Raport. Fundacja Warsaw Enterprise Institute 15 LAT POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ

Raport BILANS Warszawa, OTWARCIA Październik 20162019 15 LAT POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ Warszawa, październik 2019

WPROWADZENIE SPIS TREŚCI Wprowadzenie 3 1. Jak mierzyć wyzwania bilans handlowy 5 1.1. Unia Europejska na tle świata 5 1.2. Kto jest europejskim liderem? 7 1.3. Pozycja Polski w międzynarodowej wymianie handlowej 8 2. Dogonić społeczeństwa bardziej rozwinięte 11 2.1. Europejska droga do bogactwa 11 2.2. Kto goni liderów? 13 2.3. Awanse ostatniego roku 17 2.4. Sytuacja Polski w europejskim wyścigu 18 3. Uniknąć kryzysu zadłużenia 19 3.1. Dlaczego niskie zadłużenie jest ważne? 19 3.2. Kryzys finansów publicznych 21 3.3. Sytuacja Polski 22 4. Migracje Polaków 23 4.1. Polacy w ciągu dalszym emigrują 23 4.2. Migracje w Europie 26 2

WPROWADZENIE WPROWADZENIE Już po raz piąty przedstawiamy Bilans Otwarcia Warsaw Enterprise Institute. Tym razem nie skupiamy się jedynie na ujęciu jednorocznym, gdyż ze względu na wcześniejszą datę publikacji bilansu (październik 2019) jest to zadanie utrudnione - brak niektórych danych za rok 2018 z kilku krajów Unii Europejskiej. Obchodząc 15 rocznicę największego w historii rozszerzenia się Unii Europejskiej, m.in. o nasz kraj, dokonaliśmy przeglądu rozwoju Unii Europejskiej i poszczególnych jej państw właśnie we wspomnianym 15-letnim okresie. Tak jak w poprzednich edycjach Bilansu, tak i tym razem skoncentrowaliśmy się na czterech podstawowych wyzwaniach, przed którymi stoją wszystkie gospodarki, niezależnie od tego czy jest to gospodarka polska, słowacka czy belgijska. Są one niezmienne, istotne i obowiązujące dla każdego członka Unii Europejskiej. Rządy muszą brać je pod uwagę zarówno po to, by ominąć zagrażające im rafy, jak i po to, by nabrać wiatru w żagle. Te cztery wyzwania to: poprawa pozycji handlowej, dogonienie w rozwoju materialnym społeczeństw bardziej rozwiniętych, uniknięcie kryzysu zadłużenia, uczynienie wszystkich europejskich państw atrakcyjnym miejscem zamieszkania i pracy inwestując i konsumując na miarę możliwości. Podobnie jak rok wcześniej, wzięliśmy pod uwagę wszystkie kraje Unii Europejskiej, stosując dla każdego z nich podobne wskaźniki. Jak na ich tle radzi sobie Polska? Nie najgorzej, choć nie na tyle dobrze, żeby nie szukać już możliwości poprawienia obecnej sytuacji. Przez 15 lat konsekwentnie powiększaliśmy swój udział w unijnym eksporcie, przez kilka lat odnotowywaliśmy nawet nadwyżkę w bilansie handlowym. Niestety rok 2018 przyniósł pogorszenie w tym obszarze, dlatego skończyliśmy go z ujemnym bilansem handlowym. Niekwestionowanym hegemonem wymiany handlowej w Unii Europejskiej, w całym piętnastoletnim okresie, pozostają niezmiennie Niemcy. Kraje słabsze gospodarczo, przede wszystkim z tzw. nowej Unii (kraje, które przystąpiły do UE po 2004 roku), gonią Niemcy i innych liderów. O ile jednak do Niemiec wciąż im daleko (głównie ze względu na dość stabilny rozwój tego kraju), to bardzo skracają one dystans do dwóch innych potentatów: Francji i Wielkiej Brytanii jest on krótszy o około 10 punktów procentowych. Dzieje się tak przede wszystkim ze względu na pewien wyraźny spadek impetu gospodarek tych krajów, w przypadku Wielkiej Brytanii dodatkowo wzmocniony niepewnym stanem gospodarki w obliczu nieuchronnego Brexitu. Nowe kraje Unii mają mniejszy problem z zadłużeniem niż kraje dawnej piętnastki. Obniżające się polskie zadłużenie publiczne w stosunku do PKB wygląda bardzo korzystnie na tle średniej unijnej, gdyż nie stanowi nawet 50 proc. PKB. Zsumowany dług publiczny i prywatny także stawia nas w czołówce państw europejskich. 3

WPROWADZENIE Skala emigracji w Europie jest wysoka, większość krajów rokrocznie zwiększa swój wskaźnik emigracji. Problem ten dotyczy również Polski, choć nasze saldo migracji poprawia się, to w dalszym ciągu więcej osób opuszcza nasz kraj, aniżeli do niego przyjeżdża. Prawie 3 mln osób z polskim paszportem mieszka na co dzień w innych krajach Unii Europejskiej. 4

JAK MIERZYĆ WYZWANIA BILANS HANDLOWY 1. JAK MIERZYĆ WYZWANIA BILANS HANDLOWY 1.1. UNIA EUROPEJSKA NA TLE ŚWIATA Gdy liczymy Unię Europejską jako jedną całość, a nie rozbijamy jej na kraje członkowskie, należy zaliczyć ją do współczesnych potęg gospodarczych. Unia, obok Chin i Stanów Zjednoczonych, należy od 2004 roku do grona trzech największych światowych podmiotów w handlu międzynarodowym. Udział UE w globalnej wymianie handlowej jest wysoki i plasuje ją w ścisłej czołówce. Tabela 1. Stosunek import eksport GEO/TIME 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 EU 0,9 0,9 0,8 0,9 0,8 0,9 0,9 0,9 0,9 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Rosja 2,4 2,4 2,2 1,8 1,8 1,8 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,9 1,6 1,6 1,9 Kanada 1,2 1,1 1,1 1,1 1,1 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 USA 0,5 0,5 0,5 0,6 0,6 0,7 0,6 0,7 0,7 0,7 0,7 0,6 0,6 0,6 0,6 Meksyk 1,0 1,0 1,0 1,0 0,9 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Brazylia 1,5 1,6 1,5 1,3 1,1 1,2 1,1 1,1 1,1 1,0 1,0 1,1 1,3 1,4 1,3 Chiny 1,1 1,2 1,2 1,3 1,3 1,2 1,1 1,1 1,1 1,1 1,2 1,4 1,3 1,2 : Japonia 1,2 1,2 1,1 1,1 1,0 1,1 1,1 1,0 0,9 0,9 0,8 1,0 1,1 1,0 1,0 Korea Południowa 1,1 1,1 1,1 1,0 1,0 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,2 1,2 1,2 1,1 Indie 0,8 0,7 0,7 0,7 0,6 0,7 0,6 0,7 0,6 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,6 Singapur 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,2 1,2 1,1 1,1 Kraje Unii Europejskiej po trendzie spadkowym w latach 2012-2015 zaczynają nadrabiać swój udział w światowym imporcie, ustępując - pod względem ilości sprowadzonych towarów i usług - jedynie Stanom Zjednoczonym. W roku 2018 wartość importu krajów UE wyniosła 1 978 mld euro. Tabela 2. Udział w światowym imporcie (w proc.) GEO/TIME 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 EU 18,9 18,8 19,0 19,1 18,9 18,1 17,0 16,9 15,7 15,1 15,1 14,7 15,0 15,1 15,2 Rosja 1,1 1,3 1,5 1,9 2,2 1,8 1,9 2,2 2,2 2,1 1,9 1,4 1,4 1,6 1,6 Kanada 4,0 4,0 3,9 3,7 3,3 3,4 3,3 3,2 3,1 3,1 3,1 3,2 3,2 3,1 3,0 USA 22,5 22,1 21,3 19,4 17,5 16,8 16,5 15,9 15,9 15,7 16,2 17,7 17,9 17,3 17,0 Meksyk 2,9 2,8 2,8 2,7 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,6 2,7 3,0 3,1 3,0 3,0 Brazylia 0,9 0,9 1,0 1,2 1,4 1,3 1,5 1,6 1,5 1,6 1,5 1,3 1,1 1,1 1,2 Chiny 8,3 8,4 8,8 9,2 9,2 10,5 11,7 12,3 12,4 13,1 13,2 12,9 12,6 13,2 : Japonia 6,7 6,6 6,4 6,0 6,2 5,8 5,8 6,0 6,0 5,6 5,5 4,8 4,8 4,8 4,9 Korea Południowa 3,3 3,3 3,4 3,4 3,5 3,4 3,6 3,7 3,5 3,5 3,5 3,3 3,2 3,4 3,5 Indie 1,5 1,8 2,0 2,1 2,6 2,8 2,9 3,3 3,3 3,1 3,1 3,0 2,8 3,2 3,3 Singapur 2,6 2,5 2,6 2,5 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 2,5 2,4 2,3 2,4 2,4 5

