Poradnik Alergia Astma Apteka MEDIQ to recepta na zdrowie
1 www.apteka-mediq.pl
WITAMINY ZDROWIE TRADYCJA SIŁA AQUA Alergia Czym jest alergia? Alergia to nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego (immunologicznego) na czynniki, które dla zdrowego człowieka nie są szkodliwe. U alergików układ odpornościowy z nieznanych przyczyn myli niegroźne dla zdrowych osób czynniki (pyłki, składniki pokarmowe i inne normalnie neutralne dla zdrowia substancje) z groźnymi dla zdrowia zarazkami. Aktywuje to komórki układu odpornościowego do ciągłej walki (reakcji alergicznej) z masowo napływającym agresorem ALERGENEM. Alergeny i objawy reakcji alergicznej Substancję wywołującą nadmierną i nieadekwatną do zagrożenia reakcję odpornościową nazywamy alergenem, a reakcję organizmu reakcją alergiczną. Reakcja alergiczna organizmu jest więc niczym innym, jak nieprawidłowym rozpoznaniem neutralnego czynnika zewnętrznego i uznaniem go za szkodliwy dla zdrowia. Układ odpornościowy traktuje go jak zagrożenie dla zdrowia i zwalcza tak agresywnie, że dochodzi do wystąpienia objawów choroby w narządzie, który zetknął się z daną substancją. Apteka MEDIQ to recepta na zdrowie 2
Jest to więc nieprawidłowy przejaw odporności, charakteryzujący się uszkodzeniem własnych tkanek w wyniku typowej reakcji odpornościowej. Dlaczego tak się dzieje? Potencjalnie każda substancja, z którą organizm ma kontakt, może stać się alergenem. Przy pierwszym kontakcie z daną substancją układ odpornościowy organizmu wytwarza odpowiednie (swoiste) dla tej substancji przeciwciała (immunoglobuliny odpornościowe) IgE. Immunoglobuliny mają zdolność trwałego zapisywania w swej strukturze kodu chemicznego alergenu. Wtedy nie dochodzi jeszcze do żadnych reakcji. Najczęściej układ odpornościowy wytwarza i utrzymuje pewną ilość przeciwciał IgE w stałej gotowości. Kolejne zetknięcie organizmu z zapisanym alergenem może wywołać patologiczną reakcję alergiczną o charakterze gwałtownym i nierzadko groźnym dla życia. Mechanizm ten jest bardzo złożony: IgE, wytworzone przez limfocyty Th2 w wyniku kontaktu osoby uczulonej z alergenem, informują o tym komórki tuczne rozmieszczone w różnych częściach ciała: (w błonie śluzowej dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, skórze). Komórki tuczne (mastocyty) oraz granulocyty zasadochłonne w obecności alergenu wydzielają duże ilości histaminy i mobilizują układ odpornościowy do walki z pozornym wrogiem. Najczęstszymi objawami takiej reakcji są: wysypka; rumień; świąd; zaczerwienienie i bąble na skórze; nasilony katar i zatkany nos; łzawienie spojówek; ból brzucha oraz biegunka. Reakcja alergiczna może wystąpić w postaci ataku astmy z dusznością i kaszlem, obrzęku krtani lub wstrząsu. Najgroźniejszym dla życia przypadkiem reakcji alergicznej jest 3 www.apteka-mediq.pl
