Seminarium: Ocena ryzyka zawodowego sposób na zdrowe i bezpieczne miejsce pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu 07 i 08.09.2009 r. 1
Ryzyko zawodowe w świetle prawa Wg Kodeksu pracy: definicje w art. 226, 227, 237 11a Pracodawca: ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Ryzyko zawodowe w świetle prawa Wg rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa higieny pracy (m.in. definicje w 39 i nast.). Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty np. niekorzystne skutki zdrowotne, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. 3
Ryzyko zawodowe w świetle prawa Zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy powinno następować poprzez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku właściwej organizacji pracy, stosowania środków profilaktycznych, informowani i szkolenia pracowników. Ocena ryzyka zawodowego to narzędzie do poprawy warunków pracy. 4
Ogólne zasady zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom: - przeprowadzenie oceny i ograniczanie ryzyka zawodowego, zlikwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania oraz dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, stosowanie nowych rozwiązań technicznych, zastępowanie niebezpiecznych proc. technolog., urządzeń, substancji - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi, nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej, instruowanie pracowników. 5
Dodatkowe wymagania w zakresie oceny ryzyka zawodowego Wymagania, bardzo istotne, dotyczą: czynników chemicznych, hałasu i drgań mechanicznych, ręcznych prac transportowych, czynników biologicznych. Sposób postępowania określa w tym zakresie między innymi polska norma z serii 18000.
Podstawowe zasady przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego Identyfikacja zagrożeń w wyniku zebrania niezbędnych informacji Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego Działania korygujące i/lub zapobiegawcze Okresowa ocena ryzyka zawodowego Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego Informowanie pracowników o ryzyku zawodowym 7
IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ 8
Identyfikacja zagrożeń Zagrożenie stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę Rodzaje zagrożeń: wynikające ze środowiska pracy określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, wynikające ze sposobu wykonywania pracy. 9
Metody pozyskiwania informacji o zagrożeniach: Metody Identyfikacja zagrożeń - obserwacja środowiska pracy, - obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy i poza nim, - wywiady z pracownikami, - analiza dokumentacji, np. DTR, instrukcji stanowiskowych, wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych, kart charakterystyki substancji chemicznych, dokumentacji dotyczącej wypadków przy pracy, chorób zawodowych. 10
Identyfikacja zagrożeń Narzędziem pomocniczym pozyskiwania informacji o zagrożeniach jest lista kontrolna dla zagrożeń wynikających z czynników mechanicznych. Na przykład: Czy maszyna jest wyposażona w układ sterowania przeznaczony do całkowitego i bezpiecznego jej zatrzymywania? Czy maszyna jest wyposażona w urządzenie do zatrzymania awaryjnego? Czy zastosowane osłony i inne urządzenia ochronne nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane ze stosowania i ograniczają dostęp tylko do niebezpiecznej strefy pracy maszyny? 11
Identyfikacja zagrożeń Narzędziem pomocniczym pozyskiwania informacji o zagrożeniach jest analiza bezpieczeństwa pracy,, polegająca na: - określeniu celów wykonywanych zadań przez pracownika, - ustaleniu listy wykonywanych czynności, - określeniu zagrożeń związanych z wykonywaniem każdej czynności (jakiego rodzaju wypadki mogą zaistnieć, jaki występuje rodzaj wysiłku i jakie jest jego natężenie, czy czynności można wykonać w inny sposób niż określony w instrukcji, czy występują czynniki szkodliwych, niebezpiecznych i uciążliwych, czy występują problemy ergonomiczne). 12
Czynniki chemiczne W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny należy y uwzględni dnić: niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego, otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym (np. zawarte w karcie charakterystyki), rodzaj, poziom i czas trwania narażenia, wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, efekty działań zapobiegawczych, wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników. 13
