Ekonomia wydobycia gazu z łupków
|
|
- Wojciech Komorowski
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Ekonomia wydobycia gazu z łupków Piotr Woźniak Wstęp W poprzednich dwóch częściach serii artykułów omówione zostały procesy, które są istotne w procesie szczelinowania oraz istotnie wpływają na efektywne wydobycie węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych. Nieodłącznym choć niewidocznym składnikiem takiego procesu jest czynnik ekonomiczny, który ma kluczowe znaczenie dla podjęcia ostatecznej decyzji o wydobyciu i powodzenia całego przedsięwzięcia. Od niego bowiem zależy, czy wydobycie będzie opłacalne czy nie i czy warto będzie podejmować taką próbę. Co wpływa na ekonomię złoża? Jak rozwój sektora gazowego wpływa z ekonomicznego punktu widzenia na jakość życia ludzi? Czego musimy się jeszcze nauczyć? I jakie powszechnie podawane informacje mijają się z prawdą? Temat ten zostanie rozwinięty w oparciu o amerykańską historię sektora gazowego. Stany Zjednoczone zbliżyły się do samodzielności energetycznej i weszły w wir rewolucyjnych przemian ekonomicznych oddziaływujących na całe gałęzie przemysłu dzięki szybkiemu i prężnemu rozwojowi sektora gazu i ropy ze skał łupkowych w ostatnich 11 latach. Cena gazu ziemnego spadła w Stanach Zjednoczonych z ponad 400 USD do poniżej 100 USD za 1000 m 3 w ciągu kilku lat, co miało istotny wpływ na zintensyfikowanie rozwoju gospodarczego, który zaowocował także wysokim wzrostem PKB w USA. Stany Zjednoczone nad wyraz szybko poradziły sobie także z najgłębszym kryzysem gospodarczym od lat 30-tych dwudziestego wieku, co nie powinno umknąć naszej uwadze. Sytuacja ta zmusza do myślenia czy podobny scenariusz ma szanse zaistnieć w innych częściach świata, a w szczególności w naszym kraju? Czy spełni się polski sen o łupkach? Czy wydobycie gazu łupkowego będzie na tyle opłacalne, że odegra kluczową rolę w gospodarce energetycznej naszego kraju? W niniejszym artykule, który przygotowano w oparciu o dostępne raporty i scenariusze na temat możliwego rozwoju sytuacji łupkowej, podjęto próbę odpowiedzi na te i inne nasuwające się pytania związane z polską rewolucją łupkową. Dariusz Janus W ostatnim czasie pojawiają się liczne informacje które wprowadzają w błąd ich odbiorców i zapewne licznych zainteresowanych tematem eksploatacji łupków. Centralną, bezkrytycznie powtarzaną, informacją, jest twierdzenie, że na jedną koncesję konieczne nakłady inwestycyjne wynoszą średnio 30 mld złotych. Oznaczałoby to, że na jednym obszarze koncesyjnym należy wykonać 700 odwiertów pionowych wraz z poziomymi, a na wszystkich wydanych już koncesjach takich odwiertów o łącznej wartości około miliardów złotych (3,5 biliona złotych) jest to kwota przewyższająca kilkuletnie PKB Polski, co ewidentnie pokazuje błąd tej kalkulacji. Nawet w USA, kraju o powierzchni 30 razy większej od powierzchni Polski, nie wykonano w ciągu 10 lat tylu odwiertów oraz nie wydano na ten cel takiej kwoty. Nadmienić przy tym trzeba, że nawet łączna kapitalizacja amerykańskich firm wydobywczych nie osiągnęła takiej wartości. Nie mówiąc już o tym, ile gazu musiałoby płynąc z takiej liczby odwiertów. Śmiało można powiedzieć, że ilość ta około 30-krotnie przekroczyłaby własne potrzeby energetyczne Polski coś jest więc w tych wyliczeniach nie tak. Prawda jest jednak zgoła odmienna. Według raportu CASE (Centrum Analiz Społeczno Ekonomicznych) z 2012 roku dla Polski możliwe są trzy odmienne scenariusze rozwoju sektora związanego z wydobyciem gazu. Scenariusze zakładają różne ilości wykonanych odwiertów co przekłada się na pozostałą część procesu wydobycia węglowodorów tj. odmienne potrzeby inwestycyjne, a przede wszystkim inne ilości pozyskiwanego paliwa. W kolejnym rozdziale krótko omówiona zostanie każda z tych możliwości. Scenariusze rozwoju dla Polski I. Scenariusz umiarkowanego rozwoju Jest to scenariusz zakładający wykonanie niezbędnego minimum w celu eksploatacji złóż. Bez specjalnych przedsięwzięć ących na celu zwiększenie szans u potencjalnych inwestorów i przedsiębiorstw zajmujących się poszukiwaniem i eksploatację gazu. Scenariusz zakłada umiarkowaną, maksymalnie dobrą, efektywność eksploatowanych złóż. Według tego scenariusza do roku 2035 będzie można pozyskać 3,5 mld m 3 gazu łupkowego. II. Scenariusz zwiększonych inwestycji zagranicznych Założono tutaj przyjęcie krajowych regulacji ułatwiających poszukiwania i pozyskiwanie, a także przesył wydobytego gazu łupkowego. Dodatkowo założono pozyskanie inwestorów poprzez zachęcające rozwiązania dotyczące opłat za użytkowanie złóż. Skutkiem takiego postępowania może być spadek kosztów poszukiwań i kosztów wydobycia. Założono również wykorzystanie możliwości wspólnych inwestycji, a następnie eksploatacji przez doświadczone w branży instytucje. Prognoza mówi, iż według scenariusza zwiększonych inwestycji zagranicznych możliwe będzie pozyskanie 6 mld m 3 gazu łupkowego do 2035 roku. III. Scenariusz przyspieszonego rozwoju Scenariusz zakładający maksimum, które jest możliwe do osiągnięcia. Wystąpić tutaj może kilka pozytywnych procesów: przyjecie rozwiązań korzystnych dla inwestorów, przejmowanie know-how poprzez współpracę firm polskich z zagranicznymi, rozwój współpracy nauki z biznesem, pomyślnego wyniku poszukiwań na niektórych koncesjach, Według raportu, stosując wyżej opisany scenariusz, do 2035 roku będzie można pozyskać 19 mld m 3 gazu łupkowego. American Shale Gas Story przeszłość i teraźniejszość Według doniesień literaturowych w 2012 roku w USA powstało ponad nowych miejsc pracy w sektorze gazu łupkowego i kolejne w sektorach powiązanych z łupkową rewolucją. Dzięki gazowi łupkowemu USA udało się zbliżyć do niezależności energetycznej i zostać eksporterem łupkowego paliwa. Coraz głośniej mówi się również o nadciągającej gorączce ropy łupkowej. Powszechna jest świadomość, że w stanie Północna Dakota kierowcy transportujący prywatnymi ciężarówkami ropę zarabiają ponad USD rocznie, a miasta zwiększają w tym stanie w ciągu kilku lat populację nawet 100-krotnie. Poddajmy analizie to, co stało się za Oceanem Atlantyckim, na podstawie zdarzeń na jednym ze złóż. Na rysunku 1. przedstawiono porównanie produkcji gazu z odwiertów pionowych i poziomych na przestrzeni 20 lat dla pola gazowego Barnett w USA w stanie Teksas. Zauważyć można, iż na początku lat 90 tych produkcja 12
