Profilaktyka wad postawy i otyłości u dzieci klas IV szkół podstawowych

Raport z realizacji programu Profilaktyka wad postawy i otyłości u dzieci klas IV szkół podstawowych Realizator programu: Mgr Teresa Mikołajczyk - Machowiak Leszno 2011

SPIS TREŚCI Spis treści... 2 Materiał badawczy... 3 Program badań... 3 Wyniki badań... 3 Wnioski... 18 Badania ankietowe... 19 Wnioski... 28 Zalecenia dla szkół biorących udział w projekcie... 29 Wnioski na przyszłość dotyczące potrzeb realizacji tego typu badań... 29 Załącznik wyniki badań w poszczególnych szkołach... 30 2

MATERAIAŁ BADAWCZY W ramach projektu Profilaktyka wad postawy i otyłości u dzieci klas IV szkół podstawowych Gabinet Rehabilitacji i Fizykoterapii mgr Teresy Mikołajczyk-Machowiak w dniach 3.10.2011 16.11.2011 przeprowadził na zlecenie Starostwa Powiatowego w Lesznie kompleksowe badania postawy ciała i otyłości dzieci klas IV Szkół Podstawowych w Pawłowicach, Długich Starych, Lasocicach, Drobninie, Święciechowie, Kaczkowie, Garzynie, Jezierzycach Kościelnych, Wilkowicach, Osiecznej, Kąkolewie, Goniembicach, Górce Duchownej, Lipnie, Nowym Belęcinie, Bukówcu Górnym, Świerczynie, Dąbczu, Wijewie, Rydzynie, a także w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Rydzynie oraz Sanatorium MSWiA w Górznie. Przebadano łącznie 471 dzieci ze szkół podstawowych powiatu leszczyńskiego oraz 28 wychowanków Specjalnego Ośrodka w Rydzynie oraz 14 pensjonariuszy sanatorium w Górznie. Badaniem objęte były dzieci w wieku 10 lat. PROGRAM BADAŃ Program badań obejmował: Fotogrametryczną ocenę postaw ciała w płaszczyźnie strzałkowej; Badanie podoskopowe stóp wraz z oceną kąta koślawości szpotawości pięt; Wybrane testy funkcjonalne np.: Forward Bending Test Adamsa, ocena statyki miednicy; Badanie wagi ciała oraz poziomu tkanki tłuszczowej. WYNIKI BADAŃ Ocena postawy w płaszczyźnie strzałkowej Ocena postawy w płaszczyźnie strzałkowej jest oceną trudną. W polskiej literaturze fachowej wykorzystuje się wiele typologii i schematów opisu postawy. W niniejszym opracowaniu posłużono się tradycyjną typologią Wolańskiego w modyfikacji Zeyland-Malawki. Zakłada ona podział typów postawy w zależności od wielkości i umiejscowienia przednio-tylno krzywizn kręgosłupa. Wyodrębnia ona 9 typów postawy: trzy typy kifotyczne (postawa o przewadze krzywizny piersiowej nad lędźwiową), trzy typy lordotyczne (postawa o przewadze krzywizny lędźwiowej nad piersiową) i trzy typy równoważne (postawa o niemal jednakowo zaznaczonych krzywiznach piersiowej i lędźwiowej). Oznacza się je odpowiednio literami K, L, R. Każdy z trzech typów postawy posiada trzy stopnie nasilenia wad. Przyjmuje się, że postawy prawidłowe to: - postawa bardzo dobra R-I - postawa dobra K-I, R-II, L-I Natomiast postawy nieprawidłowe to: 3

- postawy wadliwe- K-II, L-II - postawy złe K-III (plecy okrągłe), L-III (plecy wklęsłe), R-III (plecy okrągło-wklęsłe). W badanej populacji tylko u 3% dzieci stwierdzono złe postawy, wymagające pilnego postępowania korekcyjnego. U 15% przebadanych dzieci stwierdzono postawę wadliwą. Częstotliwość występowania poszczególnych typów była podobna u obu płci. W sumie nieprawidłową postawę (złą oraz wadliwą) stwierdzono u 17,5% dziewcząt i 18,9% chłopców. Warto zauważyć ponad pięcioprocentową przewagę postawy bardzo dobrej u dziewcząt. Tabela 1. Występowanie poszczególnych typów postawy w badanej populacji dzieci. Typ dziewczynki chłopcy razem K - I 35 68 103 K - II 13 24 37 K - III 2 2 4 R - I 80 68 148 R - II 8 6 14 R - III 2 3 5 L - I 66 47 113 L - II 20 12 32 L - III 3 3 6 płaskie 3 6 9 Wykres 1. Rozkład procentowy poszczególnych typów postawy w badanej populacji dzieci. Typologia Wolańskiego 3% 15% 32% 50% bardzo dobra dobra wadliwa zła 4

Wykres 2. Rozkład procentowy poszczególnych typów postawy w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Typologia Wolańskiego wg płci 100% 3,1% 3,4% 14,4% 15,5% 80% 60% 47,6% 51,9% zła wadliwa 40% dobra bardzo dobra 20% 34,9% 29,2% 0% dziewczynki chłopcy Ocena postawy w płaszczyźnie czołowej. Ocena postawy w płaszczyźnie czołowej jest w zasadzie oceną asymetrii postawy. Zagrożenie występowaniem bocznych skrzywień kręgosłupa skolioz (b.s.k) wymusza badanie pozwalające na jak najwcześniejszą ich diagnostykę i wczesne rozpoczęcie działań zapobiegawczych i terapeutycznych. Występujące asymetrie traktowane są często jako wczesne kliniczne objawy skoliozy. Ocena asymetrii postawy w połączeniu z oceną statyki miednicy i innymi testami funkcjonalnymi takimi jak test Adams a (forward bending test FBT) czy ocena ograniczenia przywodzenia kończyn dolnych wg Karskiego, pozwala na wczesną interwencję, rozpoczęcie postępowania korekcyjnego, zapobiegając poważniejszym problemom zdrowotnym w przyszłości zmniejszając koszty ewentualnego leczenia. Ocena asymetrii łopatek Przedmiotem badań była ocena asymetrii łopatek wśród badanej grupy uczniów. Poniższa tabela obrazuje asymetrię łopatek w badanej grupie dzieci. Tabela 2. Występowanie asymetrii łopatek w badanej grupie dzieci. Typ dziewczynki chłopcy razem prawa wyżej 125 121 246 lewa wyżej 60 66 126 równe 47 52 99 5

Wykres 3. Rozkład procentowy asymetrii łopatek w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Asymetria łopatek 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 20,26% 21,76% 21,02% 25,86% 27,62% 26,75% 53,88% 50,63% 52,23% dziewczynki chłopcy razem równe lewa wyżej prawa wyżej Ogólnie stwierdzono brak asymetrii łopatek wśród badanej populacji u 47 dziewcząt i 52 chłopców, co stanowi 21% badanej grupy. Ponadto zaobserwowano ponad dwukrotnie większą przewagę asymetrii prawostronnych od lewostronnych. Ocena statyki miednicy i kształtu kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej. Przedmiotem badań była również ocena statyki miednicy i kształtu kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej. Położenie miednicy ma zasadnicze znaczenie dla kształtu kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej. Każda zmiana położenia miednicy ma bezpośrednio wpływ na kształt kręgosłupa. W przeprowadzonych badaniach oceniono występowanie skrętu miednicy oraz przodopochylenia miednicy. Tabela 3. Występowanie skrętu i przodopochylenia miednicy w badanej grupie dzieci. Typ dziewczynki chłopcy razem w prawo 43 38 81 w lewo 92 111 203 bez skrętu 89 79 168 przodopochylenie 20 5 25 6