W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez hałas as lub drgania mechaniczne należy y uwzględni dnić Hałas as i drgania mechaniczne m.in..: poziom i rodzaj narażenia, czas trwania narażenia, wartości NDN oraz wartości progów działania dla hałasu lub drgań mechanicznych, skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikające z interakcji pomiędzy hałasem i drganiami mechanicznymi, informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników, dostępnośćśrodków ochrony indywidualnej przed hałasem lub drganiami mechanicznymi o odpowiedniej charakterystyce tłumienia; wpływ niskich temperatur i zwiększonej wilgotności na pracowników narażonych na działanie drgań mechanicznych, a szczególnie drgań miejscowych. 14
Ręczne prace transportowe W ocenie ryzyka zawodowego występuj pującego przy ręcznych r pracach transportowych należy uwzględni dnić: charakterystykę przemieszczanego przedmiotu jego masę, rodzaj i położenie środka ciężkości, warunki środowiska pracy w tym temperaturę i wilgotność powietrza oraz poziom czynników szkodliwych dla zdrowia, organizację pracy w tym stosowane sposoby wykonywania pracy, indywidualne predyspozycje pracownika takie jak: sprawność fizyczną, wiek, płeć i stan zdrowia. 15
Czynniki biologiczne W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki biologiczne należy y uwzględni dnić: klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na ich działanie, informację na temat: potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego, choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy, stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą 16
SZACOWANIE POZIOMU RYZYKA ZAWODOWEGO 17
Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego Określenie niepożądanych następstw aktywizacji zagrożeń oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia. Trzy poziomy ryzyka zawodowego małe, średnie i duże Prawdopodobieństwo Cięż ężkość następstw małe średnie duże Mało prawdopodobne małe małe średnie Prawdopodobne małe średnie duże Wysoce prawdopodobne średnie duże duże 18
Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego czynniki chemiczne P S P Ch P P Czy P S > NDS lub P Ch > NDSCH lub P P > NDSP Tak Ryzyko zawodowe duże Nie Czy P S < 0,5 NDS i P Ch < 0,5NDSCH lub P S < 0,5 NDS i P P < 0,5 NDSP? lub P S < 0,5 NDS Nie Ryzyko zawodowe średnie Tak Ryzyko zawodowe małe 19
Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego czynniki chemiczne Metoda oceny ryzyka m.in. dla czynników nieposiadających ustalonych wartości dopuszczalnych opracowana przez Komisję Bezpieczeństwa, Europejskiej Komisji Zatrudnienia i Spraw Socjalnych. Przy dokonywaniu oceny ryzyka tą metodą są uwzględniane trzy zmienne: - podstawowe zagrożenie daną substancją chemiczną (na podstawie zwrotów R), - skłonność do przedostawania się substancji do środowiska (lotność/tworzenie pyłów), - ilość substancji użyta w ocenianej operacji. 20
Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - hałas as L EX, 8h (L EX,w ), L amax, L Cpeak Czy L EX,8h (L EX,w ) > 85 db lub L amax > 115 db lub L Cpeak > 135 db Tak Ryzyko zawodowe duże Nie Czy L EX,8h (L EX,w ) < 82 db i L amax < 109 db i L Cpeak < 129 db Nie Ryzyko zawodowe średnie Tak Ryzyko zawodowe małe 21
Przykładowe metody: Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - ergonomiczne czynniki ryzyka OWAS Ovako Working Posture Analysis System metoda do oceny ryzyka zawodowego uwzględniająca pozycję ciała oraz siłę zewnętrzną i czas utrzymywania REBA Rapid Entire Body Assessment metoda służąca ocenie obciążenia całego ciała RULA Rapid Upper Limb Assessment metoda oceny obciążenia kończyn górnych OCRA zgodnie z PN-N1005-5 metoda przeznaczona do oceny ryzyka zawodowego podczas wykonywania prac powtarzalnych za pomocą kończyn górnych 22
Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - przykład Z protokołu pomiarów Ekspozycja zawodowa na czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy z dnia dla Gospodarstwa Rolno- Produkcyjnego, sporządzony przez: Powiatową Stację Sanitarno- Epidemiologiczną w : Pomieszczenie Przepiórkarnia pomiary stężeń pyłów: zawartości pyłu pochodzenia zwierzęcego i roślinnego o zawartości poniżej 10% wolnej krzemionki na badanym stanowisku pracy, dla którego wartość NDS pyłu całkowitego pochodzenia zwierzęcego i roślinnego o zawartości poniżej 10% wolnej krzemionki wynosi 4 mg/m 3 ; wskaźnik ekspozycji Cw (średnie stężenie ważone dla całej zmiany roboczej; wartość ta jest porównywana z wartością NDS) wyniósł 2,8 mg/m 3. Wartość Cw przekracza 0,5 najwyższego dopuszczalnego stężenia badanego czynnika szkodliwego. 23
Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - przykład P S Czy P S > NDS Tak Ryzyko zawodowe duże Nie P S < 0,5 NDS Nie Ryzyko zawodowe średnie Tak Ryzyko zawodowe małe 24
ŚRODKI PROFILAKTYCZNE ZMNIEJSZAJĄCE RYZYKO ZAWODOWE 25
Środki profilaktyczne Zasady planowania i podejmowania działań korygujących lub zapobiegawczych w celu eliminacji lub ograniczania zagrożeń i związanego z nimi ryzyka zawodowego: środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła, środki ochrony zbiorowej, środki organizacyjne i proceduralne (np. instrukcje bezpiecznej pracy), środki ochrony indywidualnej. 26
Środki profilaktyczne przykład: ograniczanie hałasu asu Przykładowe rozwiązania techniczne ograniczające hałas: Pochłaniacze, Drzwi dźwiękoszczelne, Ekrany akustyczne, Kabiny dźwiękoszczelne, Dźwiękoizolowane rurociągi, Tłumiki, Obudowy maszyn dźwiękoizolacyjne. 27
OKRESOWA OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO 28
INFORMOWANIE PRACOWNIKÓW O RYZYKU ZAWODOWYM 29
DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO 30
Dokumentowanie Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać: 1. Opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku pracy niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracujących na tym stanowisku. 2. Wyniki przeprowadzonej oceny dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne 3. Datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny 31
Przykład przedsiębiorstwo budowlane Prace wykończeniowe murowanie, tynkowanie Opis stanowiska pracy Do zadań pracownik należą prace murarsko-tynkarskie w nowych budynkach mieszkalnych, które polegają na wykonaniu ścianek działowych z cegły oraz otynkowaniu ich (wewnątrz budynku). Potrzebne materiały są dostarczane na miejsce wykonywania prac przez pomocników. Stosowane materiały i środki pracy 1. Materiały budowlane (zaprawy murarskie, tynkarskie, cegły) 2. Narzędzia murarskie i narzędzia ręczne (kielnia, wkrętak elektryczny, młotek itp.) 3. Rusztowanie Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy wypadki i choroby zawodowe 1. Upadek na tym samym poziomie 3 zdarzenia w ciągu 10 lat 2. Upadek na niższy poziom (z pomostu) jedno zdarzenie w ciągu 10 lat Wykonywane zadania: Ustawianie i przestawianie rusztowania Murowanie ścianek działowych Tynkowanie ścianek 32
Przykład przedsiębiorstwo budowlane Przykład oceny ryzyka dla prac: Murowanie ścianek działowych 33
Zagrożenie Skutek/ciężkość Prawdopodobie Poziom Środki profilaktyczne następstw ństwo ryzyka Stan techniczny powierzchni, przeszkody na drodze Upadek na tym samym poziomie, złamania kończyn/ mała szkodliwość wysoce prawdopodobne Średnie Odpowiednie obuwie robocze, uporządkowanie stanowiska, zachowanie uwagi Położenie stanowiska pracy w stosunku do poziomu odniesienia (praca na wysokości) Upadek na niższy poziom, kalectwo, śmierć/ duża szkodliwość wysoce prawdopodobne Duże Właściwa konstrukcja rusztowania, odpowiednia organizacja pracy, odpowiednie obuwie robocze oraz hełm Substancje chemiczne Np. drażniące, parzące w przypadku zidentyfikowania czynnika, konieczna analiza z wykorzystaniem metod (np. uproszczonej przedstawionej na slajdzie 20 lub innej) Ostrza, ostre krawędzie, chropowatość, Skaleczenie/mała szkodliwość wysoce prawdopodobne Średnie Rękawice ochronne szorstkość 34
UWAGA! W przypadku czynników chemicznych, należy y dodatkowo spełni nić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej zanej z występowaniem w miejscu pracy czynników w chemicznych 35
Przykład stolarnia Prace stolarskie prace przy pilarce tarczowej do cięcia wzdłużnego Opis stanowiska pracy Pracownik wykonuje prace polegające na obrabianiu elementów z drewna twardego (dębu i buku) wykorzystując pilarkę tarczową do cięcia wzdłużnego. Ponadto, pełni funkcję magazyniera na placu odbioru materiału. Praca wykonywana jest w pozycji stojącej przez większą część zmiany roboczej. Materiał do obróbki i po obróbce jest transportowany przez pomocnika. Stosowane materiały i środki pracy Pilarka tarczowa do cięcia wzdłużnego brak osłony tarczy piły nad stołem, występuje osłona tarczy piły pod stołem, brak klina rozszczepiającego, brak odciągu Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy wypadki i choroby zawodowe Amputacja kciuka podczas obsługi pilarki tarczowe 1 zdarzenie w ciągu 3 lat Uderzenia pochodzące od odrzuconego materiału (pilarka tarczowa) 3 zdarzenia w ciągu 3 lat Wykonywane zadania: Przycinanie desek na pilarce tarczowej (4 godziny) Odbiór przywiezionego materiału do obróbki kontrola wzrokowa dostawy oraz uzupełnienie dokumentacji (3 godziny) 36