2 Rys. 1. Porównanie produkcji gazu z odwiertów pionowych i poziomych na przestrzeni lat dla pola gazowego Barnett w Teksasie [źródło: EIA] gazu na polu Barnett opierała się głównie na wykonanych odwiertach pionowych, a dopiero około 2004 roku czyli 10 lat temu udział w produkcji gazu zaczęły mieć odwierty poziome, czyli horyzontalne. Już w trzecim roku po rozpoczęciu wydobycia z odwiertów poziomych ilość wydobywanego w ten sposób gazu przekroczyła o około 50% ilość gazu wydobywanego konwencjonalnie. W tym czasie nie udało się już dalej zwiększać produkcji gazu z odwiertów pionowych, a w kolejnych latach nawet ta produkcja spadła. Doskonale widać, iż w kolejnych latach, przy spadającym poziomie produkcji konwencjonalnej, wielkość produkcji gazu z odwiertów poziomych dalej znacznie rosła, w ciągu czterech lat zdołała urosnąć czterokrotnie! I tak na przykład, dla 2010 roku ilość gazu pozyskiwana z odwiertów poziomych była prawie 10 krotnie wyższa niż produkcja gazu z odwiertów pionowych. I to pomimo faktu, że jeszcze 5 lat wcześniej produkowano go więcej z odwiertów pionowych nich poziomych, a 7 lat wcześniej gaz nie był produkowany z odwiertów poziomych. Należy podkreślić, co uwidacznia wykres, i przed czym jeszcze jest Polska, iż w pewnym momencie podczas eksploatacji złoża efektywność odwiertów pionowych przestaje rosnąć, a potem maleje (ich ilość utrzymuje się na stałym poziomie), podczas gdy wydobycie gazu Rys. 2. Porównanie ilości odwiertów pionowych i poziomych na przestrzeni lat dla pola gazowego Barnett w Teksasie [źródło: EIA] przy pomocy odwiertów horyzontalnych rośnie wielokrotnie szybciej i osiąga poziomy wielokrotnie wyższe. W efekcie produkcja gazu odbywa się głównie przy wykorzystaniu odwiertów horyzontalnych. W 2010 roku na złożu Barnett wydobyto około 55 mld m 3 gazu (prawie 4 krotnie więcej niż konsumuje Polska), przy czym około 50 mld m 3 (90%) metodą szczelinowania hydraulicznego. Rysunek 2. pokazuje w jaki sposób zmieniała się liczba odwiertów pionowych i poziomych na przestrzeni lat dla pola gazowego Barnett. Dane te dostarczają więcej informacji niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Na początku eksploatacji złoża mamy do czynienia z obecnością tylko odwiertów pionowych i to z nich pozyskiwane są węglowodory. W latach podjęto zapewne ogromny wysiłek inwestycyjny, zwiększając liczbę odwiertów pionowych ponad 5-krotnie! W tym czasie ilość wydobywanego gazu konwencjonalnego wzrosła tylko 2-krotnie. Następnie ilość odwiertów pionowych zaczyna się stabilizować osiągając pewne maksimum, przy spadającym wolumenie produkcji gazu konwencjonalnego. Pierwsze odwierty poziomie na polu gazowym Barnett zaczynają się pojawiać w 2004 roku i w końcu wyraźnie dominują na polu gazowym, osiągając liczbę ponad dwukrotnie wyższą niż pionowe. Mamy przy tym do czynienia z ciągłym wzrostem liczby odwiertów poziomych przy nieco malejącej liczbie czynnych odwiertów pionowych. Najważniejsza jest jednak ekonomia. A ta mówi, że z jednego odwiertu poziomego średnio wydobywa się czterokrotnie więcej gazu niż z odwiertu konwencjonalnego. Dodatkowo, należy podkreślić, że nawet 8 odwiertów poziomych wyprowadza gaz przez jeden odwiert pionowy, co daje nawet krotnie więcej gazu ziemnego produkowanego przez jeden niekonwencjonalny odwiert pionowy od którego odprowadzanych jest średnio 4-8 odwiertów horyzontalnych, w porównaniu do pionowego odwiertu konwencjonalnego. Dodatkowo, wzrost liczby odwiertów pionowych konwencjonalnych, któremu nie towarzyszy wzrost wydobycia gazu konwencjonalnego świadczy o szybkim wyczerpywaniu się takich zasobów. Bardzo szybki wzrost wydobycia gazu niekonwencjonalnego, wyprzedzający przyrost liczby odwiertów horyzontalnych świadczy o powolnym wyczerpywaniu się złóż zawartych w złożach niekonwencjonalnych. Zjawisko to nakazuje na nowo przeliczyć koszty i efektywność nakładów inwestycyjnych w wydobycie konwencjonalne i niekonwencjonalne. Dla porównania z ogłaszanymi szacunkami dla Polski, należy zaznaczyć, że dla odwiertów poziomych pracujących w 2010 roku nakłady inwestycyjne wynosiły około mld USD, czyli akurat tyle ile mówi się tylko o jednej koncesji w Polsce. Co ciekawe, taka ilość nakładów inwestycyjnych daje produkcję gazu ziemnego na poziomie 50 mld m 3 rocznie, przekraczając trzykrotnie popyt na gaz w Polsce. Wartość tego gazu wynosi około 6 mld USD w USA oraz 24 mld USD w Polsce, podczas gdy Polska wydaje na importowany gaz około 4 mld USD rocznie. Jest ewidentny dowód na to, że szacunki, cyfry i kwoty jakie przytaczane są w Polsce ą niewiele wspólnego z rzeczywistością. Podsumowując, analiza obu wykresów jednocześnie wskazuje, iż ostatecznie produkcja gazu opiera się głównie na zwiększającej się liczbie odwiertów poziomych i to one odpowiadają za efektywne wydobycie węglowodorów. Należy tutaj wspomnieć o tym, jak ważna jest znajomość technologii wydobycia gazu. Wiedza ta pozwala nie tylko zaoszczędzić na czasie, ale i pozwala obniżyć koszty całego przedsięwzięcia aspekt ekonomiczny to bardzo istotna składowa procesu eksploatacji złóż. Warto jednak podkreślić, że odwierty poziome są bardziej skomplikowanymi układami niż odwierty pionowe i wymagają odmiennego podejścia. Dlatego też istotne jest pozyskiwanie wiedzy i przekładanie jej na spe- 13
3 cyficzne warunki geologiczne, które towarzyszą każdemu ze złóż. Temat ten zostanie szerzej poruszony w kolejnych częściach serii artykułów. W tabeli 1 zestawiono porównanie udziału gazu łupkowego w całkowitej produkcji gazu dla wszystkich pól gazowych w USA wraz z projekcją na kolejne lata, a także pokazanie udziału gazu łupkowego w stosunku do całkowitej produkcji gazu. Jednostka Tcf oznacza bilion stóp sześciennych. W 2000 roku produkcja gazu niekonwencjonalnego z gaz łupkowych miała charakter doświadczalny a nie przemysłowy, 15 lat później, w 2015 roku osiągnie 43% udział w produkcji gazu ziemnego. Przewiduje się, iż w USA produkcja gazu łupkowego wzrośnie z 5,8 Tcf do 18,9 Tcf w ciągu dekady, a tym samym udział gazu pochodzącego z łupków w całkowitej produkcji gazu - zwiększy się z 27% do 60%. Rozwój sektora gazowego pociąga za sobą wiele korzystnych dla kraju zmian mianowicie wzrost zatrudnienia co przy wysokiej stopie bezrobocia jest zjawiskiem bardzo potrzebnym. Zjawisko to ma miejsce zarówno w sektorach bezpośrednio związanych z wydobyciem gazu jak i w obszarach powiązanych. Na rysunku 3 przedstawiono zestawienie liczby pracowników, która sukcesywnie wzrastała w miarę upływu czasu i eksploatacji złóż, a także przedstawiono projekcję dalszego wzrostu ilości zatrudnienia na najbliższe 25 lat. Z opracowania wynika, iż w 2010 roku w USA w bezpośrednio w sektorze gazowym powstało prawie nowych miejsc pracy, dodatkowe powstało w sektorach niebezpośrednich i kolejne prawie , które powstało na skutek rozwoju sektora sumarycznie dało to zatrudnienie ponad osobom. Ekonomiści i naukowcy przewidują, że tendencja ta będzie zachowana do 2035 roku w efekcie czego powstanie ponad nowych miejsc pracy. Jak wygląda struktura zatrudnienia w USA w sektorze gazowym? Otóż, w 2010 roku, najwięcej miejsc pracy, bo aż 45% z ponad , było zarezerwowane dla usług bezpośrednio związanych z sektorem