Struktura teorii neurokognitywnych wykład monograficzny 2012/2013 Wykład 7 (19.11.2012)
Powtórzenie: założenia psychologii ewolucyjnej (1) Umysł jest komputerem (ściślej mówiąc maszyną Turinga) powstałym w wyniku działania sił selekcyjnych. (2) Umysł jest maszyną generującą zachowania reguluje zachowania na podstawie informacji, które docierają do niego ze środowiska. (3) Architektura umysłu jest modularna umysł skonstruowany jest z wielu modułów obliczeniowych, które powstały jako ewolucyjne adaptacje. (4) Moduły umysłu nie są adaptacjami do współczesnych warunków środowiskowych, ale powstały w społecznościach ancestralnych w okresie plejstocenu tzw. środowisko ewolucyjnej adaptatywności (environment of evolutionary adaptedness, w skrócie EEA). (5) Moduły umysłu są ściśle wyspecjalizowane i autonomiczne odpowiedzialne są za rozwiązywanie konkretnych problemów. (6) Nie istnieje centralna jednostka (interface), która sterowałaby działaniem poszczególnych modułów. (7) Moduły nie są nabywane w trakcie ontogenezy, ale są wrodzone. (8) Większość operacji przeprowadzanych przez moduły umysłu pozostaje nieuświadomiona świadomość to jedynie wierzchołek góry lodowej
Przeciw komputacjonizmowi i psychologii ewolucyjnej Nie istnieje ktoś taki jak człowiek obliczeniowy ( ), którego umysł jakimś sposobem wytwarza znaczenie, otrzymując pozbawione znaczenia symbole na wejściu, przetwarzając je zgodnie z regułami i ponownie generując na wyjściu. Prawdziwi ludzie mają umysły ucieleśnione, a ich systemy pojęciowe powstają dzięki żywemu ciało, są przez nie ukształtowane i dzięki niemu posiadają znaczenie. Sieci neuronowe w naszych mózgach wytwarzają systemy pojęciowe i struktury językowe, których nie da się adekwatnie wyjaśnić jedynie za pomocą przetwarzających symbole systemów formalnych G. Lakoff, M. Johnson, Co kognitywizm wniosi do filozofii
Wprowadzenie do Embodied-Embedded Mind Procesy poznawcze nie polegają (jedynie) na komputacjach Umysł jest ucieleśniony (embodied) Osadzony (embedded) w kulturze, języku, praktykach społecznych
Maurice Merleau- Ponty (1908-1961) Mark Johnson George Lakoff Andy Clark Vittorio Gallese
Cztery fazy kształtowania się paradygmatu Etap fenomenologiczny (od lat 40 XX wieku) zwrócenie szczególnej uwagi na cielesność przez Maurice Merlau-Ponty ego (autor terminu embodied mind) i Michela Henry ego koncepcja języka drugiego Wittgensteina (Dociekania Filozoficzne) Etap lingwistyczny (od lat 80 XX wieku) semantyka prototypu Eleanor Rosh (i in.) teoria metafor pojęciowych George a Lakoffa (i in.) gramatyka kognitywna Ronalda Langackera Etap neurokognitywny (od końca lat 80 XX wieku do dziś) schematy sensoryczno-motoryczne Srini ego Narayanana neuronalne mechanizmy lustrzane, teorie symulacji i mind-readingu Giacomo Rizolattiego, Vittorio Gallese i Marco Iacoboniego badania nad propriocepcją, schematem/obrazem ciała teoria markerów somatycznych Antonio Damasio ----------------------------------------------------------------------------------------- EMBODIED MIND Etap ewolucyjny (od lat 90 XX wieku do dziś) teorie ewolucji kulturowej poprzez imitację (embodied-embedded mind) Michael Tomasello, Merlin Donald ewolucyjne badania nad genezą języka ------------------------------------------------------------------------------------------ EMBEDDED MIND
