WYMAGANIA EDUKACYJNE DLA KLASY II GIMNAZJUM Z WOS u KOSS autorzy; Alicja Pacewicz, Tomasz Merta, Sylwia Żmijewska- Kwiręg Rok szkolny 2015/16 ROZDZIAŁ I: PODSTAWOWE UMIEJETNOŚCI OBYWATELSKIE określa, z jakich źródeł informacji w konkretnych sytuacjach należy korzystać; wskazuje opinie i fakty w wypowiedziach dotyczących życia publicznego; wysłuchuje opinii rozmówcy i streszcza jej najważniejsze wątki; formułuje własną opinię w wybranej sprawie i popiera ją argumentami; bierze konstruktywny udział w dyskusji i zebraniu (klasowym, szkolnym); przedstawia zasady wspólnego działania i stosuje je w realizacji projektu uczniowskiego; omawia zasady współpracy w grupie (ilustruje to przykładami); wskazuje na przykładach z życia, literatury i filmu, jakie mogą być grupy i role grupowe; przedstawia kilka najważniejszych zasad pozyskiwania sojuszników do realizacji własnych przedsięwzięć; dystansuje się od grupy lub przeciwstawia się jej w sytuacji, w której nie chce zaaprobować konkretnych zachowań czy decyzji; wskazuje sytuacje związane z życiem publicznym wymagające podjęcia decyzji; określa różne warianty rozwiązania oraz ocenia ich wady i zalety; opisuje i stosuje podstawowe sposoby podejmowania decyzji w sprawach dotyczących grupy (na lekcji lub w realnej sytuacji); rozpoznaje stanowiska stron konfliktu i wskazuje możliwe sposoby jego rozwiązania; stosuje wybrany sposób rozwiązania konfliktu (na lekcji lub w realnej sytuacji). ROZDZIAŁ II:CZLOWIEK W SPOŁECZEŃTWIE wyjaśnia, jaką rolę odgrywają w ludzkim życiu więzi społeczne; podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot; wyjaśnia - na przykładach - jak tworzą się podziały na swoich i obcych ; podaje możliwe sposoby przeciwstawiania się nietolerancji; rozpoznaje role społeczne, w których występuje, oraz określa - na wybranych przykładach - związane z nimi oczekiwania;
charakteryzuje na przykładach rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy; wymienia rodzaje i źródła norm oraz ilustruje je przykładami; rozpoznaje sytuacje łamania norm i przewiduje skutki takiego postępowania; wyjaśnia znaczenie wzajemności i zaufania w relacjach międzyludzkich; wyjaśnia, dlaczego życie społeczne nie mogłoby się toczyć bez poczucia odpowiedzialności i wywiązywania się z obowiązków przez poszczególnych obywateli; wskazuje w życiu szkolnym decyzje, które mogą podejmować sami uczniowie, oraz te, które muszą być podejmowane przez dyrektora, radę pedagogiczną czy poszczególnych nauczycieli; charakteryzuje życie szkolnej społeczności oraz wyjaśnia, na czym polega przestrzeganie praw ucznia; przedstawia cele i kompetencje samorządu uczniowskiego i odnosi je do działania samorządu w jego szkole; wyjaśnia, w jaki sposób w jego szkole wybierane są władze samorządu, oraz ocenia, na ile wybory te są autentyczne i demokratyczne; charakteryzuje wybrane warstwy społeczne, grupy zawodowe i style życia; samodzielnie wyszukuje i interpretuje informacje dotyczące perspektyw życiowych młodych Polaków; rozpoznaje i prezentuje problemy dotyczące młodych ludzi w ich środowisku lokalnym i wskazuje możliwe ich rozwiązania. ROZDZIAŁ III: SAMORZAD LOKALNY uzasadnia potrzebę samorządności w państwie demokratycznym, podaje przykłady działania samorządów zawodowych i samorządów mieszkańców; wyjaśnia, co to jest samorząd terytorialny; wyjaśnia, co to jest zasada pomocniczości, i podaje przykład jej zastosowania; wyjaśnia - w odniesieniu do przykładu z życia własnego regionu i miejscowości - na czym polega zasada decentralizacji; podaje podstawowe informacje o swoim sąsiedztwie (środowisku lokalnym, wsi, osiedlu) i lokalizuje je na mapie; opisuje cechy szczególne swego regionu, jego walory i problemy, wymienia najważniejsze wydarzenia i znane postaci z jego dziejów;