wstrząs anafilaktyczny. Objawami poprzedzającymi wystąpienie wstrząsu są zawroty głowy, nudności, wymioty, duszność oraz znaczne osłabienie, prowadzące do utraty przytomności. Bezpośrednim zagrożeniem dla życia w czasie wstrząsu jest niewydolność oddechowa i zapaść układu krążenia. Objawy reakcji alergicznej pojawiają się w ciągu kilku minut po kontakcie z substancją uczulającą. Uwolniona z komórek tucznych histamina w kontakcie z tkankami powoduje poszerzenie światła naczyń krwionośnych, w wyniku czego następuje zaczerwienienie skóry, krew szybciej napływa z innych części ciała, niosąc ze sobą komórki żerne i enzymy obronne układu dopełniacza, w celu szybkiego wyeliminowania alergenu. Duże ilości histaminy i innych mediatorów zapalenia wywołują długotrwały stan zapalny, który może być niebezpieczny dla zdrowia. Dochodzi do lokalnego ocieplenia, ciśnienie tętnicze spada, mięśnie gładkie dróg oddechowych kurczą się i zwiększa się ilość lepkiej wydzieliny oskrzelowej, powodującej w następstwie kaszel, duszności, świsty. W jelitach następuje zwiększone wydzielanie wody do ich światła oraz nasila się perystaltyka jelitowa, co daje uczucie wzdęcia: pojawiają się bóle brzucha i biegunka. Typowym objawem wystąpienia alergii jest głębokie obrzmienie dobrze unaczynionych tkanek, zwane potocznie obrzękiem naczyniowym. Występuje on często jako objaw alergicznego nieżytu nosa. Może być on szczególnie niebezpieczny, gdy pojawia się nagle w jamie ustnej obrzęk języka i krtani co może doprowadzić do uduszenia się w wyniku zatkania dróg oddechowych. Reakcja alergiczna czasem przebiega mniej gwałtownie i ma charakter przewlekłego stanu zapalnego wyprysk skórny (egzema). Alergeny Alergenem (inaczej antygenem) może być każda, nawet mikroskopijnych rozmiarów substancja. Najbardziej pospolitymi alergenami są: Apteka MEDIQ to recepta na zdrowie 4
odchody roztoczy kurzu domowego; pyłki traw i drzew; pyły w miejscu pracy; zarodniki pleśni; składniki sierści zwierząt domowych; pierze, wełna; produkty mleczne, jaja, ryby, orzeszki ziemne, owoce; leki (np. penicyliny); jady os i pszczół. Alergizująco mogą działać także substancje, które mają kontakt ze skórą (monety, metale, np. nikiel, składniki kosmetyków lub środków czystości). Objawy alergii mogą zmieniać się wraz z wiekiem. Niektóre alergie ujawniają się już w wieku niemowlęcym (alergie pokarmowe, zapalenia skóry, astma), inne w okresie pokwitania (katar sienny), a jeszcze inne u osób dorosłych (pokrzywka, uczulenie na jady, leki, wyprysk alergiczny). Wiele doniesień wskazuje na to, że alergia ma podłoże genetyczne. Bardzo często zdarza się, iż występuje rodzinnie i jest przekazywana w postaci tzw. skazy atopowej. Skaza atopowa (atopia) jest wrodzoną skłonnością do zachorowania na alergię. W rozwoju alergii bardzo duży udział mają czynniki środowiskowe. Ostatnie doniesienia podkreślają, jak dużą rolę w zapadalności na alergię odgrywa: zanieczyszczenia środowiska, szczególnie atmosfery, a także zanieczyszczenia domowe kurz, preparaty czyszczące, rozpuszczalniki, aerozole, dym tytoniowy, związki siarkowe. Diagnostyka Alergię najłatwiej rozpoznać wtedy, gdy objawy jej towarzyszące występują wkrótce po zadziałaniu alergenu. W celu potwierdzenia rozpoznania alergii stosuje się obecnie różne rodzaje badań. Najpopularniejszym z nich jest wykonanie tzw. 5 www.apteka-mediq.pl