JAK MIERZYĆ WYZWANIA BILANS HANDLOWY Największy udział w światowym eksporcie miała Unia w pierwszym roku badanego przez nas okresu, czyli w 2004 roku, gdy 1 maja 2014 UE rozszerzyła się o 10 nowych krajów, w tym Polskę. Udziały wyniosły wtedy 18,4 proc. i tylko wtedy przekroczyły granicę 18 proc. Następnie Unia zaczęła tracić na znaczeniu w światowym eksporcie, przede wszystkim na rzecz Chin, które w okresie dziesięciu lat zwiększyły swój udział w eksporcie o ponad 1/3. Tendencja zaczęła się nieco odwracać w 2013 roku, lecz od 2017 udziały państw UE w eksporcie znów minimalnie zmniejszyły się. Unia wyeksportowała towary i usługi o wartości ponad 1 956 mld euro. Tabela 3. Udział w światowym eksporcie GEO/TIME 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 EU 18,4 17,5 16,8 17,0 16,3 16,8 15,6 15,6 15,1 15,8 15,5 15,6 15,9 15,8 15,5 Rosja 2,8 3,2 3,5 3,5 4,0 3,3 3,4 3,7 3,7 3,6 3,4 2,7 2,4 2,7 3,0 Kanada 5,0 4,8 4,5 4,2 3,8 3,5 3,4 3,2 3,2 3,1 3,3 3,2 3,2 3,1 3,0 USA 12,8 12,1 12,1 11,7 11,0 11,6 11,1 10,7 10,8 10,8 11,1 11,8 12,0 11,5 11,2 Meksyk 2,9 2,9 2,9 2,7 2,5 2,5 2,6 2,5 2,6 2,6 2,7 3,0 3,1 3,1 3,0 Brazylia 1,5 1,6 1,6 1,6 1,7 1,7 1,8 1,8 1,7 1,7 1,5 1,5 1,5 1,6 1,6 Chiny 9,3 10,2 11,3 12,3 12,1 13,2 13,7 13,7 14,3 15,1 16,0 17,9 17,3 16,9 : Japonia 8,9 8,0 7,5 7,2 6,6 6,4 6,7 5,9 5,6 4,9 4,7 4,9 5,3 5,2 5,0 Korea Południowa 4,0 3,8 3,8 3,7 3,6 4,0 4,0 4,0 3,8 3,8 3,9 4,1 4,1 4,3 4,1 Indie 1,2 1,3 1,4 1,5 1,5 1,9 1,9 2,2 2,0 2,3 2,2 2,1 2,1 2,2 2,2 Singapur 3,1 3,1 3,2 3,0 2,9 3,0 3,1 3,0 2,9 2,9 2,8 2,8 2,8 2,8 2,8 Od 2013 roku bilans handlowy Unii Europejskiej utrzymywał się na plusie, tj. wartość eksportu była większa od wartości importu. Zmiana dokonała się jednak w roku ubiegłym, gdzie znów podobnie jak w latach 2004-2012 zaczął dominować import. Ostatecznie unijny bilans handlowy wyniósł -21 874. Tabela 4. Bilans handlowy (w mln euro) GEO/TIME 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 EU -81 691,8-133 987,8-216 032,7-216 448,2-276 280,9-142 114,5-175 075,9-174 622,8 Rosja 85 241,1 114 737,1 130 166,6 111 302,8 136 621,4 93 898,4 126 843,1 151 509,4 Kanada 34 856,6 37 061,4 30 391,7 28 628,2 31 867,0-4 338,1-4 170,5-107,4 USA -568 665,4-665 526,3-702 427,4-623 555,4-588 071,2-390 868,8-520 601,0-561 736,3 Meksyk -7 097,8-6 118,2-4 878,4-7 373,4-11 774,8-3 349,7-2 396,2-1 089,2 Brazylia 27 206,1 36 113,1 37 004,9 29 206,9 16 968,8 18 119,0 15 197,0 21 402,3 Chiny 25 803,4 81 987,5 141 346,6 192 589,7 202 699,8 140 587,6 138 789,7 111 346,0 Japonia 88 839,3 63 559,6 53 887,5 67 189,9 12 835,4 20 600,8 57 113,0-23 129,8 Korea Południowa 23 622,2 18 634,0 12 804,8 10 678,9-9 020,3 29 000,1 31 057,3 22 129,1 Indie -18 552,1-32 560,9-45 406,0-53 080,8-91 005,7-64 264,8-97 775,4-115 603,1 Singapur 20 139,4 23 793,9 26 360,2 26 872,6 12 278,7 17 109,1 30 300,4 31 357,0 6

JAK MIERZYĆ WYZWANIA BILANS HANDLOWY GEO/TIME 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 EU -112 410,4 49 885,8 15 944,5 65 145,5 38 965,4 23 819,8-21 874,3 Rosja 162 339,3 159 868,1 158 964,8 145 223,7 93 263,9 115 906,2 178 890,0 Kanada -6 434,6-3 905,4 9 099,1-9 623,6-12 137,2-10 421,7-8 119,0 USA -614 683,8-563 965,8-595 493,1-731 481,5-719 361,3-760 792,3-804 361,3 Meksyk -34,8-949,4-2 329,7-13 253,5-11 893,0-9 664,3-11 631,5 Brazylia 15 095,4 1 720,9-3 053,1 17 738,3 43 078,3 59 298,7 49 667,4 Chiny 179 470,0 195 026,7 288 338,8 535 289,7 460 490,1 371 406,2 : Japonia -68 034,8-88 900,5-91 808,3-626,3 34 337,7 23 566,3-8 481,3 Korea Południowa 22 010,3 33 164,4 35 768,0 81 357,4 80 617,7 84 233,2 58 953,4 Indie -155 208,3-97 458,2-106 755,6-113 892,5-87 070,1-132 502,3-156 751,6 Singapur 23 180,6 24 007,9 28 212,7 44 902,7 41 714,3 40 315,9 34 919,4 1.2. KTO JEST EUROPEJSKIM LIDEREM? Wymiana handlowa, poza pokazaniem potencjału Unii Europejskiej, pozwala również na wskazanie tych krajów, które stanowią o sile Wspólnoty i z którymi porównują się inne europejskie gospodarki. Czołówka handlu zagranicznego w Unii Europejskiej to zarazem najsilniejsze gospodarki, które eksportują, a także importują wiele towarów i usług. Niezmiennym liderem wśród państw członkowskich UE od 2004 roku pozostają Niemcy. Miały one w 2018 r. zdecydowanie największy udział w handlu zewnętrznym UE-28 ich udział w eksporcie towarów z UE-28 do państw niebędących członkami Unii wyniósł 28 proc. Trzema kolejnymi największymi eksporterami były, podobnie jak w 2017 r., Wielka Brytania (11,0 proc.), Włochy (10,5 proc.) i Francja (10,4 proc.) - poza Niemcami były to jedyne państwa członkowskie UE z dwucyfrowym udziałem w eksporcie z UE-28. Niemcy są także liderem, jeśli chodzi o import. Ich import stanowi prawie 1/5 całego importu Unii Europejskiej. W 2018 r. największymi importerami towarów z państw niebędących członkami UE były oprócz Niemiec Holandia (14,9 proc.), Wielka Brytania (14,2 proc.), Francja (8,9 proc.) i Włochy (8,7 proc.). Stosunkowo duży udział Holandii można przynajmniej częściowo tłumaczyć faktem, iż znacząca ilość towarów przypływa do UE przez Rotterdam, który jest wiodącym portem morskim w UE. 7

JAK MIERZYĆ WYZWANIA BILANS HANDLOWY Wykres 1. Bilans zewnątrz unijny (udziały) w 2018 roku Źródło: Eurostat Z punktu widzenia UE, jeszcze ważniejszy wydaje się handel wewnątrzunijny, który dla większości państw, zwłaszcza wchodzących w skład nowej Unii, jest podstawowym kierunkiem handlu (ich główni partnerzy handlowi to największe państwa europejskie). Tutaj liderem także niezmiennie pozostają Niemcy ich eksport to ponad ¼ całego eksportu wewnątrzunijnego. Istnieje silna przepaść między liderującymi Niemcami a drugą w kolejności Wielką Brytanią, której eksport wynosi jedynie 11,2 proc. W dodatku niemiecki udział w eksporcie pozostawał na bardzo podobnym poziomie przez cały okres 15 lat. W 2014 roku wyniósł on 27,2 proc., w 2018 był o pół procenta większy i wyniósł 27,7 proc. 1.3. POZYCJA POLSKI W MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANIE HANDLOWEJ Polski udział w wewnątrzunijnym eksporcie, choć dalej niewielki z punktu widzenia naszego potencjału gospodarczego, urósł prawie dwukrotnie między rokiem 2014 a dniem dzisiejszym. To, co może niepokoić to fakt, że od 2013 roku mamy w tym obszarze stagnację. Nasz eksport co prawda rośnie, ale nie na tyle, abyśmy mogli poprawić swoje statystyki w tym zakresie i utrzymujemy 2,2 proc. udział w eksporcie wewnątrzunijnym. Tabela 5. Udział eksportu wewnątrz Unii GEO/TIME 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 UE 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Belgia 6,0 5,9 6,0 6,1 5,6 5,9 6,1 6,2 6,2 6,1 6,1 5,7 5,8 5,7 5,5 Bułgaria 0,3 0,3 0,4 0,4 0,5 0,4 0,4 0,5 0,5 0,5 0,5 0,4 0,5 0,5 0,5 Czechy 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,3 1,4 1,3 1,4 1,4 1,4 Dania 1,9 1,9 1,8 1,8 1,8 2,0 1,8 1,8 1,8 1,7 1,8 1,9 1,9 1,8 1,8 8

JAK MIERZYĆ WYZWANIA BILANS HANDLOWY GEO/TIME - cd 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Niemcy 27,2 26,4 27,6 27,3 27,3 27,4 27,8 27,6 28,0 27,0 28,0 28,1 28,6 28,3 27,7 Estonia 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 Irlandia 3,3 3,0 2,8 2,6 2,4 2,9 2,8 2,5 2,2 2,2 2,4 2,9 3,4 3,2 3,6 Grecja 0,5 0,5 0,5 0,6 0,6 0,7 0,7 0,7 0,9 0,8 0,8 0,7 0,6 0,7 0,8 Hiszpania 4,0 4,1 4,2 4,4 4,4 4,5 4,4 4,7 5,0 5,1 5,2 5,0 5,0 5,1 5,0 Francja 13,0 12,9 11,8 11,4 11,5 11,9 11,4 10,7 10,8 10,2 10,2 10,5 10,5 10,4 10,3 Chorwacja 0,2 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,3 0,2 Włochy 11,2 10,9 11,0 11,3 11,4 11,1 10,5 10,5 10,6 10,4 10,6 10,4 10,5 10,6 10,3 Cypr 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 Łotwa 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 Litwa 0,3 0,3 0,4 0,4 0,5 0,4 0,5 0,5 0,5 0,6 0,6 0,5 0,5 0,6 0,6 Luksemburg 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Węgry 0,7 0,9 1,0 1,1 1,1 1,1 1,1 1,2 1,1 1,0 1,0 0,9 1,0 1,0 1,0 Malta 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Holandia 6,1 6,2 6,6 7,1 6,9 7,3 7,3 7,1 7,3 7,1 7,2 7,0 7,1 7,6 8,0 Austria 2,5 2,6 2,5 2,5 2,5 2,4 2,4 2,3 2,3 2,3 2,4 2,3 2,3 2,3 2,3 Polska 1,2 1,4 1,6 1,7 1,9 1,8 1,8 1,9 2,0 2,2 2,2 2,1 2,1 2,2 2,2 Portugalia 0,6 0,6 0,7 0,7 0,8 0,7 0,7 0,7 0,8 0,8 0,8 0,8 0,7 0,8 0,7 Rumunia 0,5 0,6 0,7 0,7 0,8 0,7 0,8 0,8 0,8 0,9 0,9 0,8 0,8 0,8 0,8 Słowenia 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,5 Słowacja 0,3 0,3 0,4 0,4 0,5 0,5 0,6 0,5 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 Finlandia 2,2 2,2 2,3 2,3 2,2 1,8 1,8 1,6 1,6 1,4 1,4 1,2 1,2 1,3 1,3 Szwecja 4,3 4,1 4,1 3,9 3,8 3,6 3,8 3,8 3,4 3,1 3,0 2,9 2,9 2,9 2,9 Wielka Brytania 12,2 13,0 11,6 11,0 10,9 10,5 10,9 11,7 10,9 13,2 11,6 12,9 11,1 10,9 11,1 Rok 2018 był rokiem, w którym przerwaliśmy dobrą passę dodatniego bilansu handlowego z lat 2015-2017. Nasz ujemny bilans wyniósł 5 mld euro, co nie jest wynikiem bardzo złym, ale na pewno stanowi pewne symboliczne rozczarowanie. Wpływ na to miał wzrost cen importowanych przez Polskę towarów oraz mocno ujemny bilans z krajami rozwijającymi się, zwłaszcza z Chinami. Dodatnim bilansem handlowym może zresztą pochwalić się jedynie dziesięć krajów unijnych. Prym wiodą ponownie Niemcy, którzy eksportują o 232 mld euro więcej niż importują. Niewielkie dodatnie bilanse utrzymały jednak kraje naszego regionu Czechy (14 mld euro), Węgrzy (3 mld euro), Słoweńcy (1,5 mld euro) czy Słowacy (0,5 mld euro). I wszystkie te kraje już od kilku lat (a np. Czesi niemal od samego początku) utrzymują nadwyżkę handlową. 9

