Projekt finansowany jest ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach Zadania 5.4.2 Wspieranie realizacji programów edukacyjnych w zakresie aktywnej edukacji ekologicznej oraz w ramach kampanii informacyjno-promocyjnych. Zielone Zamówienia Publiczne 1
Szanowni Państwo Przekazujemy siódmy, majowy numer biuletynu Zielone Zamówienia Publiczne. Dookoła wszystko się pięknie zazielenia i kwitnie. Mamy nadzieję, że zarówno nasze szkolenia e-learningowe, jak i biuletyn przyczyniają się do zazieleniania zamówień publicznych, i ze w tej dziedzinie nastanie kiedyś pełna wiosna! Coraz częściej mówi się już nie tylko o zielonych zamówieniach, ale o zamówieniach zrównoważonych. Chodzi oczywiście o ekologiczne i społeczne zrównoważenie zamówień, zgodnie z koncepcją trwałego i zrównoważonego rozwoju. Od opublikowania przez Urząd Zamówień Publicznych i Ministerstwo Gospodarki dokumentu Nowe podejście do zamówień publicznych, w którym promuje się proekologiczne i prospołeczne zamówienia, mija już rok. W biuletynie pochylamy się nad tym tematem, a bardziej zainteresowanych odsyłamy do tego interesującego dokumentu. Niebawem upłynie rok od momentu opublikowania przez Komisję Europejską ważnych dla zielonych zamówień publicznych Komunikatów. Na łamach biuletynu przytaczamy komunikaty, dotyczące zielonych zamówień i ekologicznego równoważnia wzorców produkcji i konsumpcji przedstawiając ich najważniejsze treści. Kontynuujemy temat zarządzania środowiskowego, tym razem prezentując system EMAS. Zwracamy uwagę, że zielone zamówienia nie są tematem autonomicznym i rzeczą samą w sobie, lecz są szeroko powiązane i wynikają z celów koncepcji zrównoważonego rozwoju, którą Unia Europejska traktuje jako naczelną zasadę rozwojową, a nasz kraj przyjął jako zasadę konstytucyjną. W biuletynie pokazujemy więc rolę zielonych zamówień w kontekście aktualnej polityki ekologicznej państwa, jak również strategii zrównoważonego rozwoju UE i jej ambitnych celów. W połowie maja kończymy drugą i zaczynamy trzecią, ostatnią już edycję szkoleń e-learningowych. Witamy wszystkich nowych uczestników i zachęcamy ich do studiowania ciekawych i ekoinnowacyjnych zagadnień, związanych z zielonymi zamówieniami. W czerwcu zakończymy nasze szkolenia i mamy taką nadzieję wręczymy certyfi katy wszystkim uczestnikom szkoleń! Z poważaniem Mikołaj Niedek Koordynator Projektu W naszym biuletynie znajdą Państwo: Europejski punkt widzenia Wspólne kryteria W zgodzie ze środowiskiem Ambitne cele Komisji Nowe podejście Próba bilansu Zamawiamy produkty w szkle Biuletyn przygotowują: Włodzimierz Kaleta, Mikołaj Niedek Kontakt: Fundacja Promocji Gmin Polskich ul. Jaworzyńska 7/3, 00-634 Warszawa Tel./fax 0-22 827 19 99 e-mail fundacja@cigg.pl www.ingmina.pl Informacje o projekcie: www.publicus.pl Zgłoszenia na szkolenia e-learning www.samorzad.pap.pl Projekt finansowany jest ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach Zadania 5.4.2 Wspieranie realizacji programów edukacyjnych w zakresie aktywnej edukacji ekologicznej oraz w ramach kampanii informacyjno-promocyjnych. 2 Zielone Zamówienia Publiczne
Zamówienia publiczne na rzecz poprawy stanu środowiska Według Komisji Europejskiej zielone zamówienia to proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się uzyskać towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu życia jest ograniczone w porównaniu do towarów, usług i robót budowlanych o identycznym przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku. W połowie 2008 r. Komisja Europejska wystosowała dwa ważne Komunikaty. Pierwszy, z 16 lipca 2008 pt. Zamówienia publiczne na rzecz poprawy stanu środowiska [KOM(2008)400] bezpośrednio odnosi się do kwestii proekologicznych przetargów i zostanie niżej omówiony. Drugi, z dnia 24 lipca 2008 r., dotyczy planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej [COM(2008)397] i do kwestii zielonych zamówień odnosi się pośrednio. Ogólnym celem pierwszego komunikatu jest dostarczenie wytycznych, dotyczących sposobu ograniczania oddziaływania konsumpcji sektora publicznego na środowisko naturalne oraz wykorzystania GPP do pobudzania innowacji w zakresie technologii, produktów i usług środowiskowych. Do szczegółowych celów komunikatu, odpowiadających poszczególnym przeszkodom w szerokim wdrażaniu zielonych zamówień, należy: proces ustalania wspólnych kryteriów dotyczących GPP; informacje nt. obliczania kosztu cyklu życia produktów; wytyczne prawne i operacyjne; wsparcie polityczne poprzez ustalenie celu powiązanego ze wskaźnikami i systemu monitorowania. W komunikacie Komisja defi niuje zielone zamówienia jako proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się uzyskać towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu życia jest ograniczone w porównaniu do towarów, usług i robót budowlanych o identycznym przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku. Komunikat odnosi się do wszelkich procedur udzielania zamówień publicznych, zarówno powyżej, jak i poniżej progów określonych w europejskich dyrektywach w sprawie zamówień publicznych. W każdym przypadku specyfi kacje środowiskowe, kryteria kwalifi kacji i udzielania zamówień oraz klauzule umowne muszą być formułowane w sposób w pełni zgodny z przepisami UE w zakresie zamówień publicznych oraz innymi stosownymi przepisami unijnymi i krajowymi. Każdego roku instytucje publiczne w Europie wydają równowartość 16% produktu krajowego brutto UE na zakup towarów, np. sprzętu biurowego, elementów budowlanych i pojazdów transportowych, usług w zakresie, między innymi, utrzymania budynków, transportu, sprzątania i cateringu, oraz robót budowlanych. Warto tu zauważyć, że w przypadku większości instytucji publicznych, prace budowlane i remontowe oraz bieżące koszty utrzymania budynków stanowią główną część rocznych wydatków, przekraczającą w niektórych przypadkach 50%. Jak podkreśla Komisja Europejska, zamówienia publiczne mogą kształtować trendy produkcyjne i konsumpcyjne, a znaczący popyt ze strony instytucji publicznych na bardziej ekologiczne towary stworzy lub powiększy rynki dla przyjaznych dla środowiska produktów i usług. Tym samym zachęci to także przedsiębiorstwa do rozwijania technologii środowiskowych. Przypomnijmy, że według defi nicji UE Technologia środowiskowa oznacza każdą technologię zaprojektowaną w celu zapobieżenia wpływowi na środowisko lub jego ograniczenia, na każdym etapie cyklu życia produktów lub działalności. Bardziej zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i surowców byłoby korzystne dla środowiska, a także całej gospodarki, stwarzając szanse powstania gospodarek ekologicznych. Taka zmiana mogłaby również zwiększyć konkurencyjność przemysłu europejskiego, pobudzając innowacje w zakresie technologii ekologicznych, uznawanych za sektor wysokiego wzrostu, w którym Europa jest światowym liderem. Badania potwierdziły, że istnieją znaczące możliwości w zakresie efektywnych pod względem kosztów ekologicznych zamówień publicznych, w szczególności w sektorach, w których produkty ekologiczne nie są droższe od alternatywnych produktów nieekologicznych (przy uwzględnieniu kosztu cyklu życia produktu). Koszty cyklu życia powinny obejmować cenę zakupu i koszty powiązane (dostawa, instalacja, oddanie do użytkowania ), koszty operacyjne (w tym koszty energii, części zamiennych, konserwacji) oraz koszt zakończenia użytkowania, takie jak koszty wycofania z eksploatacji, usunięcia i likwidacji. Ponieważ bardziej ekologiczny charakter towarów określa się w oparciu o cykl życia, ekologiczne zamówienia publiczne będą mieć wpływ na cały łańcuch dostaw oraz będą prowadzić do szerszego stosowania norm ekologicznych w zamówieniach prywatnych. Zielone Zamówienia Publiczne 3
Koszty cyklu życia zamawianych produktów powinny obejmować cenę zakupu i koszty powiązane (dostawa, instalacja, oddanie do użytkowania ), koszty operacyjne (w tym koszty energii, części zamiennych, konserwacji) oraz koszt zakończenia użytkowania, takie jak koszty wycofania z eksploatacji, usunięcia i likwidacji. Opracowanie oraz ustanowienie kryteriów środowiskowych i ich wzajemnych relacji w bardziej szczegółowy sposób oraz potencjalne zastosowanie w ekologicznych zamówieniach publicznych są kluczowymi elementami planu działań w zakresie zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej. Główną ideą ekologicznych zamówień publicznych jest ustalenie jasnych i ambitnych kryteriów środowiskowych dla produktów i usług. Opracowano szereg krajowych kryteriów i podejść do GPP. Jednak wraz z upowszechnianiem się stosowania ekologicznych zamówień publicznych należy zapewnić spójność kryteriów stosowanych przez państwa członkowskie, aby uniknąć zakłócenia jednolitego rynku i zmniejszenia konkurencji w obrębie UE. Istnienie jednolitego zestawu kryteriów zmniejszyłoby znacząco obciążenia administracyjne dla wykonawców i administracji publicznych wdrażających ekologiczne zamówienia publiczne. Wspólne kryteria dotyczące GPP byłyby szczególnie korzystne dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w kilku państwach członkowskich oraz MŚP (które mają ograniczone możliwości radzenia sobie ze zróżnicowanymi procedurami udzielania zamówień). Kryteria środowiskowe istnieją już na szczeblu europejskim, np. w ramach unijnego oznakowania ekologicznego (Rozporządzenie WE nr 1980/2000), rozporządzenia w sprawie Energy Star (Rozporządzenie Parlamentu i Rady Europejskiej nr 106/2008 z dnia 15.01.08), czy dyrektywy w sprawie ekoprojektu dla produktów wykorzystujących energię (Dyrektywa 2005/32/WE). Niektóre z niedawnych propozycji również mają na celu ustalenie kryteriów przydatnych