Przykład - stolarnia Przykład oceny ryzyka dla prac przy pilarce tarczowej do cięcia cia wzdłużnego 37
Zagrożenie Praca w pozycji stojącej skutkująca wymuszoną pozycją ciała Nadmierny hałas (wartość zmierzona na stanowisku pracy wynosi 89 db (A) biorąc pod uwagę fakt, że praca jest wykonywana przez 4 godziny przy maszynie, L EX,8h = 86 db) Wirujące elementy maszyny (nieosłonięta tarcza) Zagrożenie uderzeniem przez odrzucone elementy Zapylenie pyłem drewna twardego - rakotwórczego Skutek/ciężkość Prawdopod Pozio Środki profilaktyczne następstw obieństwo m ryzyka Zalecana jest dalsza analiza z wykorzystaniem metod określających obciążenie w szczególności kończyn górnych i dolnych Analiza z wykorzystaniem algorytmu Np. zapewnienie właściwego stanu (slajd 21) technicznego maszyny, Ryzyko zawodowe duże sprawdzenie i dostosowanie prędkości obrotowej narzędzia do obrabianego materiału, właściwie dobrane ochronniki słuchu SOI, ograniczenie czasu ekspozycji Amputacje rąk, palców, skaleczenia/duża szkodliwość Urazy rąk i innych części ciała/ średnia szkodliwość Prawdopodo Duże Zamontowanie niezbędnych bne osłon na maszynie Wysoce prawdopodo bne Duże Zamontowanie klina rozszczepiającego, właściwe miejsce ustawienia pracownika nie na linii cięcia Konieczne jest wykonanie pomiarów czynnika szkodliwego pyłu rakotwórczego (szczególnie ze względu na brak odciągu) 38
Dodatkowo rozważyć można np. zagadnienia dotyczące posadowienia maszyny, doboru prędkości narzędzi skrawających. UWAGA! W przypadku czynnika, jakim jest hałas, as, należy y dodatkowo spełni nić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych zanych z narażeniem na hałas as lub drgania mechaniczne. 39
Przykład zakład ad produkujący artykuły metalowe Prace wykrawania elementów z arkusza blachy Opis stanowiska pracy Pracownik obsługuje prasę mimośrodową. Praca polega na podawaniu ręcznym arkusza blachy stalowej (o wym. np. 450x250x2 mm) ze stosu ułożonego na palecie ustawionej obok wykrojnika. Następnie, po wykrojeniu elementu, operator unosi i spycha wycięty element oraz odpad, które są układane w oddzielnych pojemnikach na palecie. Transport palet następuje z wykorzystaniem wózka widłowego. Prasa znajduje się na hali pras. Konstrukcja wykrojnika jest otwarta. Prasa wyposażona jest w włączniki zapewniające dwuręczne sterowanie. Stosowane materiały i środki pracy Arkusze blachy o wym. j.w. Prasa mimośrodowa o otwartej konstrukcji wykrojnika (włączniki zapewniające dwuręczne sterowanie) Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy wypadki i choroby zawodowe Brak zdarzeń przy wskazanych pracach (zakład funkcjonuje od roku) Wykonywane zadania: Wykrawanie elementów z arkusza blachy wym. 450x250x2 mm przez całą zmianę roboczą 40
Przykład zakład ad produkujący artykuły metalowe Przykład oceny ryzyka dla prac: obsługa prasy mimośrodowej (wykrawanie elementów w z arkusza blachy) 41
Zagrożenie Skutek/ciężkość Prawdopodobieństwo Poziom Środki profilaktyczne następstw ryzyka Stan techniczny powierzchni, przeszkody na drodze Poruszające sięśrodki transportowe (wózki widłowe) Nadmierny hałas (równoważny poziom hałasu wynosi L EX,8h = 90 db) Upadek na tym samym poziomie, złamania kończyn/ Mała szkodliwość Prawdopodobne Małe Zachowanie uwagi, odpowiednie obuwie robocze, uporządkowanie stanowiska pracy Urazy w wyniku Mało prawdopodobne Małe Przestrzeganie instrukcji dotyczącej potrącenia/ średnia transportu, wzmożona uwaga szkodliwość Analiza z wykorzystaniem algorytmu (slajd 21) Np. zautomatyzowanie procesu; jeśli nie Ryzyko zawodowe duże jest możliwe, to zastosowanie obudowy dźwiękochłonno-izolacyjnej wykrojnika lub/i pola operacyjnego, itp., doraźnie właściwie dobrane ochronniki słuchu, ograniczenie czasu ekspozycji Ostre krawędzie, Skaleczenie, rany Wysoce prawdopodobne Średnie Rękawice ochronne, uchwyty, haki (arkusz blachy) cięte/mała szkodliwość Możliwość pochwycenia przez pracujący wykrojnik Zmiażdżenie, amputacja rąk/ duża szkodliwość Mało prawdopodobne Średnie Bezwzględne przestrzeganie instrukcji dwuręcznego załączania maszyny 42
Ocenie należy poddać również pozycję przy pracy przy wykorzystaniu wybranych metod wskazanych na slajdzie 22. UWAGA! W przypadku czynnika, jakim jest hałas, as, należy y dodatkowo spełni nić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych zanych z narażeniem na hałas as lub drgania mechaniczne 43
Wykaz istotnych przepisów w prawnych dotyczących cych oceny ryzyka zawodowego Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 86) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.) 44
Dziękuj kuję za uwagę! 45