Etap fenomenologiczny Mówimy, że ciało o ile dysponuje różnymi <<zachowaniami>> jest takim dziwnym przedmiotem, który używa własnych części jako ogólnego symbolicznego odwzorowania świata i dzięki któremu możemy z tym światem <<obcować>>, <<rozumieć>> go i odnajdywać jego znaczenie Maurice Merlau-Ponty
Etap lingwistyczny Ciało ma w pełni decydującą funkcję w konstruowaniu umysłu w takiej postaci, w jakiej się nim posługujemy. Umysł opiera się na ciele, co oznacza, że od rodzaju ciała, jakim dysponujemy zależy rodzaj naszego umysłu. Co za tym idzie, myślenie ma cielesny charakter. Przyjrzyjmy się na przykład kategorii pojęciowej drzewo. Jak jest możliwe by ciało odgrywało jakąkolwiek rolę w naszym pojmowaniu tego, czym jest drzewo? Po pierwsze uważamy, że drzewo powinno stać pionowo ( ), co wynika ze sposobu w jaki doświadczamy własnego pionowo zorientowanego ciała. Po drugie, postrzegamy drzewa jako wysokie obiekty. Wysokość nabiera znaczenia w odniesieniu do naszej nawykowej oceny przeciętnego ludzkiego wzrostu. Drzewo jest wysokie w stosunku do zwykłego człowieka. W taki oto sposób kategorie umysłu podlegają definiowaniu w cielesnej interakcji ze środowiskiem. Zoltán Kövecses, Język, umysł, kultura, s. 28.
Etap neurokognitywny Te same struktury neuronalne, które decydują o tym, jak nasze ciało funkcjonuje w otoczeniu, przyczyniają się również do świadomości naszego ciała oraz do bycia świadomym obiektów, jakie znajdują się w naszym otoczeniu. Ucieleśniona symulacja jest funkcjonalnym mechanizmem, który bazuje na tej podwójnej właściwości obwodów neuronalnych. Vittorio Gallese, Ucieleśniona symulacja..., s. 197-198.
Etap ewolucyjny Na poziomie filogentycznym: człowiek współczesny rozwinął w procesie ewolucji zdolność utożsamiania się z członkami własnego gatunku, co doprowadziło do tego, że ludzie rozumieją innych jako istoty podobne im samym: intencjonalne i obdarzone umysłem. Na poziomie historycznym: to przystosowanie umożliwiło nowe formy uczenia się kulturowego i socjogenezę, która z kolei doprowadziła do powstania wytworów kulturowych i tradycji behawioralnych, akumulujących modyfikacje w czasie historycznym. Na poziomie ontogenetycznym: dzieci wzrastają wśród owych wytworów i tradycji kształtowanych w procesie historycznym, co umożliwia im (a) korzystanie z wiedzy i umiejętności zgromadzonych przez grupę, do której należą; (b) rozwijanie i używanie reprezentacji poznawczych opartych na zmiennej perspektywie, mających formę symboli językowych (oraz analogii i metafor konstruowanych z owych symboli); (c) internalizowanie pewnych typów interakcji dyskursywnych i rozwijanie zdolności metapoznania, redeskrypcji reprezentacji i myślenia dialogowego. Michael Tomasello, Kulturowe źródła ludzkiego poznawania
Obszary ucieleśnionego umysłu (I) poznanie i epistemologia (II) językoznawstwo (III) poznanie społeczne (IV) (meta)filozofia (V) matematyka i logika (VI) sztuczna inteligencja (VII) poznanie muzyczne (VIII) poznanie polityczne (IX) poznanie i antropologia religii