gazu łupkowego, kolejną pozycję zajęły wolne etaty w obszarze związanym z produkcją, gdzie pracę znalazło ok. 13% zatrudnionych. Podobnie, bo 12% stanowią etaty w sektorze handlowym. Ilustracją do rozważań jest rysunek 4. Do roku 2035 sytuacja na amerykańskim rynku pracy w sektorze gazowym nie ulegnie diametralnym zmianom. W porównaniu z rokiem 2010 o 2% wzrośnie zatrudnienie w usługach związanych z sektorem gazowym i przemyśle wydobywczym. Największą zmianę, bo spadek o ponad połowę, odnotowany zostanie w przemyśle budowlanym. Pozostałe sektory utrzyą się na poziomie podobnym do tego z 2010 roku. Ile kosztuje niekonwencjonalny odwiert i dlaczego tak dużo? Powszechnie uważa się, że koszt odwiertu niekonwencjonalnego jest znacząco wyższy od konwencjonalnego. Dodatkowo, koszty tych Rys. 4. Struktura zatrudnienia sektora gazowego w USA w 2010 roku [źródło: IHS Global Insight] Tab. 1. Porównanie udziału gazu łupkowego w całkowitej produkcji gazy dla wszystkich pól gazowych w USA Production/Year Shale (Tcf) 5,8 9,9 13,0 15,0 16,7 18,9 Total gas (Tcf) 21,2 23,3 26,0 27,8 29,1 31,2 Shale share of total 27% 43% 50% 54% 57% 60% [źródło: IHS CERA i EIA] Rys. 3. Wzrost zatrudnienia i jego prognoza do roku 2035 w ramach rozwoju sektora gazowego w USA [źródło: IHS Global Insight] odwiertów w Polsce są, jak donosi prasa, nawet trzykrotnie wyższe niż w USA. Pytanie, które tu się nasuwa to: czy możemy je taniej robić? Otóż, prawda jest dużo bardziej złożona niż popularne twierdzenia. Odwierty niekonwencjonalne są droższe od konwencjonalnych, jednak produkcja gazu z nich jest wielokrotnie wyższa w skali roku, a dodatkowo okres ich eksploatacji również jest dłuższy. Równocześnie, odwierty niekonwencjonalne w Polsce nie są znacząco droższe niż w USA. Można przyjąć, że najwyższy koszt, związany z odwiertami, czyli korzystanie ze wiertni i ze sprzętu, a także z proppantów jest na porównywalnym poziomie, ale za każdy kolejny dzień pracy ludzi i sprzętu. Problem w tym, że w Polsce czas trwania tych odwiertów jest nawet kilkukrotnie a w skrajnych przypadkach ponad 10-krotnie dłuższy niż w USA. Najdłuższy dotychczas odwiert realizowany w Polsce trwał około 90 dni, a najkrótszy około 40. Najkrótszy odwiert niekonwencjonalny w USA trwał już poniżej 10 dni. I nadal trwają prace jak ten czas skrócić do 8 dni. Jeśli przyjąć, z pewnym uproszczeniem, że całkowity koszt dzienny realizacji odwiertów niekonwencjonalnych wynosi około USD, to widać wyraźnie, że największy problem w Polsce tkwi w czasie prowadzenia tych wierceń i szczelinowania, na co niezwykle duży wpływ wiele czynników, w tym otoczenie biurokratyczne. Można bowiem zatem stwierdzić, że kiedy urzędnicy myślą, drogie maszyny i ludzie stoją i czekają i nabijają liczniki kosztów wierceń, licząc USD za każdy dzień. Najprościej jednak jest zadać kłam powszechnym twierdzeniom o rzekomo wysokich 14
4 Rys. 5. Koszty wierceń i wykończenia odwiertów dla pola gazowego Marcellus [źródło: Kaliski, Nagy i inni, AGH] kosztach wydobycia gazu ze skał łupkowych za pomocą ceny, po jakiej jest on sprzedawany. Wynosi ona około USD za 1000 m 3 tak wydobywanego gazu ziemnego. Można zatem śmiało twierdzić, że koszty wydobycia gazu łupkowego są niższe niż cena sprzedaży tego gazu. Jest to bardzo logiczne. Gdyby było inaczej, udział w całkowitej produkcji gazu ziemnego w USA nie osiągałby tak szybko tak wysokiego poziomu produkcyjnego. Co to oznacza? Koszty wydobycia gazu łupkowego w Polsce nie muszą być znacząco wyższe niż w USA, i głównie zależą od tego, jak szybko nauczymy się efektywnie wiercić odwierty niekonwencjonalne. do tego, by osiągnąć obniżenie kosztów wierceń już o 25%. Biorąc pod uwagę powyższe można stwierdzić, że każdy kolejny odwiert jest tańszy do wykonania od poprzedniego. Największe koszty podczas pierwszego odwiertu przypisane zostały badaniom sejsmicznym i raportom dotyczącym oceny odwiertów. Pierwszy odwiert służył również badaniu i poszerzaniu umiejętności w celu poprawienia jakości wykonywania kolejnych odwiertów. W trakcie prac na polu gazowym ciągle poszukiwane są nowe, bardziej wydajne rozwiązania technologiczne i materiały lepszy płyn szczelinujący, lepsze proppanty. Wszystko po to, aby coraz efektywniej pozyskiwać węglowodory. Jak rozkładają się koszty związane z eksploracją złoża Najwięcej funduszy przeznaczone jest na przystosowanie podłoża do wydobycia węglowodorów co poglądowo zostało przedstawione na rysunku 6. Zaprojektowanie pola gazowego tak, aby było bezpieczne dla ludzi na nim pracujących jak i dla środowiska. Kolejnym istotnym kosztem płynu szczelinującego. Kolejny rysunek 7 pokazuje efekt ekonomiczny krzywej uczenia, również dla złoża Marcellus, które prezentuje pozytywne zmiany w przeciągu 4 kolejnych lat eksploatacji złoża. Czy można się tego wszystkiego nauczyć? Oczywiście, że tak. Jeden z polskich koncesjonariuszy znacząco poprawia strukturę kosztów po każdym odwiercie, co można wywnioskować z ogólnie dostępnych informacji. A jak sytuacja ekonomiczna przekłada się bezpośrednio na konkretne pole gazowe? Przykładowo dla pola Marcellus w USA można zaobserwować ogromnie istotny spadek kosztów wierceń i wykończenia odwiertów. Schematycznie sytuację tę przedstawiono na rysunku 5: Kolejne wartości na rysunku nr 5. pokazują jakie czynniki w poszczególnych etapach miały największy wpływ na obniżenie kosztów wierceń. Wyraźnie widać, że wykonanie ostatniego odwiert było o 43% tańsze niż pierwszego, przy czym pierwsze cztery odwierty posłużyły także Rys. 6. Poglądowy rozkład kosztów związanych z logistyką złoża gazowego [źródło: materiały konferencyjne] 15
5 Rys. 7. Krzywe uczelnia dla pola gazowego Marcellus [źródło: Kaliski, Nagy i inni, AGH] Widać, iż w ciągu 4 lat nastąpił spadek kosztów szczelinowania o 53%, a równocześnie o 67% wzrosła efektywność wydobycia gazu, mierzona jako szacowany całkowity uzysk z odwiertu. Od 2008 do 2011 roku nastąpił także spadek kapitału zaangażowanego o 72%. Nie ma żadnego powodu, by pozytywny efekt uczenia się nie nastąpił także w Polsce. Niestety, zjawiska te pomijane są we wszystkich powszechnie cytowanych szacunkach o astronomicznych, koniecznych nakładach inwestycyjnych i niskiej efektywności wydobycia gazu niekonwencjonalnego w Polsce. Polish Shale Gas Dream teraźniejszość i przyszłość W oparciu o dane z raportu EIA (Energy Information Administration) dla USA, pokusiliśmy się o zbudowanie analogicznego modelu dla Polski, dokonaliśmy również uproszczonej analizy porównawczej. Schematycznie wyniki modelowania zostały przedstawione na rysunku 8. Szacunki te nie uwzględniają modelu opodatkowania wydobycia węglowodorów oraz opłat środowiskowych, głównie z powodu nieporównywalności sytuacji a także niedoprecyzowanego jeszcze modelu podatkowego dla węglowodorów niekonwencjonalnych w Polsce. Prosimy na marginesie zwrócić uwagę, że do szczelinowania oraz do stymulacji złoża (podniesienia efektywności wydobycia) niezbędne są proppanty które transportowane są 16