testów skórnych, z udziałem roztworu alergenu o bardzo małym stężeniu. Można je podzielić na testy: punktowe; śródskórne; płatkowe. Testy punktowe wykonuje się najczęściej u dzieci, ponieważ są mało inwazyjne i traumatyzujące. Badanie polega na nakłuciu skóry w miejscu, na które wcześniej nakłada się kroplę alergenu. Wynik odczytujemy po 15-20 minutach. Aby wynik był miarodajny równocześnie wykonuje się kontrolę dodatnią (z roztworem 1% histaminy) i kontrolę ujemną (z roztworem soli fizjologicznej z dodatkiem fenolu). Testy śródskórne wykonuje się, wprowadzając śródskórnie 0,05-0,1 ml specjalnego roztworu alergenu. Ta metoda jest popularniejsza, lecz bardziej bolesna. Testy płatkowe polegają na nałożeniu na skórę roztworu alergenu i odczytaniu wyniku po 48 lub 72 godzinach od wykonania. Najczęściej wykonują je dermatolodzy w celu zdiagnozowania alergii kontaktowej (np. uczulenie na metale itp.). Testy skórne mogą dać zafałszowany wynik, jeżeli wcześniej pacjent leczony był lekami antyalergicznymi, dlatego przed wykonaniem badania, należy je odpowiednio wcześnie odstawić: leki przeciwhistaminowe I generacji (Clemastyna, Diphergan, Hydroxyzinum) 3-4 dni; cetyryzyna 3-4 tyg.; loratadyna 2-3 tyg.; ketotifen 2 tyg. Testów skórnych nie należy wykonywać u osób, o bardzo znacznym uczuleniu (np. wstrząs w wywiadzie); bezpieczniejszą metodą jest oznaczenie stężenia swoistych immunoglobulin IgE we krwi. W alergii pokarmowej, w celu wykrycia substancji uczulającej, stosuje się diety eliminacyjne. Polegają one na kolejnym wykluczaniu z diety potraw podejrzanych o wywoływanie alergii. W diagnostyce astmy wykorzystuje się badanie spirometryczne. Apteka MEDIQ to recepta na zdrowie 6
Polega ono na wykonywaniu statycznych i dynamicznych pomiarów ilościowych wdychanego i wydychanego powietrza, przy uwzględnieniu prędkości przepływu powietrza w drogach oddechowych. Leczenie Alergia jest schorzeniem przewlekłym, a leczenie jej nie zawsze daje zadowalające efekty. Wynik ten dyktowany jest brakiem metody trwałego wyleczenia alergii. Skłonność do nadmiernej reakcji uczuleniowej zwykle pozostaje chorym na całe życie. Objawy alergii mogą się nasilać lub ulegać samoistnemu wygaszeniu. W celu jak najlepszej poprawy jakości życia, chorzy powinni unikać kontaktu z alergenami oraz pod ścisłą kontrolą lekarską stosować leki przeciwalergiczne. Należy wyeliminować uczulające pokarmy z diety, unikać kontaktu z alergenami zwierząt, w domach nie powinno się trzymać mebli tapicerowanych, dywanów, będących siedliskiem roztoczy kurzu domowego, należy często zmieniać pościel i wietrzyć pomieszczenia. Immunoterapia Immunoterapia (odczulanie) zajmuje specjalne miejsce w lecznictwie chorób alergicznych. Immunoterapię możemy podzielić na swoistą i nieswoistą. Immunoterapia swoista polega na podawaniu stopniowo wzrastających dawek alergenu. Postępowanie takie wywołuje tolerancję danego alergenu i prowadzi do złagodzenia objawów. Metoda ta jest szczególnie skuteczna zwłaszcza przy alergizacji na jedną grupę lub pojedynczy alergen. Jest skuteczna zwłaszcza u młodych pacjentów. Immunoterapię swoistą można stosować głównie u chorych uczulonych na pyłki roślin, ale także w astmach siennych. Niektórzy dermatolodzy stosują ją także w atopowym zapaleniu skóry, wywołanym uczuleniem na roztocza kurzu domowego. Immunoterapia nieswoista jest to stosowanie szczepionek bakteryjnych lub innych substancji o działaniu immunostymulują- 7 www.apteka-mediq.pl
