Beata JAŚKOWSKA-DERECHOWSKA, Janusz DERECHOWSKI, Studium Języków Obcych, Politechnika Wrocławska, Wrocław PLATFORMA MOODLE NA LEKTORACIE JĘZYKA OBCEGO Streszczenie. Platforma Moodle jest bardzo wszechstronnym, choć jeszcze niedoskonałym narzędziem, które moŝe słuŝyć do wspomagania i urozmaicenia procesu nauczania języka obcego. MoŜna jej takŝe uŝywać do poprawy komunikacji między prowadzącym i uczestnikami kursów. Artykuł przedstawia róŝnorodne formy wykorzystania platformy Moodle, które były testowane przez autorów w semestrze zimowym 2008/09 w 6 grupach studentów PWr uczących się języka angielskiego. Prezentuje takŝe wyniki ankiety przeprowadzonej wśród uczestników kursów, która dotyczyła oceny przydatności platformy Moodle. 1. INFORMACJE WSTĘPNE Platforma Moodle jest ogólnodostępną, uniwersalną platformą edukacyjną zespołem aplikacji typu open-source umoŝliwiających prowadzenie nauczania na odległość róŝnych przedmiotów, zarówno ścisłych jak i humanistycznych, a w tym języków obcych. Platforma ta posiada wiele narzędzi słuŝących do nauczania oraz sprawdzania wiedzy uczestników kursów, a takŝe wiele narzędzi słuŝących do komunikacji uczestników kursu z nauczycielem oraz innymi uczestnikami kursów. Korzystając z platformy Moodle, moŝna prowadzić typowe kursy e-learningu (zajęcia wyłącznie poprzez Internet), a takŝe kursy komplementarne, łączące tradycyjne metody nauczania z nauczaniem zdalnym. W semestrze zimowym 2008/09 autorzy artykułu prowadzili ze studentami PWr 6 kursów komplementarnych. Łącznie uczestniczyło w tych kursach ponad 110 studentów na róŝnych poziomach zaawansowania (od B2 do C1). Zajęcia z języka obcego odbywały się w systemie 2x2 godziny w tygodniu lub 1x2 godz. w tygodniu. (grupy dzielone). Oprócz tradycyjnych materiałów dydaktycznych (zestawów podręczników, ksiąŝek, filmów, CD-ROM-ów z dodatkowymi ćwiczeniami), uczestnicy korzystali z dostępu do strony internetowej danego kursu prowadzonej przez autorów na platformie Moodle. We wszystkich kursach prowadzący byli jednocześnie autorami części elektronicznej danego kursu, tzn. to oni tworzyli w trakcie trwania kursu elektroniczną część danego kursu (stronę internetową, dodatkowe podstrony oraz ćwiczenia). Dostęp do strony danego kursu posiadali wyłącznie uczestnicy danego kursu stacjonarnego. Podstawowym celem autorów było poznanie róŝnych moŝliwości korzystania z platformy edukacyjnej Moodle: tych, które usprawniają komunikację z uczestnikami kursów oraz tych, które mogą urozmaicić proces dydaktyczny. 2. FORMY WYKORZYSTANIA PLATFORMY MODDLE Funkcjonalności dostępne na platformie Moodle moŝna podzielić na: a) związane z komunikacją odbywającą się między uczestnikami kursu, b) związane z procesem dydaktycznym. Ten podział zostanie wykorzystany w dalszej części niniejszego rozdziału. 40
Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw 2.1. Wspomaganie komunikacji między uczestnikami kursów W trakcie trwania kursów komunikacja między poszczególnymi uczestnikami kursów odbywała się za pomocą kilku środków dostępnych na platformie Moodle: a) Podstawową formą komunikacji nauczyciela z uczniem była aktualizowana na bieŝąco (po kaŝdych zajęciach) strona główna danego kursu. W modułach odpowiadających poszczególnym lekcjom autorzy zamieszczali informacje o materiale przerobionym na danych zajęciach: zarówno ogólne (tematyka zajęć, numery stron podręcznika), jak i bardziej szczegółowe (najciekawsze słownictwo lub zwroty warte zapamiętania, dodatkowe przykłady ilustrujące najwaŝniejsze zagadnienia gramatyczne, informacje o zadaniu domowym oraz odpowiedzi do ćwiczeń będących częścią zadań domowych). Niektóre moduły zawierały takŝe informacje nie związane bezpośrednio z nauczanym materiałem (np. opis wymagań dotyczących kursu, zakres materiału przerabianego na danym kursie, informacje o formie testów i egzaminu kończącego dany kurs). b) Studenci mogli z kolei komunikować się z nauczycielami (np. na temat terminu odrabiania zajęć lub konsultacji), za pomocą wewnętrznego serwisu pocztowego. DuŜą zaletą tego serwisu była ograniczona liczba uŝytkowników (tylko studenci, którzy zapisali się na kursy danego prowadzącego), oraz fakt, Ŝe kaŝdorazowe zalogowanie się na platformie wywoływało komunikat z informacją o nowej wiadomości. c) RównieŜ studenci mogli komunikować się między sobą za pomocą serwisu pocztowego. Formą komunikacji były takŝe wypełnione przez część studentów profile uŝytkownika oraz blog (rozpoczęty spontanicznie przez jedną uczestniczkę kursu). Dodatkową formą komunikacji student-student była stworzona w trakcie kursu strona tzw. meta kursu, która była dostępna dla wszystkich uczestników kursów prowadzonych przez autorów artykułu. Na tej stronie umieszczono między innymi forum dyskusyjne, na którym swoje opinie wymieniali studenci z róŝnych grup oraz chatroom. Ta ostatnia forma komunikacji (z nielicznymi wyjątkami) nie cieszyła się duŝym powodzeniem - nawet po próbie ujednolicenia terminów, w których moŝna czatować z pozostałymi uczestnikami danego kursu. Większym powodzeniem cieszyły się natomiast fora dyskusyjne, w których studenci sami określali tematy, na które chcieli się wypowiadać. Warto w tym miejscu zaznaczyć, Ŝe to, co w przypadku kursu z przedmiotów ścisłych moŝe wydawać się działalnością niepoŝądaną (komunikacja z innymi uczestnikami kursu), w przypadku kursu języka obcego było bardzo cennym sposobem na zwiększenie kontaktu z językiem. Komunikacja ta (oczywiście prowadzona w języku obcym), była więc jednocześnie waŝnym, naturalnym elementem procesu dydaktycznego: poznawania i korzystania z języka obcego. 2.2. Wspomaganie procesu nauczania języka obcego Autorzy wykorzystywali platformę Moodle takŝe do usprawnienia i większego urozmaicenia procesu dydaktycznego: a) Stworzono ćwiczenia gramatyczne do samodzielnego wykonania przez studentów. W takich ćwiczeniach odpowiednia aplikacja platformy Moodle sama sprawdzała poprawność wykonania danego ćwiczenia, podając studentom wyniki wraz z przygotowanym wcześniej przez prowadzących komentarzem. Niektórzy studenci samodzielnie powracali do tego samego ćwiczenia, aby poprawić swoje wyniki. Ze względu na duŝą pracochłonność przygotowania własnych ćwiczeń w formie internetowej oraz dostępność podobnych ćwiczeń 41
V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna w formie tradycyjnej, tego rodzaju ćwiczenia nie były podstawową formą utrwalania i sprawdzania wiadomości. b) Często, szczególnie w grupach zaawansowanych i przygotowujących się do egzaminu, studenci byli proszeni o wykonanie jakiegoś ćwiczenia w formie tradycyjnej, a na stronie kursu otrzymywali później plik do pobrania zawierający odpowiedzi do tego ćwiczenia. Szczególnie w grupach zaawansowanych ta forma wykonywania ćwiczeń umoŝliwiła uzyskanie dodatkowego czasu w trakcie zajęć na ćwiczenia komunikacyjne w grupach i parach (ćwiczenia gramatyczne były wykonywane samodzielnie w domu i tam sprawdzane przez studentów). W trakcie zająć wyjaśniano jedynie trudniejsze, mniej zrozumiałe przypadki. c) Jednym z zadań domowych było rozpoczęcie wątku na forum, a następnie kilkukrotne wzięcie udziału w dyskusjach w wątkach rozpoczętych przez innych uczestników kursu. Niektórym studentom ta forma ćwiczeń tak się spodobała, Ŝe kilkukrotnie przekroczyli obowiązkowe minimum udziału w dyskusjach na forum. d) Najczęściej uŝywaną formą wykorzystywaną do organizacji pracy własnej uczestników kursu okazały się strony Wiki strony, które mogły być edytowane przez uczestników kursów. Za pomocą tej opcji studenci stworzyli; listę recenzji przeczytanych lektur (oprócz jednego obowiązkowego opisu lektury, niektórzy studenci zamieszczali dodatkowe opisy), listę recenzji przeczytanych ksiąŝek oryginalnych (chociaŝ nie była to forma obowiązkowa kilku studentów zamieściło na tej stronie recenzje przeczytanych przez siebie ksiąŝek), listę opisów ulubionych stron internetowych (miał to być rodzaj przewodnika, z którego mogli korzystać inni studenci), listę recenzji słuchanych przez siebie audycji BBC Radio, w grupach zaawansowanych studenci stworzyli takŝe listę słówek poznanych w trakcie samodzielnej pracy własnej, która była podstawą dodatkowego testu ze słówek, ostatnią formą zadań domowych (będącą połączeniem poprzednich doświadczeń) była tworzona przez studentów lista raportów pracy własnej, która mogła dotyczyć lektury artykułów prasy obcojęzycznej, oglądanych filmów lub słuchanych audycji radiowych. 