LUBLIN 2004 Materiały dydaktyczne dla nauczycieli. PRZYKŁADOWE KARTY OBSERWACJI DZIECI I WYBRANE MONITORINGI. Autor: nauczycielka Jolanta Bot Przedszkole Nr 4 ul. Narutowicza 8 Lublin 20-004
W pracy z dziećmi przedszkolnymi ważna rolę odgrywa dokładne poznawanie dziecka. Odbywa się ono poprzez rozmowy, wszelkiego rodzaju obserwacje celowo zorganizowane i okolicznościowe oraz monitoringi rozwoju osobowego dziecka. Wszystkie te zabiegi służą nauczycielkom do właściwego kierowania i stymulowania rozwoju ich wychowanków. Przedszkole poszukuje metod poznawania wychowanków, takich, które pozwolą w sposób rzetelny odpowiedzieć na pytania m.in. Jakie są możliwości tego dziecka? Co ono już potrafi? Jak stymulować jego rozwój? Obecnie najczęściej stosowanymi w przedszkolach, w obserwacji dziecka i dokumentowaniu jego indywidualnego rozwoju są: Arkusze Monitoringu ( wybranej sfery rozwojowej) Karty Obserwacji Dziecka (w poszczególnych grupach wiekowych). Zbieranie informacji o dziecku podzielone jest na etapy: I ETAP- obserwacja wstępna- to wstępne rozpoznanie, poznanie dziecka i jego możliwości. II ETAP- obserwacja okresowa- nauczyciel lepiej poznał dzieci, ich wiadomości, umiejętności oraz podjął działania stymulujące poszczególne jednostki. Jest to obserwacja porównawcza z obserwacją wstępną i odbywa się przeważnie około półrocza pracy dydaktyczno-wychowawczej i opiekuńczej z dziećmi. III ETAP- obserwacja końcowa- to obserwacja końcowych efektów, osiągnięć wychowanków. Czy dane dziecko opanowało określony zasób wiadomości, zdobyło pewne umiejętności i sprawności? ( dziecko potrafi, nie potrafi, umiejętność jeszcze kształtuje się). Etap III kończy się analizą danych i wytyczeniem kierunków oddziaływań ze strony nauczyciela i w przyszłym roku szkolnym (w przyszłości).
Obserwacja to sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania faktów, której istotną cechą jest nie ingerowanie w przebieg badanych zjawisk, a ograniczanie się jedynie do rejestrowania ich naturalnego przebiegu. ZASADY OBSERWACJI Nauczyciel obserwator powinien rejestrować wszystko, co jest w stanie zaobserwować, co ułatwi mu późniejsza analizę danych oraz pozwala na bardziej precyzyjne i rzetelne poznanie badanej osoby czy zjawiska. Nauczyciel obserwator ma być bierny, nie wolno mu ingerować w przebieg obserwacji. Osoby obserwowane nie mogą wiedzieć, że są obserwowane. Obserwacja kierowana ma miejsce wtedy, gdy nauczyciel specjalnie organizuje jakąś działalność, by poznać określone sprawności czy umiejętności, np. sprawność lewej i prawej ręki, płynność ruchów, umiejętność posługiwania się narzędziami, koordynację wzrokowo ruchową. Obserwację możemy prowadzić za pomocą różnych technik, a mianowicie: techniki obserwacji dorywczej, techniki dzienników obserwacyjnych i techniki obserwacji kategoryzowanej. Obserwacja dorywcza dotyczy najczęściej wszystkiego, co zwraca szczególną uwagę w zachowaniu ucznia, bez obowiązku kontynuowania rozpoczętych tematów czy problemów. Tą technikę można stosować, jeśli się jeszcze nie zna grupy, nie ma wyraźnych planów badawczych. Jej wyniki stanowią podstawę do formułowania hipotez roboczych, których zweryfikowanie jest możliwe tylko i wyłącznie za pomocą rzetelnych metod badawczych. Tą technikę cechuje duża subiektywność w opisach obserwatora. W psychologii i pedagogice w pracy z dziećmi, preferuje się kilka rodzajów obserwacji, których charakterystyczne cechy ilustruje Tabela 1
