V Międzynarodowy Kongres Faktoringu - relacja O wyzwaniach stojących przed branżą, wpływie faktoringu na gospodarkę, aspektach księgowych i prawnych, trendach w rozwoju produktów, a także nowych niszach rynkowych dla sprzedaży usług faktoringowych dyskutowano 18 i 19 września w warszawskim hotelu Sheraton. V Kongres Faktoringu zgromadził 190 uczestników, przedstawicieli działających w Polsce firm faktoringowych oraz międzynarodowych organizacji branżowych (EUFederatio, IFG i FCI.) Kongres otworzył Mirosław Jakowiecki, Przewodniczący Komitetu Wykonawczego Polskiego Związku Faktorów. Przywitał zgromadzonych gości oraz dwie nowe firmy, które dołączyły do PZF: KUKE Finance i BPH. Obecnie do PZF należy ponad połowa firm, które w Polsce zajmują się faktoringiem, ich obroty przekraczają 80% obrotów całego rynku faktoringowego. Pierwsza prezentacja dotyczyła wpływu faktoringu na gospodarki 6 krajów europejskich: Wielkiej Brytanii (która jest liderem faktoringu w Unii Europejskiej), Francji, Włoch, Niemiec, Hiszpanii i Polski. Prof. Marek Dylewski z poznańskiej WSB przedstawił wyniki badań prowadzonych na zlecenie IFG. W wymienionych 6 krajach nieznacznie dominuje faktoring bez regresu (wartościowo), w Polsce jest podział równomierny. Dla porównania w Niemczech faktoring bez regresu to 99% rynku. Zdaniem Marka Dylewskiego w najbliższym czasie wpływ na rozwój faktoringu będzie miała inicjatywa JEREMIE jeśli warunki udzielania finansowania będą restrykcyjne, wówczas faktoring będzie zyskiwał na znaczeniu, jeśli zaś będą liberalne, wówczas wzrośnie konkurencja w faktoringu, w szczególności możemy się spodziewać zaostrzenia konkurencji cenowej. 1
Jednocześnie należy się spodziewać dalszej koncentracji rynku faktoringowego w Polsce obecnie 70% rynku należy do 5 głównych graczy. Nad zmianami w branży faktoringowej obserwowanymi w skali globalnej dyskutowali uczestnicy pierwszego panelu: John Gielen (EU Federation), Daniela Bonzanini (FCI), Erik Timmermans (IFG). Dyskusję prowadził Jerzy Ostrowski, prezes zarządu BNP Paribas Factor. Daniela Bonzanini (FCI) powiedziała, że Włochy to jeden z historycznych rynków faktoringowych, działa tam obecnie około 40 firm faktoringowych. Ostatnio faktoring przestał być postrzegany tylko jako narzędzie finansowe, a stał się również narzędziem ograniczania ryzyka. We Włoszech w odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku powstały konkretne produkty dla branży turystycznej, spożywczej, czy dla sektora publicznego (to prawie 30% rynku faktoringowego we Włoszech). Aktualnie gorącym tematem faktoringowym we Włoszech są negocjacje z rządem w sprawie cesji wierzytelności sektora publicznego. John Gielen (EU Federation) zwrócił uwagę, że wartościowo kredyty krótkoterminowe spadają, a faktoring rośnie. Zdaniem Danieli Bonzanini perspektywy dalszego wzrostu branży faktoringowej na świecie związane są głównie z dominacją sprzedaży w rachunku otwartym. Obserwowany jest też wzrost transakcji transgranicznych - na koniec sierpnia FCI odnotował dynamikę w tym obszarze ok. 30%. W najbliższym czasie FCI planuje szczególnie zadbać o rynki wschodzące, m.in. Chiny (FCI mam tam ponad 20 członków, Chiny są pierwszym rynkiem eksportowym) i Rosję (gdzie FCI ma 5 członków). nawet pomimo tego, że coraz ważniejsi stają się gracze bankowi. Erik Timmermans (IFG) podkreślił, jak ważne jest, aby branża zachowała swoje unikalne know-how w zakresie zarządzania ryzykiem, Współpraca pomiędzy różnymi stowarzyszeniami faktoringowymi jest ważna w szczególności w zakresie lobbingu czy negocjowania regulacji międzynarodowych. 2