3. OCENA RÓśNYCH FORM WYKORZYSTANIA PLATFORMY MOODLE Pod koniec kursu wszyscy uczestnicy kursu zostali poproszeni o wzięcie udziału w ankiecie dotyczącej wykorzystania platformy edukacyjnej. Ankieta składała się z 8 pytań, w których proszono o ocenę przydatności róŝnych sposobów wykorzystania platformy Moodle do nauki języka obcego. Odpowiedzi wybierano zakreślając odpowiednią liczbę od 0 do 10, gdzie poszczególnym wartościom liczbowym przypisano następujące znaczenie: 0 - zupełnie nieprzydatne, 5 - moŝe być, ale niekoniecznie oraz 10 - bardzo przydatne. W takiej skali wartością średnią była wspomniana wyŝej 5. Częścią ankiety było takŝe pytanie otwarte, w którym proszono o uwagi na temat wykorzystania platformy Moodle. Wyniki części statystycznej przeprowadzonej ankiety przedstawia umieszczona poniŝej tabela.
Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw Tabela 1. Wyniki ankiety na temat wykorzystania róŝnych elementów platformy Moodle do nauczania języka obcego Lp. Forma wykorzystania platformy Moodle 1 Informacje o materiale przerobionym na zajęciach (numery stron podręcznika, dodatkowe objaśnienia gramatyczne) 2 Informacje o zadaniach domowych, testach i wynikach testów 3 MoŜliwość pobierania plików (listy słówek, odpowiedzi do zadań) 4 MoŜliwość czatowania z innymi studentami 5 MoŜliwość uŝywania forum dyskusyjnego 6 MoŜliwość zamieszczania zadań domowych na stronach Wiki 7 MoŜliwość wspólnego przygotowania materiałów (np. słownictwo) do testów i egzaminów 8 MoŜliwość wykonania dodatkowych ćwiczeń (np. gramatycznych) Średnia odpowiedzi Odchylenie standardowe 8,55 2,00 9,44 1,21 9,35 1,14 4,02 2,62 5,60 2,52 7,12 2,37 8,33 2,14 8,22 1,92 Komentarz: Ogólne wyniki ankiety wskazują na pozytywne przyjęcie róŝnych form aktywności związanej z wykorzystaniem platformy Moodle. Tylko jedna z nich (punkt 4 chatroom ) uzyskała ocenę poniŝej wartości średniej dla przyjętej skali. NajwyŜsze oceny uzyskały punkty 2 i 3 (informacje o zadaniach domowych oraz moŝliwość pobierania plików). W obu tych punktach wysokie oceny uzyskano przy niskich wartościach odchylenia standardowego, co świadczy o duŝej zgodności ankietowanych w ich odpowiedziach na te pytania ankiety. NajniŜsze oceny uzyskano w przypadku punktów 4 i 5 (czat oraz fora dyskusyjne). WyŜsze wartości odchylenia standardowego świadczą o tym, Ŝe odpowiedzi ankietowanych znacznie róŝniły się od siebie. Była więc stosunkowo duŝa grupa osób, która zdecydowanie odrzucała te formy aktywności, a takŝe taka, której się one podobały. 4. UTRUDNIENIA W KORZYSTANIU Z PLATFORMY MOODLE Oprócz niewątpliwych korzyści wynikających z moŝliwości wykorzystania platformy Moodle do usprawnienia komunikacji i urozmaicenia procesu dydaktycznego, autorzy artykułu napotkali wiele utrudnień w trakcie pracy na platformie Moodle. Podajemy je, aby nie tworzyć fałszywego (jedynie pozytywnego) obrazu korzystania z tejŝe platformy. 43
