Scenariusze zajęć wyrównawczych dla dzieci cudzoziemskich. Scenariusze zostały przygotowane w ramach projektu Szkoła początek integracji. Projekt jest współfinansowany przez Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców i Budżet Państwa. 4. Podstawy ortografii. a) Wielka litera. (Istotne przede wszystkim ze względu na dzieci gruzińskie - Gruzini w swojej pisowni nie używają dużych liter w ogóle). Wielką literą piszemy: - Imiona i nazwiska ludzi, np.: Jan Nowak, Adam Kowalski. - Imiona własne zwierząt i drzew, np.: Burek, Mruczek, Bartek (nazwa dębu w Zagnańsku). - Imiona własne bogów i postaci mitologicznych, np.: Chrystus, Allach (Allah), Hera, Posejdon. - Przydomki, pseudonimy, przezwiska, np.: Chrobry, Wielki, Bolesław Prus, Litwos, Chudy, - Nazwy mieszkańców kontynentów, krajów, starożytnych państw, np.: Europejczyk, Australijczyk, Polka, Meksykanin, Węgierka, Fenicjanin, Rzymianin. - Nazwy członków narodów, ras i szczepów, np.: Arab (członek narodu), Słowianin, Żyd (członek narodu), Szwed, Murzyn (człowiek rasy czarnej), Metys (Indianin z domieszką krwi białej), Papuas. - Nazwy mieszkańców terenów geograficznych, np. regionów, prowincji, krain, wysp: Warmiak, Kaszub lub Kaszuba, Katalonka, Krakowiak (mieszkaniec Krakowskiego), Kujawiak, Kreteńczyk, Balearczyk. - Nazwy dynastii, np.: Piastowie, Jagiellonowie, Romanowie, Habsburgowie. - Nazwy świąt i dni świątecznych, np.: Nowy Rok, Dzień Bezpiecznego Internetu, Popielec, Wielkanoc, Wielki Tydzień, Święto Pracy, 3 Maja, Dzień Matki, Międzynarodowy Dzień Dziecka, Boże Ciało. - Nazwy imprez międzynarodowych lub krajowych, np.: Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich, Dzień Ziemi, Światowy Dzień Młodzieży. - Tytuły czasopism, nazwy wydawnictw seryjnych, np.: "Miś", "Świerszczyk", "Gazeta Wyborcza", "Polityka". 1
- Pierwszy wyraz w tytułach książek, utworów muzycznych, artykułów, dzieł sztuki, zabytków językowych, deklaracji, np.: "Nasza mama czarodziejka", "Podwieczorek u Mini i Maxa", "W pustyni i w puszczy", "Mały słownik języka polskiego", "Słownik ortograficzny języka polskiego". - Nazwy witryn i portali internetowych. - Nazwy gwiazd i ich mieszkańców, planet, konstelacji, np.: Droga Mleczna, Wielki Wóz, Złota Ryba, Mars, Marsjanin, Marsjanka, Pluton, - Nazwy geograficzne, czyli nazwy kontynentów, części świata, krajów, starożytnych państw, regionów, prowincji, stanów, miast, wsi, dzielnic i osiedli, np.: Europa, Ameryka Łacińska, Japonia (= Kraj Kwitnącej Wiśni), Kanada (= Kraj Klonowego Liścia), Rzeczpospolita Polska, Rzym, Warmia, Ontario (prowincja w Kanadzie), Dakota Południowa, Charleston, Warszawa, Zalesie, Mokotów. - Inne nazwy geograficzne, czyli nazwy np.: oceanów, mórz, jezior, rzek, nizin, wyżyn, gór, pustyń, puszcz, kanałów, wysp, półwyspów oraz nazwy geograficzno - kulturowe, np.: Ocean Atlantycki, Nizina Śląska, Wyżyna Krakowsko - Częstochowska, Wyżyna Śląska, Góry Świętokrzyskie. - Przymiotniki: południowy, północny, wschodni, zachodni, dolny, górny, mały, nowy, stary, wielki - wchodzące w skład nazwy geograficznych, np.: Ameryka Południowa, Morze Północne, Przylądek Północny, Morze Wschodniosyberyjskie, Zachodni Brzeg Jordanu, Zachodnia Pustynia, Dolna Saksonia, Dolny Śląsk, Górny Śląsk, Górny Zair, Mała Panew. - Nazwy ulic, parków, rynków, budowli, zabytków, obiektów sportowych, np.: Krakowskie Przedmieście, Łazienki Królewskie, Tatrzański Park Narodowy, Rynek, Barbakan, Belweder, Pałac Kultury i Nauki, Stadion Narodowy. - Nazwy urzędów, władz, instytucji, szkół, np.: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Główny Urząd Statystyczny, Urząd Rady Ministrów, Uniwersytet Jagielloński. - Nazwy orderów i odznaczeń, np.: Order Orła Białego, Order św. Stanisława, Order Uśmiechu, Virtuti Militari, Krzyż Walecznych, Warszawski Krzyż Powstańczy, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. - Nazwy nagród, np.: Oscar, Nobel, Nagroda Nobla, Wiktor. - Nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych, np.: Jawa (marka motocykli), Pollena (marka towarów i firma), Polonez (marka samochodu), Pepsi - Cola (marka i firma). b) Pisownia rz i ż. I. Rz piszemy, gdy w wyrazach wymienia się na r, np.: rowerzysta - rower, na komputerze - komputer, 2