Wykres 4. Rozkład procentowy skrętu miednicy w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Występowanie miednicy skośnej 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 39,73% 34,65% 37,17% 41,07% 48,68% 44,91% 19,20% 16,67% 17,92% dziewczynki chłopcy Razem bez skrętu w lewo w prawo Ogólnie stwierdzono brak skrętu miednicy wśród badanej populacji u 89 dziewcząt i 79 chłopców, co stanowi 37,17% ogółu badanej grupy. Występowanie skrętu miednicy jest częściej spotykane wśród chłopców, aniżeli dziewcząt. U obu płci natomiast zaobserwowano ponad dwukrotnie częściej występujący lewostronny skręt miednicy. Przodopochylenie miednicy występuje u 3,5% dzieci, w tym cztery razy częściej u dziewczynek niż u chłopców. Skręt miednicy może świadczyć o zaburzeniu równowagi mięśniowej w okolicy lędźwiowomiedniczej i może być ona przyczyną zmian postawy w płaszczyźnie czołowej. Skręt miednicy może być spowodowany częstym wykonywaniem ruchu jednostronnego, np. sportu ( piłka nożna - zaangażowanie tylko jednej strony ciała do gry, tenis stołowy- gra tylko prawą ręką), nieprawidłowe ustawienie komputera ( monitor ustawiony po jednej stronie zamiast po środku), nieprawidłowa postawa podczas odrabiania lekcji i czytania książek. Ocena rotacji kręgosłupa test Adams a. Istotnym elementem wczesnego wykrywania bocznego skrzywienia kręgosłupa jest test Adams a. Odzwierciedla on zmiany rotacyjne kręgosłupa występujące podczas jego bocznego skrzywienia. Specyficzna budowa kręgosłupa, a zwłaszcza mimoosiowe połączenie kręgów kręgosłupa powoduje, że przy bocznym wygięciu kręgosłupa dochodzi do rotacji poszczególnych kręgów. W takiej sytuacji podczas testu zgięcia tułowia do przodu (FBT Adams a) uwidacznia się asymetria tułowia. W zależności od miejsca bocznego wygięcia pojawia się wał mięśniowy. Pozytywny test Adams a (występowanie asymetrii) jest często związane z zaburzeniami przestrzennego usytuowania miednicy jak i występowania asymetrii w obrębie barków. W badanej grupie dzieci przeprowadzono ocenę rotacji kręgosłupa w obie strony. Za dysfunkcję uznano rotację kręgosłupa w poszczególnych jego odcinkach większą niż 3⁰. 7

Stwierdzono następujący rozkład nadmiernej rotacji kręgosłupa u badanej populacji w poszczególnych odcinkach: Tabela 4. Występowanie rotacji poszczególnych odcinkach kręgosłupa w badanej grupie dzieci. Typ dziewczynki chłopcy razem w prawo w lewo w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny 8 4 4 4 12 8 Th środkowy 16 48 15 41 31 89 Th dolny 9 17 5 15 14 32 L 13 11 6 9 19 20 L/S 0 2 3 5 3 7 bez rotacji 141 158 299 Wykres 5. Występowanie rotacji kręgosłupa w badanej populacji dzieci. Występowanie rotacji kręgosłupa 63,48% 36,52% rotacja brak rotacji Wykres 6. Występowanie rotacji kręgosłupa wśród dziewcząt w badanej populacji dzieci. Występowanie rotacji kręgosłupa u dziewcząt 60,78% 39,22% rotacja brak rotacji 8

Wykres 7. Występowanie rotacji kręgosłupa wśród chłopców w badanej populacji dzieci. Występowanie rotacji kręgosłupa u chłopców 33,89% 66,11% rotacja brak rotacji Wykres 8. Częstotliwość występowania poszczególnych typów rotacji kręgosłupa z uwzględnieniem kierunku w badanej populacji dzieci. Częstotliwość poszczególnych typów rotacji 160 140 120 100 80 60 40 20 0 7 20 32 3 19 14 89 31 12 8 w prawo w lewo L/S L Th dolny Th środkowy Th górny Pozytywny test Adams a stwierdzono u 36,52% badanych dzieci. Częściej obserwowano go wśród dziewcząt (39,22%) niż u chłopców (33,89%). 9

Zaobserwowano też różnicę w częstotliwości występowania rotacji ze względu na jej kierunek. Rotację lewostronną zaobserwowano w 156 przypadkach, natomiast prawostronną tylko w 79 (niemal o połowę rzadziej). Zarówno w przypadku rotacji lewostronnej jak i prawostronnej najczęściej występującą była rotacja w środkowym odcinku kręgosłupa Th. Ocena kończyn dolnych. W ocenie kończyn dolnych koncentrowano się na zmianach związanych z koślawym i szpotawym ustawieniem pięt oraz obniżeniem lub wydrążeniem łuków podłużnych lub poprzecznych stóp zwanych płaskostopiem i stopą wydrążoną. Tabela 5. Występowanie dysfunkcji kończyn dolnych w badanej grupie dzieci. Typ Stopa prawa Stopa lewa dziewczynki chłopcy razem dziewczynki chłopcy razem wydrążona 29 24 53 27 20 47 płaska 54 70 124 58 81 139 spłaszczona 56 47 103 57 43 100 prawidłowa 66 63 129 66 63 129 koślawa 113 111 224 116 116 232 szpotawa 0 0 0 1 1 2 Wykres 9. Częstotliwość występowania dysfunkcji kończyn dolnych w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Dysfunkcja kończyn dolnych 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 28,45% 26,36% 27,39% 71,55% 73,64% 72,61% dziewczynki chłopcy razem Występowanie dysfunkcji Kończyna prawidłowa 10

Wykres 10. Częstotliwość występowania poszczególnych dysfunkcji lewej kończyny dolnej w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Dysfunkcje kończyn dolnych (stopa lewa) 120 100 113 111 80 60 70 54 56 47 66 63 40 20 0 29 24 0 0 wydrążona płaska spłaszczona prawidłowa koślawa szpotawa dziewczynki chłopcy Wykres 11. Częstotliwość występowania poszczególnych dysfunkcji prawej kończyny dolnej w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Dysfunkcje kończyn dolnych (stopa prawa) 120 116 116 100 80 60 40 20 0 81 58 66 57 63 43 27 20 1 1 wydrążona płaska spłaszczona prawidłowa koślawa szpotawa dziewczynki chłopcy Na podstawie wykonanych badań można stwierdzić, że częstotliwość występowania dysfunkcji kończyn dolnych występujących zarówno u dziewcząt jak i chłopców jest podobna niewiele ponad ¼ dzieci ma stopy prawidłowe. W badanej populacji dzieci najczęściej stwierdzano pięty koślawe, a następnie płaskostopie. Praktycznie niewystępującą wadą okazały się pięty szpotawe dysfunkcja ta dotyczyła tylko jednej dziewczynki i jednego badanego chłopca. 11

Należy zaznaczyć, że wszystkie dysfunkcje mogą występować równocześnie (np. stopa może być płaska i koślawa. Ocena odchylenia od pionu i dysfunkcji kolan Częstotliwość odchylenia od pionu pokazuje poniższy wykres. Wykres 12. Częstotliwość występowania odchylenia od pionu w badanej populacji dzieci. Odchylenie od pionu 100% 19,40% 23,85% 21,66% 80% 60% 40% 80,60% 76,15% 78,34% 20% 0% dziewczynki chłopcy razem Postawa prawidłowa Odchylenie od pionu Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że częstotliwość występowania odchylenia od pionu zarówno u dziewcząt jak i u chłopców jest podobna i oscyluje w okolicy 20% badanej populacji. Może to świadczyć o występowaniu skrzywień kręgosłupa lub o przesunięciu miednicy względem tułowia. Rozkład dysfunkcji kolan zaprezentowano w poniższej tabeli oraz na wykresie. Tabela 6. Występowanie dysfunkcji kolan w badanej grupie dzieci. Typ dziewczynki chłopcy razem koślawe 59 51 110 szpotawe 7 15 22 w normie 166 173 339 12

