Program Warszawa Przyjazna Seniorom skrócona informacja dla mieszkańców Warszawy na potrzeby konsultacji społecznych Priorytet, cele i obszary Na podstawie analizy badawczej oraz prac zespołów eksperckich został przyjęty główny priorytet Programu, jakim jest poprawa jakości życia seniorów w Warszawie. Jakość życia, w rozumieniu niniejszego Programu, oznacza wysoki poziom zaspokojenia psychicznych, społecznych i duchowych potrzeb seniorów, zapewnienie im warunków do rozwoju oraz stworzenie możliwości, zagospodarowania ich potencjału i doświadczenia przez społeczeństwo, a także poczucie własnej autonomii i kontroli otoczenia oraz przynależności, również utrzymanie jak najdłużej sprawności psychofizycznej i dostępność pomocy w sytuacjach kryzysowych. Poprawa jakości życia seniorów będzie polegała na wsparciu społecznym w różnych obszarach życia człowieka: zdrowia, edukacji i kultury, aktywności społecznej i zawodowej, ekonomii. Sprzyjać temu będzie kontynuacja działań bądź wdrażanie nowych podprogramów na rzecz seniorów. Istotnym elementem Programu jest przygotowanie pełnej i usystematyzowanej informacji o dostępnych, dostosowanych do potrzeb i możliwości seniorów, ofertach. Należy wziąć również pod uwagę różnice, jakie między seniorami generuje wiek. Adresatami programu są przede wszystkim osoby w wieku 60+ (niektóre działania ukierunkowane na profilaktykę problemów, np. dotyczące aktywizacji zawodowej, adresowane są do grupy 50+), tak więc grupa docelowa jest bardzo zróżnicowana, wymagająca odmiennego podejścia ze względu na wiek i związane z tym możliwości psychofizyczne i intelektualne. Ważne jest to dla konstruowania działań w poszczególnych obszarach Programu. Osiągnięcie priorytetu głównego związane jest z realizacją celów szczegółowych: 1) aktywizacja i integracja społeczna seniorów, oparta na realizacji działań w obszarach: tworzenia w Warszawie warunków sprzyjających aktywności osób starszych w różnych wymiarach zdrowie, sport i rekreacja, edukacja i kultura, turystyka miejska, aktywności zawodowej i społecznej seniorów, ułatwień w transporcie miejskim; 1
2) zapobieganie deprywacji potrzeb seniorów, oparte na realizacji działań w obszarach: przeciwdziałania osamotnieniu i izolacji społecznej, przeciwdziałania przemocy, dyskryminacji oraz zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa; 3) poprawa społecznego wizerunku starości, związana z: informacją dla seniorów, promocją działań na rzecz seniorów wśród warszawiaków. Szczegółowe cele i obszary zostały zidentyfikowane na podstawie diagnozy wstępnej w ramach Społecznej Strategii Warszawy, przeprowadzanych badań i ustaleń grup zadaniowych. Okres realizacji Programu zaplanowany jest na lata 2012 2020. Ten czas pozwoli na stworzenie kompleksowej oferty dla osób starszych. Poszczególne obszary działań podlegać będą okresowej ocenie, która umożliwi ich weryfikację pod względem celowości i efektywności. Ewaluacja końcowa powinna ocenić rezultaty ilościowe i jakościowe Programu oraz wskazać wymiar kontynuacji Programu w kolejnych latach. Realizatorami działań skierowanych do seniorów będą jednostki samorządowe miasta, organizacje pozarządowe oraz podmioty gospodarcze sektora prywatnego. CEL 1. Aktywizacja i integracja społeczna seniorów Aby umożliwić seniorom aktywność i integrację społeczną, niezbędne jest utrzymanie przez osoby starsze jak najdłużej zdrowia i sprawności ruchowej. Zachowanie zdrowia jest więc warunkiem możliwości korzystania z zasobów miejskich związanych ze sportem, edukacja i kulturą. Zatem działania z obszaru zdrowia są traktowane priorytetowo. Warto zaznaczyć, że oferta Miasta w dziedzinach sportu, edukacji i kultury dla seniorów jest realizowana. Istotnym problemem w tym zakresie jest jednak niewystarczająca skala tych działań, ograniczona różnorodność form oraz brak kompleksowej i skoncentrowanej informacji. Aktywność i integracja społeczna seniorów to nie tylko korzystanie z oferty dedykowanej osobom starszym. Sprzyja im również zaangażowanie seniorów na rzecz rozwoju Warszawy i jej mieszkańców. Program Warszawa Przyjazna Seniorom zakłada stworzenie warunków i możliwości wykorzystania kapitału intelektualnego oraz doświadczenia zawodowego osób starszych. 2