dla ekologicznych zamówień publicznych. Należą do nich m.in.: wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie ekoprojektu dla produktów wykorzystujących energię [COM(2007)817], który przewiduje ustalenie zarówno wymogów minimalnych, jak i zaawansowanych wskaźników odniesienia, wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów, który ustanawia zharmonizowaną metodykę obliczania kosztu emisji zanieczyszczeń i zużycia paliwa podczas cyklu użytkowania produktu, oraz wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych [COM(2008)19], który uwzględnia kryteria zrównoważonego rozwoju dla biopaliw i biopłynów i może objąć w przyszłości ustalenie kryteriów zrównoważonego rozwoju dla biomasy, w tym biomasy leśnej. Opracowanie oraz ustanowienie kryteriów środowiskowych i ich wzajemnych relacji w bardziej szczegółowy sposób oraz potencjalne zastosowanie w ekologicznych zamówieniach publicznych są kluczowymi elementami planu działań w zakresie zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej. Plan działań ma w szczególności na celu ustanowienie dynamicznych ram w celu poprawy wydajności energetycznej, ekologiczności produktów oraz zwiększenie zainteresowania konsumentów tymi produktami. Obejmie on ustalenie ambitnych standardów w ramach całego rynku, zapewniających ulepszanie produktów dzięki systematycznemu podejściu do zachęt i innowacji oraz gwarantujących wsparcie tej polityki za pomocą popytu. Jak oświadcza Komisja, potencjał ekologicznych zamówień publicznych został jak dotąd wykorzystany tylko częściowo. Na początku 2008 r. jedynie 14 państw członkowskich przyjęło krajowe plany działań. Główne przeszkody utrudniające szersze korzystanie z GPP są według Komisji następujące: jak dotąd ustalono niewiele kryteriów środowiskowych dla produktów/usług, a mechanizmy upowszechniania tych, które istnieją, takie jak bazy danych, są często niewystarczające; informacje nt. obliczania kosztu cyklu życia produktów, jak również odpowiednich kosztów produktów/usług przyjaznych dla środowiska, są niedostateczne; świadomość korzyści wynikających z przyjaznych dla środowiska produktów i usług jest niska; występuje niepewność co do prawnych możliwości uwzględniania kryteriów środowiskowych w dokumentach przetargowych; brakuje wsparcia politycznego dla wdrażania/promowania GPP, co ogranicza dostępność środków (konieczna jest w szczególności poprawa sytuacji w zakresie szkoleń); brakuje skoordynowanej wymiany najlepszych praktyk i informacji między instytucjami regionalnymi i lokalnymi. Komunikat Komisji dotyczący planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji o zielonych zamówieniach mówi w kontekście tworzenia zachęt do nabywania proekologicznych produktów kryteria usług. Jak wyraża się Komisja wyzwanie polega na stworzeniu pozytywnego trendu: poprawie ogólnej ekologiczności produktów na każdym etapie ich cyklu życia powinno towarzyszyć promowanie i stymulowanie popytu na lepsze produkty i technologie produkcyjne oraz pomaganie konsumentom w dokonywaniu lepszych wyborów poprzez bardziej spójne i uproszczone oznakowanie produktów. Komisja przewiduje, że kryteria oznakowania ekologicznego dla określonej grupy produktów zostaną ustalone w taki sposób, aby spełniało je 10% produktów dostępnych na rynku w danym momencie. W celu wykorzystania potencjału zamówień publicznych dla ekologizacji konsumpcji publicznej i przeciwdziałania nadmiernemu zróżnicowaniu stosowanych kryteriów ekologicznych w procedurach zamówień publicznych w krajach członkowskich, Komisja stwierdza, iż dyrektywa w sprawie etykiet, po dokonaniu oceny skutków, ustanowi zharmonizowaną podstawę dla zamówień publicznych i zachęt oferowanych przez UE i jej państwa członkowskie. W przypadku zamówień publicznych środki wykonawcze dyrektywy w sprawie etykiet określą jedną z klas oznakowania jako próg, poniżej którego władze publiczne nie będą mogły dokonywać zamówień. Próg ten zostanie określony na podstawie wyniku oceny skutków dla określonych grup produktów, dla których wyznaczenie takiego progu znacznie przyczyni się do wykorzystywania ekonomii skali i wprowadzania innowacji. Próg odpowiadałby klasie osiągów, która umożliwiłaby maksymalne wykorzystanie 4 Zielone Zamówienia Publiczne
potencjału zamówień publicznych do promowania na rynku produktów bardziej energooszczędnych i ekologicznych, zapewniając przy tym utrzymanie odpowiedniego poziomu konkurencji na rynku, biorąc pod uwagę dostępność produktów i gwarantując, że ogólne obciążenie fi nansów publicznych nie będzie większe niż przy obecnie obowiązujących procedurach zamówień (przy uwzględnieniu całego okresu życia produktu). W przypadku zachęt, państwa członkowskie będą mogły same decydować, czy i w jakiej formie zaoferują zachęty, aby wspierać produkty energooszczędne i ekologiczne, przestrzegając jednocześnie przepisów prawa wspólnotowego, jeżeli mają one zastosowanie, a w szczególności przepisów dotyczących pomocy państwa. Jednakże środki wykonawcze dyrektywy w sprawie etykiet, w zależności od wyniku oceny skutków, określą jedną z klas oznakowania jako próg, poniżej którego władze publiczne nie będą mogły oferować zachęt. Próg ten zostanie ustalony powyżej obowiązujących wymogów wspólnotowych w zakresie ochrony środowiska. Zasada ta będzie obowiązywać w stosunku do grup produktów, w odniesieniu do których istnieją dowody, iż rozdrobnienie zachęt może ograniczać ich skuteczność. Próg ten odpowiadałby w zasadzie progowi dla zamówień publicznych, co zwiększyłoby oddziaływanie środków. Ponieważ cena jest jednym z głównych czynników wpływających na decyzje dotyczące zakupów, instrumenty rynkowe mogą również pomóc w ustalaniu właściwych cen i uwzględnieniu kosztów środowiskowych, przyczyniając się w ten sposób do wprowadzania produktów energooszczędnych i ekologicznych. W związku z tym Komisja analizuje m.in. możliwości wprowadzenia zmian w zasadach dotyczących opodatkowania energii. Ponadto Komisja rozpoczęła badania, aby przeanalizować zalety i wady ewentualnych mechanizmów zachęt podatkowych na poziomie UE. Stworzy to podstawy do oceny potrzeby wprowadzenia dodatkowych inicjatyw dotyczących, w szczególności, produktów objętych dyrektywą w sprawie ekoprojektu i dyrektywą w sprawie etykiet lub rozporządzeniem w sprawie znakowania efektywności energetycznej. Ekologiczne zamówienia publiczne (GPP) zostaną jeszcze bardziej wzmocnione przez środki dobrowolne, które stanowić będą uzupełnienie środków obowiązkowych opisanych powyżej, zgodnie z przepisami rynku wewnętrznego. Komisja przedstawi wskazówki i narzędzia umożliwiające władzom publicznym dostosowanie ich procedury zamówień do wymogów ochrony środowiska. Obejmuje to wyznaczanie orientacyjnych celów w oparciu o poziom osiągany przez państwa członkowskie osiągające najlepsze wyniki w zakresie ochrony środowiska oraz dostarczanie modelowych specyfi kacji przetargowych, zgodnych z przepisami dotyczącymi rynku wewnętrznego. Obejmuje to również nawiązanie współpracy z państwami członkowskimi, aby określić i uzgodnić kryteria GPP w odniesieniu do produktów i usług w celu ich włączenia do krajowych planów działań oraz wskazówek dotyczących GPP. Monitorowanie celów skoncentruje się na kontroli przestrzegania tych kryteriów. Wyzwanie polega na stworzeniu pozytywnego trendu: poprawie ogólnej ekologiczności produktów na każdym etapie ich cyklu życia powinno towarzyszyć promowanie i stymulowanie popytu na lepsze produkty i technologie produkcyjne oraz pomaganie konsumentom w dokonywaniu lepszych wyborów poprzez bardziej spójne i uproszczone oznakowanie produktów. Zielone Zamówienia Publiczne 5
Zielone zamówienia w 10 priorytetowych sektorach najbardziej odpowiednie do wdrożenia ekologicznych zamówień publicznych. Defi nicja ekologicznych zamówień publicznych nie wystarczy do obiektywnesgo porównania wyników i wyznaczenia celów. Aby było to możliwe, należy powiązać ją z jasnymi kryteriami dotyczącymi zielonych zamówień publicznych (GPP). Komisja Europejska ustaliła wstępny zestaw wspólnych kryteriów dotyczących GPP dla szeregu grup produktów i usług, a obecnie pracuje nad sformalizowaniem tego procesu, w celu zatwierdzenia istniejących kryteriów oraz ustanowienia kolejnych dla większej liczby grup produktów, w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi i odpowiednimi zainteresowanymi podmiotami. Kryteria zostały oparte na istniejących europejskich i krajowych kryteriach oznakowania ekologicznego, jak również na informacjach zebranych od zainteresowanych podmiotów reprezentujących branżę przemysłową i społeczeństwo obywatelskie. Powołano grupę ekspertów złożoną z przedstawicieli państw członkowskich, aktywnych w dziedzinie ekologicznych zamówień publicznych, która współpracowała ściśle ze służbami Komisji w ramach działania dotyczącego ustalenia kryteriów. Komisja proponuje sformalizowanie tego procesu konsultacji w celu zwiększenia i ulepszenia ekologicznych zamówień publicznych na podstawie wspólnych kryteriów i wspólnej metody pomiaru, w oparciu o zasady otwartej metody koordynacji. Państwa członkowskie zostaną zatem poproszone o formalne zatwierdzenie opracowanych już wspólnych kryteriów dotyczących GPP, po ich zatwierdzeniu przez służby Komisji oraz po przeprowadzeniu końcowych konsultacji z państwami członkowskimi i zainteresowanymi podmiotami branży przemysłowej i społeczeństwa obywatelskiego, zgodnie z minimalnymi standardami konsultacji. Zaletą wspólnych kryteriów dotyczących GPP jest uniknięcie zakłóceń rynku i ograniczenia konkurencji, do których mogłoby dojść w wyniku zróżnicowania krajowych kryteriów dotyczących GPP. Wspólne kryteria dotyczące