cym, które mają na celu stymulację nieswoistą układu odpornościowego, wykorzystując antygeny bakteryjne. Farmakoterapia Odczulanie jest procesem długotrwałym, trwającym nawet przez kilka sezonów, a wyeliminowanie alergenów z otoczenia nie zawsze jest możliwe. Najczęstszym sposobem zapobiegania występowaniu objawów alergii jest farmakoterapia. Prawidłowe prowadzenie leczenia farmakologicznego chorób alergicznych prowadzi do ustąpienia objawów choroby u wielu pacjentów. Leczenie chorób alergicznych jest procesem niezwykle złożonym i polega na stosowaniu leków należących do kilku grup farmakologicznych. Leki przeciwhistaminowe Najczęściej stosowanymi lekami są leki przeciwhistaminowe czyli leki blokujące receptory histaminowe H1. Leki przeciwhistaminowe powinny być stosowane przez cały okres występowania objawów. Leki te znajdują zastosowanie w szeroko rozumianych chorobach alergicznych, takich jak: sezonowe i całoroczne nieżyty górnych dróg oddechowych, astmy sienne, atopowe zapalenie skóry, obrzęki i pokrzywki. Leki tej grupy dzielimy na leki I generacji, tzw. klasyczne (leki starej generacji), do których zaliczamy Hydroksyzynę oraz clemastynę. Leki te oprócz silnego działania przeciwhistaminowego wykazują działanie sedatywne i antycholinergiczne, powodując szereg działań niepożądanych, takich jak: senność i obniżona sprawność psychofizyczna, suchość błony śluzowej jamy ustnej, zaparcia, czasami też objawy utrudnionego oddawania moczu przez co są trudne do zaakceptowania przez pacjentów. Druga grupa to leki II generacji (leki nowej generacji), do których zaliczamy: cetyryzynę, feksofenadynę, oraz loratadynę. Leki II generacji charakteryzują się wysoką skutecznością i dobrą tolerancją, gdyż Apteka MEDIQ to recepta na zdrowie 8
są praktycznie pozbawione wyżej wymienionych objawów niepożądanych. Przedłużony czas działania tych leków sprawia, że są one stosowane w jednej dawce na dobę. Leki te dostępne są w różnych postaciach, co umożliwia łatwe dawkowanie u dorosłych i u dzieci. Kromony Drugą grupę leków stosowanych w leczeniu chorób alergicznych stanowi kromoglikan dwusodowy lek przeciwalergiczny stabilizujący błony komórkowe mastocytów, a ponadto wykazujący bezpośrednie działanie przeciwzapalne. Można go stosować donosowo i dospojówkowo. Leki z tej grupy działają z opóźnieniem, dlatego pełna ich skuteczność działania występuje dopiero po 3-4 tygodniach stosowania. Podawanie tych preparatów powinno być zatem rozpoczęte odpowiednio wcześnie przed spodziewanym pojawieniem się dolegliwości związanych z pyleniem roślin. Leki z tej grupy powinny być stosowane systematycznie, kilka razy na dobę, przez cały okres pylenia. Glikokortykosterydy Trzecią grupę leków stosowanych w leczeniu chorób alergicznych stanowią glikokortykosterydy, wykazujące silne działanie przeciwzapalne oraz prowadzące do szybkiego ustępowania nawet znacznie nasilonych dolegliwości. Ze względu na ich niewielką dawkę stosowaną tylko lokalnie na śluzówkę, nie wykazują one praktycznie ogólnych objawów ubocznych. Do najczęściej stosowanych należą: budezonid, flutikazon, mometazon. Efekt działania sterydów widoczny jest już po kilku dniach. Powinny być one stosowane przez cały okres występowania objawów, najlepiej w najmniejszej skutecznej dawce. Istnieją również preparaty sterydowe okulistyczne, które jednak powinny być stosowane tylko doraźnie. Leki sympatykomimetyczne Leki z tej grupy są stosowane w leczeniu uzupełniającym. W leczeniu niektórych chorób alergicznych stosuje się leki obkurczające naczynia krwionośne, takie jak oxymetazolina, nafazolina. Leki te uwalniają noradrenalinę (np. efedryna). Leki sympatykomimetyczne 9 www.apteka-mediq.pl