JAK MIERZYĆ WYZWANIA BILANS HANDLOWY Tabela 6. Bilans handlowy krajów UE 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Belgia 17 080,0 12 619,8 12 033,7 14 151,0 3 761,8 11 618,7 12 457,8 6 270,8 5 301,1 12 862,8 13 860,9 19 201,9 17 030,8 19 062,8 13 996,5 Bułgaria -3 634,6-3 274,2-3 676,0-8 349,5-9 889,9-5 176,5-3 683,7-3 141,9-4 689,0-3 556,7-4 074,7-3 469,2-2 136,9-2 433,3-4 009,0 Czechy -788,6 1 284,8 1 384,3 3 158,6 3 237,2 5 669,3 4 774,5 7 768,8 12 164,5 13 564,1 15 596,3 14 882,7 17 710,9 16 731,2 14 802,7 Dania 7 173,1 7 667,9 5 615,7 3 753,8 5 140,3 7 779,6 10 098,9 11 638,5 11 882,7 10 240,6 8 941,0 8 887,1 8 844,6 8 240,5 5 708,6 Niemcy 156 077,9 155 808,8 160 419,5 194 258,5 177 525,5 138 868,3 153 963,8 157 410,6 191 672,4 198 655,3 216 459,6 248 195,7 251 727,8 252 294,0 232 296,0 Estonia -1 934,4-2 027,7-2 992,5-3 405,6-2 426,4-783,0-525,3-539,2-1 555,9-1 614,5-1 693,3-1 521,4-1 617,9-1 897,1-1 774,1 Irlandia 34 547,8 33 029,8 28 359,3 27 523,9 28 389,0 38 158,9 40 953,0 39 094,0 37 616,9 32 640,1 29 385,1 41 808,3 44 851,3 39 165,8 48 198,4 Grecja -31 782,3-31 580,4-36 443,4-42 541,6-44 301,7-35 123,0-28 487,2-23 645,7-20 488,3-18 600,0-19 609,7-16 457,7-16 871,3-19 153,4-20 609,6 Hiszpania -60 863,4-77 277,8-91 573,3-99 236,7-94 717,1-47 232,1-54 762,0-50 327,0-32 758,8-17 140,8-25 885,4-26 622,7-19 015,5-28 556,6-36 399,4 Francja -15 144,9-32 711,6-36 676,9-51 987,9-68 367,4-56 062,3-65 854,1-88 761,3-82 274,9-76 738,2-71 445,1-58 098,4-60 023,8-74 325,5-76 622,4 Chorwacja -6 900,5-7 880,1-8 853,1-9 828,8-11 232,0-7 702,2-6 231,8-6 699,0-6 585,7-7 049,9-6 723,2-6 900,3-7 301,7-7 774,8-9 136,2 Włochy -1 221,1-9 368,6-20 451,8-8 595,9-13 034,6-5 875,5-29 982,5-25 523,9 9 889,6 29 230,4 41 931,6 41 806,9 49 643,1 47 641,8 38 900,9 Cypr -3 661,0-3 899,2-4 455,9-5 268,7-6 126,2-4 715,8-5 406,1-4 927,8-4 324,4-3 233,6-3 641,5-3 377,6-4 396,5-5 244,7-4 921,8 Łotwa -2 481,2-2 842,1-4 289,6-5 117,5-4 078,3-1 512,1-1 628,3-2 269,8-2 425,3-2 558,6-2 445,2-2 195,6-1 936,1-2 568,5-3 020,5 Litwa -2 480,4-3 007,6-4 166,5-5 303,3-5 067,0-1 326,2-2 002,4-2 674,8-1 831,6-1 663,1-1 528,1-2 495,6-2 130,3-2 105,7-2 671,6 Luksemburg -3 052,3-2 760,5-3 273,8-3 718,1-4 394,0-2 861,6-4 533,0-5 742,4-6 570,8-6 214,8-5 694,8-5 550,6-5 396,4-6 306,1-6 550,8 Węgry -3 996,8-2 906,4-2 394,8-120,7-296,5 3 762,2 5 510,0 7 091,9 6 533,3 5 565,7 4 287,8 5 898,8 7 244,3 5 595,0 3 441,1 Malta -903,4-1 060,3-1 203,8-995,6-1 236,6-1 161,6-1 113,5-1 369,9-1 827,1-1 875,7-2 926,5-3 087,7-2 931,9-2 788,1-2 805,6 Holandia 30 346,7 34 201,5 37 270,6 42 458,1 38 741,5 39 244,4 46 339,4 52 252,3 53 274,4 61 636,0 62 650,3 52 512,0 63 171,2 68 714,5 67 050,9 Austria -1 229,8-1 724,1-366,8 425,5-2 042,6-4 355,4-4 865,0-10 050,2-9 263,9-6 115,3-2 828,7-2 942,4-5 102,1-6 819,9-7 578,8 Polska -11 777,1-9 807,5-12 909,4-18 652,5-26 071,7-9 289,1-13 823,1-15 733,2-10 651,7-1 975,0-2 651,5 2 350,6 3 885,9 564,9-5 033,2 Portugalia -15 404,3-20 242,1-20 654,2-21 632,5-25 346,5-19 681,7-21 379,5-16 723,4-11 161,1-9 709,9-10 978,4-10 710,8-11 385,2-14 670,6-17 075,0 Rumunia -7 345,8-10 313,4-14 895,4-21 762,4-23 469,0-9 863,0-9 451,3-9 658,8-9 624,7-5 757,5-6 055,1-8 359,0-9 970,8-12 951,9-15 421,5 Słowenia -1 123,2-875,3-725,6-1 058,8-1 976,0-357,4-692,7-610,4 99,6 486,1 1 523,9 1 905,2 2 144,9 2 090,0 1 619,8 Słowacja -1 701,8-2 218,5-2 488,1-1 533,0-1 883,0 309,8-273,5-8,5 2 501,0 3 023,2 3 392,7 1 678,3 1 853,3 1 041,9 292,1 Finlandia 8 101,5 5 411,0 6 236,6 6 071,6 3 177,9 1 408,8 539,2-3 679,5-2 639,2-2 359,1-1 796,1-536,2-2 674,2-2 221,2-2 341,2 Szwecja 18 356,7 15 485,2 16 124,4 11 376,0 10 079,4 7 818,2 7 244,3 7 138,9 6 155,9 5 226,1 1 788,1 1 451,2-1 561,4-1 118,8-3 593,6 Wielka Brytania -98 994,5-103 217,8-128 834,0-143 328,5-126 200,0-117 877,1-131 525,9-123 989,9-173 123,2-89 917,0-139 451,2-149 811,5-204 885,3-178 774,4-158 491,3 10