Obszar 1.1. Zdrowie i sport Zdrowie z obszaru Zdrowie będą koncentrowały się na realizacji: szczepień ochronnych przeciwko grypie populacji z grupy szczególnego ryzyka (osób od 65 roku życia), w zależności od sytuacji epidemiologicznej, wspieraniu zadań z zakresu ochrony i promocji zdrowia wskazanych w Programie współpracy z organizacjami pozarządowymi na dany rok kalendarzowy, podejmowaniu działań na rzecz poprawy dostępu seniorów do świadczeń zdrowotnych, zwłaszcza wskazanych z uwagi na wiek, prowadzenia systemu informacji o świadczeniach medycznych oraz ich dostępności na terenie Miasta. Sport z obszaru Sport zostaną skoncentrowane na realizacji i rozwijaniu uwzględnionego w Strategii Rozwoju Sportu w Warszawie do roku 2020 programu pod nazwą Senior Starszy Sprawniejszy. Jego główne cele to podnoszenie sprawności fizycznej osób starszych, wdrażania nawyków zdrowego stylu życia oraz integrowanie środowisk seniorskich. Obejmuje on: otwarte i ogólnodostępne zajęcia rekreacyjno sportowe w Ośrodkach Sportu i Rekreacji m.st. Warszawy (pływalnie, hale i sale sportowe) pod kierunkiem wykwalifikowanych instruktorów, organizację wydarzeń sportowych na świeżym powietrzu, promującym różnorodne formy aktywności fizycznej zalecane osobom starszym, turystykę miejską np. w formie spotkań i spacerów varsavianistycznych. Obszar 1.2. Edukacja i kultura Edukacja z obszaru Edukacja zostaną skoncentrowane na wspieraniu realizacji projektów, podtrzymujących optymalne funkcjonowanie procesów poznawczych u osób starszych: Uniwersytetów Trzeciego Wieku, obejmujących: - wykłady o różnorodnej tematyce, - kursy języka obcego, - kursy obsługi komputera i korzystania z Internetu, - zajęcia rekreacyjno-usprawniające; 3
e-senior programy zapobiegania wykluczeniu cyfrowemu seniorów, obejmujące: - kursy obsługi komputera i korzystania z Internetu, - kursy obsługi urządzeń elektronicznych (np. aparat cyfrowy, telefon komórkowy, bankomat itd.), - tworzenie miejsc z bezpłatnym dostępem do Internetu, - formy edukacji na odległość on-line; formy edukacji ustawicznej. Kultura z obszaru Kultura zostaną skoncentrowane na realizacji działań związanych z: wyselekcjonowaniem i udostępnieniem informacji o wydarzeniach kulturalnych skierowanych do seniorów strona www.kulturalnawarszawa.pl, wydawaniem miesięcznego, bezpłatnego informatora w formie papierowej z wydarzeniami kulturalnymi dla seniorów, zidentyfikowaniem i rozszerzaniem systemu ulg dla seniorów w dostępie do oferty miejskich instytucji kulturalnych, dotarciem z ofertą wydarzeń artystycznych do środowisk lokalnych i miejsc przebywania seniorów (kluby seniorów, domy pomocy społecznej, ośrodki wsparcia dziennego), zwiększaniem i pogłębianiem uczestnictwa seniorów w kulturze oraz pobudzaniem aktywności społecznej i kulturalnej seniorów (patrz projekt Programu Rozwoju Kultury w Warszawie do roku 2020). Obszar 1.3. Aktywność zawodowa i społeczna Aktywność zawodowa z obszaru Aktywność Zawodowa zostaną skoncentrowane na działaniach: kampanii społecznej na rzecz utrzymania aktywności zawodowej osób w wieku 50+, pośrednictwa i doradztwa zawodowego dla osób w wieku 50+, szkoleń i kursów zawodowych dla osób w wieku 50+. 4
Aktywność społeczna W okresie realizacji Programu działania z obszaru Aktywność społeczna zostaną skoncentrowane na utworzeniu centrum aktywności seniorskiej oraz na wspieraniu: zaangażowania społecznego seniorów na rzecz rozwoju społeczności lokalnych, w tym budowania lokalnych grup animatorów działających na rzecz społeczności, w szczególności na rzecz seniorów, aktywności seniorów w przedstawicielstwach, w szczególności w dzielnicowych radach seniorów, wolontariatu 60+ CEL 2. Zapobieganie deprywacji potrzeb seniorów W tym celu działania zostaną zogniskowane na zidentyfikowanych deprywacjach, występujących z dużym prawdopodobieństwem u osób starszych. Związane są one głównie z zakłóceniem relacji międzyludzkich, co w konsekwencji doprowadza do wykluczenia społecznego. Zidentyfikowanie potrzeb i problemów w wymiarze celu 2. wymaga indywidualnego podejścia do każdej osoby, dlatego działania w tym celu zostaną skoncentrowane na człowieku i jego ograniczeniach, w wymiarze indywidualnym i środowiskowym, w konsekwencji doprowadzających do poczucia