Przeprowadzenie pogłębionej analizy wszelkich dostępnych informacji w Internecie w zakresie realizacji procesów monitoringu losów absolwentów przez uczelnie wyższe ze szczególnym uwzględnieniem uczelni medycznych: odnalezienie źródeł, selekcja, weryfikacja, wykonanie merytoryczne opracowania Szczecin, 14 stycznia 2013 r.
Spis treści I. Zasady i cele prowadzenia badań monitoringu losów absolwentów... 3 1.1. Definicja i najważniejsze regulacje prawne dla monitoringu losów absolwentów:... 3 1.2. Cele prowadzenia badań monitoringu losów absolwentów... 8 1.3. Grupy docelowe badań monitoringu losów absolwentów... 9 1.4. Narzędzia badawcze badania monitoringu losów absolwentów... 10 1.5. Metodologia badania... 11 II. Zakres realizacji procesów monitoringu losów absolwentów przez uczelnie wyższe w wybranych krajach Europy... 12 2.1. Monitoring losów absolwentów w Niemczech... 13 2.2. Monitoring losów absolwentów w Wielkiej Brytanii... 15 2.3. Monitoring losów absolwentów we Włoszech... 17 2.4. Monitoring losów absolwentów we Francji... 19 2.5. Monitoring losów absolwentów w Finlandii... 21 2.6. Monitoring losów absolwentów w Austrii... 22 III. Zakres realizacji procesów monitoringu losów absolwentów przez uczelnie wyższe w Polsce... 24 3.1. Monitoring losów absolwentów UJ w Krakowie... 25 3.2. Monitoring losów absolwentów AGH w Krakowie... 27 3.3. Monitoring losów absolwentów Uniwersytetu Rzeszowskiego... 29 IV. Zakres realizacji procesów monitoringu losów absolwentów medycznych zawodów regulowanych przez wyższe uczelnie medyczne w Polsce.... 32 4.1. Monitoring losów absolwentów CMUJ w Krakowie... 32 4.2. Monitoring losów absolwentów UM w Lublinie... 35 4.3. Monitoring losów absolwentów UM w Łodzi... 36 4.4. Monitoring losów absolwentów CM UMK w Bydgoszczy... 36 4.5. Monitoring losów absolwentów UM w Katowicach.37 V. Zakres realizacji procesów monitoringu losów absolwentów medycznych zawodów regulowanych przez wyższe uczelnie zawodowe i inne podmioty w Polsce... 38 5.1. Monitoring losów absolwentów w woj. podlaskim... 38 5.2. Monitoring losów absolwentów Wydziału Medycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego... 40 VI. Podsumowanie... 42 VII. Bibliografia..44 2
I. Zasady i cele prowadzenia badań monitoringu losów absolwentów szkół wyższych 1.1. Definicja i najważniejsze regulacje prawne dla monitoringu losów absolwentów: W polskim systemie prawnym ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z 27 lipca 2005r. (Dz.U. nr 164/2005, poz. 1365 z późn. zm.): 1) Tworzy system szkolnictwa wyższego w Polsce, na który składają się uczelnie publiczne i niepubliczne. (Ustawy nie stosuje się do szkół wyższych i seminariów duchownych prowadzonych przez jednostki wyznaniowe.) 2) Definiuje rodzaje studiów i zasady ich organizacji, 3) Opisuje prawa, zadania i obowiązki uczelni wyższych, 4) Opisuje zasady tworzenia i likwidacji uczelni wyższych, 5) Definiuje ustrój uczelni wyższych wytyczne dotyczące zasad funkcjonowania (statutu), organów uczelnianych, organizacji uczelni, zasad finansowania i gospodarowania mieniem, 6) Porusza zagadnienia dotyczące pracowników uczelni ich statusu, wymagań prawnych, stosunku pracy, wynagrodzeń, emerytur i rent oraz odpowiedzialności dyscyplinarnej 7) Opisuje prawa i obowiązki studentów i doktorantów, zasady organizacji samorządu i innych organizacji studenckich oraz doktoranckich, odpowiedzialność dyscyplinarną studentów i doktorantów, 8) Opisuje zasady nadzoru Ministra nad uczelniami i zasady prowadzenia kontroli, 9) Przytacza zasady międzynarodowej współpracy uczelni w zakresie kształcenia i prowadzenia badań naukowych, 10) Konstytuuje organy opiniodawcze i wspomagające przy określaniu polityki edukacyjnej państwa: Radę Szkolnictwa Wyższego i Państwową Komisję Akredytacyjną, 11) Umożliwia tworzenie Konferencji Rektorów - ciała opiniodawczego, tworzonego przez Rektorów uczelni wyższych, 12) Wyznacza zasady utrzymania bezpieczeństwa i porządku na terenie uczelni. Pojęcie monitorowania kariery zawodowej swoich absolwentów wprowadza nowelizacja z dnia 18 marca 2011 r. (Dz. U. Nr 84, poz. 455) ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. 3