Umysł ucieleśniony: od fenomenologii Maurice Merleau-Ponty (1908-61) francuski filozof-fenomenolog, egzystencjalista, prekursor fenomenologii znaturalizowanej i neurofenomenologii wykładowca psychologii na Sorbonie profesor filozofii w Collège de France wraz z J.P. Sartrem i S. de Beauvoir założył czasopismo Les Temps Modernes Dzieła: 1976 Proza świata: eseje o mowie 1996: Widzialne i niewidzialne 1996: Oko i umysł: szkice o malarstwie 2001: Fenomenologia percepcji 2003: Pochwała filozofii 2005: Humanizm i terror. Esej o problemie komunistycznym
Maurice Merleau-Ponty: fenomenologia percepcji ( ) Całe moje ciało nie jest dla mnie zbiorem organów umieszczonych obok siebie w przestrzeni. Posiadam je w sposób niepodzielny i znam pozycję każdego ze swoich członków dzięki cielesnemu schematowi, który je wszystkie zawiera (s. 117). To, co nazwaliśmy schematem cielesnym, jest właśnie tym systemem równoważności, tym bezpośrednio danym inwariantem, dzięki któremu różne zadania motoryczne dają się natychmiast przekształcić na swoje odpowiedniki. Znaczy to, że ten schemat jest nie tylko doświadczeniem mojego ciała, ale też doświadczeniem mojego ciała w świecie i że to on nadaje motoryczny sens poleceniom werbalnym (s. 161). Analiza zjawiska kończyn fantomowych i ich bólów Analiza anozognozji
Maurice Merleau-Ponty: fenomenologia percepcji Motoryczne doświadczenie naszego ciała nie jest szczególnym przypadkiem poznania; stanowi sposób docierania do świata i przedmiotu, praktognozję, którą trzeba uznać za oryginalną i chyba źródłową postać egzystencji. Moje ciało ma swój świat albo rozumie swój świat ( ) (s. 160). Już motoryczność w stanie czystym posiada elementarną zdolność nadawania sensu (Sinngebung). Nawet jeżeli potem myślenie i percepcja przestrzeni wyzwalają się z motoryczności i z bycia z przestrzenią, to aby można było przedstawić sobie przestrzeń, trzeba najpierw wejść do niej swoim ciałem, które dostarcza nam pierwotnego modelu transpozycji, równoważności, identyfikacji tworzących z przestrzeni system obiektywny i pozwalających naszemu doświadczeniu stać się doświadczeniem przedmiotów, otworzyć się na byt-w-sobie. Motoryczność jest sferą pierwotną, w której rodzi się sens wszystkich znaczeń ( ) (s. 162).
Wittgenstein a lingwistyka kognitywna 66 Przypatrz się np. kiedyś temu, co nazywamy grami. Chodzi mi tu o gry typu szachów, gry w karty, w piłkę, gry sportowe itd. Co jest im wszystkim wspólne? Nie mów: Muszą mieć coś wspólnego, bo inaczej nie nazywałyby się grami tylko patrz, czy mają coś wspólnego. Gdy im się bowiem przypatrzysz, to nie dojrzysz wprawdzie niczego, co byłoby wszystkim wspólne, dostrzeżesz natomiast podobieństwa, pokrewieństwa i to cały ich szereg. A więc się rzekło: nie myśl, lecz patrz! Spójrz np. na gry typu szachów z ich rozmaitymi pokrewieństwami. Przejdź następnie do gier w karty: znajdziesz tu wiele odpowiedników tamtej klasy, ale też wiele rysów wspólnych znika, a pojawiają się inne. Gdy przechodzimy teraz do gier w piłkę, to niektóre cechy wspólne się zachowują, a wiele z nich się zatraca. ( ). W wynik tych rozważań brzmi: Widzimy skomplikowaną siatkę zachodzących na siebie i krzyżujących się podobieństw; podobieństw w skali dużej i małej.
Wittgenstein a Rosch 67 Podobieństw tych nie potrafię scharakteryzować lepiej niż jako podobieństw rodzinnych, gdyż tak właśnie splatają się i krzyżują rozmaite podobieństwa członków jednej rodziny: wzrost, rysy twarzy, kolor oczu, chód, temperament itd., itd. ( ) Kategoryzacja przebiega ze względu na prototypy, sprzeciw wobec modelu WKW