Wykres 13. Częstotliwość występowania dysfunkcji kolan w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Dysfunkcje kolan 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 71,55% 72,38% 71,97% 3,02% 6,28% 4,67% 25,43% 21,34% 23,35% dziewczynki chłopcy razem koślawe szpotawe w normie Także występowanie dysfunkcji kolan jest zbliżone w przypadku obu płci, nie przekraczając 30%. Warto zauważyć, że znacznie częstszą przyczyną dysfunkcji kolan są kolana koślawe występujące u 25,43% dziewcząt i 21,34% chłopców. Kolana szpotawe dotyczą odpowiednio 3,02% dziewcząt i 6,28% chłopców. Badanie okolicy lędźwiowo-miedniczno-biodrowej Celem tego badania było zdiagnozowanie wysokości kolców biodrowych przednich i tylnych. W teście tym sprawdzana była prawidłowość ustawienia kości biodrowej prawej względem kości biodrowej lewej. Asymetria ustawienia kolców biodrowych przednich górnych (KBPG) oraz kolców biodrowych tylnych górnych (KBTG) świadczy o występowaniu tzw. miednicy skośnej i rotacji miednicy. Wyniki obu testów prezentuje poniższa tabela. Tabela 7. Występowanie nierówności kolców biodrowych w badanej grupie dzieci. Diagnoza KBTG KBPG dziewczynki chłopcy razem dziewczynki chłopcy razem prawy wyżej 13 16 29 43 56 99 lewy wyżej 13 9 22 31 21 52 równe 206 214 420 158 162 320 13

Wykres 14. Częstotliwość występowania nierówności kolców biodrowych w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Badanie KBTG i KBPG 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 68,1% 67,8% 67,9% 88,8% 89,5% 89,2% 13,4% 8,8% 11,0% 5,6% 3,8% 4,7% 18,5% 23,4% 5,6% 6,7% 6,2% 21,0% dziewczynki chłopcy razem dziewczynki chłopcy razem KBTG KBPG prawy wyżej lewy wyżej równe W ocenie okolicy lędźwiowo-miedniczno-biodrowej zaobserwowano u obu płci częstsze występowanie nierówności kolców biodrowych przednich górnych (32%) aniżeli nierównych kolców biodrowych tylnych górnych (niewiele ponad 10%). W przypadku KBTG uniesienie kolca biodrowego prawego i lewego występuje niemal tak samo często. W przypadku KBPG zdecydowanie częściej mamy do czynienia z uniesieniem kolca biodrowego prawego. Skolioza W badanej grupie dzieci Skoliozę stwierdzono u 61 dziewczynek i 46 chłopców. Wykres 15. Występowanie skoliozy w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Występowanie skoliozy 30,00% 25,00% 26,29% 19,25% 22,72% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% dziewczynki chłopcy razem 14

Jak widać problem skoliozy dotyczy w większej mierze dziewcząt - 26,29%, aniżeli chłopców (19,25%). Badanie wskaźnika BMI i tkanki tłuszczowej. Wskaźnik BMI Wskaźnik BMI został obliczony na podstawie wzoru BMI = waga[kg]/wzrost[cm 2 ]. Uzyskany wynik został odczytany w tabelach centylowych dzieci w wieku lat 10. Interpretacja wyniku została oparta o poniższą tabelę. Tabela 8. Kryteria oceny wskaźnika BMI. Tabela 9. Wyniki badania wskaźnika BMI w badanej grupie dzieci. Wynik dziewczynki chłopcy razem znaczny niedobór m.c. 6 10 16 niedobór m.c. 10 6 16 szczupłość 29 21 50 norma 90 94 184 tendencja do nadwagi 35 41 76 nadwaga 37 24 61 otyłość 25 43 68 15

Tabela 10. Procentowe wyniki badania wskaźnika BMI w badanej grupie dzieci. Wynik dziewczynki chłopcy razem znaczny niedobór m.c. 2,59% 4,18% 3,40% niedobór m.c. 4,31% 2,51% 3,40% szczupłość 12,50% 8,79% 10,62% norma 38,79% 39,33% 39,07% tendencja do nadwagi 15,09% 17,15% 16,14% nadwaga 15,95% 10,04% 12,95% otyłość 10,78% 17,99% 14,44% Wykres 16. Analiza badania wskaźnika BMI w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Wskaźnik BMI 100% 80% 60% 40% 20% 0% 19,4% 15,5% 17,4% 38,8% 39,3% 39,1% 41,8% 45,2% 43,5% dziewczynki chłopcy razem ujemny BMI norma dodatni BMI Wyniki badań pokazują, że w badanej grupie w przypadku obu płci wskaźnik BMI w normie dotyczy niecałych 40% dzieci. Jednak inaczej wygląda rozkład odchyleń od normy. Otyłość w większym stopniu dotyczy chłopców - 43 osoby, aniżeli dziewczynek 25 osób. Niemal 18% chłopców dotyczy problem otyłości. Natomiast nadwaga częściej występuje u dziewczynek 15,95% niż u chłopców 10,04%. Znaczny niedobór masy ciała jest problemem występującym znacznie rzadziej dotyczy 2,59% dziewczynek i 4,18% chłopców. Badanie poziomu tkanki tłuszczowej Po zbadaniu tkanki tłuszczowej interpretacje wyniku odczytano z tabeli zakresu poziomu tkanki tłuszczowej dla dzieci. 16

Tabela 11. Wyniki badania poziomu tkanki tłuszczowej w badanej grupie dzieci. Wynik dziewczynki chłopcy razem niedobór tk. tł. 0 15 15 norma 183 141 324 nadmiar tk. tł 28 38 66 otyłość 21 45 66 Wykres 17. Analiza badania poziomu tkanki tłuszczowej w badanej populacji dzieci uwzględniając płeć. Zawartość tkanki tłuszczowej 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 9,1% 18,8% 14,0% 12,1% 14,0% 15,9% 78,9% 59,0% 68,8% 0,0% 6,3% 3,2% dziewczynki chłopcy razem otyłość nadmiar tk. tł norma niedobór tk. tł. Poziom tkanki tłuszczowej mieszczący się w granicach normy zaobserwowano u 78,9% dziewcząt i tylko 59% chłopców. Chłopcy są też zdecydowanie bardziej zagrożeni otyłością wskaźnik tkanki tłuszczowej wskazuje na otyłość w przypadku 18,8% przebadanych chłopców oraz 9,1% dziewcząt. Problem niedoboru tkanki tłuszczowej dotyczy 6,3% chłopców, natomiast dziewcząt z niedoborem tkanki tłuszczowej w badanej grupie nie stwierdzono. 17

WNIOSKI Wyniki badań wykazały częste występowanie zaburzeń wad postawy ciała, otyłości i nadwagi w grupie 10 letnich dzieci powiatu leszczyńskiego; u 18% dzieci stwierdzono złą oraz wadliwą postawę ciała, wymagającą konsultacji lekarskiej; u 79 % przebadanej grupy zaobserwowano asymetrię łopatek, co może świadczyć o występowaniu skrzywień bocznych kręgosłupa lub dysbalansu mięśniowego; u 63% badanych dzieci stwierdzono skręt miednicy; u 36,5 % przebadanych wystąpił pozytywny test Adams'a; stopy prawidłowe wystąpiły tylko u 25% dzieci. Najrzadziej występującą wadą była szpotawość stóp; kolana koślawe występują 8 x częściej niż kolana szpotawe. Prawidłowe kolana ma ok 70% dzieci; kolce biodrowe przednie górne (KBPG) są 3x częściej asymetryczne niż kolce biodrowe tylne górne (KBTG); skolioza została stwierdzona u 22,2 % dzieci; u 27% dzieci stwierdzono otyłość lub nadwagę ( obliczoną ze wzoru BMI); z badania poziomu tkanki tłuszczowej wynika, że otyłość dotyczy 18,8 % chłopców i połowy mniej dziewczynek ( 9,1 %). 18