przygotowuje plakat, folder, stronę internetową promujące gminę, okolicę lub region; podaje przykłady ponadgminnych władz samorządowych oraz wyjaśnia, jak są wybierane; porównuje - na wybranym przykładzie - zakres działania samorządu wojewódzkiego i wojewody; wymienia kilka przykładów zadań realizowanych przez władze własnej gminy; podaje, gdzie mieszczą się urzędy gminy i powiatu, oraz przykłady spraw, które można tam załatwić; nawiązuje kontakt z lokalnymi instytucjami samorządowymi i organizacjami pozarządowymi oraz podejmuje współpracę z jedną w nich (w miarę swoich możliwości); pisze krótki list w wybranej sprawie publicznej; wypełnia proste formularze urzędowe; opisuje sposób przeprowadzania wyborów do rad gmin i powiatów oraz sejmiku samorządowego; podaje sposoby wpływania obywateli na decyzje władz samorządowych różnych szczebli; wyjaśnia, co to jest budżet gminy, oraz podaje przykłady dochodów i wydatków; opisuje, jak podejmowane są decyzje w sprawie budżetu. ROZDZIAŁ IV: ZASADY DEMOKRACJI tłumaczy, czym jest państwo i jakie są jego główne funkcje; wyjaśni, czym jest władza państwowa; wskazuje różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym; przedstawia najważniejsze sposoby rozumienia pojęcia demokracja ; wskazuje i omawia różnice między demokracją bezpośrednią i przedstawicielską oraz większościową i konstytucyjną (liberalną); wyjaśnia zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości w państwie demokratycznym; wyjaśnia znaczenie praw człowieka we współczesnej demokracji; wskazuje najważniejsze tradycje demokracji (antyczna, europejska, amerykańska, polska); wyjaśnia, czym się różnią i jaką rolę odgrywają w życiu publicznym kompromis i konsensus; wymienia najważniejsze wartości demokratyczne i wskazać przykłady konfliktów tych wartości; formułuje i zestawia argumenty za i przeciw ograniczaniu wolności słowa; wskazuje i ilustruje przykładami zalety i słabości ustroju demokratycznego;
wskazuje - na przykładzie Polski - przykłady łamania zasad demokracji. ROZDZIAŁV: AKTYWNOŚĆ OBYWATELSKA wyjaśnia, jak w sensie formalnym stajemy się obywatelami (prawo ziemi, prawo krwi, nadanie obywatelstwa); podaje przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z obywatelstwa polskiego; przedstawia cechy dobrego obywatela oraz wskazuje na przykładzie konkretnych postaci (historycznych lub współczesnych) znaczenie postaw i cnót obywatelskich; wymienia podmioty życia publicznego (np. obywatele, zrzeszenia, media, partie i politycy, władza, instytucje publiczne, biznes itp.) oraz wskazuje na przykładzie, jak ze sobą współdziałają i konkurują w życiu publicznym; wymienia i charakteryzuje formy uczestniczenia obywateli w życiu publicznym; wyjaśnia na przykładach, jak obywatele mogą wywierać wpływ na decyzje władz (na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i globalnym); wyjaśnia, co to jest stowarzyszenie oraz kto i po co może je założyć; podaje przykłady organizacji pozarządowych i społecznych (lokalnych i ogólnopolskich) oraz wyjaśnia ich znaczenie dla obywateli; wymienia najważniejsze związki zawodowe działające w Polsce; opracowuje projekt uczniowski dotyczący rozwiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub lokalnej i w miarę możliwości go realizuje; charakteryzuje cele i formy działania związków zawodowych; wyjaśnia, dlaczego obywatele powinni uczestniczyć w wyborach lokalnych, krajowych i europejskich; wymienia zasady demokratycznych wyborów i stosować je w głosowaniu w szkole; krytycznie analizuje ulotki, hasła wyborcze; wyjaśnić, co to jest opinia publiczna, i określa (na przykładzie), jaką rolę odgrywa w państwie demokratycznym; odczytuje i interpretuje wyniki wybranego sondażu opinii publicznej; przedstawia rolę środków masowego przekazu w państwie demokratycznym; wyjaśnia, skąd się bierze selektywność i stronniczość przekazu oraz jak się przed nią bronić; odróżnia komentarz od informacji;
wyszukuje i porównuje konkretne informacje przedstawiane w różnych mediach; charakteryzuje specyfikę przekazu zawartego w reklamie oraz dokonuje jego krytycznej analizy.