DOGONIĆ SPOŁECZEŃSTWA BARDZIEJ ROZWINIĘTE 2. DOGONIĆ SPOŁECZEŃSTWA BARDZIEJ ROZWINIĘTE 2.1. EUROPEJSKA DROGA DO BOGACTWA PKB per capita większości krajów wzrasta systematycznie rok do roku. Właściwie jedynym okresem zatrzymania trendu wzrostowego, a nawet niewielkiej recesji były lata kryzysu. Jednak już w 2011 roku średnie PKB w UE było wyższe niż w ostatnim nie kryzysowym roku 2008. Polska - jak pamiętamy - utrzymała w roku 2009 wynik sprzed roku, stając się wtedy jedynym takim krajem w Unii Europejskiej. Po roku 2009 rokrocznie nasze PKB się podnosi. Są jednak kraje, które dużo później weszły ponownie na ścieżkę wzrostu. Dla krajów z południa Europy (Grecja, Hiszpania, Włochy, Portugalia) dopiero ostatnie lata to okres ożywienia gospodarczego i to też dość umiarkowanego. Tabela 7. PKB per capita Unii Europejskiej 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 EU 24 700 26 100 26 100 24 500 25 500 26 200 26 600 26 800 27 700 29 100 29 300 30 000 30 900 Belgia 29 300 30 400 30 100 28 900 30 600 31 300 32 200 32 100 33 000 34 400 34 500 35 000 35 700 Bułgaria 9 200 10 400 11 100 10 600 11 200 11 800 12 200 12 200 12 900 13 700 14 200 14 800 15 500 Czechy 19 600 21 500 21 900 20 900 21 100 21 700 22 000 22 400 23 800 25 300 25 600 26 900 28 000 Dania 30 900 32 100 32 600 30 700 32 900 33 500 33 900 34 300 35 300 36 900 36 900 38 400 39 000 Niemcy 28 800 30 500 30 600 28 700 30 500 32 200 32 900 33 200 34 800 36 100 36 300 37 100 38 100 Estonia 15 900 18 100 17 900 15 600 16 500 18 500 19 600 20 200 21 300 22 000 22 500 23 600 25 100 Irlandia 36 600 38 500 34 900 31 600 33 100 33 900 35 000 35 300 37 800 51 900 51 700 54 300 57 800 Grecja 23 600 24 100 24 400 23 100 21 500 19 700 19 100 19 200 19 800 20 200 19 800 20 200 21 000 Hiszpania 25 500 26 900 26 400 24 600 24 400 24 200 24 200 24 000 24 900 26 300 26 700 27 600 28 300 Francja 26 900 28 100 27 700 26 400 27 500 28 300 28 500 29 000 29 600 30 700 30 600 31200 32 100 Chorwacja 14 400 15 900 16 500 15 200 15 100 15 700 16 000 16 000 16 300 17 300 17 900 18 500 19 500 Włochy 26 600 27 900 27 800 26 000 26 500 27 100 27 000 26 400 26 600 27 700 28 400 28 900 29 500 Cypr 24 800 27 100 27 500 25 800 25 400 25 000 24 100 22 500 22 400 23 700 24 500 25 500 26 800 Łotwa 13 000 14 900 15 400 12 800 13 400 14 900 16 100 16 700 17 500 18 600 18 800 20 000 21 700 Litwa 13 600 15 700 16 400 13 800 15 400 17 200 18 600 19 600 20 800 21 700 22 000 23 500 24 900 Luksemburg 64 500 69 100 68 400 62 500 65 400 69 300 69 200 70 000 74 400 77 300 76 200 75 900 78 500 Węgry 15 100 15 700 16 300 15 700 16 500 17 200 17 500 18 000 18 800 19 800 19 500 20 300 21 700 Malta 19 200 20 500 20 700 19 900 21 300 21 600 22 300 22 800 24 600 27 200 27 900 29 300 30 200 Holandia 33 900 36 200 36 700 33 900 34 500 35 200 35 700 36 200 36 300 37 800 37 400 38 400 39 900 Austria 31 200 32 500 32 600 31 100 32 200 33 500 35 100 35 200 36 000 37 500 37 600 38 100 39 300 Polska 12 500 13 800 14 500 14 500 15 900 17 000 17 800 17 900 18 600 19 900 19 900 20 900 21 900 Portugalia 20 400 21 200 21 000 20 100 20 900 20 200 20 000 20 500 21 200 22 300 22 600 23 000 23 400 Rumunia 9600 11 300 13 300 12 700 13 000 13 500 14 300 14 500 15 200 16 300 17 400 18 800 19 900 Słowenia 21 300 22 700 23 400 20 900 21 200 21 700 21 800 21 900 22 700 23 800 24 100 25 500 27 000 Słowacja 15 600 17 400 18 600 17 400 19 000 19 500 20 100 20 500 21 300 22 300 22 500 22 900 24 000 Finlandia 28 400 31 100 31 600 28 800 29 600 30 700 30 700 30 300 30 600 31 700 31 800 32 700 34 200 Szwecja 31 000 33 500 33 100 30 200 31 900 33 100 33 800 33 600 34 300 36 400 35 700 36 300 37 400 Wielka Brytania 28 600 29 200 28 800 26 400 27 600 27 800 28 600 29 000 30 100 31 600 31 200 31 700 32 200 11

DOGONIĆ SPOŁECZEŃSTWA BARDZIEJ ROZWINIĘTE Pięć krajów przez 15 lat zdołało podwoić swoje PKB. Należy do nich Rumunia (162 proc.), Litwa (126 proc.), Łotwa (111 proc.), Estonia (106 proc.) oraz Bułgaria (101 proc.). Kilka innych krajów było jednak blisko tego poziomu m.in. Polska, która osiągnęła najlepszy wynik tj. 93,81 proc. spośród krajów, którym nie udało się osiągnąć poziomu 100 proc. wzrostu. Jeden kraj zbiedniał w badanym okresie o - 2,33 proc. Była to dotknięta kryzysem Grecja. Poza tym tylko dwa kraje osiągnęły w tym czasie wzrost mniejszy niż 20 proc. Były to Wielka Brytania (19,70) i Włochy (18,47 proc.). Tabela 8. Wzrost PKB przez 15 lat 2004 2018 Zmiana Zmiana w p.p. EU 22 500 30 900 137,33% 37,33% Belgia 27 300 35 700 130,77% 30,77% Bułgaria 7 700 15 500 201,30% 101,30% Czechy 17 600 28 000 159,09% 59,09% Dania 27 900 39 000 139,78% 39,78% Niemcy 26 900 38 100 141,64% 41,64% Estonia 12 200 25 100 205,74% 105,74% Irlandia 32 800 57 800 176,22% 76,22% Grecja 21 500 21 000 97,67% -2,33% Hiszpania 22 200 28 300 127,48% 27,48% Francja 24 600 32 100 130,49% 30,49% Chorwacja 12 300 19 500 158,54% 58,54% Włochy 24 900 29 500 118,47% 18,47% Cypr 21 900 26 800 122,37% 22,37% Łotwa 10 300 21 700 210,68% 110,68% Litwa 11 000 24 900 226,36% 126,36% Luksemburg 54 200 78 500 144,83% 44,83% Węgry 13 700 21 700 158,39% 58,39% Malta 18 100 30 200 166,85% 66,85% Holandia 30 300 39 900 131,68% 31,68% Austria 28 600 39300 137,41% 37,41% Polska 11 300 21900 193,81% 93,81% Portugalia 18 200 23400 128,57% 28,57% Rumunia 7 600 19900 261,84% 161,84% Słowenia 19 300 27000 139,90% 39,90% Słowacja 12 800 24000 187,50% 87,50% Finlandia 26 300 34200 130,04% 30,04% Szwecja 28 400 37400 131,69% 31,69% Wielka Brytania 26 900 32200 119,70% 19,70% 12

DOGONIĆ SPOŁECZEŃSTWA BARDZIEJ ROZWINIĘTE 2.2. KTO GONI LIDERÓW? Zawody sportowe zawsze oglądane są ze względu na tych, którzy są w danym momencie na szczycie. Pozostali uczestnicy rywalizacji starają się równać do nich i zbliżać się, a może i przebijać ich rezultaty. Nie inaczej jest w unijnym wyścigu dobrobytu. Cała Europa ocenia się przez pryzmat największej gospodarki, czyli Niemiec. Co niektórzy próbują zbliżyć się do niej, ale nie jest to łatwym zadaniem. Przeciętna unijna stanowi 81 proc. potencjału gospodarczego Niemiec. Wyższym bogactwem mogą poszczycić się społeczności: Luksemburga (206 proc. PKB niemieckiego), Irlandii (152 proc.), Holandii (105 proc.), Austrii (103 proc.) i Danii (102 proc.). 13 krajów, poza Irlandią i Luksemburgiem, zaliczanych do tzw. nowych krajów Unii zmniejszyło swoją stratę do Niemiec. Na odwrotnym biegunie znajdują się pozostałe kraje zachodniej Europy. One albo powiększają swoją stratę do Niemiec, albo też tracą status krajów z lepszym PKB. Taka sytuacja zdarzyła się Szwedom i Belgom. Tabela 9. Stosunek do PKB Niemiec 2004 2011 2018 UE (28 krajów) 22 500 83,64% 26200 81,37% 30900 81,10% Belgia 27 300 101,49% 31 300 97,20% 35 700 93,70% Bułgaria 7 700 28,62% 11 800 36,65% 15 500 40,68% Czechy 17 600 65,43% 21 700 67,39% 28 000 73,49% Dania 27 900 103,72% 33 500 104,04% 39 000 102,36% Niemcy 26 900 100,00% 32 200 100,00% 38 100 100,00% Estonia 12 200 45,35% 18 500 57,45% 25 100 65,88% Irlandia 32 800 121,93% 33 900 105,28% 57 800 151,71% Grecja 21 500 79,93% 19 700 61,18% 21 000 55,12% Hiszpania 22 200 82,53% 24 200 75,16% 28 300 74,28% Francja 24 600 91,45% 28 300 87,89% 32 100 84,25% Chorwacja 12 300 45,72% 15 700 48,76% 19 500 51,18% Włochy 24 900 92,57% 27 100 84,16% 29 500 77,43% Cypr 21 900 81,41% 25 000 77,64% 26 800 70,34% Łotwa 10 300 38,29% 14 900 46,27% 21 700 56,96% Litwa 11 000 40,89% 17 200 53,42% 24 900 65,35% Luksemburg 54 200 201,49% 69 300 215,22% 78 500 206,04% Węgry 13 700 50,93% 17 200 53,42% 21 700 56,96% Malta 18 100 67,29% 21 600 67,08% 30 200 79,27% Holandia 30 300 112,64% 35 200 109,32% 39 900 104,72% Austria 28 600 106,32% 33 500 104,04% 39 300 103,15% Polska 11 300 42,01% 17 000 52,80% 21 900 57,48% Portugalia 18 200 67,66% 20 200 62,73% 23 400 61,42% Rumunia 7 600 28,25% 13 500 41,93% 19 900 52,23% Słowenia 19 300 71,75% 21 700 67,39% 27 000 70,87% Słowacja 12 800 47,58% 19 500 60,56% 24 000 62,99% Finlandia 26 300 97,77% 30 700 95,34% 34 200 89,76% Szwecja 28 400 105,58% 33 100 102,80% 37 400 98,16% Wielka Brytania 26 900 100,00% 27 800 86,34% 32 200 84,51% 13