zm.), w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2011 r. W artykule 13a ustawa wskazuje, iż Uczelnia monitoruje kariery zawodowe swoich absolwentów w celu dostosowania kierunków studiów i programów kształcenia do potrzeb rynku pracy, w szczególności po trzech i pięciu latach od dnia ukończenia studiów. Tym samym nakłada ona na uczelnie wyższe obowiązek monitoringu losów zawodowych absolwentów. Główną przesłanką tego obowiązku jest fakt, iż systematyczne prowadzenie badań obejmujących absolwentów wszystkich wydziałów uczelni z uwzględnieniem podziału na kierunki może dostarczyć użytecznej wiedzy, pomagając w ten sposób lepiej zarządzać taką instytucją, jaką jest szkoła wyższa. W 1999 roku ministrowie edukacji z 27 krajów europejskich podpisali Konwencję Bolońską. Jest to dokument zawierający zadania prowadzące do zbliżenia systemów kształcenia w krajach europejskich. Proces wdrażania postanowień bolońskich opiera się na założeniu, że stopnie i kompetencje zawodowe powinny być porównywalne. Ich definicja została określona w Europejskich Ramach Kwalifikacji (ERK), a zalecenia formalne weszły w życie w 2008 r. Każdy z poziomów kształcenia jest opisany z wykorzystaniem efektów kształcenia danego programu, za pomocą deskryptorów, w kategoriach: wiedzy i jej rozumienia oraz umiejętności i postaw. Do 2010 roku państwa członkowskie powinny były odnieść swoje Krajowe Ramy Kwalifikacji (KRK) do europejskich, zaś do końca 2012 roku przyjąć i je potwierdzić. Z uwagi na członkowstwo Polski w Unii Europejskiej oraz podpisanie Konwencji Bolońskiej jest ona zobligowana do wypełniania jej postanowień, w tym do stałego podnoszenia jakości kształcenia. Cele kształcenia wyższego według dokumentów bolońskich: 1) przygotowanie absolwentów do potrzeb rynku pracy, zwiększenie tzw. zatrudnialności (ang. employability) absolwentów studiów wyższych, 2) przygotowanie absolwentów do bycia aktywnymi obywatelami w demokratycznym społeczeństwie, również społeczeństwie europejskim; 3) rozwój osobowy (studentów, pracowników naukowych, absolwentów). 4) rozwój i podtrzymywanie szerokich podstaw wiedzy zaawansowanej, które mają służyć rozwojowi społeczeństwa i gospodarki wiedzy, Na kolejnych konferencjach ministerialnych cele te były doprecyzowywane, wskazywano obszary wymagające wytężonej pracy ze strony krajów, a także określano metody i rozwiązania systemowe, jakie należy wdrożyć, aby wyznaczone cele mogły zostać osiągnięte. 4
Wytyczono następujące główne kierunki działań: 1) wprowadzenie studiów dwu- i trzystopniowych; 2) wprowadzenie łatwo czytelnych i porównywalnych stopni (dyplomów); 3) utworzenie ogólnoeuropejskiego systemu punktów zaliczeniowych, pozwalającego na przenoszenie osiągnięć (ECTS); 4) zintensyfikowanie mobilności studentów i pracowników europejskich szkół wyższych; 5) współdziałanie w zakresie zapewniania jakości kształcenia; 6) promocja europejskiego wymiaru edukacji wyższej utworzenie kierunków lub modułów o tematyce europejskiej; 7) propagowanie i budowanie struktur dla uczenia się przez całe życie (realizowane np. przy pomocy programu Uczenie się przez całe życie, z ang. LLP the Lifelong Learning Programme); 8) poprawa współpracy pomiędzy uczelniami a studentami; 9) promocja Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego na