Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energia PAN PERSPEKTYWY GAZU ŁUPKOWEGO W POLSCE Eugeniusz Mokrzycki Posiedzenie Plenarne Komitetu Problemów Energetyki Warszawa, 14 grudnia 2011 r.
Perspektywy gazu łupkowego w Polsce PLAN WYSTĄPIENIA 1. Wprowadzenie 2. Koncesje na poszukiwanie shale gas 3. Szacunki wielkości zasobów 4. Technologiczne i ekonomiczne zagospodarowanie gazu w łupkach 5. Podsumowanie
Perspektywy gazu łupkowego w Polsce Konwencjonalna skała zbiornikowa SKAŁY ZBIORNIKOWE Niekonwencjonalna skała zbiornikowa gaz zamknięty (tight gas) Niekonwencjonalna skała zbiornikowa gaz w łupkach (shale gas) gaz zamknięty (tight gas) szczelinowanie Źródło: Poprawa P., 2010a;b
SCHEMAT ILUSTRUJĄCY SPECYFIKĘ SKAŁY ZBIORNIKOWEJ TYPU SHALE GAS Źródło: Poprawa P., 2010b
PODZIAŁ ZŁÓŻ GAZU Źródło: Hadro J., 2010a;b
PODZIAŁ ZŁÓŻ GAZU Źródło: Hadro J., 2010a;b
KONWENCJONALNE ZŁOŻA GAZU Źródło: Poprawa P., 2010a
NIEKONWENCJONALNE ZŁOŻA GAZU Źródło: Poprawa P., 2010a
GŁÓWNE RÓŻNICE MIĘDZY KONWENCJONALNYMI ZŁOŻAMI GAZU ZIEMNEGO ORAZ NIEKONWENCJONALNYMI ZŁOŻAMI Z GAZEM W ŁUPKACH Źródło: Poprawa P., 2010b
SZACOWANE ZASOBY WYDOBYWALNE GAZU Z ŁUPKÓW Źródło: Poprawa P., 2010a;b
KONCESJE NA POSZUKIWANIE SHALE GAS (1) USA, Polska i Kanada najciekawsze rynki na świecie dla firm zaangażowanych w poszukiwanie i wydobycie gazu ze złóż niekonwencjonalnych, zainteresowanie gazem łupkowym w Polsce światowe firmy naftowe: ExonMobile, Chevron, Talisman, Marathon, zainteresowanie koncernów, które mają problemy z działalnością w swoich krajach: Total, Shell, E.ON Ruhrgas,
KONCESJE NA POSZUKIWANIE SHALE GAS (2) PKN Orlen zamiar współpracy przy poszukiwaniach i wydobyciu shale gaz z kanadyjskim koncernem EnCana, PKN Orlen odda część udziałów w swoich koncesjach na Lubelszczyźnie, a EnCana pokryje koszty prac poszukiwawczych, wydatki na wykonanie jednego pełnego odwiertu szacuje się na 15 mln USD (w ramach koncesji, każda firma musi wykonać 3 odwierty),
KONCESJE NA POSZUKIWANIE SHALE GAS (3) w końcu sierpnia 2011 r. jedna z firm posiadających koncesję na Pomorzu zakończyła 13-etapowy zabieg szczelinowania hydraulicznego na otworze Łubień LE-2H pierwszym horyzontalnym odwiercie poszukiwawczym w złożach łupkowych w Polsce efekt: zapalona flara, która potwierdza przypływ gazu do odwiertu, tereny poszukiwań gazu łupkowego obejmują ponad 11% powierzchni Kraju (37 tys. km 2 ).