Tabela 1. Porównanie cech charakterystycznych różnych obserwacji Dzienniki obserwacji ciągle zachowań. pewnych Zjawisk. Czas obserwacji wyznacza obserwator, tzn. moment rozpoczęcia i czas trwania obserwacji. Obserwacja fotograficzna ciągle. czas obserwacji wyznacza obserwator, tzn. moment rozpoczęcia i czas trwania. Obserwacja próbek czasu w odcinkach czasowych. Czas obserwacji wyznacza obserwator, tzn. moment jej rozpoczęcia i czas trwania. Obserwacja próbek zdarzeń Oczekiwanie na pojawienie się zachowań. Czas obserwacji wyznacza sytuacja. Obserwacja sytuacyjna wywołanych zachowań. Czas obserwacji wyznacza sytuacja bądź obserwator. zachowań językiem potocznym. zachowań charakterystycznych zasadniczych. zachowań językiem potocznym stosowanie symboli. zachowań zasadniczych oraz szczegółów ubocznych. zachowań wg opracowanych Kategorii. zachowań zasadniczych Sytuacji. zachowań będących funkcją sytuacji językiem potocznym. zachowań będących funkcją. wszystkich zachowań językiem potocznym. wszystkich zachowań pojawiających się w sytuacji. Monitoring rozumiany tradycyjnie to obserwacja prowadzona przez dłuższy czas, w sposób ciągły lub okresowy. Monitoring jako element działań podejmowanych w interesie publicznym. W ostatnich latach słowo monitoring stało się modne. Używa się go dookreślania różnych rodzajów badań, śledzenia, zbierania informacji itd. Czym zatem jest Monitoring - to zaplanowane, usystematyzowane, prowadzone według przyjętego schematu badanie wybranego fragmentu rzeczywistości. Jednocześnie monitoring jest elementem działań zmierzających do zmian tej rzeczywistości bez stosowania przemocy. Wyboru celu działań i tematu monitoringu dokonuje się z reguły na podstawie wstępnego obrazu fragmentu rzeczywistości społecznej będącego przedmiotem zainteresowania. Monitoring jest to bardziej szczegółowa, dokładna obserwacja cząstkowa, dająca podłoże do stwierdzenia, jakie są wiadomości i umiejętności dziecka. Obiektywna i
rzetelna informacja uzyskana dzięki monitoringowi jest podstawą szczegółowego planowania działań, umożliwiających poprawienie sytuacji. Z reguły jest też niezbędna przy realizacji tych działań. Monitoring stanowi, więc element działań w interesie publicznym. Termin monitoring bywa wówczas zastępowany słowem obserwacja. W opracowaniu tych materiałów dydaktycznych wykorzystałam skonstruowane przeze mnie narzędzia badawcze typu: Karty Obserwacji Dziecka Arkusze Monitoringu Rozwoju Osobowego Dzieci. Arkusz Pracy Indywidualnej z Dzieckiem. Obserwacja techniką Próbek zdarzeń Obserwacja techniką Próbek czasu Mam nadzieję, że będą one pomocne nauczycielkom przedszkola i wykorzystywane przez nich pracy zawodowej. Można z nich korzystać w takiej formie jak są skonstruowane lub modyfikować je dla konkretnych potrzeb grupy, czy placówki. Mogą stanowić wzorzec, ponieważ były sprawdzone, przeze mnie, w praktyce, w codziennej pracy z dziećmi i corocznie udoskonalane, po to by były bardziej czytelne, jasne, konkretne i poruszały najważniejsze wskaźniki z obszarów rozwoju indywidualnego dziecka. Treści zawarte w materiałach oparte są na programie: A. Łady-Grodzickiej pt. ABC Program wychowania przedszkolnego XXI wieku, na Podstawie programowej wychowania przedszkolnego, dla przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz na moim własnym doświadczeniu zawodowym i wiedzy pozyskanej na kursach, szkoleniach, warsztatach edukacyjnych dla nauczycieli. Na bieżąco śledzę i czytam ciekawe pozycje literackie, poszukuję nowości w Internecie i korzystam także z doświadczeń praktycznych koleżanek i doradców metodycznych. A oto kilka przykładów Kart Obserwacji Dzieci, Monitoringów i innych dokumentów, które mogą być wykorzystywane w przedszkolach.