DOGONIĆ SPOŁECZEŃSTWA BARDZIEJ ROZWINIĘTE Dwa inne wiodące europejskie kraje, których wzrost nie prezentuje się tak okazale, jak naszego zachodniego sąsiada, to Francja i Wielka Brytania. Krajom tym grozi, że wkrótce (u Brytyjczyków dochodzą jeszcze wszelkie problemy związane z Brexitem) zrównają się one ze średnią unijną. Już dziś średnia unijna to około 96 proc. PKB Francji i Wielkiej Brytanii. W 2018 roku jeszcze tylko Bułgaria nie osiągnęła połowy poziomu Francji i Wielkiej Brytanii, podczas gdy jeszcze w 2014 roku takich krajów było aż osiem. Tabela 10. Stosunek PKB krajów unijnych do PKB Wielkiej Brytanii 2004 2011 2018 EU 22 500 83,64% 26 200 94,24% 30 900 95,96% Belgia 27 300 101,49% 31 300 112,59% 35 700 110,87% Bułgaria 7 700 28,62% 11 800 42,45% 15 500 48,14% Czechy 17 600 65,43% 21 700 78,06% 28 000 86,96% Dania 27 900 103,72% 33 500 120,50% 39 000 121,12% Niemcy 26 900 100,00% 32 200 115,83% 38 100 118,32% Estonia 12 200 45,35% 18 500 66,55% 25 100 77,95% Irlandia 32 800 121,93% 33 900 121,94% 57 800 179,50% Grecja 21 500 79,93% 19 700 70,86% 21 000 65,22% Hiszpania 22 200 82,53% 24 200 87,05% 28 300 87,89% Francja 24 600 91,45% 28 300 101,80% 32 100 99,69% Chorwacja 12 300 45,72% 15 700 56,47% 19 500 60,56% Włochy 24 900 92,57% 27 100 97,48% 29 500 91,61% Cypr 21 900 81,41% 25 000 89,93% 26 800 83,23% Łotwa 10 300 38,29% 14 900 53,60% 21 700 67,39% Litwa 11 000 40,89% 17 200 61,87% 24 900 77,33% Luksemburg 54 200 201,49% 69 300 249,28% 78 500 243,79% Węgry 13 700 50,93% 17 200 61,87% 21 700 67,39% Malta 18 100 67,29% 21 600 77,70% 30 200 93,79% Holandia 30 300 112,64% 35 200 126,62% 39 900 123,91% Austria 28 600 106,32% 33 500 120,50% 39 300 122,05% Polska 11 300 42,01% 17 000 61,15% 21 900 68,01% Portugalia 18 200 67,66% 20 200 72,66% 23 400 72,67% Rumunia 7 600 28,25% 13 500 48,56% 19 900 61,80% Słowenia 19 300 71,75% 21 700 78,06% 27 000 83,85% Słowacja 12 800 47,58% 19 500 70,14% 24 000 74,53% Finlandia 26 300 97,77% 30 700 110,43% 34 200 106,21% Szwecja 28 400 105,58% 33 100 119,06% 37 400 116,15% Wielka Brytania 26 900 100,00% 27 800 100,00% 32 200 100,00% 14

DOGONIĆ SPOŁECZEŃSTWA BARDZIEJ ROZWINIĘTE Tabela 11. Stosunek PKB krajów unijnych do PKB Francji 2004 2011 2018 EU 22 500 91,46% 26 200 92,58% 30 900 96,26% Belgia 27 300 110,98% 31 300 110,60% 35 700 111,21% Bułgaria 7 700 31,30% 11 800 41,70% 15 500 48,29% Czechy 17 600 71,54% 21 700 76,68% 28 000 87,23% Dania 27 900 113,41% 33 500 118,37% 39 000 121,50% Niemcy 26 900 109,35% 32 200 113,78% 38 100 118,69% Estonia 12 200 49,59% 18 500 65,37% 25 100 78,19% Irlandia 32 800 133,33% 33 900 119,79% 57 800 180,06% Grecja 21 500 87,40% 19 700 69,61% 21 000 65,42% Hiszpania 22 200 90,24% 24 200 85,51% 28 300 88,16% Francja 24 600 100,00% 28 300 100,00% 32 100 100,00% Chorwacja 12 300 50,00% 15 700 55,48% 19 500 60,75% Włochy 24 900 101,22% 27 100 95,76% 29 500 91,90% Cypr 21 900 89,02% 25 000 88,34% 26 800 83,49% Łotwa 10 300 41,87% 14 900 52,65% 21 700 67,60% Litwa 11 000 44,72% 17 200 60,78% 24 900 77,57% Luksemburg 54 200 220,33% 69 300 244,88% 78 500 244,55% Węgry 13 700 55,69% 17 200 60,78% 21 700 67,60% Malta 18 100 73,58% 21 600 76,33% 30 200 94,08% Holandia 30 300 123,17% 35 200 124,38% 39 900 124,30% Austria 28 600 116,26% 33 500 118,37% 39 300 122,43% Polska 11 300 45,93% 17 000 60,07% 21 900 68,22% Portugalia 18 200 73,98% 20 200 71,38% 23 400 72,90% Rumunia 7 600 30,89% 13 500 47,70% 19 900 61,99% Słowenia 19 300 78,46% 21 700 76,68% 27 000 84,11% Słowacja 12 800 52,03% 19 500 68,90% 24 000 74,77% Finlandia 26 300 106,91% 30 700 108,48% 34 200 106,54% Szwecja 28 400 115,45% 33 100 116,96% 37 400 116,51% Wielka Brytania 26 900 109,35% 27 800 98,23% 32 200 100,31% 15

DOGONIĆ SPOŁECZEŃSTWA BARDZIEJ ROZWINIĘTE Tabela 12. Stosunek do PKB Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii Niemiec UK Francji 2004 2011 2018 2004 2011 2018 2004 2011 2018 EU 83,64% 81,37% 81,10% 83,64% 94,24% 95,96% 91,46% 92,58% 96,26% Belgia 101,49% 97,20% 93,70% 101,49% 112,59% 110,87% 110,98% 110,60% 111,21% Bułgaria 28,62% 36,65% 40,68% 28,62% 42,45% 48,14% 31,30% 41,70% 48,29% Czechy 65,43% 67,39% 73,49% 65,43% 78,06% 86,96% 71,54% 76,68% 87,23% Dania 103,72% 104,04% 102,36% 103,72% 120,50% 121,12% 113,41% 118,37% 121,50% Niemcy 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 115,83% 118,32% 109,35% 113,78% 118,69% Estonia 45,35% 57,45% 65,88% 45,35% 66,55% 77,95% 49,59% 65,37% 78,19% Irlandia 121,93% 105,28% 151,71% 121,93% 121,94% 179,50% 133,33% 119,79% 180,06% Grecja 79,93% 61,18% 55,12% 79,93% 70,86% 65,22% 87,40% 69,61% 65,42% Hiszpania 82,53% 75,16% 74,28% 82,53% 87,05% 87,89% 90,24% 85,51% 88,16% Francja 91,45% 87,89% 84,25% 91,45% 101,80% 99,69% 100,00% 100,00% 100,00% Chorwacja 45,72% 48,76% 51,18% 45,72% 56,47% 60,56% 50,00% 55,48% 60,75% Włochy 92,57% 84,16% 77,43% 92,57% 97,48% 91,61% 101,22% 95,76% 91,90% Cypr 81,41% 77,64% 70,34% 81,41% 89,93% 83,23% 89,02% 88,34% 83,49% Łotwa 38,29% 46,27% 56,96% 38,29% 53,60% 67,39% 41,87% 52,65% 67,60% Litwa 40,89% 53,42% 65,35% 40,89% 61,87% 77,33% 44,72% 60,78% 77,57% Luksemburg 201,49% 215,22% 206,04% 201,49% 249,28% 243,79% 220,33% 244,88% 244,55% Węgry 50,93% 53,42% 56,96% 50,93% 61,87% 67,39% 55,69% 60,78% 67,60% Malta 67,29% 67,08% 79,27% 67,29% 77,70% 93,79% 73,58% 76,33% 94,08% Holandia 112,64% 109,32% 104,72% 112,64% 126,62% 123,91% 123,17% 124,38% 124,30% Austria 106,32% 104,04% 103,15% 106,32% 120,50% 122,05% 116,26% 118,37% 122,43% Polska 42,01% 52,80% 57,48% 42,01% 61,15% 68,01% 45,93% 60,07% 68,22% Portugalia 67,66% 62,73% 61,42% 67,66% 72,66% 72,67% 73,98% 71,38% 72,90% Rumunia 28,25% 41,93% 52,23% 28,25% 48,56% 61,80% 30,89% 47,70% 61,99% Słowenia 71,75% 67,39% 70,87% 71,75% 78,06% 83,85% 78,46% 76,68% 84,11% Słowacja 47,58% 60,56% 62,99% 47,58% 70,14% 74,53% 52,03% 68,90% 74,77% Finlandia 97,77% 95,34% 89,76% 97,77% 110,43% 106,21% 106,91% 108,48% 106,54% Szwecja 105,58% 102,80% 98,16% 105,58% 119,06% 116,15% 115,45% 116,96% 116,51% Wielka Brytania 100,00% 86,34% 84,51% 100,00% 100,00% 100,00% 109,35% 98,23% 100,31% 16

DOGONIĆ SPOŁECZEŃSTWA BARDZIEJ ROZWINIĘTE 2.3. AWANSE OSTATNIEGO ROKU Poprzedni rok, za który dysponujemy już w całości danymi, okazał się rokiem dobrej koniunktury. Wszystkie bez wyjątku kraje zanotowały wzrost gospodarczy i to zwykle większy niż 1 proc. Szczególnym wynikiem pochwalić się może Łotwa, ze wzrostem 8,5 proc. Trzy kraje: Węgry, Estonia i Irlandia odnotowały wzrost o ponad 6 proc. Z tej perspektywy, nasz z pozoru przyzwoity wzrost gospodarczy (4,78 proc.), choć niemały, może budzić lekki niedosyt. Osiem krajów osiągnęło bowiem lepszy wzrost gospodarki niż Polacy. Tabela 12. Rysunek zmiany rok do roku (2017-2018) 2011 2018 Zmiana Zmiana w pp% EU 26 200 30 900 117,94% 17,94% Belgia 31 300 35 700 114,06% 14,06% Bułgaria 11 800 15 500 131,36% 31,36% Czechy 21 700 28 000 129,03% 29,03% Dania 33 500 39 000 116,42% 16,42% Niemcy 32 200 38 100 118,32% 18,32% Estonia 18 500 25 100 135,68% 35,68% Irlandia 33 900 57 800 170,50% 70,50% Grecja 19 700 21 000 106,60% 6,60% Hiszpania 24 200 28 300 116,94% 16,94% Francja 28 300 32 100 113,43% 13,43% Chorwacja 15 700 19 500 124,20% 24,20% Włochy 27 100 29 500 108,86% 8,86% Cypr 25 000 26 800 107,20% 7,20% Łotwa 14 900 21 700 145,64% 45,64% Litwa 17 200 24 900 144,77% 44,77% Luksemburg 69 300 78 500 113,28% 13,28% Węgry 17 200 21 700 126,16% 26,16% Malta 21 600 30 200 139,81% 39,81% Holandia 35 200 39 900 113,35% 13,35% Austria 33 500 39 300 117,31% 17,31% Polska 17 000 21 900 128,82% 28,82% Portugalia 20 200 23 400 115,84% 15,84% Rumunia 13 500 19 900 147,41% 47,41% Słowenia 21 700 27 000 124,42% 24,42% Słowacja 19 500 24 000 123,08% 23,08% Finlandia 30 700 34 200 111,40% 11,40% Szwecja 33 100 37 400 112,99% 12,99% Wielka Brytania 27 800 32 200 115,83% 15,83% 17