6 Rys. 8. Uproszczona analiza porównawcza dla USA i Polski [źródło: EIA, opracowanie własne BALTIC CERAMICS] pod wysokim ciśnieniem około 600 atmosfer płynie szczelinującym i to one odpowiadają za jakość szczelinowania hydraulicznego. Jaki jest wynik ekonomicznego modelowania przeprowadzonego w porównaniu z wynikami osiąganymi w USA? Po pierwsze, widać wyraźnie, że największy wpływ na IRR czyli wewnętrzną stopę zwrotu ma cena gazu. Ta zaś w Polsce jest ponad 4 krotnie wyższa niż w USA. Z naddatkiem kompensuje to założone obecnie dwukrotnie wyższe koszty wydobycia gazu ze skał łupkowych w Polsce, a także znacznie niższą efektywność wydobycia gazu w Polsce, znajdującą się na poziomie około 40% (nasze założenie) wydajności w USA. Cena gazu jest najważniejsza dla ekonomii wydobycia. Wyraźnie widać, że dla ceny 130 USD za m 3 w USA IRR z takiej inwestycji wynosi 5%. Z tego powodu, gdy cena gazu spada poniżej tej ceny, ilość wydobywanego gazu łupkowego w USA spada. Powoduje to, iż amerykańskie firmy szukają dalszych oszczędności. Dla ceny 150 USD za m 3, IRR wynosiłoby w USA już 26%. Aby w Polsce osiągnąć IRR z inwestycji w wydobywanie gazu łupkowego na poziomie 5%, cena gazu musiałaby spaść do 160 USD za m 3. Czy to jest w ogóle możliwe? Oznaczałoby to, że ceny gazu musiałyby spaść o około 60% w porównaniu do obecnych. A to jest raczej niemożliwe. Dla obecnego poziomu ceny gazu importowanego (450 USD za m 3 ) IRR z inwestycji w wydobywanie gazu łupkowego w Polsce powinno wynosić 61%. Czy to jest mało? Podsumowanie Na temat przyszłych kosztów wydobycia gazu łupkowego w Polsce mówi się wiele, jednak dane te nie są poparte empirycznymi obserwacjami z rozwiniętego rynku, a jedynie wynikają z kosztów jakie poniesiono przy pierwszych, próbnych oraz pojedynczych odwiertach i szczelinowaniach. Obecnie w wysokich kosztach odwiertów w Polsce należy uwzględnić koszty dochodzenia do właściwej technologii i to tak długo, aż nie osiągniemy porównywalnych parametrów wydajnościowych do istniejących na rynku amerykańskim, takich jak: czas wykonania pełnego odwiertu, czas szczelinowania i długość odwiertu horyzontalnego, liczba odwiertów horyzontalnych, ilość gazu z jednego odwiertu horyzontalnego, ale także: łączny czas oczekiwania na wszystkie pozwolenia o jakie trzeba jeszcze wystąpić po rozpoczęciu prac na odwiercie, łączny czas jaki upływa od zakończenia prac wiertniczych na jednym padzie do rozpoczęcia tych prac na kolejnym padzie. Szczególnie w kontekście faktu, iż każdego dnia zegar tyka o kwotę USD. Kładzenie nacisku na wzrost efektywności wydobycia, przy jednoczesnym dążeniu do optymalizacji kosztów z nim związanych, powinno być wpisane jako cel programu wszystkich odwiertów niekonwencjonalnych w Polsce w najbliższych latach. Do tej pory mamy wykonane tylko 44 odwierty pionowe i kilka odwiertów poziomych oraz kilka prac szczelinowania. To stanowczo za mało aby móc ferować opinie na temat kosztów oraz opłacalności wydobycia węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych w Polsce. Dopiero zwielokrotnienie tych prac da efekt zwiększania wielkości złóż perspektywicznych i pewnych, oraz samego wzrostu wielkości produkcji. Polska po dwóch latach prac, nadal znajduje się w fazie poszukiwawczej i testowej węglowodorów niekonwencjonalnych, a więc wymaga wytrwałej i konsekwentnej pracy, celem ustanowienia standardów umożliwiających wieloletnie korzystanie z bogactw uwięzionych w niekonwencjonalnych złożach. Bibliografia: 1. A. Cylwik, K. Piętka-Kosińska, K. Lada. M. Sobolewski i inni, Ekonomiczny potencjał produkcji gazu łupkowego w Polsce w latach ,Analiza scenariuszowa, Warszawa, lipiec M. Kaliski, M.Krupa, A. Sikora, Forecasts and/ or scenarios, including quantification of the distance, timing and costs, Arch. Min. Sci., Vol. 57 (2012), No 2, p International Energy Agency, World Energy Outlook Special Report on Unconventional Gas, Information Handling Services Cambridge Energy Research Associates, The Economic and Employment Contributions of Shale Gas in the United States, June M. Kaliski, S. Nagy, S. Rychlicki, J. Siemek, A. Szurlej, AGH, Gaz ziemny w Polsce - wydobycie, zużycie i impoer do 2030 roku, Tom 5, Zeszyt 3, Górnictwo i Geologia,2010 Piotr Woźniak Prezes Zarządu BALTIC CERAMICS S.A. Dariusz Janus Prezes Zarządu LST CAPITAL S.A. 17
Ekonomiczne aspekty eksploatacji niekonwencjonalnych złóż gazu w Polsce
Dr Andrzej Cylwik Ekonomiczne aspekty eksploatacji niekonwencjonalnych złóż gazu w Polsce 1. Perspektywa do roku 2020 W chwili obecnej dysponujemy mała liczbą sprawdzonych informacji, które dotyczą ekonomicznych
Środowiskowe aspekty wydobycia gazu łupkowego
Środowiskowe aspekty wydobycia gazu łupkowego Małgorzata Woźnicka - Gaz łupkowy w Polsce i na Lubelszczyźnie Gaz łupkowy (shale gas) Gaz ziemny o genezie termogenicznej Niekonwencjonalne złoża gazu ziemnego
Poszukiwania i wydobycie gazu z łupków Stan projektu
Zdjęcie: Marathon Oil Poszukiwania i wydobycie gazu z łupków Stan projektu Organizacja Polskiego Przemysłu Poszukiwawczo-Wydobywczego 12 grudnia 2012 roku OPPPW Podstawowe informacje Związek Pracodawców,
Gospodarka wodna w fazie poszukiwania i eksploatacji złóż gazu
Gospodarka wodna w fazie poszukiwania i eksploatacji złóż gazu Autor: dr Małgorzata Woźnicka, kierownik Programu Hydrogeozagrożenia Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
PERSPEKTYWY GAZU ŁUPKOWEGO W POLSCE
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energia PAN PERSPEKTYWY GAZU ŁUPKOWEGO W POLSCE Eugeniusz Mokrzycki Posiedzenie Plenarne Komitetu Problemów Energetyki Warszawa, 14 grudnia 2011 r. Perspektywy
GDZIE UWIĘZIONY JEST GAZ ŁUPKOWY I CZY ŁATWO GO WYDOBYĆ
X Międzynarodowe Targi i Konferencja GEOLOGIA GEO - ECO - TECH GDZIE UWIĘZIONY JEST GAZ ŁUPKOWY I CZY ŁATWO GO WYDOBYĆ Grzegorz Wróbel Paweł Lis Warszawa, 24 maja 2012 r. Gdzie występuje gaz łupkowy fot:
GAZ Z ŁUPKÓW PRZYSZŁOŚĆ DLA POLSKI
GAZ Z ŁUPKÓW PRZYSZŁOŚĆ DLA POLSKI Projekt kierunkowych założeń do ustawy o wydobywaniu węglowodorów, ich opodatkowaniu i Węglowodorowym Funduszu Pokoleń Gaz z łupków przyszłość dla Polski Już teraz Polska
Gaz łupkowy na Lubelszczyźnie szanse i wyzwania ORLEN Upstream Sp. z o.o. - poszukiwanie i rozpoznawanie gazu ziemnego w złoŝach niekonwencjonalnych
Gaz łupkowy na Lubelszczyźnie szanse i wyzwania ORLEN Upstream Sp. z o.o. - poszukiwanie i rozpoznawanie gazu ziemnego w złoŝach niekonwencjonalnych na terenie województwa lubelskiego. Lublin, 27 września
O co pytają mieszkańcy lokalnych społeczności. i jakie mają wątpliwości związane z wydobyciem gazu łupkowego.
