypadku wykonania transakcji przeciwstawnej lub w dniu wygasania danej serii kontraktów; inwestycja w kontrakty wiąże się z wpłata części kwoty, za którą są kupowane papiery, zobowiązania pomiędzy stronami wynikają tylko ze zmiany kurs (tzw. dźwignia finansowa) co skutkuje osiąganiem wyższych stóp zwrotu; na giełdzie znajdują się w obrocie kontrakty na indeksy, akcje, waluty i obligacje 18
Zyski i straty na kontraktach Pozycja w kontrakcie terminowym Pozycja na rynku Spadek wartości instrumentu bazowego Wzrost wartości instrumentu bazowego zakup Długa pozycja w kontrakcie terminowym Strata wynikająca z konstrukcji instrumentu zysk nieograniczony sprzedaż krótka pozycja w kontrakcie terminowym Zysk wynikający z konstrukcji instrumentu Strata nieograniczona 19
Kontrakty terminowe - przykład Zysk strata nabywcy Zysk strata sprzedającego Kurs kontraktu = 2200 pkt Mnożnik = 10 zł Kurs rozliczeniowy = 2300 pkt Wynik pozycji długiej = (2300 2200)x 10 zł = 1000 zł Stopa zwrotu pozycji długiej = +45,5% Wynik pozycji krótkiej = (-2300 + 2200)x10 zł = - 1000 zł Stopa zwrotu pozycji krótkiej = -45,5% 20
Opcje prawo zakupu (opcja kupna - call) lub sprzedaży (opcja sprzedaży put) określonego towaru po z góry ustalonej cenie w określonym czasie; w przypadku opcji kupna nabywca ma prawo do kupna instrumentu bazowego po z góry określonej cenie i warunkach; w przypadku opcji sprzedaży mamy do czynienia z sytuacją odwrotną: kupujący otrzymuje prawo sprzedaży; wystawca opcji zobowiązuje się do jej sprzedaży (opcja kupna) lub kupna (opcja sprzedaży) przy czym nabywca wnosi premię opcyjną; na giełdzie notowane są tylko opcje europejskie tj. takie, które posiadacz może wykonać tylko w dniu wygaśnięcia; na giełdzie znajdują się w obrocie opcje na indeks WIG20, zaś obrót opcjami na akcje najpłynniejszych spółek giełdowych zawieszony jest od lipca 2007 roku; 21
Charakterystyka opcji opcja prawo przysługujące nabywcy opcji wobec jej wystawcy do żądania w ustalonym terminie zapłąty kwoty zależnej Podstawowe pojęcia: Pozycja długa posiadacz opcji, nabył prawo Pozycja krótka wydawca opcji, przyjął zobowiązanie Termin wykonania - opcje amerykańskie (wykonanie w dowolnym terminie) i europejskie wykonanie w z góry określonym terminie (na GPW tylko europejskie) Rozliczenie opcji fizyczna dostawa instrumentu bazowego, rozliczenie pieniężne (na GPW tylko pieniężne) 22
Zyski i straty na opcjach Pozycja w opcjach Pozycja na rynku Opcje kupna zakup Długa pozycja w opcji kupna Opcje sprzedaży sprzedaż Zakup sprzedaż krótka pozycja w opcji kupna Długa pozycja w opcji sprzedaży krótka pozycja w opcji sprzedaży Spadek wartości instrumentu bazowego Strata maksymalnie równa premii Zysk maksymalnie równy premii zysk nieograniczony Strata nieograniczona Wzrost wartości instrumentu bazowego zysk nieograniczony Strata nieograniczona Strata maksymalnie równa premii Zysk maksymalnie równy premii 23
Opcje kupna- przykład 270 2000 2027 2000 2027-270 Zysk strata posiadacza opcji kupna Zysk strata wystawcy opcji kupna Kurs wykonania = 2000 pkt Mnożnik = 10 zł Cena wykonania= 2000x 10 zł = 20 000 zł Kus opcji kupna = 27 pkt (cena opcji 270 zł) posiadacz opcji płaci premię w wysokości 270 zł 24
Opcje sprzedaży- przykład 350 1965 2000 1965 2000-350 Zysk strata posiadacza opcji sprzedaży Zysk strata wystawcy opcji sprzedaży Kurs wykonania = 2000 pkt Mnożnik = 10 zł cena wykonania= 20000 x 10 zł = 20 000 zł Kus opcji kupna = 35 pkt (cena opcji 350 zł) posiadacz opcji płaci premię w wysokości 350 zł 25
Warranty instrument pochodny, którego wystawca zobowiązuje się do pokrycia różnicy pomiędzy z góry ustaloną ceną wykonania, a kursem giełdowym instrumentu bazowego w terminie wykonania; Inwestor może zając tylko pozycję długą Obrót warrantami jest realizowany na tych samych zasadach co innymi instrumentami pochodnymi tj. tylko w systemie notowań ciągłych; obecnie na giełdzie notowane są warranty Raiffaisen Bank; 26
Zyski i straty na warrantach Pozycja w kontrakcie terminowym Pozycja na rynku Warrant kupna Długa w warrancie kupna warrant sprzedaży Długa w warrancie sprzedaży Spadek wartości instrumentu bazowego Strata, maksymalnie równa premii zapłaconej Zysk ograniczony Wzrost wartości instrumentu bazowego zysk nieograniczony Strata, maksymalnie równa premii zapłaconej 27