te powinny być stosowane tylko doraźnie, nie dłużej niż 5-7 dni, gdyż długo podawane uszkadzają błonę śluzową. W wypadku napadu duszności w astmie oskrzelowej stosuje się doraźnie inhalacje lekami z grupy krótko działających beta-mimetyków, takich jak: fenoterol, salbutamol, terbutalina. Antagoniści receptorów leukotrienowych Montelukast i Zafirlukast mogą być długotrwale stosowane w celu ciągłej kontroli i zapobieganiu objawom lekkiej astmy przewlekłej. ASTMA Astma oskrzelowa to przewlekły proces zapalny dróg oddechowych, w którym bierze udział wiele komórek i mediatorów, takich jak: mastocyty, eozynofile, limfocyty Th2, neutrofile oraz komórki nabłonka oddechowego. Proces zapalny prowadzi do nadreaktywności dróg oddechowych, czego wynikiem są nawracające epizody świszczącego oddechu, duszności, ucisku w klatce piersiowej i kaszlu, występujące zwłaszcza w nocy lub we wczesnych godzinach rannych. Objawom tym towarzyszy uogólnione, ale zmienne ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe, które zwykle jest odwracalne spontanicznie lub pod wpływem leczenia. Przewlekłe, wieloletnie, nieleczone zapalenie prowadzi do przebudowy oskrzeli (zwłóknienia) i przerostu mięśni gładkich, co w konsekwencji może doprowadzić do nieodwracalnej obturacji (zwężenia oskrzeli). Przyczyną objawów w astmie jest tzw. zapalenie alergiczne, które znacznie różni się od stanu zapalnego powodowanego przez infekcje dróg oddechowych. Mechanizm tego zapalenia jest niezwykle skomplikowany i dotychczas niecałkowicie poznany. Najczęściej zapalenie jest inicjowane przez swoisty alergen. Astma na ogół ujawnia się dość wcześnie, tj. w dwóch pierwszych dekadach życia. Często poprzedzona jest inną chorobą alergiczną np. katarem siennym czy alergią skórną. Apteka MEDIQ to recepta na zdrowie 10
Oskrzela chorych na astmę mają skłonność do skurczu po kontakcie z różnymi czynnikami fizycznymi i farmakologicznymi, które nie powodują u osób zdrowych żadnych dolegliwości. Częstym objawem jest duszność powstająca po wysiłku fizycznym, po ekspozycji na zimne powietrze lub dym tytoniowy, dająca wyraz nadreaktywności oskrzeli. Co wywołuje astmę? Czynniki ryzyka rozwoju astmy można podzielić na osobnicze i środowiskowe: OSOBNICZE GENY ATOPIA NADREAKTYWNOŚĆ OSKRZELI PŁEĆ RASA ŚRODOWISKOWE AEROALERGENY ALERGENY ZAWODOWE DYM TYTONIOWY ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA INFEKCJE UKŁADU ODDECHOWEGO INFEKCJE PASOŻYTNICZE CZYNNIKI SOCJALNE DIETA I LEKI Do czynników, które mogą wyzwalać napady duszności, należą: alergeny (roztocza, pyłki, zarodniki grzybów); wirusowe zakażenia dróg oddechowych; czynniki drażniące (dym tytoniowy, zanieczyszczenia, zapachy); 11 www.apteka-mediq.pl