W odpowiedzi na pytanie, w jakim kierunku będą się rozwijać produkty faktoringowe, Erik Timmermans podkreślił znaczenie finansowania w łańcuch dostaw. Natomiast zdaniem Danieli Bonzanini będzie to specjalizacja produktów i dostosowywanie ich do specyficznych potrzeb poszczególnych branż. Kolejny punkt Kongresu skupił uwagę uczestników na rozwiązaniach mobilnych, które jeszcze do niedawna wydawały się odległą przyszłością, a dziś już możemy z nich korzystać również w faktoringu. Paweł Petrusewicz z Asseco Business Solutions zwrócił uwagę, że w perspektywie najbliższych lat około 25% procesów związanych z finansami w przedsiębiorstwach będzie realizowana mobilnie dotyczy to zarówno instytucji finansowych, jak i przedsiębiorstw. Zmiana ta będzie następowała ewolucyjnie, nie będzie wypierać innych kanałów, tylko je uzupełniać. Jeśli przedsiębiorca będzie miał dostęp do aplikacji faktoringowej, to będzie mógł na bieżąco podejmować decyzje, na przykład o zwiększaniu limitu finansowania. Zaowocuje to szybszym poszerzaniem współpracy z faktorem. Aplikacja mobile faktor, zaprezentowana przez Asseco, dostępna jest na trzech głównych platformach mobilnych. trafnie oceniać cały rynek. W stosunku do roku 2013: Faktoring niepełny wzrósł 23% Faktoring pełny o 12%. Punktem wyjścia kolejnego panelu dyskusyjnego ekspertów były dane obrazujące stan faktoringu w Polsce w 2014 roku, przedstawione przez Dariusza Stecia, Wiceprzewodniczącego Komitetu Wykonawczego PZF i prezesa zarządu mfaktoring. W ostatnim roku branża faktoringowa w Polsce odnotowała wzrost o 17% - są to dane dla firm zrzeszonych w PZF, pozwalają jednak 3
Faktoring krajowy o 18% (a stanowi 80% wszystkich obrotów). Faktoring eksportowy wzrost o 15% Faktoring eksportowy wzrost o 3% Faktoring krajowy niepełny 23% Faktoring krajowy pełny 13% A więc faktoring niepełny rośnie szybciej niż faktoring ogółem. Faktoring eksportowy niepełny o 21% Faktoring eksportowy pełny o 9% Faktoring tajny (czyli dla klientów, którzy w swoich umowach mają zakazy cesji) stanowi 10% w strukturze, ale dynamika wzrostu to aż 61%. Należy jednak zwrócić uwagę, że nie wszyscy faktorzy zrzeszeni w PZF ten produkt oferują. Faktoring odwrócony wzrósł o 36%. Liczba klientów faktoringu wzrosła o 12% Liczba dłużników wzrosła o 11% Liczba faktur wzrosła o 9%. Zmiany, trendy i perspektywy w faktoringu komentowali: Jerzy Dąbrowski - dyrektor Departamentu Faktoringu i Finansowania Handlu w Banku Millenium, Małgorzata Szymańska - dyrektor Departamentu Faktoringu w Banku Ochrony Środowiska, Stanisław Atanasow - prezes zarządu Credit Agricole Commercial Finance i Sebastian Grabek - dyrektor Centrum Faktoringu HSBC. Małgorzata Szymańska wyraziła satysfakcję z faktu, że rynek faktoringowy rośnie cały czas w tempie dwucyfrowym. Jednocześnie do refleksji powinna skłonić liczba klientów i jej fluktuacje. Jerzy Dąbrowski podkreślił rosnącą chęć ubezpieczenia się przed ryzykiem niewypłacalności odbiorców. Jego zdaniem jednak poziom reasekuracji wciąż jest jeszcze niewystarczający, a ponadto branża cierpi na brak procedur zarządzania ryzykiem. 4