GPP, mające zastosowanie do kwalifi kowania procedur udzielenia zamówień, jako ekologicznych zamówień publicznych, zostaną zasadniczo sformułowane w postaci minimalnych specyfi kacji technicznych, z którymi muszą być zgodne wszystkie oferty. Niektóre z kryteriów dotyczących GPP mogą być także formułowane jako środowiskowe kryteria udzielania zamówień o charakterze nieobowiązkowym w celu pobudzania wyższego poziomu ekologiczności, co nie zamyka tym samym rynku dla produktów nieosiągających proponowanego poziomu ekologiczności. Kryteria udzielenia zamówienia, w przypadku przypisania im znaczącej wagi, mogą jednakże stanowić ważny sygnał dla rynku. W zależności od rodzaju produktu oraz liczby i znaczenia pozostałych nieśrodowiskowych kryteriów udzielenia zamówienia, za znaczącą można uznać wagę na poziomie 15 %. Wstępny zestaw wspólnych kryteriów dotyczących GPP został ustanowiony przez służby Komisji w ramach opracowanego niedawno zestawu narzędzi szkoleniowych w zakresie ekologicznych zamówień publicznych 1. Opracowano kryteria dla grup produktów i usług w 10 sektorach, które uznano za 1 Zestaw narzędzi szkoleniowych można pobrać ze strony: http://ec.europa.eu/environment/gpp/toolkit_en.htm Formalne zatwierdzenie przez państwa członkowskie oznaczałoby, że wspólne kryteria dotyczące GPP zostaną włączone do krajowych planów działań i wytycznych w zakresie ekologicznych zamówień publicznych, ustanowionych przez państwa członkowskie lub będących przedmiotem ich prac w świetle komunikatu Komisji z 2003 r. na temat zintegrowanej polityki produktowej. Proces ten zostanie powtórzony w przyszłości, a Komisja będzie nadal kierować pracami grupy ekspertów krajowych w dziedzinie ekologicznych zamówień publicznych w celu opracowania i przedstawienia nowego projektu kryteriów dotyczących GPP dla większej liczby grup produktów i usług. Projekt kryteriów zostanie również przedyskutowany z zainteresowanymi podmiotami z branży przemysłowej i społeczeństwa obywatelskiego. Zatwierdzenie kryteriów zostanie poddane surowym standardom konsultacji. Prace będą się skupiać na sektorach, które zostały uznane za posiadające największy potencjał w zakresie GPP. Proces ten będzie w pełni uwzględniać zakończone i trwające prace w zakresie ustalenia kryteriów środowiskowych. Kryteria zostaną oparte na podejściu uwzględniającym cykl życia. Przykłady potencjalnych źródeł przyszłych kryteriów dotyczących GPP to: kryteria oznakowania ekologicznego UE; 6 Zielone Zamówienia Publiczne
wymogi Energy Star dotyczące efektywności energetycznej urządzeń biurowych; wskaźniki odniesienia dotyczące ekologiczności, które zostaną opracowane na podstawie środków wykonawczych w ramach zmienionej dyrektywy w sprawie ekoprojektu; proponowana metodyka w zakresie internalizacji kosztów zewnętrznych we wniosku dotyczącym dyrektywy w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów oraz proponowane kryteria zrównoważonego rozwoju dla biopaliw i biopłynów we wniosku dotyczącym dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Wspólne kryteria dotyczące GPP zostaną ustalone jedynie dla produktów i usług, które nie są (jeszcze) objęte obowiązkowymi kryteriami dotyczącymi GPP. Ustanowione kryteria dotyczące GPP dzielą się na podstawowe oraz kompleksowe. Kryteria podstawowe zostały opracowane w celu umożliwienia prostego stosowania GPP. Skupiają się one na kluczowych obszarach ekologiczności produktu i mają na celu utrzymanie kosztów administracyjnych przedsiębiorstw na minimalnym poziomie. Kompleksowe kryteria dotyczące GPP uwzględniają więcej aspektów lub wyższe poziomy ekologiczności i mogą być wykorzystywane przez instytucje, które pragną pójść dalej we wspieraniu celów środowiskowych oraz innowacyjnych. Ponieważ kryteria podstawowe stanowią podstawę kryteriów kompleksowych, podział ten dotyczy różnic pod względem stopnia ambicji produktów dostępności produktów ekologicznych, przy czym jedne i drugie kryteria stymulują ewolucję rynku w tym samym kierunku. Tam, gdzie w przypadku tego samego produktu kryteria europejskie dokonują rozróżnienia między różnymi poziomami ekologiczności, proponuje się odpowiednio podstawowe lub kompleksowe kryteria dotyczące GPP. Jeżeli przykładowo, dany produkt objęty jest zarówno wymogami Energy Star dotyczącymi wydajności energetycznej oraz dobrowolnym europejskim oznakowaniem ekologicznym, podstawowe kryteria dotyczące GPP zostaną ustalone na poziomie wymogów dotyczących wydajności energetycznej wynikających z rozporządzenia w sprawie Energy Star, podczas gdy kryteria kompleksowe zostaną ustalone na podstawie kryteriów oznakowania ekologicznego. Dwa zestawy kryteriów pozwolą państwom członkowskim oraz instytucjom zamawiającym stopniowo ulepszać poziomy GPP, dostarczając także rynkowi jasnych zachęt do ciągłej poprawy ekologiczności produktów i usług. W przypadku grup produktów, nieobjętych żadnym z wyżej wymienionych rozporządzeń lub systemów, ale jedynie europejskim oznakowaniem ekologicznym, proces ustalenia wspólnych kryteriów dotyczących GPP polegać będzie podobnie na zidentyfi kowaniu podstawowych i kompleksowych kryteriów dotyczących GPP, przy czym kryteria podstawowe opierałyby się na kryteriach oznakowania ekologicznego, które odnoszą się do skutków środowiskowych i są najłatwiejsze do spełnienia, podczas gdy kryteria kompleksowe odnosiłyby się do dodatkowych kryteriów oznakowania ekologicznego, jakie można uznać za istotne w przypadku danego produktu. W przypadku braku kryteriów europejskich, kryteria dotyczące GPP zostaną oparte na krajowych lub innych bazach danych kryteriów środowiskowych, a także zostaną przedyskutowane z zainteresowanymi podmiotami z branży przemysłowej i społeczeństwa obywatelskiego. Kryteria są i będą formułowane w sposób ułatwiający ich zrozumienie przez nabywców (publicznych) i oferentów oraz włączenie do dokumentów przetargowych, przy pełnym poszanowaniu przepisów w zakresie zamówień publicznych. Jeżeli poszczególne materiały (takie jak drewno) należą jednocześnie do kilku priorytetowych sektorów (w tym przypadku do budownictwa, branży papierowej i drukarskiej, energetyki i meblarstwa), zostanie dla nich opracowany jeden spójny zestaw kryteriów. Jeżeli w tym samym celu można użyć różnych materiałów, przy ustalaniu kryteriów uwzględniona zostanie możliwość zwiększenia wykorzystania, w stosownych przypadkach, odnawialnych substytutów. Kryteria podstawowe dotyczące GPP zostaną wykorzystane do wyznaczenia celów i porównania wyników, aby stymulować ich przyjęcie w całej UE. Proces monitorowania uwzględniać będzie zatem zgodność z podstawowymi kryteriami dotyczącymi GPP. Ponadto można by przeprowadzić w przodujących państwach członkowskich weryfi kację zgodności z kryteriami kompleksowymi w celu ustalenia nowych wskaźników odniesienia na przyszłość. Komisja zidentyfi kowała dziesięć priorytetowych sektorów dla ekologicznych zamówień publicznych. Ich wyboru dokonano na podstawie oferowanych przez nie możliwości w zakresie poprawy stanu środowiska, wydatków publicznych, potencjalnego wpływu na stronę podażową, przykładu dla konsumentów prywatnych lub korporacyjnych, wrażliwości politycznej, istnienia odpowiednich i łatwych do wykorzystania kryteriów, dostępności odpowiednich produktów na rynku oraz wydajności ekonomicznej. Sektorami priorytetowymi są: 1. budownictwo (obejmujące surowce, takie jak drewno, aluminium, stal, beton, szkło, a także wyroby budowlane, takie jak okna, pokrycia ścienne i podłogowe, urządzenia grzewcze i chłodzące, aspekty dotyczące eksploatowania budynków i wycofywania ich z eksploatacji, usługi utrzymania budynków, realizacja zamówień na roboty budowlane na miejscu); 2. usługi gastronomiczne i cateringowe; 3. transport i usługi transportowe; 4. energetyka (w tym elektryka, ogrzewanie i chłodzenie z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii); 5. urządzenia biurowe i komputery; 6. odzież, uniformy i inne wyroby włókiennicze; 7. papier i usługi drukarskie; 8. meble; 9. środki czyszczące i usługi w zakresie sprzątania; 10. sprzęt wykorzystywany w służbie zdrowia. Zielone Zamówienia Publiczne 7
EMAS, czyli wyrafinowane zarządzanie Systemy zarządzania środowiskowego stanowią ważny instrument w zakresie aktywizacji rynku do działań na rzecz środowiska. W Polityce Ekologicznej Państwa na lata 2003 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 znalazł się zapis: Duże nadzieje, jeżeli chodzi o kształtowanie świadomości ekologicznej i współodpowiedzialności za stan środowiska wśród przedsiębiorców, sprzyjające rozwiązywaniu problemów środowiskowych z wykorzystaniem partnerskiego dialogu i współdziałania instytucji publicznych ze sferą biznesu, były i nadal są wiązane z upowszechnianiem w przedsiębiorstwach, na zasadzie dobrowolności, systemów zarządzania środowiskowego, spełniających wymagania stosownych, międzynarodowych i krajowych norm lub uzgodnionych przez zainteresowane podmioty uregulowań o charakterze programowym (przede wszystkim normy PN-EN-ISO 14001 i norm związanych, Rozporządzenia Rady 761/2001/WE w sprawie możliwości dobrowolnego udziału organizacji w systemie zarządzania środowiskowego i przeglądów ekologicznych Wspólnoty (EMAS)... Wzrost znaczenia ochrony środowiska w gospodarce jest wynikiem coraz wyższej świadomości ekologicznej społeczeństwa. Świadomość ta przekłada się na presję wywieraną na podmioty gospodarcze i organy administracji. Społeczeństwo wymaga od przedsiębiorców stosowania praktyk bezpiecznych dla środowiska, a od administracji skutecznego nadzoru nad przedsiębiorstwami. Klienci coraz częściej interesują się wyrobami i usługami spełniającymi coraz wyższe standardy środowiskowe, a administracja stale zaostrza wymagania prawne. Sytuacja ta zmusza przedsiębiorców do systemowego poszukiwania sposobów osiągania coraz wyższych standardów, a administrację do poszukiwania efektywnych metod ich egzekwowania. Systemy zarządzania środowiskowego (SZŚ), którym w pierwszej połowie lat 90 nadano formalne ramy poprzez opublikowanie szeregu standardów, znakomicie spełniają oczekiwania obu stron. Dzięki nim organizacje wypracowują spójną strategię działań na rzecz ochrony środowiska, a administracja może przenieść część odpowiedzialności za egzekwowanie wymagań na zaangażowane organizacje. Norma ISO 14001 i Rozporządzenie EMAS odnoszą termin organizacje do wszystkich podmiotów wdrażających systemy zarządzania środowiskowego. W określeniu tym mieszczą się zarówno przedsiębiorstwa prowadzące działalność produkcyjną i usługową jak i organy administracji publicznej i organizacje pozarządowe. Proces wprowadzania instrumentów, stosowanych dobrowolnie przez organizacje, zastępujących do pewnego stopnia tradycyjny system nakazowo-zakazowy, został zapoczątkowany jeszcze w latach 80. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w dokumentach programowych UE, a mianowicie w 5. Wspólnotowym Programie Działania na Rzecz Środowiska: W stronę Zrównoważonego Rozwoju, opublikowanym w 1993 r. Program ten podkreślał rolę przemysłu w kreowaniu wzrostu gospodarczego oraz konieczność przejęcia przez przemysł odpowiedzialności za stan środowiska naturalnego. Zakładał on poszerzenie spektrum stosowanych instrumentów w dziedzinie ochrony środowiska, kładąc szczególny nacisk na mechanizmy rynkowe, w celu zobowiązania organizacji do przyjęcia aktywnej postawy w zakresie osiągania zgodności z właściwymi wymaganiami prawnymi dotyczącymi środowiska. W tym samym roku Parlament Europejski i Rada UE przyjęły pierwsze Rozporządzanie EMAS. Rozporządzenie to weszło w życie w kwietniu 1995 r. i nakładało na państwa członkowskie UE obowiązek stworzenia infrastruktury administracyjnej umożliwiającej organizacjom rejestrację w unijnym systemie EMAS. Warunkiem rejestracji było wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego, zgodnego z wymaganiami określonymi w Rozporządzeniu EMAS, opublikowanie deklaracji środowiskowej oraz poddanie obu tych elementów niezależnej ocenie. W 2001 r. opublikowano zweryfikowane Rozporządzenie nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r., dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS). Zasadniczą zmianą wprowadzoną w znowelizowanym Rozporządzeniu EMAS było dopuszczenie udziału w systemie organizacji pozaprzemysłowych, a także zastąpienie dotychczasowej treści Załącznika I do Rozporządzenia EMAS, zawierającego wymagania w stosunku do SZŚ, tekstem normy międzynarodowej ISO 14001. Ponadto zmieniono defi nicję podmiotu, który może zostać zarejestrowany. Zrezygnowano z zasady, że rejestrowane są poszczególne obiekty. Obecnie możliwe jest rejestrowanie organizacji, która może być częścią obiektu lub też składać się z kilku obiektów. Obowiązujący obecnie 6. Program Działania na Rzecz Środowiska Unii Europejskiej przyjęty w 2002 r., podkreśla rolę systemu EMAS jako narzędzia, które pomaga organizacjom w przestrzeganiu przepisów ochrony środowiska, a także we wprowadzaniu niezbędnych zmian wzorców produkcji i konsumpcji na bardziej zrównoważone. Jednym z priorytetowych zadań uznano zachęcanie do szerszego korzystania z systemu EMAS, m.in. w celu upowszechniania skłonności do publikowania szczegółowej i niezależnie zweryfi kowanej informacji o oddziaływaniu na środowisko. Rejestracja w systemie EMAS nie zwalnia organizacji z obowiązku przestrzegania przepisów prawa. Przeciwnie - zgodność z prawem jest warunkiem rejestracji. Jego zasadniczym założeniem jest dostrzeżenie i nagradzanie tych organizacji, które dobrowolnie wychodzą poza zakres minimalnej zgodności z przepisami i w sposób stały poprawiają efekty swojej działalności środowiskowej. Przed akcesją do Unii Europejskiej norma ISO 14001 stanowiła dla polskich organizacji jedyną podstawę certyfi kacji systemu zarządzania środowiskowego. Z dniem 1 maja 2004 r. sytuacja uległa zmianie. Rozporządzenie EMAS zaczęło obowiązywać również w naszym kraju. Jego wymagania w stosunku do państw członkowskich zostały sformułowane na poziomie ogólności, dającym możliwość zbudowania infrastruktury administracyjnej odpowiadającej specyfice każdego z państw. W Polsce system EMAS opiera się (poza samym Rozporządzeniem EMAS) na ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 70, poz. 631 z późn. zm.) oraz trzech aktach wykonawczych: 1. Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru wniosku o wpis podmiotu do rejestru weryfi katorów środowiskowych oraz wzorów dokumentów, formy, 8 Zielone Zamówienia Publiczne
częstotliwości i terminów przekazywania informacji z rejestru wojewódzkiego do rejestru krajowego (Dz. U. Nr 94, poz. 930). 2. Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu danych, które zawiera rejestr wojewódzki oraz wzoru wniosku o rejestrację organizacji w rejestrze wojewódzkim. (Dz. U. Nr 94, poz. 931) 3. Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie współczynników różnicujących wysokość opłaty rejestracyjnej w krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 94, poz. 932). Wymieniona ustawa wskazuje organy odpowiedzialne za realizację zapisów Rozporządzenia EMAS w Polsce. Rolę właściwego organu (organu rejestrującego) pełni minister środowiska. W imieniu ministra w terenie działają wojewodowie, gdyż to oni bezpośrednio rozpatrują wnioski organizacji o rejestrację i prowadzą tzw. rejestr wojewódzki. Minister środowiska prowadzi rejestr krajowy organizacji oraz przekazuje dane Komisji Europejskiej, która prowadzi rejestr wspólnotowy. Rolę jednostki akredytującej przypisano Polskiemu Centrum Akredytacji (PCA), które dotychczas akredytowało m.in. jednostki certyfi kujące systemy zarządzania środowiskowego na zgodność z normą ISO 14001. Weryfi katorzy działający w Polsce muszą być akredytowani przez PCA lub też organ akredytujący innego państwa członkowskiego. W skład polskiej infrastruktury wchodzi również Krajowa Rada Ekozarządzania, będąca organem opiniodawczo-doradczym ministra środowiska. Do zakresu jej kompetencji należą m.in. promowanie systemu EMAS, analizowanie funkcjonowania systemu i opiniowanie związanych aktów prawnych. Elementy polskiego systemu EMAS przedstawiono na rysunku. W procedurach zamówień publicznych certyfi kat EMAS, obok systemu zarządzania środowiskowego wg. normy ISO 14001, może potwierdzać spełnianie przez wykonawcę wymogów ekologicznych, określonych przez zamawiającego w Specyfi kacji Istotnych Warunków Zamówienia. Więcej informacji: http://www.emas.mos.gov.pl/ Zielone zamówienia w kontekście strategii zrównoważonego rozwoju UE W odnowionej strategii zrównoważonego rozwoju UE ustalono cel dotyczący zielonych zamówień publicznych (GPP). Przewiduje on, że do 2010 r. średni poziom GPP powinien być równy ich poziomowi z roku 2006 w przodujących państw członkowskich. Kilka państw członkowskich, przodujących w dziedzinie ekologicznych zamówień publicznych, wyznaczyło ambitne cele: rząd holenderski wyznaczył cel 100% zrównoważonych ekologicznie zamówień, który ma zostać osiągnięty do 2010 r.; rząd austriacki określił różne cele, które mają zostać osiągnięte do 2010 r., w odniesieniu do 5 grup produktów obejmujących: technologie informacyjne: 95%, papier: 30%, środki czyszczące: 95%, pojazdy: 20%. We Francji do 2010 r. 20% wszystkich nowych pojazdów zakupionych przez rząd centralny powinny stanowić pojazdy czyste, 20% nowych budowli powinno być zgodnych z normami HQE (wysokiej jakości środowiskowej) lub równoważnymi, a 50% wszystkich wyrobów z drewna powinno pochodzić z legalnych i trwałych źródeł. W Wielkiej Brytanii plan działań w zakresie zrównoważonych zamówień jest ściśle powiązany z szeregiem celów w zakresie zrównoważonych działań, dotyczących budynków rządowych, w tym z zobowiązaniem do osiągnięcia neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla do 2012 r. oraz ograniczeniem tych emisji o 30% do 2020 r. Niedawne badanie nt. wyników w zakresie ekologicznych zamówień publicznych w państwach członkowskich UE dostarczyło Komisji jasnych wskazówek, co do ich obecnego poziomu w przodujących państwach członkowskich, który stanowi punkt odniesienia dla celu ustalonego w odnowionej strategii zrównoważonego rozwoju UE. Na tej podstawie Komisja proponuje, aby do 2010 r. 50% wszystkich procedur przetargowych miało ekologiczny charakter, przy czym ekologiczny oznacza w tym przypadku zgodny z zatwierdzonymi wspólnymi podstawowymi kryteriami dotyczącymi GPP. Odsetek ten dotyczyłby zarówno liczby, jak i wartości zamówień ekologicznych w porównaniu do całkowitej liczby i wartości umów zawartych w sektorach, dla których określono wspólne podstawowe kryteria dotyczące GPP. Jedynie w przypadku grup produktów i usług, dla których ustanowiono wspólne kryteria dotyczące GPP, możliwe jest obiektywne porównanie sytuacji w poszczególnych państwach członkowskich i zaproponowanie bardziej szczegółowych celów. Komisja opracowuje obecnie metodę obliczania dokładnych poziomów GPP, która skupiać się będzie na zgodności ze wspólnymi podstawowymi kryteriami dotyczącymi GPP oraz będzie oparta na analizie reprezentatywnej próbki procedur przetargowych. Metoda zostanie wdrożona w przodujących państwach członkowskich. Bardzo ważne jest zatem, aby państwa członkowskie zatwierdziły opracowywane obecnie wspólne kryteria dotyczące GPP oraz wdrożyły je do swoich krajowych planów działań i wytycznych w zakresie GPP. Zgodność z kryteriami kompleksowymi również będzie monitorowana, ale wyłącznie w przodujących państwach członkowskich, w celu mierzenia postępu oraz oceny możliwości ustalenia nowych celów na przyszłość: zgodnych z podstawowymi kryteriami dotyczącymi GPP. Udzielanie zamówień za środki UE Każdego roku w ramach polityki spójności UE wydaje się miliardy euro na rozwój regionalny oraz spójność gospodarczą i społeczną w całej Unii. W odniesieniu do okresu programowania 2007-2013 (któremu odpowiada łączny budżet w wysokości 308 mld EUR), zrównoważony rozwój umieszczono ponownie wśród najważniejszych zasad polityki spójności. Zielone Zamówienia Publiczne 9