czynniki fizyczne (zimne powietrze, wysiłek, hiperwentylacja); leki (beta-adrenolityki, niesteroidowe leki przeciwzapalne); zmiany pogody; czynniki emocjonalne; czynniki hormonalne (cykl miesięczny, ciąża, choroby tarczycy). Mogą one prowadzić do zaostrzenia choroby. Rozpoznanie choroby Rozpoznanie astmy nie jest trudne. W badaniu stetoskopem można stwierdzić świsty w klatce piersiowej, wydech chorego jest wydłużony, a akcja serca przyspieszona. Niestety w bardzo ciężkim zaostrzeniu astmy objawy osłuchowe mogą nie wystąpić. Mamy wówczas do czynienia z zespołem nazywanym cichą klatką piersiową. Badaniem dodatkowym jest RTG płuc, który w okresie zaostrzenia choroby daje obraz rozdęcia płuc. Spirometria i Pikflometria Badaniem oceniającym czynność układu oddechowego jest badanie spirometryczne. Jest to badanie bezbolesne i nieinwazyjne. Ma ono na celu zmierzenie pojemności płuc oraz przepływu powietrza przez oskrzela. Polega na wykonaniu maksymalnie głębokiego wdechu, a następnie wykonaniu wydechu z maksymalną szybkością do momentu całkowitego opróżnienia płuc. Badanie pikflometryczne ma na celu oznaczenie szczytowego przepływu wydechowego PEF. Pozwala ono ocenić nasilenie objawów i rozpoznać zaostrzenia choroby. Pomiar polega na wykonaniu maksymalnego wdechu, a potem maksymalnie szybkiego wydechu. W tym czasie strzałka pikflometru wskaże aktualny PEF (litr/minutę). Apteka MEDIQ to recepta na zdrowie 12
Leczenie astmy Astmy nie można wyleczyć, ale prawidłowe leczenie, ściśle według wskazań lekarskich, na ogół pozwala kontrolować chorobę. Wybór leków zależy od aktualnego stopnia kontroli astmy i od dotychczasowego leczenia. W leczeniu bardzo ważna jest też identyfikacja czynników wyzwalających napady astmy i unikanie tych czynników. W zależności od stopnia nasilenia choroby, pacjent z astmą wymaga leczenia różnymi lekami. Leki można podzielić na dwie duże grupy: kontrolujące przebieg choroby, czyli zapobiegające, przeciwzapalne; leki stosowane doraźnie, których głównym celem jest szybkie przerwanie napadu duszności lub kaszlu. W leczeniu przewlekłym (kontrolującym chorobę) stosuje się regularnie glikokortykosteroidy wziewnie. Są one lekami najskuteczniej działającymi przeciwzapalnie, pozwalają kontrolować przebieg choroby, zmniejszają nadreaktywność oskrzeli oraz zmniejszają częstość zaostrzeń. Skutki uboczne stosowania glikokortykosteroidów wziewnych są miejscowe i obejmują kaszel z podrażnienia, grzybicę jamy ustnej, chrypkę dla zapobiegania tym skutkom należy po inhalacjach płukać wodą jamę ustną (korzystając z maseczek twarzowych powinni też umyć twarz po inhalacji). Kolejne stosowane przewlekle leki to β 2 -mimetyki wziewne o przedłużonym działaniu (formoterol, salmeterol) nie działają one przeciwzapalnie, dlatego stosuje się je zawsze w połączeniu z glikokortykosteroidami. Zapobiegają skurczowi oskrzeli i poprawiają wydolność płuc. Ponadto, zastosowanie znajdują leki w postaci doustnej: leki przeciwleukotrienowe (np. montelukast, mający działanie przeciwzapalne słabsze od glikokortykosteroidów i rozszerzający nieznacznie oskrzela) oraz metyloksantyny o przedłużonym działaniu (zapobiegają skurczowi oskrzeli). Stosowany u mniejszych dzieci jest też kromoglikan dwusodowy, działający łagodnie przeciwzapalnie. W okresie zaostrzeń, w astmie trudno poddającej się kontroli zastosowanie znajdują glikokortykosteroidy doustnie. 13 www.apteka-mediq.pl