WYMAGANIA EDUKACYJNE DLA III KLASY GIMNAZJUM Z WOS-u KOSS Podręcznik pod red. Alicji Pacewicz i Tomasza Merty Rok szkolny 2015/16 Rozdział VII: USTRÓJ DEMOKRATYCZNY W POLSCE 1. wyjaśnia, co to znaczy, że konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w Rzeczypospolitej Polskiej; 2. omawia najważniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu, podział władzy, rządy prawa, pluralizm); 3. korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, omawia podstawowe prawa i wolności w niej zawarte; 4. wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład patologii życia publicznego w Polsce. Rozdział VIII: PARLAMENT, PREZYDENT, RZĄD I SĄDY 1. wyjaśnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie i parlamentarne; 2. wskazuje, odwołując się do wybranych przykładów, różnice między systemem dwupartyjnym a systemem wielopartyjnym; 3. wymienia partie polityczne obecne w Sejmie; wskazuje te, które należą do koalicji rządzącej, i te, które pozostają w opozycji. 4. wskazać najważniejsze zadania prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i wyszukać w środkach masowego przekazu informacje o działaniach urzędującego prezydenta; 5. wyjaśnić, jak powoływany jest i czym zajmuje się rząd polski; podać nazwisko premiera, wyszukać nazwiska ministrów i zadania wybranych ministerstw; 6. wymienić zadania administracji rządowej i podać przykłady jej działań; 7. wyjaśnić, co to jest służba cywilna i jakimi zasadami powinien się kierować urzędnik państwowy. 8. przedstawić organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których działają sądy (niezawisłość, dwuinstancyjność), i przykłady spraw, którymi się zajmują; 9. wyjaśnić, czym zajmują się Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu Rozdział IX: POLSKA W ŚWIECIE, POLSKA W EUROPIE
1. przedstawić najważniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej (stosunki z państwami Unii Europejskiej i Stanami Zjednoczonymi, relacje z sąsiadami); 2. scharakteryzować politykę obronną Polski, członkostwo w NATO, udział w międzynarodowych misjach pokojowych i operacjach militarnych; 3. przedstawić relacje Polski z wybranym państwem na podstawie samodzielnie zebranych informacji; 4. wyjaśnić, czym się zajmują ambasady i konsulaty 5. przedstawić cele i etapy integracji europejskiej (traktaty rzymskie, traktaty z Maastricht, Nicei, Lizbony); 6. wyjaśnić, czym zajmują się najważniejsze instytucje Unii Europejskiej (Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska); 7. wyjaśnić, jak w Unii Europejskiej realizowane są zasady pomocniczości i solidarności; 8. wyjaśnić, skąd pochodzą środki finansowe w budżecie unijnym i na co są przeznaczane; 9. wskazać na mapie członków Unii Europejskiej i uzasadnić swoją opinię na temat jej dalszej integracji i rozszerzania. 10. przedstawić prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatelstwa Unii Europejskiej; 11. wyszukać informacje na temat korzystania ze środków unijnych przez polskich obywateli, przedsiębiorstwa i instytucje; 12. sformułować i uzasadnić własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze sobą członkostwo w Unii Europejskiej, odwołując się do przykładów z własnego otoczenia i całego kraju. Rozdział X: JEDEN ŚWIAT, WIELE PROBLEMÓW 1. wyjaśnić, czym zajmują się ONZ, jej najważniejsze organy (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny) i wybrane organizacje międzynarodowe; 2. wskazać na mapie miejsca najpoważniejszych konfliktów międzynarodowych; omówić przebieg i próby rozwiązania jednego z nich; 3. porównać sytuację w państwach globalnego Południa i globalnej Północy i wyjaśnić na przykładach, na czym polega ich współzależność 4. uzasadnić potrzebę pomocy humanitarnej i zaangażować się (na miarę swoich możliwości) w działania instytucji (także pozarządowych), które ją prowadzą; 5. wyjaśnić, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja w sferze kultury, gospodarki i polityki; ocenić jej skutki;