DOGONIĆ SPOŁECZEŃSTWA BARDZIEJ ROZWINIĘTE 2.4. SYTUACJA POLSKI W EUROPEJSKIM WYŚCIGU Piętnaście lat to niewielki okres czasu. Dlatego tak gwałtowana poprawa polskiego PKB, w tak krótkim czasie musi budzić podziw. W tym okresie Polska osiągnęła 70 proc. PKB Unii Europejskiej i niewiele mniejszy procent PKB takich krajów jak Wielka Brytania czy Francja. Odczuwalna jest dalej strata do Niemców, choć i w tej materii udało się odrobić ponad 15 proc. Smucić może jedynie fakt, że dystans w pierwszych latach naszego członkostwa skracał się szybciej niż obecnie. Dzieje się tak nie dlatego, że polskie tempo rozwoju spada, ale gospodarki państw Europy Zachodniej również zaliczają systematyczne wzrosty. Tabela 13. PKB Polski w stosunku do największych europejskich gospodarek PKB Polski w stosunku do: 2004 2011 2018 Niemiec 42,01% 52,80% 57,48% Francji 45,93% 60,07% 68,22% Wielkiej Brytanii 42,01% 61,15% 68,01% 18

UNIKNĄĆ KRYZYSU ZADŁUŻENIA 3. UNIKNĄĆ KRYZYSU ZADŁUŻENIA 3.1. DLACZEGO NISKIE ZADŁUŻENIE JEST WAŻNE? Kryzys nadmiernego zadłużenia, który od blisko ponad dekady dotyka kraje Unii Europejskiej, jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń, z którymi musi mierzyć się współczesna Europa. Rosnące zadłużenie sektora publicznego generuje gigantyczne koszty obsługi długu, natomiast wysoki poziom zadłużenia gospodarstw domowych grozi ryzykiem spirali zadłużenia, która w konsekwencji prowadzi do bezrobocia i hamuje rozwój gospodarczy. Wskaźnik mierzący zagrożenie: Uniknąć kryzysu zadłużenia suma zadłużenia sektora publicznego oraz zadłużenia sektora prywatnego (z wyłączeniem zadłużenia instytucji finansowych) pokazana została jako procent PKB w kolejnej tabeli. Najmniej zadłużone kraje: 1. Rumunia - 86,11 proc. 2. Litwa - 95,47 proc. 3. Czechy - 101,94 proc. Najbardziej zadłużone kraje: 1. Irlandia - 308,94 proc. 2. Luksemburg - 339,36 proc. 3. Cypr - 410,83 proc. Wzrost zadłużenia Europejczyków szczególnie widać badając ich prywatne zadłużenie. Nie ma społeczeństwa w krajach UE, które zmniejszyłoby poziom zadłużenia w swoich gospodarstwach domowych. Tempo tego zadłużania było jednak różne w zależności od kraju. Gdy prześledzimy okres ostatnich 15 lat, możemy zauważyć, że prawie wszystkie kraje, z wyjątkiem dwóch, sukcesywnie powiększają swoje zadłużenie jedynie Niemcy oraz Malta zmniejszyły swój poziom zadłużenia. 19

UNIKNĄĆ KRYZYSU ZADŁUŻENIA Tabela 14. Dług prywatny i publiczny 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Belgia 763 673 903 561,8 947 168,3 981 781,4 1 076 909,1 1 137 706,3 1 077 445,9 1 097 601,6 1 180 799,9 1 294 942,8 1 276 437,7 1 292 050,7 Bułgaria 88 697,7 105 117,8 107 659,5 110 536,4 112 604,7 116 233,3 122 317,1 126 118,6 121 052,2 126 531,2 127 004,2 Czechy 3 259 218, 3 705 697 3 908 401 4 170 323 4 363 472 4 674 699 4 859 621 4 904 939 4 967 448 5 030 989 5 145 340 5 501 703, Dania 4 100 497 4 604 314 4 690 835 4 766 772 4 932 367 5 095 649 5 020 541 5 116 442 5 115 718,4 5 181 694,7 5 165 199 5 190 271,4 Niemcy 4 385 949,2 4 478 536 4 566 297,4 4 863 824,5 4 919 242,3 5 032 153,8 5 114 181,9 5 111 015,4 5 177 268,9 5 277 755,1 5 394 941,7 Estonia 20 583,2 23 312,3 22 668,9 21 630,2 21 084,5 22 880,8 23 858,8 25 395,6 25 469,8 26 317,5 27 300 Irlandia 437 715,8 523 531 540 293,5 575 321,9 658 572,8 699 963,3 697 002,8 746 904,5 1 004 751,1 974 753,5 917 963,8 Grecja 475 743,2 538 000,2 577 381,1 619 775,3 625 487,8 558 402,9 559 205,6 553 026,1 538 491,9 535 734,2 528 888 538 404,2 Hiszpania 2 454 049 2 627 512 2 744 996 2 818 352 2 846 739 2 846 625 2 796 42, 2 765 348 2 749 822 2 751 444 2 765 132, 2 781 578, Francja 3 502 904 3 809 540 4 137 276 4 334 178 4 593 404, 4 781 612 4 886 856, 5 081 537 5 240 435, 5 456 232, 5 655 595, Chorwacja 446 672,4 520 766,4 554 114,2 600 793,2 622 252,1 626 963,9 657 380,7 669 800,8 668 068,7 651 643,5 643 256 Włochy 3 371 738,2 3 530 004,6 3 697 163,8 3 829 964 3 916 929,3 4 007 625,4 4 025 176,9 4 073 086,2 4 078 280, 4 114 217,6 4 158 408,9 4 211 623,9 Cypr 55 960,7 62 824,1 67 284,5 71 854,2 76 515,7 79 559,7 80 399 81 068,6 81 888,3 81 968,8 80 722,6 Łotwa 25 007,1 29 866 30 441,3 32 531,8 32 165,4 30 540,4 30 087,3 32 400,8 30 579,3 32 113,6 33 378,8 Litwa 26 181,3 29 842,1 29 975,9 31 035,9 31 849 33 631,5 33 243,9 34 544,5 36 450,4 37 316,2 40 278,9 Luksemburg 120 530,2 121 101,2 128 637,1 122 124,3 130 770,7 143 671,1 156 711,1 178 080,6 189 615,5 194 786,6 187 662,3 Węgry 40 896 125 48 027 187 51 355 307 53 193 656 55 195 167 51 845 425 52 132 164 54 758 120 55 434 965 54 601 917 55 617 191 59 588 911 Malta 12 030,1 13 235,1 14 471,7 15 168,1 15 723,5 15 836,5 16 221,5 16 881,1 17 253,8 18 309, 19 074,4 Holandia 1 677 854 1 846 944 1 889 318 1 940 728 2 009 225 2 078 632 2 149 286 2 249 860 2 259 156 2 275 154 2 258 241 2 275 792 Austria 536 559,7 574 008,8 610 030,5 636 195,9 657 074,1 669 490,8 674 816,7 695 801,6 719 391,8 737 838,4 742 476 Polska 1 170 252 1 460 536 1 598 747 1 775 422 2 005 863, 2 071 903 2 172 137 2 210 462 2 343 669 2 527 188, 2 524 903 2 643 710 Portugalia 444 760,4 479 174,4 504 935,3 535 535,6 555 837,3 566 778,3 564 260,9 555 683,8 554 026,3 556 622,5 560 001,6 559 461,9 Rumunia 292 593,9 410 491,1 483 413,9 551 794 602 933,1 647 746,6 663 339,7 677 057,7 690 525,9 710 618,2 737 686,7 784 233,3 Słowenia 41 890,1 48 347,5 53 584,1 55 650,4 58 894,6 59 916 64 364,9 66 833,9 65 798,4 64 266,4 64 365,1 65 077,8 Słowacja 57 060,2 63 912,3 67 556,1 73 421,9 80 440,1 90 130,2 97 599,6 103 484,3 107 229,6 115 547,1 124 799,6 Finlandia 294 100 320 259 333 968 366 678, 381 685, 404 594, 415 194, 431 562, 453 645, 457 110, 463 753, 467 193, Szwecja 6 837 870 7 695 107 7 996 246 8 025 415, 8 390 067, 8 525 035, 8 907 918, 9 466 172, 9 769 791, 10 123 747, 10 823 841, 11 315 994, Wielka Brytania 3 461 142 3 780 918 3 914 758 4 117 398, 4 263 490, 4 447 871, 4 543 198, 4 666 951, 4 789 679, 5 079 077, 5 302 189, 5 456 409, 20