Jednostki Indeksowe instrument finansowy umożliwiający bezpośredni zakup lub sprzedaż instrumentu bazowego bez konieczności inwestowania w aktywa tego instrumentu; obecnie na giełdzie znajdują się w obrocie jednostki na indeks WIG20 i stanowią 1/10 wartości tego indeksu; zysk z jednostki jest równy stopie zwrotu tego indeksu, a więc w tym przypadku nie mamy do czynienia z dźwignią finansową; uzyskiwanie zysku z inwestycji w jednostki jest możliwe w przypadku oczekiwaniu jej wzrostu (wiąże się z zajęciem pozycji długje tj. kupne jednostki) jak i spadku (zajęcie pozycji krótkiej, a więc sprzedaż jednostki); zamknięcie pozycji następuje w przypadku dokonania transakcji przeciwstawnej, przy czym pozycja długa jest zamykana natychmiastowo, zaś pozycja krótka wymaga oczekiwania drugiej strony transakcji; zgodnie ze standardem jednostek ostatni dzień obrotu przypada na grudzień 2025 roku; 28
Charakterystyka jednostek Posiadacz pozycji długiej Posiadacz pozycji krótkiej Płaci wystawcy cenę jednostki Nie jest zobowiązany do wniesienia ani utrzymania depozytu zabezpieczającego Może wybrać metodę zamknięcia pozycji Otrzymuje aktualną wartość miniwig20 Musi wnieść depozyt zabezpieczający Jest zobowiązany do dostarczenia nabywcy jednostki na jego żądanie kwoty rozliczenia 29
Exchange Trade Funds (ETF) ETF (fundusz notowany na giełdzie) to otwarty fundusz inwestycyjny notowany na giełdzie, którego zadaniem jest odzwierciedlanie zachowania się danego indeksu giełdowego. Jego funkcjonowanie jest regulowane, tak jak innych funduszy inwestycyjnych, dyrektywami unijnymi i regulacjami krajowymi. charakteryzuje się on możliwością stałej (codziennej) kreacji i umarzania jednostek, zwanych tytułami uczestnictwa. Zasadniczą cecha ETF jest pasywne zarządzanie tj. takie inwestowanie w instrument bazowy aby odzwierciedlić jego notowania (tzw. pełna replikacja); replikacja syntetyczna oznacza inwestycję 90% aktywów w instrument bazowy, zaś pozostałe 10% w inne instrumenty np. pochodne, ale zawsze z zachowanie warunku odzwierciedlenia portfela instrumentu bazowego; tytuły uczestnictwa funduszu typu ETF notowane są na giełdzie na takich samych zasadach jak akcje. obecnie na giełdzie znajdują się w obrocie ETF na indeks WIG20, w najbliższym czasie zostaną wprowadzone ETF na DAX (spółki niemieckie) i S&P500 (spółki amerykańskie) 30
Fundusze Inwestycyjne Otwarte (FIO) Ich dystrybutorem jest Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych, które sprzedaj swoje jednostki nienotowane na giełdzie; Skupiają się na inwestycji w określony swoim regulaminem katalog instrumentów finansowych (np. fundusze akcyjne, fundusze rynku pieniężnego, fundusze BRIC itp.); Nabywcami jednostek mogą być osoby fizyczne, zaś liczba jednostek jest nieograniczona; Wycena jednostek jest dokonywana codziennie przez TFI według z góry określonych zasad na bazie wyceny instrumentów finansowych tworzących dany fundusz inwestycyjny; Zakup jednostek dokonuje się bezpośrednio w fundusz, banku lub tzw. supermarketach rynku finansowego Zakończenie inwestycji następuje poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa 31
Porównanie ETF i FIO Cecha ETF FIO Charakter prawny Papiery wartościowe Instrumenty finansowe nie będące papierami wartościowymi Rynek wtórny Wycena Dostępne w obrocie giełdowym W trakcie sesji giełdowych Poza obrotem giełdowym Raz na dzień wycena poprzez TFI Skład portfela Publicznie dostępny Publikowany raz na pół roku Styl zarządzania Pasywny Aktywny Opłaty za zarządzanie Koszt zakupu/sprzedaży Wypłata dywidendy Niska w skali roku (ok. 0,5%) Zgodnie z opłatami domu maklerskiego Raz na rok jako ekwiwalent średniej ważonej dywidendy uczestników indeksu Zależna od typu FIO, wyższa niż ETF (ok. 2%) Opłatę określa TFI i dystrybutor Nie wypłacana 32
Dziękuję za uwagę Tomasz K. Wiśniewski Przewodniczący Komitetu Indeksów Giełdowych e-mail: tomasz.wisniewski@gpw.pl tel: +48 22 537 79 57
Dziękujemy za uwagę Instytut Rynku Kapitałowego WSE Research S.A. Ul. Książęca 4, 00-498 Warszawa Tel. (22) 537 72 51 Fax (22) 537 71 55 E-mail: biuro@irk-wse.pl