KARTA OBSERWACJI DZIECKA 3-LETNIEGO. Rok szkolny Grupa.Nauczycielki. IMIĘ i NAZWISKO DZIECKA. DATA URODZENIA Skonstruowała: mgr Jolanta Bot I. ADAPTACJA DO WARUNKÓW PRZEDSZKOLNYCH Często Rzadko Nigdy RAZEM : 1. Chętnie przebywa w grupie. 2. Współdziała z dziećmi w zabawie. 3. Dba o ład i porządek wokół siebie. 4. Przestrzega zasad i norm ustalonych w grupie. 5. Bezpiecznie porusza się na terenie przedszkola. 6. Bezpiecznie korzysta z zabawek i sprzętu ogrodowego. 7. Samodzielnie korzysta z toalety. 8. Samodzielnie myje ręce. 9. Prawidłowo posługuje się sztućcami. 10. Potrafi samodzielnie: Rozebrać się. Ubrać się. 11. Uczestniczy w zabawach i zajęciach zorganizowanych. p o k p o k p o k II. EDUKACJA W ZAKRESIE MOWY I MYŚLENIA. Często Rzadko Nigdy RAZEM : 1. Słucha i rozumie: Polecenia Dłuższe treści słowne np. bajki, opowiadania. 2. Aktywny werbalnie. 3. Mowa zrozumiała, komunikatywna. 4. Chętnie uczestniczy w zabawach i zajęciach. 5. Jest spontaniczny i otwarty na nowe pomysły. 6. Potrafi nauczyć się treści wiersza i piosenki na pamięć. 7. Interesuje się książką. 8. Wypowiada się na temat treści obrazków. 9. Bierze udział w uroczystościach ( występach). 10. Myśli twórczo. p o k p o k p o k
II I. EDUKACJA MATEMATYCZNA. Często Rzadko Nigdy 1. Zna kolory. 2. Określa i nazywa położenie przedmiotów w przestrzeni. 3. Określa wielkość przedmiotów. 4. Określa ciężar przedmiotów. 5. Posługuje się liczebnikami w zakresie. 6. Klasyfikuje przedmioty. RAZEM : p o k p o k p o k IV SPRAWNOŚĆ MANUALNA. Często Rzadko Nigdy p o k p o k p o k 1. Sprawne manualnie 2. Posługuje się ręką 3. Poprawnie trzyma narzędzie pisarskie. 4. Potrafi ugniatać plastelinę. 5. Konstruuje z klocków. 6. Maluje farbami. RAZEM: V. INFORMACJE O DZIECKU: 1.Zainteresowania i zdolności.. 2.Czystość osobista 3.Inne informacje VI. KIERUNKI ODDZIAŁYWAŃ PEDAGOGICZNYCH. ( I semestr). ( II semestr).. Obserwacja początkowa ( p) Obserwacja okresowa (o) Obserwacja końcowa (k).
KARTA OBSERWACJI DZIECKA PIĘCIOLETNIEGO ROK ODDZIAŁ NAUCZYCIELKI.. IMIĘ i NAZWISKO DZIECKA. DATA URODZENIA.. KTÓRY ROK W PRZEDSZKOLU?. Skonstruowała: mgr Jolanta Bot. I. OBSZAR EDUKACKACJI SPOŁECZNEJ I EMOCJONALNEJ. 1.Chętnie przebywa w grupie i współdziała z dziećmi w zabawie. 2.Otwarte w kontaktach z innymi. 3.Przestrzega umów i zasad obowiązujących w grupie, reaguje na umowne znaki, sygnały. 4.Dba o wspólną własność, szanuje zabawki. 5.Potrafi kulturalnie zachować się. 6.Właściwie reaguje na niepowodzenia i sukcesy. 7.Jest świadome swoich praw oraz szanuje prawa i własność innych 8.Jest samodzielne w czynnościach codziennych i samo-obsługowych RAZEM: Często Rzadko Nigdy P O K P O K P O K II. OBSZAR EDUKACJI ESTETYCZNEJ Często Rzadko Nigdy 1. Prawidłowo trzyma narzędzie pisarskie ( ołówek, kredka, pędzel) 2. Lubi zajęcia manualne. 3. Zauważa zmiany o charakterze estetycznym np. w otoczeniu. 4. Sprawnie posługuje się nożyczkami. 5. Dba o estetykę prac. 6. Utrzymuje dobre tempo pracy. 