Istnieje wiele innych unijnych programów fi nansowania, takich jak siódmy program ramowy (7PR), który grupuje inicjatywy UE w zakresie badań. W ramach tego programu zarezerwowano łączną kwotę udziału fi nansowego Wspólnoty w wysokości 50 521 mln na okres 2007-2013. O ile większość tych środków zostanie przeznaczona na podstawowe działania badawcze, które nie mają związku z GPP, koszty ogólne projektów (odpowiadające maksymalnie 7% dotacji) mogłyby zostać wykorzystane na potrzeby ekologizacji. Komisja uważa, że ekologiczne zamówienia publiczne mogą zostać z łatwością uwzględnione, jeżeli środki te wydawane są bezpośrednio przez instytucje publiczne, które przeprowadzają procedury udzielania zamówień w celu realizacji projektów korzystających z fi nansowania. Ukierunkowane działanie, polegające na wyraźnym zaleceniu instytucjom zarządzającym i innym benefi cjentom fi nansowania unijnego wykorzystanie GPP w realizacji projektów fi nansowanych przez UE, stanowiłoby ważną zachętę do ogólnego wdrożenia ekologicznych zamówień publicznych, ponieważ projekty te stanowią ważną część łącznych wydatków na zamówienia publiczne. Taka praktyka ze strony państw członkowskich, szczególnie tych, w których poziom GPP jest poniżej średniej, przyczyniłaby się do osiągnięcia przez nie celu 50% GPP w procedurach udzielania zamówień. Zamówienia udzielane przez Komisję Europejską Komisja Europejska włączy stopniowo tematykę GPP do swoich sesji szkoleniowych w zakresie zamówień publicznych oraz wprowadzi, w stosownych przypadkach, zalecane kryteria, opracowane w ramach zestawu narzędzi szkoleniowych w zakresie GPP do swoich procedur przetargowych. Komisja zamierza naświetlić istniejące prawne i operacyjne wytyczne w zakresie GPP oraz uzupełnić je w razie potrzeby. Chociaż adresowane są one głównie do instytucji zamawiających, pragnących prowadzić w ramach swojej organizacji politykę w zakresie GPP, państwa członkowskie powinny włączyć je do swoich krajowych polityk dotyczących ekologicznych zamówień publicznych, ponieważ ułatwi to ich realizację. Wytyczne obejmują: prawne i operacyjne wytyczne w zakresie wdrażania ekologicznych zamówień publicznych, ponieważ niepewność prawna dotycząca niektórych kwestii jest nadal postrzegana jako przeszkoda dla zharmonizowanego przyjęcia GPP. praktyki poprawiające skuteczność udzielania zamówień, które pokazują, a tym samym promują GPP jako efektywny pod względem kosztów sposób zakupu towarów i usług. zestaw narzędzi szkoleniowych w zakresie GPP. Opracowano udostępniany w internecie zestaw narzędzi szkoleniowych w zakresie GPP, przeznaczony dla nabywców, decydentów, zarządzających i konsultantów. Zestaw narzędzi zostanie zatwierdzony przez służby Komisji i przetłumaczony na wszystkie języki UE. Komisja będzie współpracować z państwami członkowskimi w celu rozpowszechnienia tego narzędzia w całej Unii za pomocą istniejących krajowych i regionalnych platform współpracy. Zielone zamówienia a innowacje Ekologiczne zamówienia publiczne są potężnym narzędziem stymulowania innowacji i zachęcania przedsiębiorstw do opracowywania nowych, bardziej ekologicznych produktów. Komisja będzie starała się wykorzystać w pełni ten potencjał poprzez różne działania: rozpowszechnienie w całej UE nowego poradnika dotyczącego zamówień publicznych uwzględniających badania i innowacje ( Public Procurement for Research and Innovation ) oraz wytycznych dla instytucji zamawiających zawartych w komunikacie dotyczącym zamówień przedkomercyjnych. ustanowienie dobrowolnego unijnego systemu weryfi kacji spodziewanych wyników zastosowania nowych technologii, prowadzonych przez stronę trzecią, który ułatwi weryfi kację zgodności ze specyfi kacjami środowiskowymi określonymi w dokumentach przetargowych; identyfi kację wiodących rynków oraz wykorzystanie ekologicznych zamówień publicznych do promowania rozwoju nowych produktów i usług oraz przyjmowania się ich na rynku. Inicjatywa dotycząca wiodących rynków ma na celu stworzenie korzystnych warunków ramowych w celu stymulowania innowacji, stanowiącej kluczowy czynnik konkurencyjności, poprzez szereg działań z zakresu polityki publicznej. Zidentyfi kowano obecnie sześć rynków, z których trzy, tzn. zrównoważone budownictwo, recykling oraz bioprodukty, mają znaczenie dla kwestii środowiskowych, a przez to również szczególne znaczenie dla ekologicznych zamówień publicznych. Ekologizacja zamówień prywatnych Defi nicja i kryteria stosowane do identyfi kowania i promowania bardziej ekologicznych towarów opierają się na podejściu uwzględniającym cykl życia i obejmują elementy, które wpływają na cały łańcuch dostaw, poczynając od wyboru surowców i metod produkcji, aż po rodzaje stosowanych opakowań i przestrzeganie określonych warunków dotyczących zwrotu. Kryteria te mogą być również uwzględniane w praktykach zamówieniowych w sektorze prywatnym. Zachęca się państwa członkowskie i instytucje wspólnotowe do wzmacniania tego związku między sektorem publicznym a prywatnym w zakresie zielonych zamówień Wskaźniki zielonych zamówień Do mierzenia poziomu GPP można wykorzystać dwa rodzaje wskaźników: 1. Wskaźniki ilościowe mogą zostać wykorzystane do oceny stopnia akceptacji polityki i postępu w jej realizacji poprzez porównanie poziomu ekologicznych zamówień publicznych (wyrażonego jako liczba i wartość ekologicznych procedur przetargowych) z ogólnym poziomem zamówień publicznych. Aby ocenić oddziaływanie na stronę podażową, Komisja proponuje obliczenie wartości zamówień ekologicznych w porównaniu do całkowitej wartości umów o zamówienie publiczne. 2. Wskaźniki uwzględniające oddziaływanie pozwalają na ocenę zysków środowiskowych i fi nansowych przynoszonych przez GPP. Komisja opracowuje obecnie metodę obliczania tych wskaźników, opartą na analizie reprezentatywnej próbki procedur przetargowych w państwach członkowskich. Aby zagwarantować jednakowe monitorowanie i porównanie wyników, zaproponowano skupienie się na sektorach, dla których ustanowione zostały wspólne kryteria dotyczące GPP. W roku 2010 Komisja przeprowadzi monitoring sytuacji w zakresie GPP we wszystkich państwach członkowskich przy pomocy wspomnianej metodyki. Procedura przetargowa zostanie uznana za ekologiczną, jeżeli jej wynikiem będzie zamówienie zgodne z podstawowymi kryteriami dotyczącymi GPP. Wyniki monitoringu przeprowadzonego w przodujących państwach członkowskich stanowić będą punkt odniesienia dla ustalenia przyszłych celów. Zostanie także zmierzona zgodność z kompleksowymi kryteriami dotyczącymi GPP w przodujących państwach członkowskich, aby wyznaczyć dodatkowe cele na przyszłość oraz stymulować innowacje. Działanie to powtarzane będzie co pięć lat. Monitorowanie i porównywanie wyników zadziała jako zachęta do przyjęcia kryteriów dotyczących GPP w krajowych procedurach przetargowych. Formalne zatwierdzenie kryteriów oznacza włączenie ich do krajowych wytycznych oraz planów działań w zakresie GPP, o których przyjęcie poprosiła Komisja (w swoim komunikacie z 2003 r. na temat zintegrowanej polityki produktowej). Do połowy 2008 r. takie plany działań przyjęło 14 państw członkowskich, a kolejnych 10 państw jest w trakcie ich przyjmowania. Także w przypadku państw członkowskich, które nie przyjęły planów działań, Komisja zaleca zapewnienie włączenia wspólnych kryteriów dotyczących GPP do krajowych procedur przetargowych. Państwa członkowskie będą proszone o przedstawianie informacji w tym zakresie podczas okresowych spotkań koordynacyjnych, organizowanych przez Komisję. Państwa członkowskie zostaną poproszone o formalne zatwierdzenie każdego nowego zestawu kryteriów oraz zapewnienie ich skutecznego wdrożenia na szczeblu krajowym. Perspektywy Komisja jest zaangażowana w promowanie ekologicznych zamówień publicznych, ponieważ są one skutecznym narzędziem rynkowej promocji najmniej zanieczyszczających produktów i usług. Wynikiem tego jest bardziej zrównoważona konsumpcja, a także wsparcie ekoinnowacyjności, a tym samym konkurencyjności gospodarki EU. Komisja wnioskuje do państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego i Rady o: zatwierdzenie proponowanego podejścia i metody ustalania wspólnych kryteriów dotyczących GPP, celu politycznego oraz zalecanych narzędzi, w celu zwiększenia i poprawy ekologicznych zamówień publicznych; wdrożenie powyższych elementów poprzez strategie w zakresie GPP i zwiększenie współpracy, w szczególności podczas wdrażania mechanizmów fi nansowania UE; wsparcie trwających prac, mających na celu zaproponowanie środków uzupełniających, w celu zapewnienia zharmonizowanego rozwoju kryteriów i celów dotyczących GPP oraz zoptymalizowania wsparcia politycznego dla ekologicznych zamówień publicznych. 10 Zielone Zamówienia Publiczne