O co pytają mieszkańcy lokalnych społeczności i jakie mają wątpliwości związane z wydobyciem gazu łupkowego. Czy szczelinowanie zanieczyszcza wody gruntowe? Warstwy wodonośne chronione są w ten sposób,
Gaz łupkowy niekonwencjonalne źródło energii
Gaz łupkowy niekonwencjonalne źródło energii Powiślańska Regionalna Agencja Zarządzania Energią Kwidzyn 2012 Gaz łupkowy termin stosowany w odniesieniu do gazu ziemnego, którego złoża znajdują się w drobnoziarnistych
Znaczenie gazu łupkowego dla Polski i Lubelszczyzny Aspekty ekonomiczne i społeczne. Dr Stanisław Cios Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Znaczenie gazu łupkowego dla Polski i Lubelszczyzny Aspekty ekonomiczne i społeczne Dr Stanisław Cios Ministerstwo Spraw Zagranicznych Nieco historii Instalacje naftowe w Polsce, początek XX w. Nieco historii
POSZUKIWANIA GAZU Z ŁUPKÓW W POLSCE
Syczyn, maj 2013 Najlepsze praktyki przyjaznego dla środowiska rozwoju gazu z formacji łupkowych Sesja IV: Blaski i cienie poszukiwań za gazem z łupków Ministerstwo Gospodarki - Warszawa, 29 października
Jak gaz łupkowy wpłynie na ceny gazu dla odbiorców? - Józef Dopke
Jak gaz łupkowy wpłynie na ceny gazu dla odbiorców? - Józef Dopke WYDOBYCIE GAZU ZIEMNEGO W USA Wydobycie gazu brutto w USA [1] wynosiło 666,4 mld m 3 w 2006 roku, 698,3 mld m 3 w 2007 roku, 725,9 mld
STATUS PROJEKTU POLSKI GAZ Z ŁUPKÓW perspektywa inwestorów
STATUS PROJEKTU POLSKI GAZ Z ŁUPKÓW perspektywa inwestorów Kamlesh Parmar, Prezes Zarządu OPPPW Warszawa, listopad 2013 DRUGA EDYCJA KONFERENCJI BRANŻY POSZUKIWAWCZO- WYDOBYWCZEJ Członkowie OPPPW 2 OPPPW
SCENARIUSZ LEKCJI GEOGRAFII DLA UCZNIÓW KLASY I (ZAKRES PODSTAWOWY) SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH
SCENARIUSZ LEKCJI GEOGRAFII DLA UCZNIÓW KLASY I (ZAKRES PODSTAWOWY) SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH TEMAT: Gaz z łupków wsparcie energetyczne Polski CZAS TRWANIA ZAJĘĆ 45 minut PODSTAWA PROGRAMOWA: IV etap edukacyjny
Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego
Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Wzrost zapotrzebowania na
Porównanie opłacalności kredytu w PLN i kredytu denominowanego w EUR Przykładowa analiza
Porównanie opłacalności kredytu w PLN i kredytu denominowanego w EUR Przykładowa analiza Opracowanie: kwiecień 2016r. www.strattek.pl strona 1 Spis 1. Parametry kredytu w PLN 2 2. Parametry kredytu denominowanego
Jerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Pawe³ Wojnarowski* ZASTOSOWANIE ODWIERTÓW MULTILATERALNYCH NA Z O ACH ROPY NAFTOWEJ W PÓ NEJ FAZIE EKSPLOATACJI
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 24 ZESZYT 1 2007 Jerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Pawe³ Wojnarowski* ZASTOSOWANIE ODWIERTÓW MULTILATERALNYCH NA Z O ACH ROPY NAFTOWEJ W PÓ NEJ FAZIE EKSPLOATACJI 1. WPROWADZENIE
Wykorzystanie transmisji danych oraz innych usług telefonii mobilnej w latach 2010-2014
+ Wykorzystanie transmisji danych oraz innych usług telefonii mobilnej w latach 21-214 Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej Warszawa, sierpień 215 r. [mld MB] Poniższe zestawienia powstały w oparciu
Zmiany nastrojów gospodarczych w województwie lubelskim w I kwartale 2009 r.
95 Barometr Regionalny Nr 2(16) 2009 Zmiany nastrojów gospodarczych w województwie lubelskim w I kwartale 2009 r. Mieczysław Kowerski, Jarosław Bielak, Dawid Długosz Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji
X POLSKO-NIEMIECKA KONFERENCJA ENERGETYKA PRZYGRANICZNA POLSKI I NIEMIEC DOŚWIADCZENIA I PERSPEKTYWY SULECHÓW, 21-22 LISTOPAD 2013
X POLSKO-NIEMIECKA KONFERENCJA ENERGETYKA PRZYGRANICZNA POLSKI I NIEMIEC DOŚWIADCZENIA I PERSPEKTYWY SULECHÓW, 21-22 LISTOPAD 2013 SHALE GAS, TIGHT GAS MINIONY ROK W POSZUKIWANIACH mgr inż. Aldona Nowicka
Elektroenergetyka w Polsce Z wyników roku 2013 i nie tylko osądy bardzo autorskie
Elektroenergetyka w Polsce 2014. Z wyników roku 2013 i nie tylko osądy bardzo autorskie Autor: Herbert Leopold Gabryś ("Energetyka" - czerwiec 2014) Na sytuację elektroenergetyki w Polsce w decydujący
Wydobycie węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych w Argentynie 2014-10-14 03:55:50
Wydobycie węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych w Argentynie 2014-10-14 03:55:50 2 Według amerykańskiej Agencji ds. Informacji Energetycznej (Energy Information Administration- EIA), Argentyna może
Wszyscy zapłacimy za politykę klimatyczną
Wszyscy zapłacimy za politykę klimatyczną Autor: Stanisław Tokarski, Jerzy Janikowski ( Polska Energia - nr 5/2012) W Krajowej Izbie Gospodarczej, w obecności przedstawicieli rządu oraz środowisk gospodarczych,
GAZ Z ŁUPKÓW realne bogactwo czy puste obietnice? Zdj. Calvin Tillman
GAZ Z ŁUPKÓW realne bogactwo czy puste obietnice? Zdj. Calvin Tillman GAZ ŁUPKOWY I JEGO POTENCJALNE WYDOBYCIE W EUROPIE TO OSTATNIO GORĄCY TEMAT W UNII EUROPEJSKIEJ (UE). JEGO ZWOLENNICY POSTRZEGAJĄ TEN
Wydobycie gazu łupkowego w Polsce podsumowanie bieżącego etapu prac oraz ocena perspektyw na najbliższe lata
Wydobycie gazu łupkowego w Polsce podsumowanie bieżącego etapu prac oraz ocena perspektyw na najbliższe lata Wydobycie gazu łupkowego w Polsce podsumowanie bieżącego etapu prac oraz ocena perspektyw na
Gaz łupkowy Szansa dla Polski
Organizacja Polskiego Przemysłu Poszukiwawczo-Wydobywczego Polish Exploration and Production Industry Organization Gaz łupkowy Szansa dla Polski Lublin, 27 lipca 2011 r. Plan prezentacji 1. Przedstawienie
Doświadczenia Talisman Energy w produkcji gazu ziemnego z skał łupkowych
Doświadczenia Talisman Energy w produkcji gazu ziemnego z skał łupkowych Talisman Energy Polska Sp. z o.o. Listopad, 2011 THINK SAFE. WORK SAFE. HOME SAFE. AGENDA 1. Talisman Energy przedstawienie firmy;
Firmy bardziej aktywne na rynku pracy. Raport Pracuj.pl Rynek Pracy Specjalistów w II kwartale 2014
Warszawa, 8 lipca 2014 r. Firmy bardziej aktywne na rynku pracy Raport Pracuj.pl Rynek Pracy Specjalistów w II kwartale 2014 Jak wynika z kwartalnego raportu Pracuj.pl, sytuacja na rynku pracy w II kwartale