BADANIE ANKIETOWE W dniach 3.10.2011 16.11.2011 przeprowadzono anonimowe badania ankietowe wśród uczniów klas IV Szkół Podstawowych na terenie powiatu leszczyńskiego. Ankietą objęto 467 uczniów w wieku 10 lat. Przedmiotem badań były preferencje spędzania wolnego czasu oraz żywieniowe badanej grupy uczniów i parametrów mających wpływ na kondycję fizyczną dzieci, takich jak: frekwencja na lekcji WF, odpowiednie wyposażenie szkoły (ławki, szafki na książki, krzesła) itp. Ankieta miała charakter anonimowy, więc badania nie mogły uwzględniać struktury płci badanej grupy uczniów. Pytanie 1 Ile czasu zajmują poszczególne czynności. Ma ono na celu zbadanie preferencji formy spędzania wolnego czasu w badanej grupie uczniów. Wyniki badania pokazują, że młodzież najwięcej wolnego czasu poświęca na: Tabela 12. Preferencje spędzania wolnego czasu w badanej grupie dzieci. Forma spędzania wolnego czasu Średni czas w minutach poświęcony na daną czynność Sport 100 min. Czytanie książek, nauka 84 min. Oglądanie TV 81 min. Aktywny wypoczynek 70 min. Leniuchowanie 57 min. Zajęcia z komputerem 56 min. sport. Wynik badania pokazuje, że dzieci najwięcej wolnego czasu spędzają aktywnie uprawiając W następnej kolejności czytają książki, uczą się, a dopiero na 3 miejscu znalazło się oglądanie telewizji. Średni czas spędzany przed komputerem nie przekroczył godziny. Warto w tym miejscu zauważyć, że tylko 3,2% uczniów spędza przed komputerem powyżej 2 godzin dziennie, a z drugiej strony niemal 7% nie spędza przed komputerem ani minuty. Natomiast aż 20% badanych zadeklarowało, że na uprawianie sportu poświęca powyżej 3 godzin dziennie! Pytanie 2 Czy codziennie jesz 3 posiłki? Ma ono na celu określenie poziomu zdrowego trybu odżywiania wśród badanej populacji uczniów, czyli spożywania minimum 3 posiłków dziennie. 19

Wykres 18. Spożywanie minimum 3 posiłków dziennie w badanej populacji dzieci. Czy codziennie jesz 3 posiłki? 20% 80% Nie jem 3 posiłków dziennie Jem 3 posiłki dziennie Ankieta wykazała, że jedynie 80% badanych uczniów spożywa zalecane minimum 3 posiłki dziennie. Co czwarty uczeń nie stosuje się do zaleceń lekarzy, dietetyków. Pytanie 3 Którego posiłku nie jadasz? Pytanie to ma na celu wykazanie, które posiłki są przez ankietowane dzieci jadane najchętniej, a z których badana grupa najczęściej rezygnuje. Wykres 19. Najczęściej jadane posiłki w badanej populacji dzieci. Najczęściej nie jadam 3,6% 13,1% 11,3% 11,8% 1,1% 59,1% Śniadania II Śniadania Obiadu Podwieczorku Kolacji Jadam wszystkie Wynik pokazuje, że wśród osób, które rezygnują regularnie z przynajmniej jednego posiłku dziennie, ponad połowa odmawia sobie podwieczorku. Jeden na 10 uczniów przyznaje, że rezygnuje ze śniadania, podobnie 1 na 10 z drugiego śniadania. Współcześni dietetycy często powtarzają, że dobre rozpoczęcie dnia ma fundamentalne znaczenie dla samopoczucia i zdrowia. Poranny posiłek jest konieczny dla prawidłowego metabolizmu, gdyż rano nasz organizm potrzebuje dużo energii do 20

prawidłowego funkcjonowania. Badania medyczne dowiodły, że niedostarczenie cukrów prostych i węglowodanów znacznie obniża sprawność pracy umysłowej. Cieszy natomiast znikomy odsetek osób, które przyznają się do niespożywania głównego posiłku obiadu zaledwie 1% (5 wskazań). Za najzdrowsze nawyki żywieniowe uważa się spożywanie 4-5 posiłków dziennie. Spożywanie tylko jednego czy dwóch posiłków sprzyja odkładaniu się tkanki tłuszczowej i dodatkowo obniża tempo metabolizmu. Należy starać się, aby przerwy między posiłkami nie były dłuższe niż 3 4 godziny. Tylko wtedy organizm najlepiej wykorzysta wszelkie składniki, a przemiana materii nie będzie miała przestojów. Niestety, tylko 13% badanych uczniów przyznaje, że spożywa wszystkie posiłki. Pytanie 4 Co jadasz najczęściej? Pytanie miało na celu zbadanie preferencji żywieniowych wśród ankietowanych uczniów. Dzieci miały same wypisać 10 najczęściej jadanych przez nie produktów. Poniższy wykres pokazuje, jakie odpowiedzi padały najczęściej. Wykres 20. Najczęściej jadane produkty w badanej populacji dzieci. Liczba dzieci deklarujących dany produkt jako składnik swojej diety ziemniaki przetwory mleczne makarony chleb sery dania mięsne owoce jaja soki warzywa słodycze chipsy ryż fast foody kasze ryby 5 10 65 81 122 403 395 389 378 368 356 339 335 320 296 278 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 Powyższy wykres przedstawia liczbę dzieci deklarujących dany produkt jako składnik swojej codziennej diety. Jak widać na stołach badanej grupy uczniów królują ziemniaki, przetwory mleczne, makarony i chleb (wszystkie ponad 80% wskazań). Nie jest to wynik zaskakujący z uwagi na fakt, że Polska słynie z wysokiej produkcji rolniczej zarówno ziemniaków, zbóż, czy mleka. Tak więc na 21

wysoki wskaźnik spożycia ma na pewno wpływ duża dostępność ww. produktów na rynku oraz nasze przyzwyczajenia kulinarne. Wśród badanej grupy zaobserwowano też dość wysoki wskaźnik spożycia mięsa i owoców (75% ankietowanych wymienia je jako produkty najczęściej spożywane). Równocześnie zaskakująco niski odsetek ankietowanych deklaruje jako wskaźnik swojej diety bogate w węglowodany, witaminy, minerały, skrobię i błonnik ryż oraz kaszę (odpowiednio 17 i 14 procent). Najbardziej jednak martwi procentowy wskaźnik spożycia (bogatych w kwasy omega 3 poprawiających pracę mózgu) ryb. Tylko 5 ankietowanych uczniów wskazało jako składnik swojej diety ryby, co oznacza, że ryby spożywa jedna osoba na 100! Spożycie jaj, serów i warzyw deklaruje ponad 60% ankietowanych. Można zatem podsumować, że dieta badanej grupy dzieci jest urozmaicona. Jedynie spożywanie ryb, ryżu i kaszy wymagałoby promocji. Zaskakująco niski jest wskaźnik spożycia tzw. fast foodów i chipsów, które zawierają mnóstwo kalorii, ale są ubogie w składniki odżywcze. Do spożywania fast foodów przyznaje się 14% badanych. Chipsy są elementem diety aż co 4 ucznia. Niepokojące jest natomiast, że osoba przyznająca się do spożywania fast foodów wymienia ich zwykle kilka spośród dostępnej listy produktów (np. frytki, hamburgery). Pytanie 5 Czy twój tornister jest ciężki czy lekki? ciężki. Pytanie to nie wymaga większego komentarza 2/3 dzieci odpowiedziało, że ich tornister jest Wykres 21. Waga tornistra w badanej populacji dzieci. Tornister jest 33% 67% Lekki Ciężki 22

Pytanie 6 Czy posiadasz w szkole szafkę na podręczniki? lekki. Odpowiedź twierdząca na to pytanie padała niemal tak często jak odpowiedź, że tornister jest Wykres 22. Posiadanie szkolnej szafki na podręczniki w badanej populacji dzieci. Czy posiadasz w szkole szafkę na podręczniki 34% 66% TAK NIE Jednak co ciekawe mimo niemal identycznego wyniku to nie Ci sami uczniowie udzielali takich odpowiedzi. Tylko co drugi uczeń, który posiadał w szkole szafkę na podręczniki, stwierdzał, że jego tornister jest lekki. Pytanie 7 Ile dostajesz zadań do opracowania z książką w domu? By zobrazować wyniki osiągnięte w tym badaniu pogrupowano udzielone odpowiedzi w trzy zbiory: 1 3 zadań (mało) 4 5 zadań (średnio) Powyżej 5 zadań (dużo) Rozkład procentowy osiągniętych wyników wśród badanej populacji wygląda następująco: 23