Jak to widzi rząd W kwietniu minął rok od przyjęcia przez Radę Ministrów niezwykle interesującego dokumentu pt. Nowe podejście do zamówień publicznych. Zamówienia publiczne a małe i średnie przedsiębiorstwa, innowacje i zrównoważony rozwój. Dokument ten opracowany został przez Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Urzędem Zamówień Publicznych. Zawiera on opracowane kompleksowe wytyczne w zakresie jakościowych zmian w zamówieniach publicznych, zgodne z aktualnymi tendencjami europejskimi. Zostały one opracowane, obok ogólnego omówienia systemu zamówień w UE i Polsce w pięciu blokach tematycznych: 1) Zamówienia publiczne przyjazne małym i średnim przedsiębiorstwom, 2) Zamówienia publiczne przyjazne innowacjom, 3) Zielone zamówienia publiczne, 4) Elektronizacja zamówień publicznych, 5) Społeczna odpowiedzialność w zamówieniach publicznych. Zagadnienia te dotyczą szerokiego spektrum kwestii związanych z realizacją koncepcji trwałego i zrównoważonego rozwoju i włączaniem jej do poszczególnych polityk i działań sektorowych. W perspektywie koncepcji zrównoważonego rozwoju szczególne znaczenie mają tutaj ekologiczne i społeczne aspekty konsumpcji publicznej, praktykowanej w formie zamówień publicznych. Z uwagi na specyfi kę tematyczną biuletynu, przytoczone zostanie stanowisko w zakresie włączania aspektów ekologicznych do systemu zamówień, przedstawione w prezentowanym wyżej dokumencie. Dokumenty strategiczne i prawo 1) Dyrektywy 2004/18/WE i 2004/17/WE 1 Znowelizowane w 2004 r. przepisy wspólnotowe z zakresu zamówień publicz nych położyły duży nacisk na potrzebę uwzględnienia aspektów środowisko wych w procedurach przetargowych. W w.w. dyrektywach podkreślono, że wy mogi ochrony środowiska powinny być włączane do procedur przetargowych w celu realizacji zasad zrównoważonego rozwoju oraz zapewnienia możliwości uzyskania dostaw lub usług o najkorzystniejszej relacji jakości do ceny. 2) Podręcznik Komisji Europejskiej Ekologiczne Zakupy W 2005 r. Komisja Europejska opublikowała podręcznik, w którym przedstawio ne zostały możliwości uwzględniania kryteriów środowiskowych w zamówie niach publicznych, a także przykłady tzw. dobrych praktyk w tym zakresie. 3) Strategia Zrównoważonego Rozwoju UE oraz Strategia Lizbońska Kwestia zielonych zamówień publicznych uwzględniona została zarówno w od nowionej Strategii Zrównoważonego Rozwoju UE, przyjętej w czerwcu 2006 r. przez Radę Europejską, jak i w odnowionej Strategii Lizbońskiej. Zgodnie ze Zintegrowanymi Wytycznymi na rzecz Wzrostu i Zatrudnienia na lata 2005-2008, stanowiącymi podstawę do przygotowania przez państwa członkowskie Krajowych Programów Reform: państwa członkowskie powinny promować działania niezbędne dla uwzględ niania zewnętrznych kosztów środowiskowych oraz rozdzielania wzrostu gospo darczego od degradacji środowiska, przy czym, realizowane zadania powinny w sposób szczególny uwzględniać sytuację małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) oraz być zgodne z istniejącym prawodawstwem wspólnotowym, a także działaniami i instrumentami określonymi w Planie Działań na rzecz Technologii Środowiskowych (ETAP), między innymi poprzez propagowanie zrównoważonych wzorców produkcji i konsumpcji, w tym tzw. zielonych zamówień publicznych. 4) Strategia zmian wzorców produkcji ł konsumpcji Promowanie zielonych zamówień publicznych wpisuje się także w podejmowa ne w Polsce działania m.in. na rzecz zrównoważonych wzorców produkcji i kon sumpcji 2 oraz technologii środowiskowych 3. 5) Krajowy Plan Działań w zakresie zielonych zamówień publicznych na lata 2007-2009. Plan Działań został przyjęty przez Komitet Europejski Rady Mini strów 30 stycznia 2007 r. i określił szczegółowe działania w zakresie zielonych zamówień publicznych, służące zwiększeniu poziomu uwzględniania kwestii środowiskowych w procedurach przetargowych. Głównymi celami Planu są: zwiększenie poziomu uwzględniania aspektów środowiskowych w zamówie niach publicznych; rozwój rynku produktów przyjaznych środowisku oraz poszerzenie rynku technologii dla przemysłu ochrony środowiska i sektora usług okołośrodowiskowych; promowanie zrównoważonych wzorców produkcji i konsumpcji. Uzasadnienie potrzeby działania Ze względu na interes społeczny, w tym poprawę jakości życia oraz stanu środo wiska, pożądane i celowe jest, aby w zamówieniach publicznych aspekty środo wiskowe były uwzględniane jak najszerzej. Możliwości te odnoszą się do szeregu kategorii dostaw, usług i robót budow lanych. Działania administracji publicznej powinny dotyczyć w szczególności wspierania rozwiązań energo-, wodo- i materiałooszczędnych, które w dużej mierze są także efektywne kosztowo, co oznacza, że mogą być atrakcyjne dla zamawiających z uwagi na 1 Dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji pro cedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi oraz Dyrektywa 2004/17/WE Parla mentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynująca procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych. 2 Strategia zmian wzorców produkcji i konsumpcji na sprzyjające realizacji trwałego, zrównoważonego rozwoju, przyjęta przez Radę Ministrów 14 października 2003 r. 3 Program Wykonawczy do Krajowego Planu Działania na rzecz Technologii Środowiskowych na lata 2007-2009 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2010-2012, przyjęty przez Komitet Europejski Rady Ministrów 27 lutego 2007 r. Zielone Zamówienia Publiczne 11
korzyści ekonomiczne w krótko- i w długookresowej perspektywie. Realizowanie zielonych zamówień publicznych stanowi dobry przykład, który wzmacnia i uzasadnia działania regulacyjne administracji w zakresie ochrony śro dowiska oraz przyczynia się do kształtowania pozytywnego wizerunku podmiotu realizującego zakupy, w szczególności dysponującego środkami publicznymi. Jednocześnie uwzględnianie kryteriów środowiskowych przy przetargach fi nan sowanych ze środków publicznych może w sposób istotny wpływać na rozwój rynku wyrobów i usług środowiskowych, oraz na poszerzenie rynku technolo gii dla przemysłu ochrony środowiska i sektora usług około-środowiskowych, w szczególności w niektórych sektorach usług, dostaw i robót budowlanych. Według przeprowadzonej na zlecenie Ministerstwa Środowiska analizy, rynek wyrobów i usług przyjaznych środowisku jest rozwinięty w stopniu wystarczają cym dla wdrożenia instrumentu zielonych zakupów sektora publicznego w Pol sce. Jednocześnie Ministerstwo Gospodarki podjęło prace nad analizą szans Polski na międzynarodowym rynku towarów, w tym usług środowiskowych. Instrumenty działania Polski system zamówień publicznych jest systemem zdecentralizowanym. Ozna cza to, że każdy zamawiający, ma możliwość wyboru wyrobów i usług charakte ryzujących się wysoką jakością środowiskową. W Rozdziale 5. Zielonej Księgi Zamówienia Publiczne w UE. W poszukiwaniu rozwiązań, w punkcie VI Zamówienia a środowisko, Komisja Europejska okre śliła granice i warunki, na jakich możliwe jest włączenie aspektów środowisko wych do zamówień publicznych. Zasady te przyjmują, że: wymagania środowiskowe i aspekty związane z ochroną środowiska, mogą być włączone do wymagań technicznych odnośnie specyfiki robót, dostaw czy usług objętych zamówieniami publicznymi, zwłaszcza do specyfi kacji technicznej, którą zamawiający muszą zamieścić w dokumentach dotyczących zamówień i której wykonawcy muszą przestrzegać zgodnie z dyrektywami; wymagania środowiskowe mogą być uwzględnione wśród kryteriów kwali fikacji wykonawców do udziału w postępowaniu umożliwiających sprawdze nie możliwości ekonomicznych, fi nansowych i technicznych wykonawców; wymagania środowiskowe mogą być uwzględnione wśród kryteriów oceny ofert na etapie oceny i wyboru oferty najkorzystniejszej ekonomicznie. Zda niem Komisji czynniki ekologiczne mogą i winny odegrać ważną rolę w usta laniu najkorzystniejszej oferty; wymagania/zobowiązania środowiskowe mogą być włączone do warunków umowy dotyczącej realizacji zamówienia. Zamawiający może zobowiązać wykonawcę, którego ofertę wybrano, do spełnienia odpowiednich środowisko wych warunków zapisanych w treści umowy dotyczącej realizacji zamówienia publicznego. Powinny one być zawarte w ogłoszeniu/ zaproszeniu do udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia, w dokumentacji przetargowej, co daje pewność zachowania podstawowych zasad: zasady jawności, przejrzysto ści i niedyskryminacji uczestników postępowania. Ustawa PZP odnosi się bezpośrednio do kwestii środowiskowych w dwóch miejscach: wymagania funkcjonalne - art. 30 ust. 6 dopuszcza możliwość odstąpienia przez zamawiającego od opisu przedmiotu zamówienia za pośrednictwem polskich, europejskich lub międzynarodowych norm, jeżeli zapewni on do kładny opis przedmiotu zamówienia poprzez wskazanie wymagań funkcjo nalnych. Wymagania te mogą obejmować opis oddziaływania na środowisko; kryteria oceny ofert - art. 91 ust. 2 stanowi, że kryteriami oceny ofert są cena, albo cena i inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia. Wśród tych innych kryteriów ustawa wymienia m.in. zastosowanie najlepszych do stępnych technologii w zakresie oddziaływania na środowisko. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 19 maja 2006 r. w sprawie rodza jów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy, oraz form, w jakich te dokumenty mogą być składane (Dz.U.06.87.605) odnosi się do kwe stii środowiskowych w przypadku zażądania przez zamawiającego zaświadczenia - zgodnie z 3 ust l. w.w. rozporządzenia w celu potwierdzenia, że oferowane dostawy, usługi lub roboty budowlane odpowiadają wymaga niom określonym przez zamawiającego. Zamawiający może żądać, m.in.: zaświadczenia niezależnego podmiotu zajmującego są poświadczaniem zgod ności działań wykonawcy z europejskimi normami zarządzania środowiskiem, jeżeli zamawiający wskazują środki zarządzania środowiskiem, które wyko nawca będzie stosował podczas realizacji zamówienia na roboty budowlane lub usługi, odwołując się do systemu zarządzania środowiskiem i audytu (EMAS) lub norm zarządzania środowiskiem opartych na europejskich lub międzynaro dowych normach poświadczonych przez podmioty działające zgodnie z prawem Unii Europejskiej, europejskimi lub międzynarodowymi normami dotyczącymi certyfi kacji. Opis przedmiotu zamówienia W przypadku zielonych zamówień publicznych opisując przedmiot zamówie nia można, np.: wskazać rodzaj materiału, z którego ma być wykonany produkt, podać informację, że żaden ze stosowanych materiałów nie może zawierać sub stancji szkodliwych dla środowiska, wskazać minimalny procentowy udział po nownie przetworzonego składnika, określić parametry techniczne mogące mieć wpływ na środowisko (zużycie energii, wody, emisja hałasu), włączyć wymaga nia dotyczące zastosowanych metod produkcji danego wyrobu lub usługi, mają cych wpływ na jego charakterystykę, włączyć kryteria opracowane dla różnych grup produktów służące do przyznawania im etykiet ekologicznych, np. kryte ria unijnej etykiety ekologicznej Ecolabel dla źródeł światła wymagające, żeby charakteryzowały się one żywotnością 10 tys. godzin. Należy jednak pamiętać, że w.w. wymagania muszą mieć związek z przedmiotem zamówienia i nie moż na narzucać kryteriów środowiskowych, nie związanych z zamawianym produktem, czy usługą, np. w przypadku zakupu mebli nie można domagać się, aby producent stosował w swoich biurach papier z makulatury. Sprawdzając zgodność z określonymi wymaganiami można przyjąć, że posiada nie przez określony produkt etykiety ekologicznej, stanowić będzie dowód zgod ności z określonymi wymaganiami. Nie można natomiast żądać od wykonawców, żeby oferowane produkty oznaczone były konkretną etykietą ekologiczną, gdyż byłoby to naruszeniem zasady równego traktowania, poprzez uprzywilejowanie pozycji podmiotu posiadającego wskazaną przez zamawiającego etykietę, gdy tymczasem, spełnienie wymagań środowiskowych może zostać udowodnione także w inny sposób (inna, równoważna etykieta, ekspertyza, itd.). Ocena zdolności wykonawcy do wykonania zamówienia (kryteria podmiotowe) Oceniając zdolność wykonawcy do wykonania zamówienia bada się, czy nie podlega on wykluczeniu jako podmiot niewiarygodny oraz ocenia się jego sy tuację fi nansową, ekonomiczną, wiedzę i możliwości techniczne. Na tym etapie, bierze się pod uwagę wyłącznie cechy podmiotowe wykonawcy, w oderwaniu od złożonej przez niego oferty. W ustawie Pzp trudno znaleźć podstawę umożliwia jącą wykluczanie wykonawców nie spełniających innych wymagań prawnych w zakresie ochrony środowiska. Przykładami kryteriów, które można zastosować na tym etapie jest np. liczba zrealizowanych zamówień spełniających podobne (obejmujące zagadnienia ochrony środowiska) wymagania. Ocena oferty (kryteria przedmiotowe) Zamawiający wybiera najkorzystniejszą ofertę na podstawie wcześniej określo nych kryteriów oceny ofert. Kryteriami oceny ofert są cena, albo cena i inne kryteria odnoszące się jednoznacznie do przedmiotu zamówienia. W przypadku zielonych zamówień publicznych mogą to być, np.: zużycie energii elektrycz nej czy wody. Opis przedmiotu zamówienia wskazuje 12 Zielone Zamówienia Publiczne
określone minimalne standardy, które muszą zostać spełnione, zamawiający może jednak ustalić, że produkty o parametrach przewyższających te wymagania uzyskują dodatkowe punkty. Dobre praktyki 1) Stosowanie metody HQE przy budowlach socjalnych - Francja Rząd francuski zalecił stosowanie przy projektowaniu oraz konstrukcji budyn ków socjalnych metody HQE (Haute Oualite Environmentale), zapewniającej, m.in. poprawę parametrów środowiskowych, w tym ograniczenie zużycia wody i energii, co przełożyło się na znaczące zmniejszenie kosztów utrzymania. 2) Eko-znakowany sprzęt komputerowy - Stany Zjednoczone W 1993 r. Rząd Stanów Zjednoczonych zalecił administracji dokonywanie za kupów sprzętu komputerowego, który spełnia wymagania systemu eko-znakowania Energy Star, co w efekcie doprowadziło do ograniczenia emisji CO, o 22 min ton (w 1993 r.). 3) Ekologiczna żywność w stołówkach szkolnych - Włochy We Włoszech w ponad 300 stołówkach szkolnych wykorzystuje się żywność pocho dzącą z upraw ekologicznych (80-100% składników). W 2003 r. 50% dań oferowa nych w stołówkach publicznych zostało przygotowanych w oparciu o tzw. ekolo giczne produkty żywnościowe, przy czym w żłobkach ich udział wyniósł 80%. 4) Informacja i promocja zielonych zakupów - Polska W Polsce, zgodnie z harmonogramem działań przyjętym w Krajowym Planie Działań w zakresie zielonych zamówień publicznych na lata 2007-2009, Urząd Zamówień Publicznych upowszechnia i aktualizuje na stronie internetowej informacje dotyczące zielonych zamówień publicznych. Tą drogą została udo stępniona szerokiemu kręgowi odbiorców publikacja Komisji Europejskiej Ekologiczne zakupy. MG przygotowało katalog kryteriów środowiskowych możliwych do wyko rzystania przy formułowaniu specyfi kacji na potrzeby zamówień publicznych. Materiał został skonsultowany z partnerami społeczno-gospodarczymi, w tym przedstawicielami instytutów branżowych (trwają prace nad utworzeniem funkcjonalnego serwisu internetowego). Katalog zawiera, prócz kryteriów śro dowiskowych, również materiał informacyjny przybliżający zagadnienia eko-znakowania, deklaracji produktowych (normy ISO grupy 14020), wybranych oznakowań stosowanych na produktach i ich opakowaniach, Systemów Zarzą dzania Środowiskowego (w tym rejestracji w europejskim systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) oraz zgodności z wymogami normy ISO 14001. Udo stępnienie katalogu na stronie internetowej, a także publikowanie materiałów na temat możliwości wykorzystywania kryteriów środowiskowych w sposób znaczący może przyczynić się do upowszechniania tzw. zielonych zamówień publicznych w Polsce. Rekomendacje Omawiany dokument sugeruje, iż konieczne jest podjęcie interwencji państwa idącej w nastę pujących kierunkach: zintensyfi kowanie działań na rzecz promowania eko-innowacyjnych zamó wień publicznych - działanie jest niezbędne celem uwzględnienia zapowiedzi KE dotyczącego określenia celów w zakresie realizacji zielonych zamówień publicznych przez poszczególne państwa członkowskie; aktualizacja opracowanego na zlecenie MG katalogu kryteriów środowisko wych w związku z pracami KE w zakresie weryfi kacji istniejących kryteriów oraz wypracowania kryteriów środowiskowych dla nowych kategorii produk tów (w ramach wspólnotowego systemu eko-znakowania); zwiększenie zaangażowania w promowanie w Polsce zielonych zamówień publicznych Ministerstwa Środowiska oraz Polskiego Centrum Badań Certy fi kacji (PCBC S.A.), reprezentującego Polskę w pracach Komitetu ds. wspólno towego systemu ekoznakowania (ecolabel); włączenie w proces wypracowywania stanowiska Polski ws. kryteriów środo wiskowych zaangażowanych partnerów społeczno-gospodarczych oraz wła ściwych resortów/urzędów; przedstawienie przez UZP wytycznych dotyczących możliwości oraz zakresu wykorzystywania kryteriów środowiskowych w procedurach przetargowych; systematyczne prowadzenie szkoleń dla zamawiających, w celu upowszech nienia wytycznych UZP, katalogu kryteriów środowiskowych MG oraz zmia ny wzorca zamówień publicznych opartych wyłącznie na kryterium ceny; upowszechnienie praktyki organizowania szkoleń dla wykonawców. Zielone zamówienia w polityce ekologicznej państwa Polityka Ekologiczna Państwa (PEP), to strategiczny dokument określający cele i działa państwa w zakresie ochrony środowiska. Pierwsza PEP została przyjęta w 1991 r. Od 2001 r. ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadziła wymóg sporządzania polityki ekologicznej państwa na najbliższe 4 lata z perspektywą 4-letnią. W maju 2003 r. Sejm RP przyjął dokument Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010. Po zmianie ekipy rządowej Rada Ministrów w dniu 16.12.2008 r. przyjęła projekt Polityki ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Dokument w dniu 04.03.2009 r. Sejmowa Komisja Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa rekomendowała do przyjęcia przez Sejm Rzeczypospolitej. Do momentu zatwierdzenia przez Sejm Rzeczypospolitej w.w. Polityki obowiązującym dokumentem strategicznym jest Polityka Zielone Zamówienia Publiczne 13
ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010. Poniżej przedstawione zostaną stanowiska obu tych dokumentów względem zielonych zamówień publicznych, jako metod wykorzystywania instrumentów oddziaływania rynkowego na ekologizację działalności gospodarczej przedsiębiorstw. Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 do kwestii zielonych zamówień odnosi się w Rozdziale 2, dotyczącym kierunków działań systemowych, w dwóch miejscach w kontekście angażowania rynku do ochrony środowiska (Podrozdział 2.2.) oraz w kontekście zarządzania środowiskowego (Podrozdział 2.3.). Poniżej przytaczamy te zapisy, wraz z celami średnio i długookresowymi PEP. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska Od 1989 r. Polska wkroczyła na drogę gospodarki rynkowej, w której zadaniem państwa jest tworzenie rozwiązań prawnoekonomicznych sprzyjających rozwojowi gospodarczemu oraz kontrola przestrzegania prawa przez podmioty działające na rynku. Niemniej jednak, podobnie jak we wszystkich dojrzałych demokracjach, rolą państwa jest też stymulacja działań pożądanych ze społecznego lub ekonomicznego punktu widzenia, aby była realizowana konstytucyjna zasada rozwoju zrównoważonego. Niestety, dotychczas jest niewiele w Polsce mechanizmów promujących zarówno proekologiczne zachowanie konsumentów, jaki i produkty mniej obciążające środowisko. Nie rozwinął się też w wystarczającym stopniu przemysł urządzeń ochrony środowiska pomimo tego, że rocznie inwestycje w tym sektorze są rzędu 8-10 miliardów złotych. Cele średniookresowe do 2016 r. Głównym celem jest uruchomienie takich mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą rozwoju zrównoważonego. Działania te powinny objąć pełną internalizację kosztów zewnętrznych związanych z presją na środowisko. Kierunki działań w latach 2009-2012 W latach 2009-2012 jest konieczne: zastosowanie systemu zielonych zamówień w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego organizowanych przez wszystkie instytucje korzystające ze środków publicznych, eliminacja z rynku wyrobów szkodliwych dla środowiska, promocja tworzenia zielonych miejsc pracy z wykorzystaniem funduszy Unii Europejskiej, promocja transferu do Polski najnowszych technologii służących ochronie środowiska przez fi nansowanie projektów w ramach programów unijnych, wykonanie analizy dotyczącej możliwości wprowadzenia w Polsce zielonej reformy podatkowej, przeprowadzenie ogólnopolskiej kampanii społecznej kształtującej zrównoważone wzorce konsumpcji, wprowadzenie etykiet informujących o produktach ekologicznych i ich promocja wśród społeczeństwa, opracowanie krajowego planu wycofania proszków do prania zawierających fosforany, wsparcie zastosowania pojazdów o niskiej emisji i wysokiej efektywności energetycznej z napędami alternatywnymi oraz wypracowanie rozwiązań hamujących napływ do krajowego parku zagranicznych pojazdów ekologicznych o niekorzystnych parametrach ekologicznych i energetycznych. Zarządzanie środowiskowe Systemy zarządzania środowiskowego (SZŚ) są dobrowolnym zobowiązaniem przyjmowanym przez przedsiębiorstwa i instytucje do podejmowania konkretnych działań technicznych i organizacyjnych w celu zmniejszenia ich oddziaływania na środowisko. W 2004 r. weszła w życie ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz.U. Nr 70, poz. 631, z późn. zm.), która zdefi niowała ramy organizacyjne systemu EMAS w Polsce. Zasady te są zgodne z postanowieniami rozporządzenia (WE) nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczającego dobrowolny udział organizacji w systemie zarządzania środowiskiem i audytu środowiskowego we Wspólnocie (EMAS), defi niującego zasady dobrego zarządzania z punktu widzenia ochrony środowiska. Jakkolwiek już w 2005 r. zarejestrowano pierwszą krajową organizację w tym systemie, to nadal nie jest on szeroko znany w kraju. Trzeba też wspomnieć, że poza tym setki organizacji zaangażowanych jest w tzw. Stowarzyszenie Polski Ruch Czystszej Produkcji (do roku 1998 Polski Ruch Czystszej Produkcji). Inny program: Odpowiedzialność i Troska zrzesza 37 największych przedsiębiorstw branży chemicznej, a certyfi katy dotyczące spełnienia normy ISO 14001 posiada około 1 700 organizacji. Jest to niewiele, a fi rmy i instytucje, stawiając sobie ambitne cele prośrodowiskowe, osiągają niewiele korzyści z tego tytułu. Cele średniookresowe do 2016 r. Celem podstawowym jest jak najszersze przystępowanie do systemu EMAS, rozpowszechnianie wiedzy wśród społeczeństwa o tym systemie i tworzenie korzyści ekonomicznych dla fi rm i instytucji będących w systemie. Kierunki działań w latach 2009-2012 W latach 2009-2012 jest konieczne stworzenie mechanizmów stymulujących przystępowanie przedsiębiorstw i instytucji do systemów zarządzania środowiskowego. Do mechanizmów tych należą: wprowadzanie zielonych zamówień promujących firmy posiadające certyfikaty zarządzania środowiskowego przez uzyskanie przez nie dodatkowych punktów, upowszechnienie wśród społeczeństwa logo EMAS i normy ISO 14001, a także logo CP jako znaków jakości środowiskowej fi rmy będącej wytwórcą danego wyrobu lub świadczącej określoną usługę, podniesienie prestiżu instytucji publicznej, posiadającej certyfi kat zarządzania, przez akcję wśród społeczeństwa dotyczącą znaczenia takiego certyfi katu, ograniczenie częstotliwości kontroli, w zakresie ochrony środowiska, podmiotów posiadających certyfi katy zarządzania środowiskowego i uproszczenie trybu ich kontroli, ograniczenie kosztów związanych z wdrożeniem systemów zarządzania środowiskowego przez przedsiębiorstwa i instytucje. Główną rolą, jaką mają do odegrania w realizacji Polityki Ekologicznej Państwa zielone zamówienia, jest stymulowanie proekologicznych zmian w prowadzeniu działalności gospodarczej, związanej z wykonywaniem zamówień i zadań publicznych. Firmy, które decydują się na ekologizację swojej działalności, wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego wg. normy ISO 1400x, systemu EMAS lub uzyskanie znaku ekologicznego, powinny spotykać się z gratyfi kacją ze strony instytucji publicznych, dokonujących zamówień na ich produkt lub usługi. W ten sposób angażowane są mechanizmy ekonomiczne podaż proekologicznych produktów spotyka się z popytem na nie ze strony znaczących na rynku podmiotów, jakimi są instytucje publiczne. Działania te przyczyniają się do równoważenie konsumpcji publicznej i zbiorowej w wymiarze ekologicznym, zgodnie z celami i zasadami koncepcji trwałego i zrównoważonego rozwoju. 14 Zielone Zamówienia Publiczne
Jak to zrobić ekologicznie Wielkość oddziaływania produktów spożywczych na środowisko wiąże się głównie ze sposobem prowadzenia upraw i hodowli. Dlatego przy zamówieniach publicznych dotyczących produktów spożywczych i napojów warto preferować produkty pochodzące z upraw i hodowli ekologicznych. Kryteria dla produktów ekologicznych można znaleźć np. w kryteriach opracowanych przez Komisję Europejską dla znaku Rolnictwo ekologiczne lub przez Stowarzyszenie EKOLAND. Przypomnijmy, iż Rolnictwo ekologiczne jest specyfi czną formą gospodarowania i produkcji żywności. Żywność wytwarzana jest metodami naturalnymi w czystym i bezpiecznym środowisku, bez nawozów sztucznych i syntetycznych środków ochrony roślin, antybiotyków, hormonów wzrostu i genetycznie modyfi kowanych organizmów. Dzięki wykluczeniu pestycydów i nawozów sztucznych nie powoduje zanieczyszczenia gleby i wód gruntowych, ogranicza wypłukiwanie składników pokarmowych z gleby, sprzyja różnorodności biologicznej, wymaga niewielkich nakładów energii i wytwarza żywność wysokiej jakości. Zadaniem rolnictwa ekologicznego jest nie tylko produkcja żywności o wysokich parametrach jakościowych w zrównoważonym środowisku przyrodniczym, ale także ochrona i dbałość o jakość całego środowiska naturalnego, w którym rolnictwo funkcjonuje oraz zapewnienie dobrostanu zwierząt. Unia Europejska gwarantuje wiarygodność produktów pochodzących z gospodarstw ekologicznych, niezależnie od miejsca wytworzenia tych produktów i zapewnia precyzyjne ich etykietowanie. Na etykiecie produktu znajduje się nazwa producenta i przetwórcy lub sprzedawcy oraz nazwa lub kod jednostki certyfi kującej. Rolnicy i producenci żywności ekologicznej mogą zamieszczać wspólnotowe logo ekologiczne w przypadku, gdy 95% składników produktu zostało wyprodukowanych metodami ekologicznymi, a produkt był nadzorowany podczas procesu produkcji. W początkowej fazie wyboru produktów ekologicznych można zacząć od kilku wyrobów a następnie poszerzać zakres zamawianych produktów ekologicznych. Zamawiając produkty spożywcze należy zwrócić szczególną uwagę na opakowania, w jakich są one dostarczane. Produkty spożywcze i napoje powinny być dostarczane w opakowaniach zwrotnych. Dostawca powinien zapewnić system odbioru opakowań szklanych. Jeżeli nie ma takiej możliwości to powinna istnieć możliwość zwrotu opakowań w innym systemie. Poniżej znajdują się kryteria, które muszą spełniać opakowania szklane, aby uzyskać etykietę ekologiczną. Kryteria te mogą być wykorzystane do opracowania specyfi kacji technicznej dla opakowań dla produktów spożywczych. Oto przykładowe kryteria odnoszące się do butelek zwrotnych do wszystkich rodzajów napojów oraz butelek i słoików zwrotnych do następujących produktów spożywczych: produktów do pieczenia, produktów do smarowania kanapek, gotowych posiłków, miodu, jogurtów i podobnych produktów nabiałowych, kakao, masła orzechowego, kwaśnej i słodkiej śmietany, musztardy, sosu sojowego, przypraw. Etap cyklu życia Kryterium Wymagania Proces produkcyjny Ograniczenia w stosowaniu substancji niebezpiecznych Butelki nie mogą mieć: kapsli i/lub uszczelek zawierających ołów, etykiet zawierających barwnik ciemnobrązowy na bazie ołowiu. Proces produkcyjny Ekologiczne zasady Aby zoptymalizować ponowne wykorzystanie zwrotnych butelek i słoików przy produkcji opakowań należy: ograniczać ilość kleju stosowanego do przyklejania etykiet i taśmy na szyjce, ograniczać wielkość etykiet i taśmy na szyjce w stosunku do całej powierzchni wyrobu, stosować uszczelki nie zawierające chlorowców, stosować farby i lakiery nie zawierające metali ciężkich. Używanie Oznaczanie Na naklejce i taśmie musi być wyraźnie wskazana nazwa stacji napełniania oraz jej adres. Używanie Zwrot Producent powinien zorganizować system zbierania zwrotnych opakowań szklanych. Używanie Wspólny system zbiórki opakowań szklanych Zwrotne butelki i słoiki do produktów spożywczych powinny mieć kształt umożliwiający oddanie ich do wspólnego systemu zbierania w celu ponownego wykorzystania. Powyższe kryteria zostały opracowane na podstawie kryteriów dla niemieckiej ekoetykiety Der Blauer Engel. Więcej informacji w języku angielskim: http://www.blauer-engel.de/englisch/vergabe/download_uz_e/e-uz-002.pdf Zielone Zamówienia Publiczne 15
Zapraszamy na szkolenia e-learningowe Zielone zamówienia publiczne Zgłoszenia na stronie www.ews21.pl www.samorzad.pap.pl 16 Zielone Zamówienia Publiczne