świecie; 10) zacieśnienie współpracy pomiędzy sektorem edukacji, badań i innowacji; synergia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego i Europejskiego Obszaru Badawczego; 11) nacisk na społeczny wymiar kształcenia: stworzenie równego dostępu do szkolnictwa wyższego - w tym możliwości ukończenia studiów - wszystkim chętnym niezależnie od statusu społeczno-ekonomicznego poprzez zapewnienie właściwego wsparcia finansowego, doradztwa zawodowego i osobistego; 12) zwiększenie zatrudnialności absolwentów, czyli zdolności do znalezienia i utrzymania zatrudnienia oraz mobilności na rynku pracy; 13) wprowadzenie suplementu do dyplomu wydawanego nieodpłatnie wszystkim absolwentom studiów wyższych; 14) zmiana w podejściu do procesu kształcenia przejście na kształcenie zorientowane na studenta (zamiast na nauczyciela). 5
Powyższe obszary działań ściśle się ze sobą wiążą. Elementem, który spaja wiele z nich, są ramy kwalifikacji. Ich wprowadzenie stanowi w tej chwili jeden z głównych priorytetów dla wszystkich krajów Wspólnej Europy. Krajowe Ramy Kwalifikacji (KRK) dla szkolnictwa wyższego to wprowadzana we wszystkich krajach Unii Europejskiej szczególna metoda opisu i budowy programów kształcenia. Metoda ta koncentruje się na efektach kształcenia, podporządkowując im proces kształcenia. System kształcenia właściwy dla KRK jest zorientowany na studenta. W systemie tym projektowanie programu studiów rozpoczyna się od określenia efektów kształcenia, a więc tego, co student będzie wiedział, rozumiał i potrafił zrobić po ukończeniu studiów. Bazując na tych efektach kształcenia, ustala się treści programowe i metody kształcenia dla danego programu studiów, a także sposoby walidacji, czyli sprawdzania, czy dany student osiągnął zakładane efekty kształcenia. W polskim systemie KRK efekty kształcenia zostały podzielone na 3 rodzaje: 1. wiedzę, 2. umiejętności, oraz 3. kompetencje personalne i społeczne. Prawidłowa budowa programów kształcenia z uwzględnieniem efektów kształcenia i właściwa realizacja procesu kształcenia powinna prowadzić do osiągnięcia wysokiej jakości kształcenia. Aby to osiągnąć, niezbędne jest wdrażanie różnych form oceny jakości na poziomie uczelni oraz wydziału. Jest to możliwe poprzez powoływanie jednostek odpowiedzialnych za opracowanie systemu zapewnienia jakości i zarządzania jakością kształcenia oraz opracowywanie procedur dotyczących różnych elementów procesu dydaktycznego, w tym m.in. zatwierdzanie i modyfikacja programów, procedur egzaminacyjnych oraz kontrola i monitorowanie losów absolwentów danego Wydziału i Uczelni. Rozporządzenie Ministra NiSW w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia (Dz. U. Nr 243, poz. 1445) w paragrafie 11, punkcie 1, nakłada obowiązek utworzenia wewnętrznego systemu kształcenia w Uczelni: Wewnętrzny system zapewnienia jakości, odnoszący się do wszystkich etapów procesu dydaktycznego, uwzględnia w szczególności wszystkie formy weryfikowania efektów kształcenia na poszczególnych kierunkach studiów, osiąganych przez studenta w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych oraz oceny dokonywane przez studentów, o których mowa w art. 132 6
ust. 3, oraz wnioski z monitorowania kariery zawodowej absolwentów uczelni. Zgodnie z tym rozporządzeniem, rektor danej uczelni jest odpowiedzialny za wewnętrzny system zapewnienia jakości kształcenia w jednostce. Najważniejsze zadania tego systemu to Weryfikacja i ocena efektów kształcenia na kierunku studiów. Analiza ocen dokonywanych przez studentów. Analiza wniosków z monitorowania kariery absolwentów. Doskonalenie programu kształcenia. W celu ustalenia, jakie są ogólne zalecenia dla tworzenia wewnętrznych procedur zapewnienia jakości kształcenia należy