KONCESJE NA POSZUKIWANIE SHALE GAS (4) PRZEDSIĘBIORSTWA PROWADZĄCE PRACE POSZUKIWAWCZO-ROZPOZNAWCZE NIEKONWENCJONALNYCH ZŁÓŻ GAZU W POLSCE Firma Liczba koncesji Firma Liczba koncesji PGNiG 15 Silurian Energy Services Sp. z o.o. 4 Marathon Oil 11 Talisman Energy Polska Sp. z o.o. 3 3 Legs Resources 9 Realm Energy International 3 Orlen Upstream 8 Eni Spa 3 Lotos 7 Silurian Sp. z o.o. 5 San Leon Energy 6 Caudrilla 2 Exxon Mobil 6 Strzelecki Energia 3 BNK Petroleum 6 Dart Energy Poland Sp. z o.o. 1 DPV Services 5 ECO ENERGY 2010 Sp. z o.o. 1 Chevron 4 Aurelian Oil & Gas Poland Sp. z o.o. 1 Ogółem 103 koncesje Źródło : URE, 2010
KONCESJE NA POSZUKIWANIE SHALE GAS (5) Źródło : Ministerstwo Środowiska
SZACUNKI WIELKOŚCI ZASOBÓW SHALE GAS (1) US Energy Information Administration 5,3 bln m 3, Wood McKenzie 1,4 bln m 3, Advanced Resources International 3 bln m 3. Prognozy opracowane na podstawie analogicznej budowy geologicznej w USA.
SZACUNKI WIELKOŚCI ZASOBÓW SHALE GAS (2) Szacowane zasoby shale gas, bln m 3 Europa Północna Ameryka USA 24,41 Kanada 10,99 Francja 5,10 Meksyk 19,28 Niemcy 0,23 Południowa Ameryka Holandia 0,48 Wenezuela 0,31 Norwegia 2,35 Kolumbia 0,54 Wielka Brytania 0,57 Argentyna 21,92 Dania 0,65 Brazylia 6,40 Szwecja 1,16 Chile 1,81 Polska 5,30 Urugwaj 0,59 Turcja 0,42 Paragwaj 1,76 Ukraina 1,19 Boliwia 1,36 Litwa 0,11 Afryka Pozostałe 0,54 Południowa Afryka 13,73 Azja Libia 8,21 Chiny 36,10 Tunezja 0,51 Indie 1,78 Algieria 6,54 Pakistan 1,44 Maroko 0,31 Źródło: Siemek J. i inni, 2011
TECHNOLOGICZNE ASPEKTY ZAGOSPODAROWANIA GAZU W ŁUPKACH (1) technologia, doświadczenie i wiedza jaką dysponują wiertnicze firmy serwisowe umożliwiają dopasowanie zoptymalizowanego układu technologicznego tak, że ingerencja w środowisko jest minimalna, technologia stosowana podczas eksploatacji shale gas nie jest nowa, proces szczelinowania hydraulicznego i wiercenia horyzontalne są praktykowane już od wielu lat.
TECHNOLOGICZNE ASPEKTY ZAGOSPODAROWANIA GAZU W ŁUPKACH (2) technologia wykonywania otworów poziomych zrewolucjonizowała sposób wydobycia gazu ziemnego (z 1 padu wiertniczego można wykonać 16 otworów wiertniczych), proces szczelinowania hydraulicznego polega na wtłoczeniu mieszaniny wody, piasku i substancji chemicznych do złoża gazu ziemnego w celu wytworzenia odpowiednich szczelin, na każdy zabieg szczelinowania zużywanych jest około 1-5 tys. m 3 wody,
TECHNOLOGICZNE ASPEKTY ZAGOSPODAROWANIA GAZU W ŁUPKACH (3) w większości przypadków do zabiegu szczelinowania nie wykorzystuje się wód powierzchniowych ani pitnych, zużyta woda w większości przypadków kierowana jest do ponownego wykorzystania, jednak po pewnym czasie staje się technologicznie bezużyteczna (proces utylizacji).
SZCZELINOWANIE HYDRAULICZNE Źródło: Shale Gas 2011
WZROST WYDOBYCIA SHALE GAS A CENY (1) spadek importu gazu LNG do USA sprawił, że światowi eksporterzy LNG (Bliski Wschód, Afryka) swoje dostawy kierują do Azji i Europy, II kwartał 2008 r. (USA) cena gazu 350 USD/1000 m 3, przy cenach gazu importowanego na poziomie 400 USD za 1000 m 3 (Polska) gaz łupkowy będzie konkurencyjny do gazu importowanego,
WZROST WYDOBYCIA SHALE GAS A CENY (2) styczeń 2011 r. (USA) 1000 m 3 gazu łupkowego kosztowało ponad 110 USD, listopad 108 USD jest to ok. 1/3 ceny rosyjskiego gazu dla Polski, USA poprzez technologie LNG zaczynają myśleć o dostawach gazu na rynek europejski, oferując konkurencyjne ceny.