UNIKNĄĆ KRYZYSU ZADŁUŻENIA 3.2. KRYZYS FINANSÓW PUBLICZNYCH Jedną z przyczyn kryzysu zadłużenia są rosnące wydatki sektora finansów publicznych. Programy socjalne, inwestycje czy też koszty biurokracji sprawiają, że rośnie deficyt budżetowy, a w konsekwencji wzrasta dług publiczny. Zadłużenie sektora publicznego wzrosło z przeciętnego dla Unii Europejskiej poziomu 48 proc. w 2004 r. do poziomu 66,7 proc. w roku 2017. Jak można zaobserwować, poziom długu publicznego wzrósł znacznie po 2010 roku upadek Banku Lehmann Brothers który spowodował światowy kryzys finansowy wpłynął również na sytuację naszych państw. Kraje, które prowadziły najbardziej rozpasaną politykę fiskalną Grecja, Hiszpania, Włochy czy Irlandia zwiększyły swoje zadłużenie do poziomów przewyższających 100 proc. produktu krajowego brutto. Tabela 15. Dług publiczny jako procent PKB GEO/TIME 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 UE 60,9 61,5 60,1 57,5 60,7 73,3 79,0 81,6 84,0 85,8 86,6 84,6 83,4 81,7 80,0 Belgia 96,5 94,7 91,0 87,0 92,5 99,5 99,7 102,6 104,3 105,5 107,5 106,4 106,1 103,4 102,0 Bułgaria 36,0 26,8 21,0 16,3 13,0 13,7 15,3 15,2 16,7 17,1 27,1 26,2 29,6 25,6 22,6 Czechy 28,5 27,9 27,7 27,5 28,3 33,6 37,4 39,8 44,5 44,9 42,2 40,0 36,8 34,7 32,7 Dania 44,2 37,4 31,5 27,3 33,3 40,2 42,6 46,1 44,9 44,0 44,3 39,8 37,2 35,5 34,1 Niemy 64,8 67,0 66,5 63,7 65,2 72,6 81,8 79,4 80,7 78,2 75,3 71,6 68,5 64,5 60,9 Estonia 5,1 4,5 4,4 3,7 4,5 7,0 6,6 6,1 9,7 10,2 10,5 9,9 9,2 9,2 8,4 Irlandia 28,2 26,1 23,6 23,9 42,4 61,5 86,0 110,9 119,9 119,7 104,1 76,8 73,5 68,5 64,8 Grecja 102,9 107,4 103,6 103,1 109,4 126,7 146,2 172,1 159,6 177,4 178,9 175,9 178,5 176,2 181,1 Hiszpania 45,3 42,3 38,9 35,6 39,5 52,8 60,1 69,5 85,7 95,5 100,4 99,3 99,0 98,1 97,1 Francja 65,9 67,4 64,6 64,5 68,8 83,0 85,3 87,8 90,6 93,4 94,9 95,6 98,0 98,4 98,4 Chorwacja 40,3 41,2 38,7 37,3 39,0 48,3 57,3 63,9 69,5 80,4 84,0 83,7 80,5 77,8 74,6 Włochy 100,1 101,9 102,6 99,8 102,4 112,5 115,4 116,5 123,4 129,0 131,8 131,6 131,4 131,4 132,2 Cypr 64,8 63,4 59,3 54,0 45,6 54,3 56,8 66,2 80,1 103,1 108,0 108,0 105,5 95,8 102,5 Łotwa 14,0 11,4 9,6 8,0 18,2 36,3 47,3 43,1 41,6 39,4 40,9 36,8 40,3 40,0 35,9 Litwa 18,7 17,6 17,2 15,9 14,6 28,0 36,2 37,2 39,8 38,8 40,5 42,6 40,0 39,4 34,2 Luksemburg 7,3 7,4 7,8 7,7 14,9 15,7 19,8 18,7 22,0 23,7 22,7 22,2 20,7 23,0 21,4 Węgry 58,7 60,5 64,5 65,5 71,6 77,8 80,2 80,5 78,4 77,2 76,7 76,7 76,0 73,4 70,8 Malta 71,9 70,0 64,5 62,3 62,6 67,6 67,5 70,2 67,7 68,4 63,4 57,9 55,5 50,2 46,0 Holandia 50,3 49,8 45,2 43,0 54,7 56,8 59,3 61,7 66,2 67,7 67,9 64,6 61,9 57,0 52,4 Austria 65,2 68,6 67,3 65,0 68,7 79,9 82,7 82,4 81,9 81,3 84,0 84,7 83,0 78,2 73,8 Polska 45,0 46,4 46,9 44,2 46,3 49,4 53,1 54,1 53,7 55,7 50,4 51,3 54,2 50,6 48,9 Portugalia 62,0 67,4 69,2 68,4 71,7 83,6 96,2 111,4 126,2 129,0 130,6 128,8 129,2 124,8 121,5 Rumunia 18,9 15,9 12,4 12,0 12,4 21,9 29,8 34,2 37,0 37,6 39,2 37,8 37,3 35,2 35,0 Słowenia 26,8 26,3 26,0 22,8 21,8 34,6 38,4 46,6 53,8 70,4 80,4 82,6 78,7 74,1 70,1 Słowacja 40,6 34,1 31,0 30,1 28,5 36,3 41,2 43,7 52,2 54,7 53,5 52,2 51,8 50,9 48,9 Finlandia 42,7 40,0 38,2 34,0 32,7 41,7 47,1 48,5 53,9 56,5 60,2 63,4 63,0 61,3 58,9 Szwecja 48,9 49,1 43,9 39,2 37,7 41,3 38,6 37,8 38,1 40,7 45,5 44,2 42,4 40,8 38,8 Wielka Brytania 38,6 39,8 40,7 41,7 49,7 63,7 75,2 80,8 84,1 85,2 87,0 87,9 87,9 87,1 86,8 21

UNIKNĄĆ KRYZYSU ZADŁUŻENIA 3.3. SYTUACJA POLSKI Sytuacja polskich finansów publicznych wygląda dobrze. Poziom długu publicznego jest o kilkadziesiąt punktów procentowych niższy niż przeciętne zadłużenie kraju członkowskiego Unii Europejskiej. Tabela ukazuje skokowe obniżenie poziomu długu spowodowane umorzeniem części obligacji Skarbu Państwa, będących w posiadaniu otwartych funduszy emerytalnych. Jednakże, pomimo że Polskę można uznać za prymusa na skalę europejską, nie można zapominać, że w latach 2014-2019 znacznie zostały zwiększone programy socjalne, co może doprowadzić do zwiększenia deficytu w kolejnych latach. O ile budżet bez deficytu zaplanowany na rok 2020 jest czymś przełomowym, to należy pamiętać że to jest ostatni rok, w którym Polska korzysta z jednorazowych źródeł dochodów budżetowych np. pieniędzy pochodzących z likwidacji OFE czy też tych wynikających z aukcji pasm częstotliwości LTE. Rysunek 16. Dług publiczny w stosunku do PKB 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 EU 60,9 61,5 60,1 57,5 60,7 73,3 79,0 81,6 84,0 85,8 86,6 84,6 83,4 81,7 80,0 Polska 45,0 46,4 46,9 44,2 46,3 49,4 53,1 54,1 53,7 55,7 50,4 51,3 54,2 50,6 48,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Eurostat Również całościowa analiza sytuacji Polski na tle innych krajów prowadzi do wniosku, że Polacy nie zadłużają się w sposób zatrważający. Wskaźnik uniknąć kryzysu zadłużenia dla Polski w roku 2017 wynosił 126,92 proc. Dla porównania kraje starej Unii o gospodarce wielkości podobnej do Polski (np. Hiszpania) są zadłużone prawie dwukrotnie więcej - 237,08 proc. 22

MIGRACJE POLAKÓW 4. MIGRACJE POLAKÓW 4.1. POLACY W DALSZYM CIĄGU EMIGRUJĄ Od kiedy kraje wysokorozwinięte, takie jak Wielka Brytania, Irlandia czy Niemcy otworzyły swój rynek pracy dla obywateli nowych państw członkowskich, Polacy masowo wyjeżdżają do tych krajów. Liczba osób na stałe mieszkających w Wielkiej Brytanii i posiadających polskie obywatelstwo wzrosła od 2004 roku ponad trzynastokrotnie z poziomu 76 748 w 2004 r. do ponad 1 033 888. Polska diaspora szczególnie powiększyła się w Norwegii w 2004 roku mieszkało tam zaledwie 2 741 Polaków, natomiast w 2018 r. było tam już ponad 103 800 osób z polskim obywatelstwem. Oznacza to ponad 37-krotny wzrost w okresie 14 lat! Tabela 17. Liczba mieszkańców z obywatelstwem polskim w danych krajach 2004 2012 2018 Niemcy 326 882 440 210 758 380 UK 76 748 709 440 1 033 888 Norwegia 2 741 66 525 103 800 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat Liczba osób posiadających wyłącznie polskie obywatelstwo w Europie, mieszkających poza Polską, wzrosła z ok. 500-600 tys. (brak jest dokładnych danych jednolitych dla całej Unii Europejskiej) do prawie 3 mln. Tabela 18. Liczba osób z polskim obywatelstwem w Europie 2004 2018 Belgia b.d. 71 178 Bułgaria b.d. 1 009 Czechy 16 056 20 669 Dania 5 854 39 307 Niemcy 326 882 758 380 Estonia b.d. 492 Irlandia b.d. 129 117 Grecja b.d. 14 982 Hiszpania 30 370 64 642 Francja b.d. 54 224 23

MIGRACJE POLAKÓW cd. 2004 2018 Chorwacja b.d. 513 Włochy 40 314 95 727 Cypr b.d. b.d. Łotwa 222 280 Litwa b.d. 1 417 Luksemburg b.d. 4 489 Węgry 2 196 1 928 Malta b.d. b.d. Holandia 7 431 132 378 Austria 22 249 62 190 Portugalia b.d. 1 898 Rumunia b.d. 2 599 Słowenia 57 256 Słowacja 2 373 5 758 Finlandia 802 4 284 Szwecja 13 412 53 991 UK 76 748 1 033 888 Islandia 1 856 16 987 Norwegia 2 741 103 800 Szwajcaria 4 884 29 304 Suma 554 447 2 705 687 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat Dane te na pierwszy rzut oka wydają się katastrofalne od 2004 r. wyjechało z Polski ponad 2 mln osób w wieku produkcyjnym. Często wyjeżdżali ludzie młodzi, pracujący w zawodach kluczowych dla rozwoju społeczeństwa. Z Polski od 2009 r. wyjeżdża przeciętnie 249 707 osób. Na szczęście trend ten osłabł i po kulminacji przypadającej na 2012 rok - gdy wyjechały 275 603 osoby (moment ten przypada na otwarcie na Polaków niemieckiego rynku - systematycznie spada. Najmniejsza liczba osób wyjechała z Polski w 2017 r. i wynosiła nieco ponad 218 tys. Poprawia się także polskie saldo migracji, głównie za sprawą przybywających do pracy obywateli Ukrainy, lecz pozostaje ono wciąż na ujemnym poziomie. 24