Wykres 23. Ilość zadań z książką do opracowania w domu w badanej populacji dzieci. Zadania do opracowania z książką w domu 31% 43% 26% mało średnio dużo Analizując powyższy wykres można stwierdzić, że ponad połowa uczniów ma na co dzień do opracowania w domu minimum 4 zadania wymagające skorzystania z książki. Nałóżmy teraz odpowiedzi z ostatnich 3 pytań na jeden wykres za punkt wyjścia przyjmując uczniów, którzy posiadają w szkole szafkę na podręczniki: Wykres 24. Wpływ posiadania szafki na podręczniki na wagę tornistra i ilość zadań domowych z książką w badanej populacji dzieci. 160 140 159 Dzieci posiadające szafki w szkole 120 100 80 60 40 20 98 61 37 40 82 0 szafka ciężki lekki dużo średnio mało 24

159 uczniów zadeklarowało, że posiada w szkole szafkę na podręczniki. Ale jednocześnie ponad połowa z nich (61%) stwierdziła, że ich tornister jest ciężki. Przyczynę możemy znaleźć w odpowiedziach na kolejne pytanie połowa z nich przyznaje, że ma zadane do domu minimum 4 zadania wymagające skorzystania z książki. Można zatem śmiało postawić tezę, że szafki na podręczniki nie spełniają swojej funkcji. Dzieje się tak dlatego, że dzieci nie zostawiają w nich książek wędrując do szkoły i z powrotem do domu z pełnym tornistrem. Powód jest jeden znaczna ilość zadanego materiału do opracowania w domu wymagająca skorzystania z podręczników. Pytanie 8 Ile zajęć Wychowania Fizycznego opuściłeś? Pytanie to miało na celu określenie frekwencji na lekcjach WF badanej społeczności szkolnej. W tym przypadku także pogrupowano udzielone odpowiedzi w trzy zbiory: 1 3 lekcji (mało) 4 6 lekcji (średnio) Powyżej 6 lekcji (dużo) Rozkład procentowy udzielonych odpowiedzi wśród badanej populacji wygląda następująco: Wykres 25. Ilość opuszczonych lekcji WF wśród badanej populacji dzieci. Ile lekcji WF opuściłeś? 5% 2% 28% 65% żadnej mało średnio dużo Analizując ankiety stwierdzono, że statystycznie w ciągu trwającego roku szkolnego przeciętnie uczeń opuścił 0,9 godziny zajęć WF. Ponadto 65% ankietowanych nie opuściło w tym roku szkolnym ani jednej godziny zajęć Wychowania Fizycznego, co można uznać za wynik zadowalający. Mały jest także odsetek uczniów, którzy opuścili powyżej 4 lekcji WF dotyczyło to 35 uczniów, co stanowi 7% badanej grupy. 25

Pytanie 9 Jedna z badanych osób zadeklarowała, że opuściła wszystkie lekcje Wychowania Fizycznego. Co byś zmienił w szkole aby zadbać o swoją postawę? Następne pytanie otwarte, w którym uczniowie mieli wymienić rzeczy, jakie chcieliby zmienić w swojej szkole by lepiej zadbać o swoją postawę. Cztery przedmioty codziennego użytku, które padały najczęściej to: ławka, szafka, krzesło, stanowisko komputerowe. Otrzymane wyniki prezentują się następująco: Wykres 26. Przedmioty codziennego użytku które badane dzieci chciałyby zmienić. Co byś zmienił w szkole 160 140 120 100 80 60 40 20 0 48 145 ławka szafka krzesło stanowisko komputerowe 96 103 Ogólnie należy przyjąć, że dzieci są zadowolone z wyposażenia swojej szkoły. Najwięcej uczniów (31% ankietowanych) wskazało na szafkę. Co ciekawe, analizując pytanie 6 okazało się, że dwie trzecie uczniów zadeklarowało, że nie posiada szafki w szkole. Okazuje się, że nawet nie połowa z nich dostrzega potrzebę jej posiadania. Co piąty ankietowany zmienił by w swojej szkole krzesło i stanowisko komputerowe. Dzieci najbardziej są zadowolone ze swoich ławek. Co ciekawe dziewięciu na dziesięciu uczniów którym nie odpowiada stanowisko komputerowe, zmieniłoby też krzesło. Pytanie 10 Co możesz zmienić w swoich zachowaniach w domu, aby zadbać, poprawić swoją postawę? Pytanie otwarte, dzieci miały napisać, co mogłyby zmienić w swoim zachowaniu, żeby mieć lepszą postawę ciała. 26

Wykres 27. Czynniki dzięki którym badane dzieci mogłyby poprawić swoją postawę ciała. Co możesz zmienić w swoich zachowaniach 142 30% 1 0% 2 0% 124 27% 101 22% 97 21% zdrowo się odżywiać nie garbić się jeść warzywa więcej ruchu ćwiczyć nic Najwięcej dzieci wskazało jako możliwą zmianę swojego zachowania zdrowe odżywianie się. Mimo, iż stwierdziliśmy analizując pytanie 4, że dieta badanej grupy uczniów jest urozmaicona, to jednak świadomość dzieci w tym zakresie można wykorzystać do promocji spożywania kaszy, ryżu i ryb (co już było zasygnalizowane w pytaniu 4). Ciekawe wydaje się, że niemal połowa dzieci odpowiedziała, że powinni zażywać więcej ruchu i ćwiczyć. Pamiętajmy bowiem, że uprawianie sportu było najczęstszą formą spędzania przez badaną grupę wolnego od zajęć czasu. Niepokoić może jedynie fakt, że aż 100 ankietowanych (22%) uważa, że nie musi nic robić aby poprawić swoją postawę. 27

WNIOSKI Najwięcej czasu badani uczniowie przeznaczają na sport - średnio 100 min. dziennie, a najmniej na pracę z komputerem - 56 min. Dziennie; 80 % dzieci spożywa minimum 3 posiłki dziennie; 59 % badanych nie jada podwieczorków i tylko 13% dzieci jada wszystkie, zalecane 5 posiłków dziennie; 403 dzieci zadeklarowało, że najczęściej jada ziemniaki. Tylko 5 uczniów odpowiedziało, że częstym składnikiem ich diety są ryby; 67% badanych uczniów uważa, że ma ciężki tornister; ponad 1/3 dzieci posiada w szkole szafki na podręczniki; 31% ankietowanych uczniów uważa, że dostaje dużo zadań z książką do domu; 65% dzieci uczestniczyło we wszystkich zajęciach WF w tym roku; 145 dzieci chciałoby mieć szafki w szkole, ale tylko 48 osób zamieniło by ławkę, żeby lepiej dbać o swoją postawę w szkole; 22% badanych uczniów stwierdziło, że nie chciałoby nic zmienić w swoich zachowaniach w domu, żeby lepiej dbać o swoją postawę. 28

Zalecenia dla szkół biorących udział w projekcie nauczyciele powinni zwracać uwagę na prawidłową postawę dzieci podczas lekcji; zadbać o więcej lekcji WF z ćwiczeniami kształtującymi postawę; nauka ergonomicznej pracy ciała przed komputerem (do zastosowania na lekcjach informatyki i w domu); objęcie gimnastyką korekcyjną dzieci z klas IV i starszych; w ramach profilaktyki otyłości - zwracanie uwagi na produkty sprzedawane w sklepikach szklonych (więcej zdrowych produktów, mniej słodyczy i chipsów); częstsze pogadanki z uczniami na temat zdrowego odżywiania; uświadomienie rodzicom ważności zastosowania się do zaleceń z badań. Wnioski na przyszłość dotyczące potrzeb realizacji tego typu badań zalecane jest przeprowadzanie częstych badań postawy u dzieci w okresie najszybszego wzrostu (nawet co 3-6 miesięcy); kontrola za 2 lata postępów w korekcji wad postawy i zastosowania się do zaleceń z przeprowadzonych badań w roku 2011; uświadomienie rodziców co się wiąże z zaniedbaniem korekcji wad postawy i otyłości; częsta kontrola wagi ciała i poziomu tkanki tłuszczowej - zapobieganie otyłości i chorobom związanym z otyłością w starszym wieku; po badaniach za 2 lata tej samej grupy badawczej będzie można wyciągnąć wnioski czy dana grupa dostosowała się do zaleceń z badań i co się zmieniło w ich postawie ciała i zachowaniach zdrowotnych; badania wykazały, że bardzo dużo badanych dzieci miało wadę postawy, nadwagę lub otyłość; należy to kontrolować u jak największej ilości dzieci. 29