Objawowo, czyli doraźnie dla przerwania napadu astmy, zastosowanie znajdują szybko działające β 2 -mimetyki wziewne, lub krótko działające leki przeciwcholinergiczne również wziewne (są to leki szybko znoszące skurcz oskrzeli oraz objawy, takie, jak świszczący oddech, kaszel). Leki te mogą występować w połączeniach (β 2 - mimetyk + lek przeciwcholinergiczny). Czasem są to jedyne leki stosowane w leczeniu u chorych, u których objawy występują bardzo rzadko. Z kolei u chorych leczonych przewlekle, częste stosowanie leków rozkurczających, stosowanych doraźnie, jest sygnałem, że astma nie jest dobrze kontrolowana i wymaga konsultacji lekarskiej. Wziewne leki przeciwastmatyczne stosuje się przy użyciu różnego rodzaju inhalatorów: proszkowych; ciśnieniowych; nebulizatorów. Droga wziewna umożliwia dostarczenie leków bezpośrednio do dróg oddechowych. Tam gdzie toczy się proces zapalny, ich działanie jest szybsze niż po podaniu doustnym, ograniczone zostaje też niepożądane działanie ogólnoustrojowe. Duże znaczenie ma właściwa technika inhalacji leków wziewnych. Niewłaściwe przyjmowanie leków wziewnych może prowadzić do wystąpienia objawów niepożądanych, bez właściwego efektu leczniczego. W razie wątpliwości co do tego, jak przyjmować leki, należy zasięgnąć porady lekarza lub farmaceuty. mgr farmacji Magdalena Pogodowska Apteka MEDIQ (Piłsudskiego 10, Nowa Sól) Apteka MEDIQ to recepta na zdrowie 14
Klub Zdrowia MEDIQ Z myślą o tych, dla których zdrowie i dobre samopoczucie są w życiu najważniejsze stworzyliśmy Klub Zdrowia MEDIQ. Klub Zdrowia MEDIQ daje szybki i łatwy dostęp do informacji na temat różnych chorób, profilaktyki, stylu życia oraz innych czynników, które utrzymują nas w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej. W Klubie Zdrowia MEDIQ znajdziesz materiały informacyjno-edukacyjne dotyczące profilaktyki różnych chorób. Naszym celem jest uspokojenie oraz uświadomienie naszych pacjentów o potencjalnych zagrożeniach związanych z różnymi dolegliwościami. W Klubie Zdrowie MEDIQ znajdziesz następujące materiały informacyjne: Poradnik MEDIQ to książeczka informacyjna, którą pacjent dostaje za darmo w Aptece MEDIQ. Znajdziemy w niej pogłębione informacje dotyczące danej choroby lub problemu, omówienie działań ubocznych i kontroli prawidłowego przebiegu terapii, informacje związane z przyjmowaniem leków, udzielenie wskazówek na temat stylu życia: jak mam funkcjonować z moją dolegliwością? Akcje tematyczne to czynne wsparcie członków Klubu Zdrowia MEDIQ w profilaktyce oraz leczeniu chorób. Klub Zdrowia MEDIQ umożliwia darmowe badania oraz konsultacje z fachowcami w danej dziedzinie. Akcje prozdrowotne i spotkania z fachowcami organizowane są bezpłatnie dla członków Klubu Zdrowia MEDIQ. Klub Zdrowia MEDIQ jest dla każdego, kto chce korzystać z porad w zakresie profilaktyki zdrowia, zdrowego stylu życia, dietetyki oraz aktywnego wypoczynku. Do tej pory posiadamy materiały z zakresu: ciąża; profilaktyka osteoporozy; choroba wrzodowa; świńska grypa; przeziębienie, grypa, angina; pielęgnacja latem. Zbieraj wiedzę, kolekcjonuj poradniki i zyskaj zdrowie. www.apteka-mediq.pl