6. rozważyć, jak twoje zachowania mogą wpływać na życie innych ludzi na świecie (np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy); 7. ocenić sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie; 8. wyjaśnić, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje się go zwalczać. Rozdział XI: CZŁOWIEK W GOSPODARCE RYNKOWEJ 1. wyjaśnić na przykładach z życia własnej rodziny, miejscowości i całego kraju, w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokajaniu potrzeb ekonomicznych; 2. przedstawić cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego; brać udział w przedsięwzięciach społecznych, które pozwalają je rozwinąć 3. stosować w praktyce podstawowe zasady organizacji pracy (ustalenie celu, planowanie, podział zadań, harmonogram, ocena efektów). 4. przedstawić podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo) i związki między nimi; 5. podać przykłady racjonalnego i nieracjonalnego gospodarowania; stosować zasady racjonalnego gospodarowania w odniesieniu do własnych zasobów (np. czasu, pieniędzy); 6. scharakteryzować gospodarkę rynkową (prywatna własność, swoboda gospodarowania, konkurencja, dążenie do zysku, przedsiębiorczość); 7. wyjaśnić działanie prawa podaży i popytu oraz ceny jako regulatora rynku, przeanalizować rynek wybranego produktu i wybranej usługi. 8. przedstawić na przykładach funkcje i formy pieniądza w gospodarce rynkowej; 9. wyjaśnić, czym zajmują się: bank centralny, banki komercyjne, giełda papierów wartościowych; 10. wyszukać i zestawić ze sobą oferty różnych banków (konta, lokaty, kredyty, fundusze inwestycyjne); wyjaśnić, na czym polega oszczędzanie i inwestowanie. 11. wyjaśnić terminy: produkt krajowy brutto, wzrost gospodarczy, inflacja, recesja; zinterpretować dane statystyczne na ten temat; 12. wymienić najważniejsze dochody i wydatki państwa; wyjaśnić, co to jest budżet państwa; 13. przedstawić główne rodzaje podatków w Polsce (PIT, VAT, CIT) i obliczyć wysokość podatku PIT na podstawie konkretnych danych. Rozdział XII: EKONOMIA W TWOIM ŻYCIU 1. wyjaśnić na przykładach, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe;
2. wymienić główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego; ułożyć jego budżet; 3. przygotować budżet konkretnego przedsięwzięcia z życia ucznia, klasy, szkoły; rozważyć wydatki i źródła ich finansowania; 4. wyjaśnić, jakie prawa mają konsumenci i jak mogą ich dochodzić. 5. wyjaśnić, na czym polega prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej; 6. wyjaśnić, jak działa przedsiębiorstwo, i obliczyć na prostym przykładzie przychód, koszty, dochód i zysk; 7. wskazać główne elementy działań marketingowych (produkt, cena, miejsce, promocja) i wyjaśnić na przykładach ich znaczenie dla przedsiębiorstwa i konsumentów; 8. przedstawić główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnić, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. 9. zaplanować dalszą edukację (w tym wybór szkoły ponadgimnazjalnej), uwzględniając własne preferencje i predyspozycje; 10. wyszukać informacje o możliwościach zatrudnienia na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku pracy (urzędy pracy, ogłoszenia, internet); 11. sporządzić życiorys i list motywacyjny; 12. wskazać główne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowości, regionie i Polsce; ocenić jego skutki. 13. przedstawić zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracownicy i pracodawcy; wyjaśnić, na czym polega społeczna odpowiedzialność biznesu; 14. podać przykłady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i poddać je ocenie; 15. wyjaśnić mechanizm korupcji i ocenić skutki tego zjawiska dla gospodarki.