ZAŁĄCZNIK WYNIKI PRZEPROWADZONYCH BADAŃ W POSZCZEGÓLNYCH SZKOŁACH I PLACÓWKACH Szkoła Podstawowa w Pawłowicach Grupa badawcza Dzieci zdrowe/obecne Dzieci chore/nieobecne Razem Dziewczynki Chłopcy Dziewczynki Chłopcy Obecne Wszystkie 8 11 1 19 20 Typologia Wolańskiego Typologia W. dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM K - I 1 2 3 K - II 2 2 K - III 1 1 R - I 5 2 7 R - II 1 1 R - III 1 1 8 11 19 L - I 2 2 4 L - II L - III płaskie Ocena asymetrii łopatek i statyki miednicy Łopatki dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM prawa wyżej 3 3 6 lewa wyżej 1 5 6 8 11 19 równe 4 3 7 skręt miednicy w prawo w lewo 8 11 19 bez skrętu 8 11 19 przodopochylenie 0 0 0 0 0 0 Ocena rotacji kręgosłupa - test Adams'a dziewczynki chłopcy rotacja kr >3 w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny 1 3 2 Th środkowy 1 3 1 Th dolny 1 1 L 1 1 L/S bez rotacji 6 4 Występowanie skoliozy dziewczynki chłopcy SUMA 2 0 2 30

Ocena kończyn dolnych Stopa prawa dziewczynki chłopcy Stopa lewa dziewczynki chłopcy wydrążona 5 2 wydrążona 5 1 płaska 1 płaska spłaszczona spłaszczona 1 prawidłowa 3 7 prawidłowa 1 6 koślawa 2 2 koślawa 5 3 szpotawa szpotawa Odchylenie od pionu i dysfunkcja kolan odchyl. od pionu dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM brak 7 9 16 8 11 19 jest 1 2 3 kolana koślawe 3 2 5 szpotawe 1 1 w normie 5 8 13 8 11 19 prawy wyżej 0 lewy wyżej 0 8 11 19 równe 8 11 19 prawy wyżej 1 1 2 lewy wyżej 2 2 8 11 19 równe 7 8 15 Analiza BMI BMI dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM znaczny niedobór m.c. 1 1 niedobór m.c. 1 1 2 szczupłość 2 2 norma 2 7 9 8 11 19 tendencja do nadwagi 1 1 nadwaga 3 3 otyłość 1 1 Poziom tkanki tłuszczowej TKANKA TŁ. % dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM niedobór tk. Tł. 2 2 norma 7 7 14 8 11 19 nadmiar tk tł 1 1 2 otyłość 1 1 31

Szkoła Podstawowa w Długich Starych Grupa badawcza Dzieci zdrowe/obecne Dzieci chore/nieobecne Razem Dziewczynki Chłopcy Dziewczynki Chłopcy Obecne Wszystkie 5 10 15 15 Typologia Wolańskiego Typologia W. dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM K - I 1 4 5 K - II 1 1 K - III 0 R - I 4 4 8 R - II 0 R - III 0 5 10 15 L - I 0 L - II 0 L - III 1 1 płaskie 0 Ocena asymetrii łopatek i statyki miednicy Łopatki dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM prawa wyżej 1 2 3 lewa wyżej 1 5 6 5 10 15 równe 3 3 6 skręt miednicy w prawo 1 7 8 w lewo 0 5 10 15 bez skrętu 4 3 7 przodopochylenie 0 0 0 0 0 0 Ocena rotacji kręgosłupa - test Adams'a rotacja kr >3 dziewczynki chłopcy w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny Th środkowy 1 2 2 Th dolny L 2 L/S 1 1 bez rotacji 4 4 Występowanie skoliozy dziewczynki chłopcy SUMA 0 3 3 32

Ocena kończyn dolnych Stopa prawa dziewczynki chłopcy Stopa lewa dziewczynki chłopcy wydrążona wydrążona płaska 3 płaska 5 spłaszczona 1 3 spłaszczona 1 2 prawidłowa 4 1 prawidłowa 4 2 koślawa 9 koślawa 1 5 szpotawa szpotawa Odchylenie od pionu i dysfunkcja kolan odchyl.od pionu dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM brak 5 10 15 5 10 15 jest 0 0 0 kolana koślawe 2 3 5 szpotawe 0 1 1 w normie 3 6 9 5 10 15 prawy wyżej 1 1 lewy wyżej 0 5 10 15 równe 5 9 14 prawy wyżej 3 3 lewy wyżej 2 2 5 10 15 równe 5 5 10 Analiza BMI BMI dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM znaczny niedobór m.c. 0 niedobór m.c. 1 1 szczupłość 1 1 norma 3 2 5 5 10 15 tendencja do nadwagi 5 5 nadwaga 1 1 otyłość 1 1 2 Poziom tkanki tłuszczowej TKANKA TŁ. % dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM niedobór tk. Tł. 0 norma 3 6 9 nadmiar tk tł 1 3 4 5 10 15 otyłość 1 1 2 33

Szkoła Podstawowa w Lasocicach Grupa badawcza Dzieci zdrowe/obecne Dzieci chore/nieobecne Razem Dziewczynki Chłopcy Dziewczynki Chłopcy Obecne Wszystkie 11 3 1 14 15 Typologia Wolańskiego Typologia W. dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM K - I 2 2 K - II 0 K - III 1 1 R - I 3 1 4 R - II 4 1 5 R - III 0 11 3 14 L - I 1 1 2 L - II 0 L - III 0 płaskie 0 Ocena asymetrii łopatek i statyki miednicy Łopatki dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM prawa wyżej 5 2 7 lewa wyżej 1 0 1 11 3 14 równe 5 1 6 skręt miednicy w prawo 4 2 6 w lewo 1 1 11 3 14 bez skrętu 6 1 7 przodopochylenie 1 1 1 0 1 Ocena rotacji kręgosłupa - test Adams'a rotacja kr >3 dziewczynki chłopcy w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny 1 Th środkowy 2 4 2 Th dolny 1 2 L 1 1 1 L/S 1 bez rotacji 5 1 Występowanie skoliozy dziewczynki chłopcy SUMA 1 0 1 34

Ocena kończyn dolnych Stopa prawa dziewczynki chłopcy Stopa lewa dziewczynki chłopcy wydrążona 1 wydrążona 2 płaska płaska spłaszczona 2 spłaszczona 3 prawidłowa 7 1 prawidłowa 5 1 koślawa 4 2 koślawa 3 2 szpotawa szpotawa Odchylenie od pionu i dysfunkcja kolan odchyl.od pionu dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM brak 10 3 13 11 3 14 jest 1 0 1 kolana koślawe 3 3 szpotawe 1 1 w normie 7 3 10 11 3 14 prawy wyżej 1 1 lewy wyżej 0 11 3 14 równe 10 3 13 prawy wyżej 1 1 lewy wyżej 1 1 11 3 14 równe 10 2 12 Analiza BMI BMI dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM znaczny niedobór m.c. 0 niedobór m.c. 0 szczupłość 0 norma 8 3 11 11 3 14 tendencja do nadwagi 1 1 nadwaga 0 otyłość 2 2 Poziom tkanki tłuszczowej TKANKA TŁ. % dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM niedobór tk. Tł. 0 norma 8 3 11 nadmiar tk tł 0 11 3 14 otyłość 3 3 35

Szkoła Podstawowa w Drobninie Grupa badawcza Dzieci zdrowe/obecne Dzieci chore/nieobecne Razem Dziewczynki Chłopcy Dziewczynki Chłopcy Obecne Wszystkie 14 15 1 29 30 Typologia Wolańskiego Typologia W. dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM K - I 2 4 6 K - II 0 K - III 0 R - I 4 6 10 R - II 0 R - III 1 1 14 15 29 L - I 6 2 8 L - II 2 2 L- III 0 płaskie 1 1 2 Ocena asymetrii łopatek i statyki miednicy Łopatki dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM prawa wyżej 10 8 18 lewa wyżej 2 3 5 14 15 29 równe 2 4 6 skręt miednicy w prawo 1 0 1 w lewo 4 7 11 14 15 29 bez skrętu 9 8 17 przodopochylenie 1 1 1 0 1 Ocena rotacji kręgosłupa - test Adams'a rotacja kr >3 dziewczynki chłopcy w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny 1 Th środkowy 2 6 7 Th dolny 1 2 1 L 4 3 1 L/S bez rotacji 2 7 Występowanie skoliozy dziewczynki chłopcy SUMA 2 1 3 36