Sebastian Grabek wyraził zaskoczenie, że faktoring międzynarodowy rośnie w Polsce wolniej niż na świecie. Stanisław Atanasow zwrócił uwagę, że faktoring tajny czy faktoring wierzytelnościowy dopiero się rozwijają, są to jednak produkty odpowiadające na nowe potrzeby klientów, faktorzy zaś stopniowo do tego się dostosowują. Zdaniem S. Grabka faktoring tajny funkcjonalnie przypomina zwykły kredyt obrotowy. Na rynku światowym produkt ten nazywany jest invoice discounting i stanowi ok. 15% wszystkich obrotów faktoringowych; na tym tle wyróżnia się Wielka Brytania, gdzie udział invoice discounting wynosi aż 80%. W Polsce to ok. 10%. W większości wypadków z tego produktu korzystają duże firmy. Małgorzata Szymańska zastanawiała się, w jakim kierunku pójdzie sprzedaż faktoringu. Czy będzie następował wzrost liczby klientów dużych czy raczej MŚP? Ostatnio na rynku dominowały MŚP. Tymczasem faktoring wymagalnościowy jest ofertą dla firm, które mają bardzo dobrze poukładaną płynność. Podobnie faktoring tajny to produkt tylko dla dużych firm, w pewnych bardzo specyficznych warunkach, i do tego niosący duże ryzyko operacyjne. Pytana o przyszłość faktoringu, Małgorzata Szymańska odpowiedziała, że wyzwaniem 2015 roku będzie faktoring odwrotny. Stanisław Atanasow podkreślał, że core business branży to będzie nadal faktoring pełny i niepełny. Jego zdaniem w tym obszarze wciąż jeszcze jest wiele do zrobienia we współpracy z ubezpieczycielami. Choć powtarza się, że faktoring jest rozwiązaniem dedykowanym MŚP, to ostatnio coraz więcej dużych firm z faktoringu korzysta i oczekuje rozwiązań szytych na miarę. Z opinią tą zgodził się Jerzy Dąbrowski jego zdaniem branża rośnie, ponieważ rosną obroty tych największych, tłustych klientów. Jednak według S. Grabka w najbliższej przyszłości branża będzie się rozwijała, pozyskując nowych klientów; czasy, kiedy można było wzrastać dzięki przejmowaniu coraz większych obrotów dużych klientów, już się kończą. Uczestnicy panelu dyskusyjnego zastanawiali się również nad tym, czy dochodowość faktoringu rośnie. Dynamika obrotów nie jest tożsama z dynamiką dochodów. Według M. Szymańskiej problemem nie jest wojna cenowa pomiędzy faktorami. W 2015 problem może się pojawić we wzroście faktoringu odwrotnego. Branża będzie zmuszona odnieść się do kosztów kredytów obrotowych. To rodzi pytanie, czy cena ma być taka sama, bo ryzyko jest takie samo? Przecież faktoring jest produktem droższym w obsłudze, bo również szerszym niż kredyt, obejmuje monitorowanie, administrowanie wierzytelnościami, niekiedy windykację, itd. Zdaniem S. Grabka faktorzy muszą konkurować z bankami również w zakresie produktów kredytowych. Branża faktoringowa nie ma na to wpływu, po prostu jest to konsekwencja większej płynności na rynku bankowym. Na zakończenie dyskusji paneliści podzielili się swoimi opiniami na temat spodziewanych w niedalekiej przyszłości zmian w ofercie faktoringowej. Według J. Dąbrowskiego wzrośnie elastyczność i szybkość, a wszystko to dzięki wdrożeniom IT. Zdaniem Małgorzaty Szymańskiej widoczne będą dwa trendy: po pierwsze, powstaną wysoce wyspecjalizowane, indywidualne rozwiązania dla dużych przedsiębiorstw, a po drugie, faktoring dla MŚP będzie ulegał 5
coraz większej standaryzacji, z zachowaniem jednocześnie dużej wrażliwości na ryzyko. Z kolei S. Atanasow stwierdził, że faktorzy będą musieli się zmienić i oddać część obsługi operacyjnej klientom jego zdaniem wszystko zmierza w kierunku swoistego in-house faktoringu. Zdaniem S. Grabka cały czas nie wykorzystujemy eksportowego potencjału faktoringu. Jeśli polska gospodarka będzie się rozwijała, to również faktoring będzie rosnąć. Musi jednak podążać tam, gdzie są klienci, również na nowe rynki. Kolejny punkt Kongresu dotyczył