bezsilności czy też wyobcowania. Innym ważnym czynnikiem wpływającym na ograniczanie kontaktów społecznych są zaburzenia pamięci wynikające z fizjologicznego starzenia się mózgu. Nie muszą jednak zawsze uniemożliwiać funkcjonowania, a właściwie zdiagnozowane i prowadzone (ćwiczone) mogą utrzymywać się na tym samym, nie pogarszającym się poziomie w postaci łagodnych zaburzeń poznawczych. Profilaktyka i wczesne wykrywanie tego rodzaju zaburzeń, a także wczesne wdrożenie działań zapobiegawczych mogą korzystnie wpłynąć na poprawę jakości życia seniorów. Modelowym rozwiązaniem, do którego należy dążyć w ramach tego celu, jest stworzenie systemowych rozwiązań umożliwiających diagnozę potrzeb i problemów jednostki. Rozwiązanie takie powinno przyjąć formę Bilansu Seniora koncepcję rekomendowaną przez Komisję Dialogu Społecznego ds. Osób Starszych i Kombatantów. Obszar 2.1. Przeciwdziałanie osamotnieniu i izolacji społecznej W okresie realizacji Programu działania z obszaru Przeciwdziałanie osamotnieniu i izolacji społecznej zostaną skoncentrowane na: 5
tworzeniu rozwiązań poza systemem pomocy społecznej polegających na różnych formach wsparcia w lokalnym środowisku, umożliwiających jak najdłuższe pozostanie osoby starszej w miejscu zamieszkania, budowaniu grup seniorów wolontariuszy wyszukujących seniorów żyjących w izolacji i potrzebujących szeroko rozumianej pomocy, rozwoju placówek dziennego wsparcia dla seniorów (w wymiarze ilościowym i jakościowym), w tym placówek dla osób chorych na chorobę Alzheimera i inne zespoły otępienne, budowaniu i rozwijaniu form dialogu pokoleniowego i międzypokoleniowego, ze szczególnym uwzględnieniem programów wzmacniających więzi rodzinne w dzielnicowych centrach rodziny oraz programów realizowanych przez organizacje pozarządowe, opracowaniu standardów opieki w domach pomocy społecznej, stworzeniu mieszkań chronionych (zasad ich funkcjonowania) i rodzinnych domów pomocy dla osób starszych, w tym opracowanie zasad nadawania statusu mieszkania chronionego w lokalu zajmowanym przez osobę starszą, opracowaniu koncepcji standardu bilansu seniora wraz z przeprowadzeniem pilotażowego badania jakościowego na podstawie standardów opracowanych przez WHO pt. Miasta przyjazne seniorom. Obszar 2.2. Przeciwdziałanie przemocy, dyskryminacji oraz zapewnienie poczucia bezpieczeństwa z obszaru Przeciwdziałanie przemocy, dyskryminacji oraz zapewnienie poczucia bezpieczeństwa zostaną skoncentrowane na realizacji: Warszawskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, ze szczególnym uwzględnieniem przemocy wobec osób starszych, działań propagujących wiedzę i informacje o ofercie pomocy w przypadkach przemocy i dyskryminacji ze względu na wiek, programów stacjonarnego poradnictwa specjalistycznego na bazie istniejących w mieście placówek i instytucji świadczących tego typu usługi, działań wprowadzających nowatorskie rozwiązania w obszarze bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej i osobistego poczucia bezpieczeństwa (np. tzw. guzik bezpieczeństwa mały breloczek wysyłający sygnał alarmowy w sytuacji zagrożenia, szkolenia z samoobrony). Obszar 2.3. Ułatwienia w transporcie miejskim i przestrzeni publicznej Elementem wpływającym na aktywny tryb życia jest możliwość przemieszczania się w obszarze Miasta, m.in. w celu korzystania z oferty programowej i usługowej placówek i instytucji. Wychodząc naprzeciw tym 6
potrzebom, Zarząd Transportu Miejskiego wprowadził ulgi dla osób starszych w korzystaniu z komunikacji publicznej. W ofercie tej znajdują się: bezpłatne przejazdy komunikacją miejską dla wszystkich osób, które ukończyły 70 rok życia, bilet seniora oferta skierowana do osób, które ukończyły 65 rok życia. Bilet taki uprawnia do nieograniczonej liczby przejazdów przez cały rok od momentu skasowania. Zgodnie z obecnie obowiązującym cennikiem, bilet taki kosztuje 40 zł (ważny przez rok), 50% ulga na przejazdy komunikacją miejską dla emerytów i rencistów osób uznanych za niepełnosprawne w stopniu umiarkowanym, osób uznanych za całkowicie niezdolne do pracy do ukończenia 70 roku życia. Nowatorskim pomysłem, jaki zrealizowany zostanie w ramach programu Warszawa Przyjazna Seniorom, jest włączenie cyklu szkoleń z zakresu bezpiecznego