7. Chętnie stosuje nowe techniki plastyczne, lubi eksperymentować materiałem plastycznym. 8. Interesuje się muzyką i śpiewem. 9. Odtwarza proste struktury rytmiczne i melodyczne. 10. Tworzy układy melodyczne i rytmiczne. RAZEM: P O K P O K P O K III. OBSZAR EDUKACJI ZDROWOTNEJ I RUCHOWEJ. Często Rzadko Nigdy 1. Chętnie bierze udział w zajęciach i zabawach ruchowych. 2. Chętnie spędza czas na dworze. 3. Ruchy są płynne, skoordynowane. 4. Wykazuje pomysłowość i inicjatywę w zabawach ruchowych. 5. Przyjmuje prawidłową postawę ciała. 6. Dobry poziom sprawności manualnych. 7. Prawidłowa koordynacja wzrokowo-ruchowa. 8. Posługuje się ręką prawą. 9. Posługuje się ręką lewą. 10. Posługuje się raz prawą- raz lewą ręką. RAZEM : P O K P O K P O K
IV. OBSZAR EDUKACJI INTELEKTUALNEJ. Często Rzadko Nigdy 1. ROZWÓJ POZNAWCZY. 1. Rozumie informacje przekazywane za pomocą; ruchu, gestu, mimiki twarzy, spojrzenia. 2. Potrafi nauczyć się tekstu na pamięć. 3. Rozwiązuje zagadki. 4. Rozumie związki przyczynowo-skutkowe. 5. Potrafi opowiadać. 6. Potrafi inscenizować treść. 7. Myśli twórczo. 8. Podejmuje próby samodzielnego rozwiązywania problemów, zadań eksperymentuje. 9. Rozumie znaczenie symboli graficznych i znaków informacyjnych 10. Składa obrazek z części. 11. Odtwarza proste wzory. RAZEM: 2. ROZWÓJ MOWY 1. Potrafi wyrazić słownie swoje myśli, potrzeby. 2. Prowadzi dialog z dorosłym i rówieśnikiem. 3. Posiada bogaty zasób słownictwa. 4. Poprawnie i wyraziście wypowiada się. 5. Poprawnie artykułuje wszystkie głoski. 6. Potrafi rozróżniać dźwięki z otoczenia i zlokalizować je. 7. Wyróżnia głoskę w nagłosie. 8. Różnicuje wyrazy różniące się jedną głoską. RAZEM: 3. PRZYSWAJANIE OKREŚLEŃ DOTYCZĄCYCH STOSUNKÓW ILOSCIOWYCH I JAKOŚCIOWYCH. 1. Porównuje i posługuje się określeniami dotyczącymi kierunków w przestrzeni. 2. Różnicuje, porównuje i posługuje się określeniami dotyczącymi położenia przedmiotów w przestrzeni. 3. Zna określenia dotyczące stronności własnego ciała. 4. Zna kształty i nazwy figur geometrycznych.( 4-Figury) 5. Tworzy symetryczne wzory, układy według własnych pomysłów lub według wzorów. 6. Określa wielkość przedmiotów. 7. Określa ciężar przedmiotów. 8. Określa wysokość przedmiotów. 9. Określa długość przedmiotów. 10. Tworzy zbiory przedmiotów według 1 lub więcej cech. 11. Porównuje liczebność zbiorów. 12. Potrafi przeliczać elementy zbiorów. RAZEM : P O K P O K P O K V. INNE INFORMACJE O DZIECKU: 1. Adaptacja do warunków przedszkolnych. 2. Czystość osobista 3. Zainteresowania i zdolności. 4.Kierunki oddziaływań pedagogicznych ( II semestr ). Obserwacja początkowa data Obserwacji okresowa.data Obserwacja końcowa.data
OBSERWACJA TECHNIKĄ tzw. PRÓBEK CZASU Imię i nazwisko obserwowanego dziecka Wiek dziecka... Cele obserwacji. Opis sytuacji obserwacyjnych. Opisy zachowania dziecka. Arkusz skonstruowała nauczycielka: Jolanta Bot. Czasy trwania obserwacji. Daty obserwacji. Podpis obserwatora.