aspektów księgowych faktoringu: Andrzej Gałkowski z KPMG omówił kwestie związane z usuwaniem aktywów i pasywów z bilansu w świetle MSR. Dla wszystkich firm korzystających z faktoringu istotny jest aspekt tzw. finansowania pozabilansowego. Klienci faktorów oczekują więc, że dojdzie do usunięcia aktywów księgowych. Ten cel można osiągnąć w zgodzie z przepisami MSR. Możliwa jest taka strukturyzacja księgowa transakcji faktoringowych, aby w księgach dłużnika zobowiązania utrzymać charakter handlowy, a w księgach wierzyciela uzyskać tzw. efekt finansowania bilansowego. Jednocześnie pozostaje to w zgodzie z regulacjami unijnym. Zapewnia to też opcję przedłużenia terminu spłaty wierzytelności. Przeniesienie ryzyka z faktoranta na faktora jest omawiane w MSR nr 39. Kwestią, którą należy rozważyć, jest fundusz gwarancyjny. Nie w każdej transakcji można uzyskać 100% finansowania pozabilansowego. Przede wszystkim fundusz gwarancyjny powinien obrazować proporcjonalny udział w stracie (faktor i faktorant powinni się dzielić ryzykiem straty proporcjonalnie). Po tej solidnej dawce wiedzy księgowej przyszedł czas na praktyczne wskazówki, jak weryfikować kontrahentów. Sławomir Grzelczak, wiceprezes zarządu Biura Informacji Kredytowej, pokazał, w jaki sposób zasoby informacyjne GRUPY BIK mogą być wsparciem dla faktorów. BIK to instytucja, której akcjonariuszami jest 14 polskich banków oraz Związek Banków Polskich. BIG Infomonitor to z kolei podmiot zależny BIK. Bazy BIK pomagają w szacowaniu ryzyka i w miękkiej windykacji. Powstały m.in. po to, aby pomagać w eliminacji fraudów i ułatwiać dotarcie do potencjalnych oszustów. Dane w bazach BIK pochodzą z banków, firm pożyczkowych, leasingowych, faktoringowych; dzięki nim uzyskujemy obraz, jak dane przedsiębiorstwo wywiązywało się ze swoich zobowiązań płatniczych w przeszłości, jak płaci obecnie i jakie ma zobowiązania. Natomiast BIG Infomonitor zawiera informacje na temat 6
teraźniejszych zobowiązań handlowych (dane pochodzą z firm telekomunikacyjnych, energetycznych, gazowni, itp.). W działalności faktorów przydatna może być również baza dokumentów zastrzeżonych, prowadzona przez Związek Banków Polskich. Sławomir Grzelczak podkreślał, że jeżeli faktorzy intensyfikują działania sprzedażowe adresowane do mikrofirm, a proces udzielania finansowania ulega standaryzacji, to konieczne jest zintensyfikowanie ochrony przed fraudami. Statystyki są alarmujące: obecnie 10% wniosków o finansowanie wypełnianych przez internet jest wnioskami oszukańczymi. W Polsce jest ok. 1,8 mln firm, z czego 540 tys. firm korzysta z jakiegoś finansowania zewnętrznego, z czego w bazach BIK znajduje się ok. 450 tys. Na zakończenie warto dodać, że do sprawdzenia firmy w BIK konieczna jest zgoda. W przypadku klienta nie stanowi to problemu, nieco trudniej może być z jego kontrahentem. Na szczęście BIK nie tylko pomoże faktorowi w uzyskaniu takiej zgody, ale również może nią później zarządzać. Jak co roku, podczas obrad kongresu są ogłaszane wyniki konkursu na najlepszą pracę magisterską / licencjacką poświęconą tematyce faktoringu. W IV edycji konkursu nagrodzone zostały prace pp. Aleksandry Rydzewskiej, licencjacka Uniwersytet Warszawski, Piotr Koczara, magisterska - Uniwersytet Warszawski oraz Tomasz Baron, magisterska - Uniwersytet Śląski. W ostatnich latach sporo mówiło się o regulacji branży faktoringowej. Tym razem uczestnicy mogli zapoznać się z przykładem rynku niemieckiego, gdzie regulacje są znaczące. Christopher Rakowski, pracujący w jednym z niemieckich banków faktoringowych, przedstawił regulacje ostrożnościowe działalności faktoringowej w Niemczech. 4 listopada 2014 swoje działanie ma rozpocząć Single Supervisory Mechanism, w skład którego wejdzie EBC, Europejski Urząd Nadzoru Bankowego oraz krajowe organy nadzorcze. Obecnie w Niemczech bez posiadania zezwolenia nikt nie ma prawa prowadzenia działania faktoringowej czy leasingowej. Istnieje też obowiązek raportowania wszystkich ryzyk: klientów, dłużników 7