Ocena kończyn dolnych Stopa prawa dziewczynki chłopcy Stopa lewa dziewczynki chłopcy wydrążona 4 6 wydrążona 3 5 płaska 1 płaska 1 spłaszczona 2 3 spłaszczona 2 3 prawidłowa 7 3 prawidłowa 9 5 koślawa 2 6 koślawa 7 szpotawa szpotawa Odchylenie od pionu i dysfunkcja kolan odchyl.od pionu dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM brak 12 12 24 14 15 29 jest 2 3 5 kolana koślawe 2 2 szpotawe 2 2 w normie 14 11 25 14 15 29 prawy wyżej 1 1 lewy wyżej 0 14 15 29 równe 13 15 28 prawy wyżej 2 3 5 lewy wyżej 2 0 2 14 15 29 równe 10 12 22 Analiza BMI BMI dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM znaczny niedobór m.c. 1 1 niedobór m.c. 0 szczupłość 5 1 6 norma 5 7 12 14 15 29 tendencja do nadwagi 2 2 4 nadwaga 2 2 4 otyłość 2 2 Poziom tkanki tłuszczowej TKANKA TŁ. % dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM niedobór tk. Tł. 0 norma 13 13 26 nadmiar tk tł 1 1 14 15 29 otyłość 2 2 37

Szkoła Podstawowa w Święciechowie Grupa badawcza Dzieci zdrowe/obecne Dzieci chore/nieobecne Razem Dziewczynki Chłopcy Dziewczynki Chłopcy Obecne Wszystkie 12 16 1 1 28 30 Typologia Wolańskiego Typologia W. dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM K - I 1 6 7 K - II 1 3 4 K - III 1 1 R - I 2 2 R - II 1 4 5 R - III 1 1 12 16 28 L - I 3 3 L - II 1 1 L - III 2 1 3 płaskie 1 1 Ocena asymetrii łopatek i statyki miednicy Łopatki dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM prawa wyżej 4 6 10 lewa wyżej 2 1 3 12 16 28 równe 6 9 15 skręt miednicy w prawo 0 w lewo 1 1 12 16 28 bez skrętu 12 15 27 przodopochylenie 0 0 0 0 Ocena rotacji kręgosłupa - test Adams'a rotacja kr >3 dziewczynki chłopcy w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny 2 2 Th środkowy 1 3 3 Th dolny 1 1 1 2 L 1 2 3 1 L/S 2 bez rotacji 6 10 Występowanie skoliozy dziewczynki chłopcy SUMA 4 1 5 38

Ocena kończyn dolnych Stopa prawa dziewczynki chłopcy Stopa lewa dziewczynki chłopcy wydrążona 1 2 wydrążona 2 3 płaska 1 1 płaska 2 2 spłaszczona 1 1 spłaszczona 1 1 prawidłowa 8 10 prawidłowa 4 7 koślawa 4 4 koślawa 8 6 szpotawa szpotawa Odchylenie od pionu i dysfunkcja kolan odchyl.od pionu dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM brak 10 15 25 12 16 28 jest 2 1 3 kolana koślawe 5 2 7 szpotawe 0 w normie 7 14 21 12 16 28 prawy wyżej 0 lewy wyżej 1 1 12 16 28 równe 11 16 27 prawy wyżej 1 1 lewy wyżej 1 1 12 16 28 równe 11 15 26 Analiza BMI BMI dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM znaczny niedobór m.c. 1 1 niedobór m.c. 0 szczupłość 1 1 norma 1 9 10 12 16 28 tendencja do nadwagi 4 3 7 nadwaga 2 2 otyłość 4 3 7 Poziom tkanki tłuszczowej TKANKA TŁ. % dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM niedobór tk. Tł. 1 1 norma 4 10 14 nadmiar tk tł 4 2 6 12 16 28 otyłość 4 3 7 39

Szkoła Podstawowa w Kaczkowie Grupa badawcza Dzieci zdrowe/obecne Dzieci chore/nieobecne Razem Dziewczynki Chłopcy Dziewczynki Chłopcy Obecne Wszystkie 7 10 17 17 Typologia Wolańskiego Typologia W. dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM K - I 2 2 K - II 3 3 K - III 0 R - I 6 3 9 R - II 0 R - III 0 7 10 17 L - I 1 1 2 L - II 0 L - III 0 płaskie 1 1 Ocena asymetrii łopatek i statyki miednicy Łopatki dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM prawa wyżej 6 7 13 lewa wyżej 1 2 3 7 10 17 równe 0 1 1 skręt miednicy w prawo 1 1 2 w lewo 3 6 9 7 10 17 bez skrętu 3 3 6 przodopochylenie 0 0 0 0 Ocena rotacji kręgosłupa - test Adams'a rotacja kr >3 dziewczynki chłopcy w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny Th środkowy 1 3 Th dolny L 1 L/S bez rotacji 6 6 Występowanie skoliozy dziewczynki chłopcy SUMA 1 2 3 40

Ocena kończyn dolnych Stopa prawa dziewczynki chłopcy Stopa lewa dziewczynki chłopcy wydrążona 1 wydrążona 1 płaska 2 4 płaska 2 4 spłaszczona 1 4 spłaszczona 1 4 prawidłowa 3 2 prawidłowa 3 2 koślawa 2 5 koślawa 2 5 szpotawa szpotawa Odchylenie od pionu i dysfunkcja kolan odchyl.od pionu dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM brak 6 8 14 7 10 17 jest 1 2 3 kolana koślawe 3 3 szpotawe 1 1 w normie 6 7 13 7 10 17 prawy wyżej 1 1 lewy wyżej 1 1 7 10 17 równe 6 9 15 prawy wyżej 1 1 2 lewy wyżej 1 1 7 10 17 równe 5 9 14 Analiza BMI BMI dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM znaczny niedobór m.c. 1 1 niedobór m.c. 1 1 2 szczupłość 2 2 norma 1 6 7 7 10 17 tendencja do nadwagi 1 1 nadwaga 1 1 2 otyłość 2 2 Poziom tkanki tłuszczowej TKANKA TŁ. % dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM niedobór tk. Tł. 0 norma 6 7 13 nadmiar tk tł 1 1 2 7 10 17 otyłość 2 2 41

Szkoła Podstawowa w Garzynie Grupa badawcza Dzieci zdrowe/obecne Dzieci chore/nieobecne Razem Dziewczynki Chłopcy Dziewczynki Chłopcy Obecne Wszystkie 7 8 15 15 Typologia Wolańskiego Typologia W. dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM K - I 1 1 2 K - II 1 1 K - III 0 R - I 3 4 7 R - II 0 R - III 0 7 8 15 L - I 3 2 5 L - II 0 L - III 0 płaskie 0 Ocena asymetrii łopatek i statyki miednicy Łopatki dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM prawa wyżej 4 4 8 lewa wyżej 2 3 5 7 8 15 równe 1 1 2 skręt miednicy w prawo 2 1 3 w lewo 2 3 5 7 8 15 bez skrętu 3 4 7 przodopochylenie 0 0 0 0 Ocena rotacji kręgosłupa - test Adams'a rotacja kr >3 dziewczynki chłopcy w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny Th środkowy 2 1 Th dolny L L/S bez rotacji 5 7 Występowanie skoliozy dziewczynki chłopcy SUMA 2 1 3 42