WSPARCIE POSZUKIWAŃ NIEKONWENCJONALNYCH ZŁÓŻ GAZU ZIEMNEGO (1) realizacja projektu: poszukiwanie, rozpoznanie i przyszła eksploatacja gazu ziemnego ze złóż niekonwencjonalnych ogromne znaczenie energetyczne, ekonomiczne i geopolityczne, Grupa Robocza ds. Poszukiwania, Eksploatacji i Wykorzystania Niekonwencjonalnych Złóż Węglowodorów powołana przez Przewodniczącego Międzyresortowego Zespołu ds. Realizacji Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. wypracowanie założeń określających działania, kierunek prac i odpowiedzialności w zakresie poszukiwania, eksploatacji i wykorzystania złóż węglowodorów w Polsce,
WSPARCIE POSZUKIWAŃ NIEKONWENCJONALNYCH ZŁÓŻ GAZU ZIEMNEGO (2) Platforma Współpracy powołana przez Departament Ropy i Gazu Ministerstwa Gospodarki, Międzynarodowy Zespół ds. Gazu Łupkowego powołany przez Ministerstwo Środowiska, Global Shale Gas Initiative (GSGI) koordynuje Ministerstwo Spraw Zagranicznych; współpraca z USA, Zespół ekspertów ds. Oceny oddziaływania na środowisko przy Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (GDOŚ); współpraca z Kanadą.
PODSUMOWANIE POTENCJALNE PROBLEMY (1) koszty wiercenia otworów w Polsce są znacznie wyższe niż w Europie i USA, polskie koncerny wydobywcze nie posiadają technologii niezbędnych do wydobywania shale gas na odpowiednio niskim kosztowo poziomie, problem ze sprzętem wiertniczym (brak); w 2010 r. w Europie było 88 aktywnych urządzeń wiertniczych (46 na lądzie, 42 na morzu); USA 1500, Polska 27 urządzeń, z czego tylko część prowadzi obecnie prace wiertnicze,
PODSUMOWANIE POTENCJALNE PROBLEMY (2) ze względu na gęstość zabudowy poszukiwania i wydobycie może okazać się trudne, wiedza na temat faktycznych zasobów jest bardzo mała zbyt mało jest wywierconych otworów, możliwy jest scenariusz, że po zainwestowaniu znaczących środków finansowych w technologie i próbne odwierty, wydobycie shale gas będzie nieopłacalne ekonomicznie,
PODSUMOWANIE SZANSE I KORZYŚCI (3) jest szansa na wprowadzenie trwałych zmian w polskim, jak również europejskim sektorze energetycznym, jeśli szacunki wielkości zasobów okażą się prawdziwe, polskie firmy biorące udział w eksploatacji shale gas mają szansę na osiągnięcie większego znaczenia na arenie międzynarodowej, pozyskanie najnowocześniejszych technologii zarówno do rozpoznania i wydobycia umożliwi skok technologiczny sektora wiertniczo-naftowego w Polsce, rozwój infrastruktury transportowej i przesyłowej w Kraju.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
LITERATURA Shale Gas: Applying Technology to Solve America s Challenges, 2011. www.netl.doe.gov. Poprawa P., 2010a: Niekonwencjonalne złoża gazu ziemnego zachodnie doświadczenia oraz obecne perspektywy poszukiwań w Polsce. Konferencja w PIG-PIB Niekonwencjonalne złoża gazu ziemnego w Polsce, 27 stycznia 2010. Poprawa P., 2010b: System węglowodorowy z gazem ziemnym w łupkach - północnoamerykańskie doświadczenia i europejskie perspektywy. Przegląd Geologiczny, vol. 58, nr 3, 2010, s. 216-225. Hadro J., 2010: Strategie poszukiwań gazu w łupkach i ich uwarunkowania ekonomicznoprawne. Konferencja w PIG-PIB Niekonwencjonalne złoża gazu ziemnego w Polsce, 27 stycznia 2010. Hadro J., 2010: Strategia poszukiwań złóż gazu ziemnego w łupkach. Przegląd Geologiczny, vol. 58, nr 3, 2010, s. 250-258. Siemek J., Kaliski M., Rychlicki S., Janusz P., Sikora S., Szurlej A., 2011: Wpływ shale gas na rynek gazu ziemnego w Polsce. Rynek Energii. URE, 2010: Urząd Regulacji Energetyki Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w 2010 r. Warszawa, marzec 2011.