(koncentracja ryzyka na poszczególnych dłużnikach czy państwach), płynności i refinansowania, a także ryzyk operacyjnych. Ponadto prawo określa minimalne wymogi wobec kapitału własnego i wobec płynności. Na rynku niemieckim wszystkie przepisy regulujące rynek instytucji finansowych konstruowane są zgodnie ze specyfiką działalności bankowej. Dlatego firmy faktoringowe mają spore trudności, aby tym regulacjom sprostać. W wyjątkowych przypadkach, firmy faktoringowe muszą lobbować również na arenie międzynarodowej aby uzyskać zwolnienia od regulacji. Christopher Rakowski podsumował swoje wystąpienie, mówiąc, że jego zdaniem regulacje nie są zbyt korzystne dla rynku, w Niemczech znacząco zmniejszyły liczbę podmiotów w branży faktoringowej (z 2000 do ok. 200). To istotny głos w dyskusji o potrzebie regulowania rynku faktoringu w Polsce. Kolejna prezentacja dotyczyła ograniczeń formalnych, które już wkrótce czekają branżę faktoringową, a zwłaszcza spółki zależne od banków chodzi o zmiany w zakresie tzw. cienkiej kapitalizacji. Skutki projektowanych zmian w prawie podatkowym (CIT) omówili eksperci KPMG Rafał Burzyński i Michał Zając. Eksperci zwrócili uwagę na następujące kwestie: Zmiany w opodatkowaniu zagranicznych spółek kontrolowanych (CFC) te regulacje nie miały dotąd swojego polskiego odpowiednika; Certyfikat rezydencji, głównie zagadnienia związane z certyfikatem rezydencji i zakresem jego ważności; Zmiany w przepisach dotyczących cen transferowych zmiany dotyczą rozszerzenia obowiązków dokumentacyjnych w tym zakresie; Zmiany w przepisach dotyczących niedostatecznej kapitalizacji, zwanej też cienką kapitalizacją. Proces cienkiej kapitalizacji polega na tym, że odsetki, które mamy od pożyczek zaciągniętych w ramach grupy kapitałowej, nie mogą zostać zaliczone w poczet kosztów uzyskania przychodów. 8
Trzeci panel dyskusyjny Kongresu poświęcony był utrudnieniom w prowadzeniu działalności faktoringowej wynikającym z obowiązujących uregulowań prawnych w Polsce. Eksperci - Dariusz Rusajczyk z ING Commercial Finance, Łukasz Stefaniuk z Coface Factoring i dr Jacek Leńczuk z Pekao Faktoring- zgodnie uznali, że nadal nie ma potrzeby wprowadzania faktoringu do kodeksu cywilnego jako umowy nazwanej. Natomiast zwrócili uwagę na wprowadzenie w życie ustawy Prawo konsumenckie. Podstawowe konsekwencje tego aktu prawnego dotyczą komplikacji w toku dochodzenia wierzytelności nabytych przez faktorów. Faktorzy powinni być przygotowani na poszczególne przypadki i nietypowe pomysły dłużników, którzy teraz będą się powoływać na nowe Prawo Konsumenckie (rękojmia, prawo do odstąpienia od umowy, itd.). Kolejny prelegent, Ryszard Lubliński, omówił możliwości zastosowania faktoringu w nowym sektorze w ochronie zdrowia. Strukturalne zmiany własnościowe w ochronie zdrowia mogą stanowić szansę dla branży faktoringowej. Ochrona zdrowia to ogromny dział gospodarki; jego znaczenie będzie rosło wraz z postępującym procesem starzenia się społeczeństw (wzrost odsetka ludności w wieku poprodukcyjnym w całym społeczeństwie). Od kiedy powstał NFZ, należności szpitalne ciągle rosną, obecnie jest to 10 702 mln PLN jeśli uznamy, że ochrona zdrowia jest biznesem faktorowalnym, wówczas właśnie ta kwota jest do zagospodarowania przez faktorów. Obecnie cały system ochrony zdrowia w Polsce ulega konsolidacji (zwłaszcza SP ZOZ). Rynek dla faktorów to nie tylko szpitale państwowe, ale również prywatne (w Polsce działa 551 szpitali prywatnych). Źródła, z których szpitale czerpią środki, to głównie różne programy pomocowe, które umożliwiają przekształcenie w podmiot prawa handlowego. Na rynku obecne są podmioty, które działają z nieujemnym wynikiem finansowym oraz podmioty, których ujemny wynik finansowy rekompensują podmioty tworzące, np. powiaty. Do 2015 roku mają zostać przeprowadzone ostatnie likwidacje nierentownych szpitali. Po przekształceniach większość szpitali będzie funkcjonowała jako podmioty prawa handlowego, które będą musiały zbilansować swoją sytuację finansową i tym samym będą posiadały zdolność kredytową. To powinno zainteresować faktorów. 9
Ostatnia prezentacja Kongresu dotyczyła usług faktoringu dla małych i średnich przedsiębiorstw w Wielkiej Brytanii, poprowadzona przez Petera Brinsley,a właściciela firmy konsultingowo-szkoleniowej PointForward, członka Educational Commitee IFG,,. Wartościowo polski rynek to zaledwie 10% rynku brytyjskiego. Ale polski rynek rośnie szybciej. Brytyjski rynek faktoringu ma około 60 lat. W Wielkiej Brytanii faktoring to ok. 15% PKB, a w Polsce 6%. Główne trendy obserwowane obecnie na brytyjskim rynku finansowania należności (receivables finance to określenie, a nie faktoring, używane jest przez Brytyjczyków dla opisania całej branży): Na początku faktoring był produktem skierowanym do MŚP. Właściwie dopiero w ostatnim dziesięcioleciu to rozwiązanie jest oferowane również średniej i dużej wielkości firmom. M.in. jest to spowodowane skutkami kryzysu na rynku bankowym i wytycznymi Bazylei III. Obecnie w Wielkiej Brytanii faktorzy zaczynają wprowadzać do oferty finansowanie pojedynczych lub wyselekcjonowanych faktur (single invoice finance); Finansowanie oparte o aktywa (ABL) trend ostatniej dekady; finansowanie z zabezpieczeniem np. na zapasach; Finansowanie łańcucha dostaw obejmuje odwrócony faktoring. Zdaniem Petera Brinsley a ten trend się utrzyma i produkt będzie się nadal rozwijał; Receivables Exchange Platforms coś w rodzaju aukcji pojedynczych faktur on line, ciekawy trend obserwowany nie tylko w Wielkiej Brytanii, ale również m.in. w USA, Danii i Rosji. Peter Brinsley nie uważa tego zjawiska za zagrożenie dla branży, chociaż platformy się rozwijają; Peer 2 Peer crowdfunding. Alternatywa rynku finansowego dla MŚP; Niektórzy brytyjscy faktorzy stworzyli produkty specjalne dla branż trudnych (trudnofaktorowalnych), np. dla branży budowlanej; Finansowanie należności od czasu kryzysu wzrosło. A tradycyjne finansowanie w postaci kredytu bankowego odnotowuje spadki. 10
W drugim dniu kongresu odbyły się dwie sesje warsztatowe: Marketing Nowej Ery dla faktorów (prowadził Mark Mandula, managing partner w United Capital Funding Corp., USA) Supply Chain Finance (prowadził Joost Bergen z CashDynamic - the Cool- Connection, Holandia). Mamy nadzieję, że tematy przedstawione podczas Kongresu oraz kuluarowe dyskusje były dla wszystkich pomocne i inspirujące do kolejnych działań biznesowych. Do zobaczenia za rok! Magdalena Szymańska 11