i efektywnego przemieszczania się po mieście przy wykorzystaniu środków transportu miejskiego do projektów edukacyjnych dla seniorów. W tym działaniu wsparcie merytoryczne pracowników ZTM dotyczyć będzie: planowanie podróży za pośrednictwem elektronicznej wyszukiwarki połączeń, zasięg obsługiwanego obszaru, rodzaje dostępnych środków transportu, typy linii i ramowe godziny funkcjonowania komunikacji miejskiej, sposób zakupu biletu przez Internet lub w biletomacie, stosowane oznaczenia przystanków i ich wyposażenie, obsługa kasownika/bramki biletowej metra, zakres dostępnych informacji w pojeździe, które wspierają właściwy przebieg podróży, postępowanie w sytuacjach nietypowych, możliwość skorzystania z dostępnej pomocy w sytuacjach zagrożenia zdrowia lub życia oraz inne praktyczne porady dla seniorów itp. W zakresie budowy przyjaznej przestrzeni publicznej dla osób starszych Program Warszawa Przyjazna Seniorom wpisuje się w priorytet 5. Warszawskiego Programu Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2010-2020 Planowanie i rozwój infrastruktury miasta z uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych. Zwłaszcza realizacja celu 1. Uniwersalne projektowanie infrastruktury miasta oraz celu 2. Dostosowanie miejskich usług przewozowych do potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami wyżej wskazanego priorytetu wpłynie korzystnie na mobilność osób starszych i wykorzystanie przez nich infrastruktury miejskiej. CEL 3. Poprawa społecznego wizerunku starości Elementem uzupełniającym cele Programu Warszawa Przyjazna Seniorom jest poprawa społecznego wizerunku starości, związana z promocją i informacją dla i na rzecz seniorów. Promocja pozytywnego wizerunku seniora 7
odbywa się m.in. poprzez imprezy pod auspicjami samorządu, których beneficjentami są całe rodziny, a mają na celu prezentację dorobku i potencjału seniorów. Imprezy takie zachęcać powinny do aktywnego życia, zarówno tego w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym. Coraz więcej osób starszych korzysta z Internetu istnieje zatem konieczność stworzenia seniorskiej miejskiej strony internetowej, która powinna gromadzić kompleksową informację o działaniach na rzecz seniorów w Mieście oraz zawierać informacje dotyczące opieki zdrowotnej, sportu i rekreacji, edukacji i kultury, pomocy społecznej. Stworzenie takiego źródła kompleksowej informacji pozwoli osobom starszym przede wszystkim skutecznie i szybko dotrzeć do informacji niezbędnej w rozwiązaniu problemu lub zaspokojeniu potrzeby. Ponadto zaprezentuje pozostałym mieszkańcom Warszawy możliwości i korzyści, jakie daje bycie seniorem w Warszawie. Potencjalnymi odbiorcami strony będą także opiekunowie i bliscy osób starszych. Należy pamiętać o tym, by serwis był dobrze wypromowany i na bieżąco aktualizowany. Jednocześnie trzeba pamiętać o wciąż licznej grupie osób starszych nie korzystających z Internetu. Ludzie starsi to przede wszystkim czytelnicy prasy, w której może być zamieszczona oferta Miasta. W Warszawie istnieje rynek prasy nieodpłatnej (tak ogólnomiejskiej, jak i dzielnicowej), zatem należy zachęcić jej wydawców do tworzenia wkładek tematycznych seniorskich (pamiętając o odpowiednio większej czcionce). W działaniach promocyjnych warto również zorganizować cykliczny konkurs na miejsca przyjazne seniorom. Z jednej strony będzie on służył wskazaniu seniorom miejsc, gdzie spodziewać się mogą przyjaznej dla siebie atmosfery, z drugiej zaś, pokaże seniorów jako osoby aktywnie korzystające z infrastruktury miejskiej. Wzrost udziału osób starszych w populacji niesie potrzebę publicznego występowania w celu obrony interesów tej grupy społecznej i prezentowanie ich na forach publicznych. Organizowanie cyklicznych konferencji eksperckich pozwoli na bieżąco dostrzegać problemy i potrzeby osób starszych w wymiarze globalnym, jak i lokalnym. W okresie realizacji Programu działania z obszaru Poprawy społecznego wizerunku starości zostaną skoncentrowane na: ukazywanie osiągnięć seniorów i ich wkładu w rozwój miasta, zapewnieniu obecności problematyki seniorskiej w mediach, wspieraniu publikacji w mediach o tematyce seniorskiej, eksponowaniu więzi międzypokoleniowych, imprezach promujących aktywność seniorów. 8