MIGRACJE POLAKÓW Tabela 19. Emigracja w krajach UE 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Belgia 83 895 86 899 88 163 91 052 : : 66 013 84 148 93 600 102 657 94 573 89 794 92 471 89 690 Bułgaria : : : 2 958 : : : : 16 615 19 678 28 727 29 470 30 570 31 586 Czechy 34 818 24 065 33 463 20 500 51 478 61 782 61 069 55 910 46 106 25 894 28 468 25 684 38 864 27 316 Dania 45 017 45 869 46 786 41 566 38 356 39 899 41 456 41 593 43 663 43 310 44 426 44 625 52 654 56 403 Niemcy 697 632 628 399 639 064 636 854 737 889 286 582 252 456 249 045 240 001 259 328 324 221 347 162 533 762 560 700 Estonia 2 927 4 610 5 527 4 384 4 406 4 658 5 294 6 214 6 321 6 740 4 637 13 003 13 792 12 358 Irlandia 28 675 34 350 44 409 48 040 65 934 69 672 78 099 83 049 81 797 76 560 71 107 67 160 62 056 64 068 Grecja 38 041 38 583 38 368 40 400 43 044 43 686 62 041 92 404 124 694 117 094 106 804 109 351 106 535 103 327 Hiszpania 55 092 68 011 142 296 227 065 288 432 380 121 403 377 409 034 446 606 532 303 400 430 343 875 327 325 368 860 Francja : : 189 403 220 354 239 796 264 631 269 531 291 594 255 922 239 813 308 103 323 847 320 705 312 554 Chorwacja 6 812 : 7 692 9 002 10 638 12 355 13 017 12 699 12 877 15 262 20 858 29 651 36 436 47 352 Włochy 49 910 53 931 58 407 51 113 80 947 80 597 78 771 82 461 106 216 125 735 136 328 146 955 157 065 155 110 Cypr 1 913 2 192 2 778 4 106 4 474 4 797 4 293 4 895 18 105 25 227 24 038 17 183 14 892 15 105 Łotwa 20 167 17 643 17 019 15 463 27 045 38 208 39 651 30 311 25 163 22 561 19 017 20 119 20 574 17 724 Litwa 37 691 57 885 32 390 30 383 25 750 38 500 83 157 53 863 41 100 38 818 36 621 44 533 50 333 47 925 Luksemburg 8 480 8 287 9 001 10 674 10 058 9 168 9 302 9 264 10 442 10 750 11 283 12 644 13 442 13 831 Węgry 3 820 3 658 4 314 4 500 9 591 10 483 13 365 15 100 22 880 34 691 42 213 43 225 39 889 39 829 Malta : : 3 835 3 730 3 719 3 868 4 201 3 806 4 005 4 778 5 108 7 095 8 303 7 020 Holandia 75 049 83 399 91 028 91 287 90 067 92 825 95 970 104 201 110 431 112 625 112 900 112 330 111 477 108 231 Austria 71 721 70 133 74 432 49 898 51 563 53 244 51 651 51 197 51 812 54 071 53 491 56 689 64 428 66 144 Polska 18 877 22 242 46 936 35 480 30 140 229 320 218 126 265 798 275 603 276 446 268 299 258 837 236 441 218 492 Portugalia 6 757 6 360 5 600 7 890 20 357 16 899 23 760 43 998 51 958 53 786 49 572 40 377 38 273 31 753 Rumunia : : : : 302 796 246 626 197 985 195 551 170 186 161 755 172 871 194 718 207 578 242 193 Słowenia 8 269 8 605 13 749 14 943 12 109 18 788 15 937 12 024 14 378 13 384 14 336 14 913 15 572 17 555 Słowacja 1 586 1 873 1 735 1 831 1 705 1 979 1 889 1 863 2 003 2 770 3 644 3 870 3 801 3 466 Finlandia 13 656 12 369 12 107 12 443 13 657 12 151 11 905 12 660 13 845 13 893 15 486 16 305 18 082 16 973 Szwecja 36 586 38 118 44 908 45 418 45 294 39 240 48 853 51 179 51 747 50 715 51 237 55 830 45 878 45 620 Wielka Brytania 310 389 328 408 369 470 317 587 427 207 368 177 339 306 350 703 321 217 316 934 319 086 299 183 340 440 359 665 25

MIGRACJE POLAKÓW 4.2. MIGRACJE W EUROPIE Należy jednak zauważyć, że duża liczba migrantów wyjeżdża z prawie każdego dużego państwa należącego do byłego bloku wschodniego. W najszybszym tempie depopuluje się Rumunia od 2009 r. z Rumunii wyjechało 2 092 259 osób, pomimo że kraj ten (podobnie jak Polska) rozwija się w wyjątkowo szybkim tempie, osiągając dwucyfrowe wskaźniki wzrostu PKB. Czynnikiem, który niewątpliwie najmocniej wpłynął na wzrost migracji wśród nowych (przyjętych w XXI wieku) członków Unii Europejskiej, było otwarcie zagranicznych rynków pracy niemieckiego, brytyjskiego i irlandzkiego. Potwierdzają to wskaźniki imigracyjne liczba osób, które do danego kraju przyjechały. Do najczęściej wybieranych kierunków przez obywateli UE należą Niemcy w latach 2004 2017 przeciętnie przyjeżdżało do nich 743 756 osób, Wielka Brytania w latach 2004-2017 przybywały tam 574 184 osoby, Francja w 2006-2017 przyjeżdżało średnio 327 908 obcokrajowców, do Hiszpanii natomiast w latach 2004-2017 przeciętnie przyjechało 507 593 osób. Kierunki te są popularne ze względu na wysokochłonny rynek pracy, który potrzebuje zarówno wykwalifikowanych pracowników, jak i tych wykonujących najprostsze prace. Niektóre kierunki, takie jak Hiszpania bądź Portugalia, kuszą pracowników wysokim standardem życia. Krajem, który ze względu na liczną emigrację ze wschodu plasuje się w europejskiej czołówce jest Polska. W latach 2009-2019 przyjeżdżało do nas średnio 199 699 osób, co kompensuje nasze saldo migracji. Polskie saldo migracji (imigracja/imigracja) znacznie spadło w roku 2017 i wyniosło tylko -9139 osób. Oznacza to, że nie depopulujemy się już w przerażającym tempie w roku 2011 saldo Polski wynosiło ponad -100 000 osób. Nasz kraj nadal jest atrakcyjnym rynkiem pracy dla imigrantów ze wschodu, których przyjeżdża rokrocznie coraz więcej. Daleko nam oczywiście to takich potęg jak Niemcy (saldo migracji w 2017 r. wyniosło 356 409) lub Wielka Brytania (284 544), jednakże daje nam nadzieję na utrzymanie wysokiego wzrostu gospodarczego i obniżenie bezrobocia. 26

MIGRACJE POLAKÓW Tabela 20. Saldo migracji Saldo migracji 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Belgia 33 341 45 911 49 536 55 357 b.d. b.d. 69 268 63 229 35 877 17 421 28 585 56 832 31 231 37 013 Bułgaria b.d. b.d. b.d. -1 397 B.d. b.d. b.d. b.d. -2 512-1 108-2 112-4 247-9 329-5 989 Czechy 18 635 36 229 34 720 83 945 56 789 13 838-12 752-28 796-11 769 4 230 1 429 3 918 25 219 24 531 Dania 4 843 6 589 9 964 23 090 19 001 11 901 10 780 11 240 10 746 17 002 23 962 33 867 21 729 12 176 Niemcy 82 543 78 953 22 791 43 912-55 743 59 634 151 599 240 377 352 174 433 385 560 672 1 196 686 496 090 356 409 Estonia -1 830-3 174-3 293-643 -735-774 -2 484-2 505-3 682-2 631-733 2 410 1 030 5 258 Irlandia 49 400 67 650 95 025 74 375 16 658-19 068-25 760-25 757-20 473-11 021 2 412 13 632 23 129 14 431 Grecja 28 830 32 350 24 726 22 898 23 485 14 927-1 579-32 315-66 494-59 148-47 791-44 905 10 332 8 920 Hiszpania 629 469 651 273 698 548 731 201 310 643 12 841-42 672-37 703-142 553-251 531-94 976-1 761 87 421 163 272 Francja b.d. b.d. 112 141 73 626 56 812 32 339 37 580 28 222 71 509 98 939 32 280 40 374 57 410 57 410 Chorwacja 11 571 b.d. 7 286 5 620 6 245 858-4 171-4 165-3 918-4 884-10 220-17 945-22 451-31 799 Włochy 364 970 251 029 221 307 476 010 453 765 362 343 380 085 303 332 244 556 181 719 141 303 133 123 143 758 188 330 Cypr 7 090 8 128 10 299 15 222 16 586 17 784 15 913 18 142-629 -12 078-14 826-2 000 2 499 6 201 Łotwa -15 323-10 952-8 807-7 946-22 367-34 477-35 640-20 077-11 860-14 262-8 652-10 640-12 229-7 808 Litwa -32 138-51 096-24 645-21 774-16 453-32 013-77 944-38 178-21 257-16 807-12 327-22 403-30 171-27 557 Luksemburg 4 392 6 110 5 351 6 001 7 700 6 583 7 660 11 004 10 036 10 348 11 049 11 159 9 446 10 548 Węgry 20 478 24 162 21 418 19 861 28 061 17 411 12 154 12 918 10 822 4 277 12 368 15 119 13 729 28 241 Malta B.d. B.d. 54 1 562 2 324 2 293 74 1 659 4 251 6 119 9 346 9 841 8 748 14 656 Holandia 18 970 8 898 10 122 25 532 53 449 30 092 30 806 25 917 14 135 16 803 32 423 54 542 77 755 81 415 Austria 50 826 44 332 24 103 22 964 22 209 16 051 19 327 31 033 39 745 47 795 62 771 109 634 65 081 45 657 Polska -9 382-12 878-36 134-20 485-14 865-40 154-62 995-108 739-58 057-56 135-46 024-40 690-28 139-9 139 Portugalia 14 336 15 381 17 141 21 771 9 361 15 408 3 815-24 331-37 352-36 232-30 056-10 481-8 348 4 886 Rumunia b.d. b.d. b.d. b.d. -163 867-110 782-48 100-47 866-2 920-8 109-36 836-61 923-70 123-64 758 Słowenia 1 902 6 436 6 267 14 250 18 584 11 508-521 2 059 644 487-490 507 1 051 1 253 Słowacja 2 874 3 403 3 854 6 793 7 060 4 367 3 383 2 966 3 416 2 379 1 713 3 127 3 885 3 722 Finlandia 6 677 8 986 10 344 13 586 15 457 14 548 13 731 16 821 17 433 18 048 16 021 12 441 16 823 14 824 Szwecja 25 442 27 111 50 842 54 067 55 877 63 040 49 948 45 288 51 312 65 130 75 729 78 410 117 127 98 869 Wielka Brytania 207 708 B.d. 159 538 209 127 163 035 198 337 251 644 215 341 176 823 209 112 312 905 332 269 248 553 284 544 27

MIGRACJE POLAKÓW FUNDACJA WARSAW ENTERPRISE INSTITUTE office@wei.org.pl www.wei.org.pl