Joanna Korpas Magdalena Wojtkowska Jakub Sarbiński. Informacja o wypłacie zasiłków z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Joanna Korpas Magdalena Wojtkowska Jakub Sarbiński Informacja o wypłacie zasiłków z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 1 Niniejsze opracowanie omawia problematykę znacznych wzrostów wypłat zasiłku chorobowego
Gaz łupkowy. Polskie strategie i regulacje. Konferencja SCC, 18 listopada 2011 Perspektywy gazu niekonwencjonalnego w Polsce
Gaz łupkowy Polskie strategie i regulacje Konferencja SCC, 18 listopada 2011 Perspektywy gazu niekonwencjonalnego w Polsce Andrzej Szczęśniak www.naftagaz.pl Agenda 1. Polski gaz niekonwencjonalny na tle
Najnowsze tendencje w stymulowaniu inwestycji i pozyskiwaniu inwestorów
POLSKA AGENCJA INFORMACJI I INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH Najnowsze tendencje w stymulowaniu inwestycji i pozyskiwaniu inwestorów Lublin, 17 maja 2010 r. Sytuacja na globalnym rynku inwestycyjnym kończący się
Wydobycie ropy naftowej w Federacji Rosyjskiej
Wydobycie ropy naftowej w Federacji Rosyjskiej Rosja zwiększyła produkcje ropy naftowej w czerwcu bieżącego roku utrzymując pozycję czołowego producenta. Jednakże analitycy zwracają uwagę na problemy mogące
Stan i prognoza koniunktury gospodarczej
222 df Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową przedstawia osiemdziesiąty piąty kwartalny raport oceniający stan koniunktury gospodarczej w Polsce (IV kwartał 2014 r.) oraz prognozy na lata 2015 2016 KWARTALNE
Badania środowiskowe w procesie poszukiwania i rozpoznawania gazu z formacji łupkowych
Badania środowiskowe w procesie poszukiwania i rozpoznawania gazu z formacji łupkowych dr Małgorzata Woźnicka - 29.10.2013 r., Warszawa Poszukiwanie i rozpoznawanie gazu z łupków - etapy realizacji przedsięwzięcia
Wykonanie stymulacji produktywności metanu w otworach Gilowice 1 i Gilowice 2H
Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA Wykonanie stymulacji produktywności metanu w otworach Gilowice 1 i Gilowice 2H Projekt realizowany
Stan i prognoza koniunktury gospodarczej
222 df Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową przedstawia osiemdziesiąty siódmy kwartalny raport oceniający stan koniunktury gospodarczej w Polsce ( kwartał 2015 r.) oraz prognozy na lata 2015 2016 KWARTALNE
Dr hab. inż. Stanisław Nagy, prof. nzw.
Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu Katedra Inżynierii Gazowniczej NOWE EKOLOGICZNE TECHNOLOGIE POZYSKANIA GAZU ZIEMNEGO ZE ZŁÓŻ NIEKONWENCJONALNYCH (SHALE GAS, TIGHT GAS, CBM) Dr hab. inż. Stanisław Nagy,
Optymalizacja parametrów w strategiach inwestycyjnych dla event-driven tradingu dla odczytu Australia Employment Change
Raport 4/2015 Optymalizacja parametrów w strategiach inwestycyjnych dla event-driven tradingu dla odczytu Australia Employment Change autor: Michał Osmoła INIME Instytut nauk informatycznych i matematycznych
Jerzy Hadro. PETRO-KONSULT ul. Grota Roweckiego 11/6 30-348 Kraków
1 Jerzy Hadro PETRO-KONSULT ul. Grota Roweckiego 11/6 30-348 Kraków Niekonwencjonalne złoŝa gazu ziemnego w Polsce, styczeń 2010 ZARYS PREZENTACJI 2 1. ZłoŜa gazu niekonwencjonalnego i gazu z łupków -
ANALIZA KOSZTÓW ŚRODOWISKOWYCH W GOSPODARCE NARODOWEJ
ANALIZA KOSZTÓW ŚRODOWISKOWYCH W GOSPODARCE NARODOWEJ prof. dr hab. KAZIMIERZ GÓRKA UNIWERSYTET EKONOMICZNY KRAKÓW III Konferencja PF ISO 14000 Zarządzanie kosztami środowiskowymi Warszawa 24 25.04.2014
Energia chińskiego smoka. Próba zdefiniowania chińskiej polityki energetycznej. mgr Maciej M. Sokołowski WPiA UW
Energia chińskiego smoka. Próba zdefiniowania chińskiej polityki energetycznej. mgr Maciej M. Sokołowski WPiA UW Definiowanie polityki Polityka (z gr. poly mnogość, różnorodność; gr. polis państwo-miasto;
Charakterystyka przedsiębiorstw transportu samochodowego w Polsce w latach
Logistyka - nauka Krystyna Bentkowska-Senator, Zdzisław Kordel Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie Charakterystyka przedsiębiorstw transportu samochodowego w Polsce w latach 2007-2010 Pozytywnym
MAZOWIECKI RYNEK PRACY LUTY 2014 R.
MAZOWIECKI RYNEK PRACY LUTY 2014 R. Na koniec lutego 2014 r. stopa bezrobocia na Mazowszu pozostała na poziomie sprzed miesiąca (11,4%). Jak wynika z informacji publikowanych przez GUS, przeciętne zatrudnienie
Departament Bankowości Komercyjnej i Specjalistycznej oraz Instytucji Płatniczych URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, marzec 2017 r.
Opracowanie: Wydział Analiz Sektora Bankowego Departament Bankowości Komercyjnej i Specjalistycznej oraz Instytucji Płatniczych URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, marzec r. W dniu marca r. Komisja
Analiza rynku fotowoltaiki w Polsce
FREE ARTICLE Analiza rynku fotowoltaiki w Polsce Źródło: Raport Rynek fotowoltaiki w Polsce - Podsumowanie 2013 roku Joanna Bolesta, Konrad Rosołek, Aneta Więcka Lipiec, 2014 Rynek fotowoltaiczny w Polsce
Warszawa, 13 czerwca 2017 DRO.III IK: Pan Marek Kuchciński Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Szanowny Panie Marszałku,
Warszawa, 13 czerwca 2017 DRO.III.058.6.2017 IK: 101717 Pan Marek Kuchciński Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku, w odpowiedzi na interpelację Pana Posła Aleksandra Mrówczyńskiego
Krzysztof Tchórzewski
Krzysztof Tchórzewski Warszawa, 28 czerwca 2016 r. BM-I-0700-69/16BM-I-0700-69/16 Pan Marek Kuchciński Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku, w odpowiedzi na interpelację Pana
OFERT PRZYBYWA, ALE NIE DLA WSZYSTKICH
Warszawa, 18 kwietnia 2011 r. OFERT PRZYBYWA, ALE NIE DLA WSZYSTKICH Raport Pracuj.pl Rynek Pracy Specjalistów w I kwartale 2011 roku Przybywa ofert pracy. W I kwartale 2011 ogłoszeń w serwisie Pracuj.pl
Departament Bankowości Komercyjnej i Specjalistycznej oraz Instytucji Płatniczych URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, marzec 2016 r.