V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna 4.1. Problemy z edycją stron na platformie Moodle 1) Tekst edytowany na platformie edukacyjnej jest zapisywany na serwerze, na którym została zainstalowana platforma Moodle, a nie na komputerze, z którego w danym momencie korzysta autor. Powoduje to znaczne spowolnienie pracy: kaŝdorazowa zmiana treści strony (takŝe jej poszczególnych fragmentów) musi być zapisana na serwerze poprzez internetowy transfer danych. Co gorsza, po zapisaniu danej strony lub jej części program powraca do pierwszej, początkowej części kursu, a nie do edytowanego właśnie modułu. 2) UŜytkowana przez autorów wersja platformy nie posiadała opcji sprawdzania pisowni, co jest duŝym mankamentem nie tylko dla prowadzących, lecz takŝe dla studentów, którzy współredagowali swoje strony z zadaniami domowymi. 3) Edytowany tekst nie formatuje się na stronie naleŝycie. Nie moŝna było np. uŝywać czcionek o większym rozmiarze, poniewaŝ sąsiadujące linijki nakładały się na siebie. 4) Edytor nie posiadał takŝe wielu opcji powszechnie uŝywanych w innych programach. Jak wspomniano wyŝej, autorzy korzystali często ze stron Wiki, na których studenci umieszczali w tabelce swoje zadania domowe. Niestety, zawartości takich tabelek nie moŝna było sortować. Sortowanie było moŝliwe dopiero po przeniesieniu tabelki do innego programu. Tabelkę naleŝało później ponownie wkleić na stronę Wiki. 5) Wspomniane wyŝej tabelki nie posiadały opcji automatycznego dopasowania do wielkości okna, co powodowało, Ŝe szerokość poszczególnych kolumn naleŝało ustawiać ręcznie, za pomocą wpisywania w jednym z wierszy określonej ilości znaków bez spacji. 6) Niepotrzebnie czasochłonne okazało się dodawanie nowego modułu do istniejącego kursu. Taki moduł pojawiał się zawsze na końcu kursu. Następnie naleŝało go ręcznie przesuwać (moduł po module za kaŝdym razem łącząc się z serwerem) na właściwe miejsce w kursie. 7) Znacznym utrudnieniem okazało się takŝe przenoszenie modułów do innych kursów. Aby skopiować taki moduł naleŝało wśród dziesiątków plików zaznaczyć pliki, które były częścią składową danego modułu, zapisać je, wkleić do drugiego kursu, a następnie moduł po module (patrz wyŝej) przesuwać nowy moduł na właściwe miejsce. 4.2. Inne problemy w pracy z platformą Moodle Platforma Moodle, jak wspomnieliśmy wcześniej, jest uniwersalną platformą edukacyjną, co oznacza, Ŝe nie jest dobrze dostosowana do nauczania języków obcych. I tak np.: 1) Brakuje w niej moŝliwości zapisywania wymowy za pomocą znaków międzynarodowej transkrypcji fonetycznej. 2) Korzystanie ze słownika jest utrudnione przez zbyt małą ilość pól, do których moŝna wpisywać informacje na temat danego hasła (wyrazu). 3) Korzystnie z for lub czatu jest moŝliwe tylko dla zalogowanych uczestników kursu. Nie moŝna z nich korzystać anonimowo, za pomocą wybranych przez siebie nicków. 4) TakŜe ankietowanie uczestników kursu za pomocą ankiety będącej jedną z narzędzi platformy okazało się mało przydatne, poniewaŝ wypełnianie ankiet nie było anonimowe. Z tego względu ankietę wśród studentów na temat kursu przeprowadzono w sposób tradycyjny. 5) Edycja stron Wiki nie była moŝliwa w przypadku korzystania z niektórych popularnych przeglądarek internetowych (np. Firefox a i Opery).
5. PODSUMOWANIE Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw Pomimo wymienionych powyŝej mankamentów naleŝy podkreślić, iŝ w ocenie autorów artykułu potwierdzonej wysokimi ocenami uczestników kursów, korzystanie z platformy Moodle znacznie usprawniło moŝliwości komunikacji między uczestnikami kursów, zarówno na płaszczyźnie nauczyciel-uczestnik, jak pomiędzy samymi uczestnikami kursów. Dostępne w ramach platformy funkcjonalności urozmaiciły moŝliwości prowadzenia procesu dydaktycznego. Wiele tradycyjnie wykonywanych czynności, np. z związanych z zadaniami domowymi, sprawdzaniem ćwiczeń gramatycznych moŝna było przenieść na platformę edukacyjną, dzięki czemu w trakcie zajęć poświęcono więcej czasu ćwiczeniom komunikacyjnym. Platforma edukacyjna Moodle (lub jej ulepszona w przyszłości wersja) a takŝe inne platformy edukacyjne, szczególnie jeśli byłyby one stworzone z myślą o nauczaniu języków obcych lub teŝ opracowane przy współudziale zainteresowanych uŝytkowników wydają się doskonałym narzędziem wzbogacającym repertuar środków dydaktycznych dostępnych nauczycielom języków obcych. 45