OBSERWACJA TECHNIKĄ tzw. Próbek zdarzeń Cele obserwacji... Daty obserwacji. Czasy trwania obserwacji. Imię, nazwisko i wiek dziecka. Opis sytuacji obserwacyjnych. Arkusz skonstruowała nauczycielka: Jolanta Bot Opisy zachowania dziecka. Podpis obserwatora.
ARKUSZ PRACY INDYWIDUALNEJ Z DZIECKIEM Rok szkolny. Nauczycielki:.. Data Imię i nazwisko dziecka Rodzaj i cele ćwiczenia. Nauczyciel Skonstruowała: mgr Jolanta Bot.
OBSZAR: EDUKACJA SPOŁECZNO-MORALNA. ARKUSZ MONITORINGU ROZWOJU OSOBOWEGO DZIECI ( dzieci starsze) STRATEGIA: Poznaje prawa i obowiązki oraz świat wartości moralnych. Skonstruowała mgr Jolanta Bot. Lp. I M I Ę I N A Z W I S K O RAZEM Wskaźniki + - +- 1. Szanuje wspólne zabawki i odkłada je na swoje miejsce. 2. Rozumie pojęcie Wspólna własność" 3.. Jednoznacznie określa postawy przeciwstawne dobryzły. 4. Przestrzega umów zawartych w przedszkolu. 5. Potrafi wyrazić swoje pragnienia upodobania. 6. Dobiera sobie towarzystwo do zabaw. 7. Dokładnie wykonuje określone czynności i zadania. 8. Próbuje ocenić zachowanie bohatera literackiego, rówieśnika czy swoje własne. 9. Unika sytuacji konfliktowych, próby samodzielnego rozwiązywania problemów. 10. Nawiązuje przyjacielskie stosunki z rówieśnikami 11. Uświadamia sobie swoje prawa. 12. Potrafi przyjąć pochwałę i krytykę ze strony innych jako wskazówki dalszego postępowania 13. Sprzeciwia się przemocy fizycznej wobec siebie i innych. + potrafi -+ umiejętność RAZEM kształtuje się. - nie potrafi DATA GRUPA NAUCZYCIELKI.ROK SZKOLNY
ARKUSZ MONITORINGU ROZWOJU OSOBOWEGO DZIECKA ( grupy starsze) GRURA...ROK NAUCZYCIELKI.. OBSZAR : Nabywanie umiejętności przez działanie. STANDARD : Doświadczanie samodzielności i przyswajanie nawyków higieniczno-kulturalnych. SKALA: + POTRAFI + - UMIEJĘTNOŚĆ KSZTAŁTUJE SIĘ - NIE POTRAFI skonstruowała: mgr Jolanta Bot. Imię i nazwisko dziecka. RAZEM + +- - PODSTANDARD 1. Samodzielnie myje ręce 2. Samodzielnie myje zęby 3. Dba o schludny, estetyczny wygląd 4. Kulturalnie spożywa posiłki a) Zachowuje ciszę b) Prawidłowo posługuje się sztućcami. c) Zachowuje czystość przy stole. 5. Prawidłowo korzysta z toalety 6. Samodzielnie porządkuje zabawki 7. Samodzielnie a) W strój gimnastyczny. przebiera się b) W odzież wierzchnią 8. Samodzielnie zawiązuje sznurowadła. RAZEM + + - - DATA
Bibliografia 1. Z. Babska Metody badawcze stosowane w psychologii. 2. M. Karwowska-Struczyk, W. Hajnicz Obserwacja w poznawaniu dziecka. 3. H. Jacgermam Poznanie dziecka warunkiem efektywnej pracy wychowawczej. w Wychowanie w Przedszkolu 1983 nr.6\7\8. 4. I. Sztumski Wstęp do metod i badań społecznych. 5. A. Łada Grodziska ABC Program wychowania przedszkolnego XXI wieku. 6. Podstawia programowa wychowania przedszkolnego, dla przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych. ( Dz.U.Nr.2\2002r., Rozporządzenie MEN z dnia 1 grudnia 1999r, poz. 18.)