Opracowanie: Wydział Analiz Sektora Bankowego Departament Bankowości Komercyjnej i Specjalistycznej oraz Instytucji Płatniczych URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, marzec 201 r. W dniu 22 marca
Historia przemysłu naftowego w Argentynie :32:50
Historia przemysłu naftowego w Argentynie 2016-03-14 14:32:50 2 Baseny sedymentacyjne, czyli miejsca, gdzie wystąpiły warunki umożliwiające powstawanie węglowodorów, są rozmieszczone w różnych częściach
Przegląd. Perspektywy sektora telekomunikacyjnego. w krajach OECD: edycja 2003
Przegląd Perspektywy sektora telekomunikacyjnego w krajach OECD: edycja 2003 Overview OECD Communications Outlook: 2003 Edition Polish translation Przeglądy to tłumaczenia fragmentów publikacji OECD. Są
Efektywna ekonomicznie ochrona klimatu w zasobach mieszkaniowych Unii Europejskiej - analiza wpływu kosztów energii
Efektywna ekonomicznie ochrona klimatu w zasobach mieszkaniowych Unii Europejskiej - analiza wpływu kosztów energii Raport opracowany przez ECOFYS dla Eurima EFEKTYWNA EKONOMICZNIE OCHRONA KLIMATU 06 CZERWCA
Analiza wpływu dodatkowego strumienia wydatków zdrowotnych na gospodarkę
Analiza wpływu dodatkowego strumienia wydatków zdrowotnych na gospodarkę 8 maja 2014 Łukasz Zalicki 85+ 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4
wiedza o gazie z łupków w Europie
Środowiskowe aspekty poszukiwań i eksploatacji niekonwencjonalnych złóż węglowodorów amerykańskie doświadczenia i europejskie wyzwania Paweł Poprawa Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy
:24. SERINUS ENERGY INC. Informacja o stanie rezerw na koniec 2014 r. Raport bieżący z plikiem 9/2015
2015-03-19 00:24 SERINUS ENERGY INC. Informacja o stanie rezerw na koniec 2014 r. Raport bieżący z plikiem 9/2015 Podstawa prawna: Inne uregulowania Na podstawie art. 62 ust. 8 ustawy o ofercie publicznej
Polski rynek pracy w 2013 roku przewidywane trendy w zakresie zatrudnienia, dynamiki wynagrodzeń, struktury rynku
Polski rynek pracy w 2013 roku przewidywane trendy w zakresie zatrudnienia, dynamiki wynagrodzeń, struktury rynku Rok 2012 czas stopniowego i umiarkowanego pogorszenia sytuacji na rynku pracy Warunki na
Wiadomości. Ustawa węglowodorowa w konsultacjach
Wiadomości 2013-02-18 Ustawa węglowodorowa w konsultacjach W piątek, 15 lutego 2012 r. Ministerstwo Środowiska przekazało do konsultacji społecznych i międzyresortowych kompleksową nowelizację ustawy Prawo
Zasoby wodne a wydobycie gazu z łupków
Zasoby wodne a wydobycie gazu z łupków dr Małgorzata Woźnicka - Gospodarka wodna przedsięwzięcia 1. Etap poszukiwania i rozpoznawania złóż 2. Etap eksploatacji Rodzaj potrzeb wodnych Gospodarka wodna Lokalizacja
KROK 6 ANALIZA FUNDAMENTALNA
KROK 6 ANALIZA FUNDAMENTALNA Do tej pory skupialiśmy się na technicznej stronie procesu inwestycyjnego. Wiedza ta to jednak za mało, aby podejmować trafne decyzje inwestycyjne. Musimy zatem zmierzyć się
Rynkowa Strategia Rozwoju. Warszawa, Październik 2013 rok
Rynkowa Strategia Rozwoju Warszawa, Październik 2013 rok Proppanty rola w szczelinowaniu hydraulicznym Gaz Proppanty są niezbędnym elementem w procesie szczelinowania hydraulicznego podczas wydobywania
Ekonomiczny potencjał produkcji gazu łupkowego w Polsce w latach 2012-2025. Analiza scenariuszowa
Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych Fundacja Naukowa we współpracy z CASE-Doradcy przedstawiają raport z projektu badawczego: Ekonomiczny potencjał produkcji gazu łupkowego w Polsce w latach 2012-2025.
Skutki makroekonomiczne przyjętych scenariuszy rozwoju sektora wytwórczego
Skutki makroekonomiczne przyjętych scenariuszy rozwoju sektora wytwórczego Maciej Bukowski WiseEuropa Warszawa 12/4/17.wise-europa.eu Zakres analizy Całkowite koszty produkcji energii Koszty zewnętrzne
Międzynarodowe Targi Górnictwa, Przemysłu Energetycznego i Hutniczego KATOWICE 2015. Konferencja: WĘGIEL TANIA ENERGIA I MIEJSCA PRACY.
Międzynarodowe Targi Górnictwa, Przemysłu Energetycznego i Hutniczego KATOWICE 2015 Konferencja: WĘGIEL TANIA ENERGIA I MIEJSCA PRACY Wprowadzenie Janusz Olszowski Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa Produkcja
FREE ARTICLE. www.pmrconsulting.com. Gaz łupkowy w Polsce
FREE ARTICLE Gaz łupkowy w Polsce Wrzesień 2012 Polska jest europejskim pionierem w dziedzinie projektów poszukiwawczych gazu łupkowego i ma szansę stać się centrum rozwoju tego sektora w przyszłości.
PROJEKT ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE GMINY WOŹNIKI NA LATA 2012-2030
05. Paliwa gazowe 5.1. Wprowadzenie... 1 5.2. Zapotrzebowanie na gaz ziemny - stan istniejący... 2 5.3. Przewidywane zmiany... 3 5.4. Niekonwencjonalne paliwa gazowe... 5 5.1. Wprowadzenie W otoczeniu
Rozdział 4. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw. Województwo dolnośląskie
Melania Nieć, Joanna Orłowska, Maja Wasilewska Rozdział 4. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw Województwo dolnośląskie Struktura podmiotowa przedsiębiorstw aktywnych W 2013 r. o ponad
PBS DGA Spółka z o.o.
Raport powstał w ramach projektu Małopolskie Obserwatorium Gospodarki. Publikację przygotował: PBS DGA Spółka z o.o. Małopolskie Obserwatorium Gospodarki Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Departament
MAZOWIECKI RYNEK PRACY II KWARTAŁ 2015 II KWARTAŁ 2015 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE
MAZOWIECKI RYNEK PRACY II KWARTAŁ 2015 II KWARTAŁ 2015 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE Na Mazowszu nie pracowało 43,4% ludności w wieku 15 lat i więcej, co oznacza pogorszenie sytuacji w ujęciu rocznym o 0,5
MAZOWIECKI RYNEK PRACY I KWARTAŁ 2014 I KWARTAŁ 2014 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE
MAZOWIECKI RYNEK PRACY I KWARTAŁ 2014 I KWARTAŁ 2014 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE Sytuacja na mazowieckim rynku pracy wyróżnia się pozytywnie na tle kraju. Kobiety rzadziej uczestniczą w rynku pracy niż mężczyźni
LOTOS Petrobaltic S.A. Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Akademia Górniczo- Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
Ścieżka A BG-1/5 EKOŁUPKI 5 499 000 5 499 000 Przyjazne środowisku i wykonalne z ekonomicznego punktu widzenia technologie gospodarowania wodą, ściekami i odpadami przy wydobyciu gazu z łupków BG-1/6 GASLUPMIKORS
Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD
Warszawa, 9.. r. Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD Instytut Ekonomiczny Plan prezentacji. Zmiany pomiędzy rundami prognostycznymi Zmiana założeń
4. Analiza porównawcza potencjału Ciechanowa
4. Analiza porównawcza potencjału Ciechanowa Analiza potencjału rozwojowego powinna się odnosić między innymi do porównywalnych danych z miast o zbliżonych parametrach. Dlatego też do tej części opracowania
Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD
Instytut Ekonomiczny Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD Warszawa / listopada Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego na podstawie modelu
MAZOWIECKI RYNEK PRACY I KWARTAŁ 2016 I KWARTAŁ 2016 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE
MAZOWIECKI RYNEK PRACY I KWARTAŁ 2016 I KWARTAŁ 2016 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE Na Mazowszu nie pracowało 44,3% ludności w wieku 15 lat i więcej, co oznacza pogorszenie sytuacji w ujęciu rocznym o 1,1 p.