dworzec - dworca. Rz piszemy w zakończeniach wyrazów: arz - bramkarz, pisarz, erz - harcerz, rycerz, mierz - ciśnieniomierz, Sandomierz, mistrz - burmistrz, zegarmistrz. Rz piszemy po spółgłoskach: b, p, d, t, g, k, ch, j, w, np.: brzeg, brzoza, przebój, sprzedawca, drzewo, modrzew, trzeba, patrzeć, grzyb, pielgrzym, chrzan, chrząszcz, spojrzeć, ujrzeć, wrzesień, wrzeciono. Wyjątki: wyrazy: bukszpan, gżegżółka, kształt, kszyk (nazwa ptaka), piegża (nazwa ptaka), pszczoła, Pszczyna, pszenica, pszenżyto, w przymiotnikach zakończonych na: - szy, - ejszy - np.: lepszy, nowszy, najlepszy, najnowszy, ładniejszy, mocniejszy, najładniejszy, najmocniejszy. II. Ż piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: g, dz, h, z, ź, s np. książka - księga, wstążka - wstęga, mosiężny - mosiądz, pieniążek - pieniądz, 3
drużyna - druh, watażka - wataha, każę (coś zrobić) - kazać, mażę (po czymś) - mazać, przerażenie - przerazić, zamrażać - mroźny, mróz, bliżej - blisko, niżej - nisko. Ż piszemy w wyrazach zakończonych na: - aż, - eż np. pejzaż, witraż, młodzież, odzież. Ż piszemy po literach: l, ł, r, n np. lżej, ulżyć, małże, małżeństwo, rżysko, rżenie, rewanż, oranżada. Uzupełnij zdania:..eczpospolita Polska le..y w centr..m E..ropy. Ma siedmiu sąsiad..w. Od p..łnocy graniczy z Rosją, od poł..dnia: z Czechami i ze Słowacją, od wschodu: z Litwą, Białor..sią i Ukrainą, a od zachodu: z Niemcami. Godłem..eczypospolitej Polskiej jest wizer..nek białego orła w koronie w czerwonym polu. Barwami naszego kraju są kolory: biały i czerwony. Flaga Polski jest biało - czerwona... ymnem naszej Ojczyzny jest "Maz..rek Dąbrowskiego". Stolicą Polski jest Warszawa. Najdł..ższe..eki to Wisła i Odra. 1. k..esło 4
2. d..wi 3..yrandol 4..arówka 5. Kątomie.. 6. Ksią ka 7..elazko 8. Ły..ka 9. Tale. 10. Fili anka c) Pisownia u i ó. I. U piszemy w zakończeniach rzeczowników: a. un b. unek c. uchna d. uszka e. uszek f. uch g. us h. usia np. zwiastun, podarunek, córuchna, staruszka, łańcuszek, maluch, raptus, mamusia. 5
U piszemy w czasownikach zakończonych na: uj ujesz uje np.: maluję, malujesz, maluje, wędruję, wędrujesz, wędruje. U piszemy w czasownikach typu: czuć, kuć, kłuć, pruć, snuć, np.: czuje, kuję, kłuję pruję, snuję. II. Ó piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: o, e, a - np.: stół - stoły wiózł - wiozę trójka - troje przyjaciółka - przyjaciel niósł - niesie siódmy - siedem skrót - skracać mówić - mawiać powtórzyć - powtarzać Ó piszemy w wyrazach zakończonych na: - ów, np.: Julianów Tarłów Opatów z lasów chłopców Ó piszemy w wyrazach zakończonych na: - ówka, np.: łamigłówka pocztówka 6
złotówka Wyjątki: skuwka, wsuwka, zasuwka. Ó piszemy w wyrazach zakończonych na: - ówna, np.: Nowakówna Kucówna Ó piszemy na początku wyrazów: ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówcześnie, ówdzie. 1. Dł.gopis 2. Oł wek 3. St.ł 4. Ćwiczeni wka 5. Lod wka 6. S szarka 7. C kier 8. S..l 9. Z..pa 10 B..dyń d) Pisownia ch i h. I. Ch piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: sz, np.: mucha - muszka, 7
wydmuchać - wydmuszka, trochę troszkę. Ch piszemy po literze s np.: schab, schody, Wschód. Ch piszemy na końcu wyrazów, np.: na drogach, orzech, zuch. Wyjątki: druh, Boh (nazwa rzeki). II. H piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: g, ż, z, dz, np.: wahać się - waga, druh - drużyna, błahy błazen Zgadywanka Miasta w Polsce mapa z miastami, puste kratki, zgadujemy literki 8