Ocena kończyn dolnych Stopa prawa dziewczynki chłopcy Stopa lewa dziewczynki chłopcy wydrążona 1 wydrążona 1 płaska 2 3 płaska 2 3 spłaszczona 4 2 spłaszczona 4 2 prawidłowa 0 1 prawidłowa 1 1 koślawa 5 2 koślawa 2 1 szpotawa szpotawa Odchylenie od pionu i dysfunkcja kolan odchyl.od pionu dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM brak 6 7 13 7 8 15 jest 1 1 2 kolana koślawe 3 1 4 szpotawe 0 w normie 4 7 11 7 8 15 prawy wyżej 3 3 lewy wyżej 1 1 7 8 15 równe 4 7 11 prawy wyżej 1 1 2 lewy wyżej 2 2 4 7 8 15 równe 4 5 9 Analiza BMI BMI dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM znaczny niedobór m.c. 1 1 niedobór m.c. 0 szczupłość 1 2 3 norma 2 2 4 7 8 15 tendencja do nadwagi 1 1 nadwaga 1 1 2 otyłość 2 2 4 Poziom tkanki tłuszczowej TKANKA TŁ. % dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM niedobór tk. Tł. 2 2 norma 3 3 6 nadmiar tk tł 3 1 4 7 8 15 otyłość 1 2 3 43

Szkoła Podstawowa w Jezierzycach Kościelnych Grupa badawcza Dzieci zdrowe/obecne Dzieci chore/nieobecne Razem Dziewczynki Chłopcy Dziewczynki Chłopcy Obecne Wszystkie 10 6 16 16 Typologia Wolańskiego Typologia W. dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM K - I 1 1 2 K - II 0 K - III 0 R - I 5 3 8 R - II 0 R - III 0 10 6 16 L - I 3 1 4 L - II 1 1 2 L - III 0 płaskie 0 Ocena asymetrii łopatek i statyki miednicy Łopatki dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM prawa wyżej 6 4 10 lewa wyżej 1 1 2 10 6 16 równe 3 1 4 skręt miednicy w prawo 1 1 w lewo 7 2 9 10 6 16 bez skrętu 3 3 6 przodopochylenie 3 3 3 0 3 Ocena rotacji kręgosłupa - test Adams'a rotacja kr >3 dziewczynki chłopcy w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny Th środkowy 1 3 Th dolny 3 1 L 1 L/S bez rotacji 4 4 Występowanie skoliozy dziewczynki chłopcy SUMA 3 0 3 44

Ocena kończyn dolnych Stopa prawa dziewczynki chłopcy Stopa lewa dziewczynki chłopcy wydrążona 2 wydrążona 2 płaska 1 płaska 1 spłaszczona 2 spłaszczona 2 prawidłowa 2 6 prawidłowa 2 5 koślawa 6 koślawa 5 1 szpotawa szpotawa 1 Odchylenie od pionu i dysfunkcja kolan odchyl.od pionu dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM brak 8 6 14 10 6 16 jest 2 0 2 kolana koślawe 3 3 szpotawe 2 2 w normie 5 6 11 10 6 16 prawy wyżej 0 lewy wyżej 0 10 6 16 równe 10 6 16 prawy wyżej 0 lewy wyżej 2 2 10 6 16 równe 8 6 14 Analiza BMI BMI dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM znaczny niedobór m.c. 0 niedobór m.c. 1 1 szczupłość 1 1 norma 7 2 9 10 6 16 tendencja do nadwagi 3 3 nadwaga 0 otyłość 1 1 2 Poziom tkanki tłuszczowej TKANKA TŁ. % dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM niedobór tk. Tł. 0 norma 9 5 14 nadmiar tk tł 0 10 6 16 otyłość 1 1 2 45

Szkoła Podstawowa w Wilkowicach Grupa badawcza Dzieci zdrowe/obecne Dzieci chore/nieobecne Razem Dziewczynki Chłopcy Dziewczynki Chłopcy Obecne Wszystkie 12 11 23 23 Typologia Wolańskiego Typologia W. dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM K - I 2 2 4 K - II 0 K - III 0 R - I 5 6 11 R - II 0 R - III 0 12 11 23 L - I 4 1 5 L - II 1 2 3 L - III 0 płaskie 0 Ocena asymetrii łopatek i statyki miednicy Łopatki dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM prawa wyżej 7 4 11 lewa wyżej 2 4 6 12 11 23 równe 3 3 6 skręt miednicy w prawo 3 1 4 w lewo 5 8 13 12 11 23 bez skrętu 4 2 6 przodopochylenie 1 1 2 1 1 2 Ocena rotacji kręgosłupa - test Adams'a rotacja kr >3 dziewczynki chłopcy w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny 1 Th środkowy 1 Th dolny 1 L L/S bez rotacji 9 11 Występowanie skoliozy dziewczynki chłopcy SUMA 3 2 5 46

Ocena kończyn dolnych Stopa prawa dziewczynki chłopcy Stopa lewa dziewczynki chłopcy wydrążona 1 2 wydrążona 1 2 płaska 6 3 płaska 6 3 spłaszczona 4 1 spłaszczona 4 1 prawidłowa 1 5 prawidłowa 1 4 koślawa 4 1 koślawa 7 2 szpotawa szpotawa Odchylenie od pionu i dysfunkcja kolan odchyl.od pionu dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM brak 11 7 18 12 11 23 jest 1 4 5 kolana koślawe 1 5 6 szpotawe 1 1 w normie 11 5 16 47 12 11 23 prawy wyżej 1 1 lewy wyżej 1 1 12 11 23 równe 12 9 21 prawy wyżej 3 5 8 lewy wyżej 1 0 1 12 11 23 równe 8 6 14 Analiza BMI BMI dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM znaczny niedobór m.c. 2 1 3 niedobór m.c. 2 1 3 szczupłość 0 norma 6 2 8 12 11 23 tendencja do nadwagi 1 2 3 nadwaga 0 otyłość 1 5 6 Poziom tkanki tłuszczowej TKANKA TŁ. % dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM niedobór tk. Tł. 1 1 norma 11 5 16 nadmiar tk tł 1 1 12 11 23 otyłość 5 5

Szkoła Podstawowa w Osiecznej Grupa badawcza Dzieci zdrowe/obecne Dzieci chore/nieobecne Razem Dziewczynki Chłopcy Dziewczynki Chłopcy Obecne Wszystkie 15 14 1 1 29 31 Typologia Wolańskiego Typologia W. dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM K - I 3 4 7 K - II 0 K - III 0 R - I 7 6 13 R - II 0 R - III 0 15 14 29 L - I 3 4 7 L - II 2 2 L - III 0 płaskie 0 Ocena asymetrii łopatek i statyki miednicy Łopatki dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM prawa wyżej 8 6 14 lewa wyżej 6 5 11 15 14 29 równe 1 3 4 skręt miednicy w prawo 4 3 7 w lewo 9 8 17 15 14 29 bez skrętu 2 3 5 przodopochylenie 0 1 1 0 1 1 Ocena rotacji kręgosłupa - test Adams'a rotacja kr >3 dziewczynki chłopcy w prawo w lewo w prawo w lewo Th górny 1 1 Th środkowy 6 4 Th dolny 2 1 L 2 1 L/S 1 bez rotacji 7 9 Występowanie skoliozy dziewczynki chłopcy SUMA 5 4 9 48

Ocena kończyn dolnych Stopa prawa dziewczynki chłopcy Stopa lewa dziewczynki chłopcy wydrążona 1 4 wydrążona 1 3 płaska 2 3 płaska 2 2 spłaszczona 7 3 spłaszczona 7 4 prawidłowa 3 3 prawidłowa 4 4 koślawa 8 6 koślawa 5 7 szpotawa 0 0 szpotawa 0 0 Odchylenie od pionu i dysfunkcja kolan odchyl.od pionu dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM brak 12 9 21 15 14 29 jest 3 5 8 kolana koślawe 6 2 8 szpotawe 0 2 2 w normie 9 10 19 49 15 14 29 prawy wyżej 1 0 1 lewy wyżej 1 3 4 15 14 29 równe 13 11 24 prawy wyżej 5 9 14 lewy wyżej 3 1 4 15 14 29 równe 7 4 11 Analiza BMI BMI dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM znaczny niedobór m.c. #ARG! niedobór m.c. 0 szczupłość 2 2 4 norma 5 6 11 15 14 29 tendencja do nadwagi 3 3 6 nadwaga 4 1 5 otyłość 1 2 3 Poziom tkanki tłuszczowej TKANKA TŁ. % dziewczynki chłopcy SUMA Razem dz. Razem ch. RAZEM niedobór tk. Tł. 1 1 norma 11 7 18 nadmiar tk tł 2 2 4 15 14 29 otyłość 2 4 6