98 283 tys. - tyle ofert pracy opublikowały firmy w serwisie Pracuj.pl w I kwartale 2014 roku
Warszawa, 8 kwietnia 2014 r. Firmy znów szukają więcej osób do pracy Raport Pracuj.pl Rynek Pracy Specjalistów w I kwartale 2014 Jak wynika z kwartalnego raportu Pracuj.pl, znów jest nieco lepiej na rynku
Wiedza, opinie i potrzeby mieszkańców Polski Północnej. w zakresie gazu z łupków. Wiedza, opinie i potrzeby mieszkańców Polski Północnej
w zakresie gazu z łupków. Zrealizowano w ramach Kampanii informacyjnej i dialogu ze społeczeństwem na temat gazu ziemnego z formacji łupkowych współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej i Narodowego
Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD
Warszawa,.7. r. Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD Instytut Ekonomiczny Projekcja PKB lipiec % 9 8 9% % % proj.centralna 9 8 7 7-8q 9q q q
Marta Woźniak *, Bernard Maj ** Stan podaży szkoleń antykryzysowych w latach 2009 2010
2012 nr 3 (VIII) BEZPIECZEŃSTWO TEORIA I PRAKTYKA Marta Woźniak *, Bernard Maj ** Stan podaży szkoleń antykryzysowych w latach 2009 2010 Wprowadzenie Kryzys gospodarczy, zapoczątkowany zapaścią na amerykańskim
Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD
Warszawa,.. r. Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD Instytut Ekonomiczny Plan prezentacji. Zmiany pomiędzy rundami Projekcja marcowa na tle listopadowej
dr Bartłomiej Rokicki Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydział Nauk Ekonomicznych UW
Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydział Nauk Ekonomicznych UW Model klasyczny podstawowe założenia Podstawowe założenia modelu są dokładnie takie same jak w modelu klasycznym gospodarki
W 2018 roku zarobki w Polsce pójdą w górę
W 2018 roku zarobki w Polsce pójdą w górę data aktualizacji: 2017.12.29 Według szacunków Unii Europejskiej w 2018 roku Polska odnotuje jeden z najwyższych wzrostów gospodarczych w Unii Europejskiej. Wzrost
MAZOWIECKI RYNEK PRACY IV KWARTAŁ 2015 IV KWARTAŁ 2015 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE
MAZOWIECKI RYNEK PRACY IV KWARTAŁ 2015 IV KWARTAŁ 2015 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE Na Mazowszu nie pracowało 41,9% ludności w wieku 15 lat i więcej, co oznacza poprawę sytuacji w ujęciu rocznym o 0,5 p. proc.
Prognoza potrzeb i produkcji kruszyw w Polsce w latach (+2) cz. I
Rozwój gospodarczy w Polsce nie może być realizowany bez budowy, modernizacji, przebudowy i remontu obiektów budowlanych i infrastruktury, w tym transportowej. Szczególnie budowy nowych dróg publicznych
PERSPEKTYWICZNE WYKORZYSTANIE WĘGLA W TECHNOLOGII CHEMICZNEJ
PERSPEKTYWICZNE WYKORZYSTANIE WĘGLA W TECHNOLOGII CHEMICZNEJ SEMINARIUM STAN I PERSPEKTYWY ROZWOJU PRZEMYSŁU U CHEMICZNEGO W POLSCE Marek Ściążko WARSZAWA 15 MAJA 2012 1/23 STRATEGIA działalno alności
Co warto wiedzieć o gospodarce 2015-07-13 15:19:37
Co warto wiedzieć o gospodarce 2015-07-13 15:19:37 2 Algieria należy do liczących się eksporterów ropy naftowej i gazu ziemnego. Sytuacja ekonomiczna i finansowa kraju zależy więc głównie od światowego
Jak gaz łupkowy wpłynie na ceny gazu dla odbiorców? Józef Dopke
Jak gaz łupkowy wpłynie na ceny gazu dla odbiorców? Józef Dopke Słowa kluczowe: gaz ziemny, gaz łupkowy, łupki ilaste, wydobycie gazu, produkcja netto, odbiorcy domowi, odbiorcy komercyjni, odbiorcy przemysłowi,
GRUPA ORLEN SPIS TREŚCI
SPIS TREŚCI 1. PODSTAWA SPORZĄDZANIA ORAZ INFORMACJE O ZASADACH PRZYJĘTYCH PRZY SPORZĄDZANIU SKONSOLIDOWANEGO SPRAWOZDANIA Z PŁATNOŚCI NA RZECZ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ... 3 2. ZASTOSOWANA TERMINOLOGIA...
Informacja prasowa. Sprzedaż i zysk BASF znacznie wzrosły w trzecim kwartale 2017 roku. III kwartał 2017:
Informacja prasowa Sprzedaż i zysk BASF znacznie wzrosły w trzecim kwartale 2017 roku III kwartał 2017: 25 października 2017 Kontakt Wojciech Krzywicki Tel.: 22 5709-740 wojciech.krzywicki@basf.com Sprzedaż
Jesienna prognoza gospodarcza: stopniowe ożywienie, zewnętrzne ryzyko
KOMISJA EUROPEJSKA KOMUNIKAT PRASOWY Bruksela, 5 listopada 2013 r. Jesienna prognoza gospodarcza: stopniowe ożywienie, zewnętrzne ryzyko W ostatnich miesiącach pojawiły się obiecujące oznaki ożywienia
BEST OF EAST FOR EASTER PARTNERSHIP
5 th International Forum SPECIAL FORUM & EXHIBITION BEST OF EAST FOR EASTER PARTNERSHIP Challenges and Opportunities for Collaboration European Union Poland Eastern Europe Countries November 28-30, 2011
Całość Raportu Barometr płatności na świecie 2013 podzielona została na części odpowiadające poszczególnym regionom świata.
To już trzecia i ostatnia część Raportu Barometr Płatności Na Świecie 2013 przygotowanego przez światowych przedstawicieli D&B i Bisnode w celu przedstawienia międzynarodowego obrazu praktyk płatniczych.
Stan i prognoza koniunktury gospodarczej
222 df Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową przedstawia osiemdziesiąty dziewiąty kwartalny raport oceniający stan koniunktury gospodarczej w Polsce (IV kwartał 2015 r.) oraz prognozy na lata 2016 2017
Kolokwium I z Makroekonomii II Semestr zimowy 2014/2015 Grupa I
Kolokwium I z Makroekonomii II Semestr zimowy 2014/2015 Grupa I Czas trwania kolokwium wynosi 45 minut. Należy rozwiązać dwa z trzech zamieszczonych poniżej zadań. Za każde zadanie można uzyskać maksymalnie
Wolność gospodarcza a tempo wzrostu gospodarki. Wiktor Wojciechowski
Wolność gospodarcza a tempo wzrostu gospodarki Wiktor Wojciechowski Plan wykładu: Od czego zależy tempo wzrostu gospodarki? W jakim tempie rosła polska gospodarka w ostatnich latach na tle krajów OECD?
Inwestycje w polski sektor wodociągów i kanalizacji
Inwestycje w polski sektor wodociągów i kanalizacji Polski sektor wodociągów i kanalizacji przeszedł ogromnie przemiany od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. To wszystko dzięki unijnym pieniądzom,
Założenia optymalizacji OZE w działaniach na rzecz ograniczenia niskiej emisji / założenia do dyskusji/ Zbigniew Michniowski
Założenia optymalizacji OZE w działaniach na rzecz ograniczenia niskiej emisji / założenia do dyskusji/ Zbigniew Michniowski Warszawa, 16.03.2017 W 2010 roku w strukturze wykorzystania energii ze źródeł
MAZOWIECKI RYNEK PRACY I KWARTAŁ 2015 I KWARTAŁ 2015 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE
MAZOWIECKI RYNEK PRACY I KWARTAŁ 2015 I KWARTAŁ 2015 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE Na Mazowszu nie pracowało 43,2% ludności w wieku 15 lat i więcej co oznacza poprawę sytuacji w ujęciu rocznym. W województwie
Autor: Joanna Nitecka, pracownik Departamentu Integracji Europejskiej i Studiów Porównawczych URE
CZY ENERGIA JEST DROGA? Autor: Joanna Nitecka, pracownik Departamentu Integracji Europejskiej i Studiów Porównawczych URE ( Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 4/2004) Namacalnym efektem działalności
Tendencje i uwarunkowania biznesu międzynarodowego
Tendencje i uwarunkowania biznesu międzynarodowego Dr Bogdan Buczkowski Katedra Wymiany Międzynarodowej Konferencja organizowana w ramach projektu Utworzenie nowych interdyscyplinarnych programów kształcenia