w pierwszej kolejności odnieść się do uchwały Państwowej Komisji Akredytacyjnej z dnia 10 listopada 2011 r. Uchwała ta określa jakie są kryteria dla skutecznego wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia: 1) Struktura podejmowania decyzji w zarządzaniu jakością jest przejrzysta i zapewnia udział pracowników, studentów, doktorantów, słuchaczy oraz interesariuszy zewnętrznych w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących jakości kształcenia; 2) wewnętrzne procedury zapewnienia jakości kształcenia mają charakter kompleksowy, przeciwdziałają powstawaniu zjawisk patologicznych i zapewniają weryfikację i ocenę efektywności wszystkich czynników wpływających na jakość kształcenia, w tym umożliwiają: a) ocenę stopnia realizacji efektów kształcenia zdefiniowanych dla prowadzonych przez jednostkę studiów; b) udział pracodawców w określaniu i ocenie efektów kształcenia; c) monitorowanie losów absolwentów w celu oceny efektów kształcenia na rynku pracy; d) funkcjonowanie systemu informacyjnego, tj. sposobu gromadzenia, analizowania i wykorzystywania informacji stosownych w zapewnieniu jakości kształcenia; 7
e) publiczny dostęp do aktualnych i obiektywnie przedstawionych informacji o programach studiów, zakładanych i aktualnych efektach kształcenia, organizacji i procedurach toku studiów; 3. Jednostka dokonuje systematycznej oceny efektywności wewnętrznego systemu zapewniania jakości, a jej wyniki wykorzystuje do doskonalenia polityki zapewniania jakości kształcenia. 1.2. Cele prowadzenia badań monitoringu losów absolwentów Badania losów zawodowych absolwentów szkół wyższych są obecnie uznawane za pierwszoplanowe działania w podwyższaniu jakości programów kształcenia oraz dostosowywaniu oferty edukacyjnej do wymogów współczesnego rynku pracy. Wyniki analiz tych badań wykorzystuje się także do ewaluacji programu studiów oraz udoskonalenia i rozwoju ich harmonogramów, a także do oceny poziomu prowadzonych przez szkoły wyższe studiów czy porównań z innymi uczelniami uczestnikami badania. Badania te są pomocne także w tworzeniu baz danych absolwentów oraz promocji kształcenia ustawicznego i programu europejskiego kształcenia przez całe życie. Upowszechnienie informacji o losach zawodowych absolwentów, ich statusie na rynku pracy, wysokości osiąganych dochodów, formach zawieranych umów o pracę ma niezaprzeczalny wpływ na dokonywane przez młodzież wybory ścieżki kariery zawodowej. Priorytetem badania losów absolwentów jest również analiza zatrudnienia i sytuacji zawodowej absolwentów od momentu ich wejścia na rynek pracy i pierwszych lat ich kariery zawodowej oraz ocena przydatności ich kompetencji w pracy zawodowej. Dzięki analizom tych badań możliwe jest wskazanie różnic pomiędzy rynkami pracy poszczególnych regionów w danym kraju czy zbadanie mobilności przestrzennej absolwentów. Ponadto, dane te mogą być wykorzystywane w badaniach komercyjnych oraz przeprowadzanych przez instytucje pożytku publicznego oraz mogą służyć do monitorowania dyskryminacji rasowej, płciowej, religijnej, itp. Cele szczegółowe: 1) Pozyskanie aktualnej, syntetycznej informacji nt. liczby studentów i absolwentów kształconych na badanych kierunkach i w poszczególnych zawodach. 2) Pozyskanie aktualnej, syntetycznej informacji nt. liczby szkół wyższych w danym województwie, regionie, kształcących w regulowanych zawodach medycznych i innych nieregulowanych zawodach medycznych. 8
3) Określenie głównych determinant wyboru poziomu i kierunku edukacji. 4) Określenie ścieżki kariery zawodowej absolwentów badanych kierunków. 5) Udzielenie odpowiedzi na pytanie: Na jakim poziomie jakości, szkoły wyższe oferujące kształcenie na kierunkach objętych badaniem, przygotowują absolwentów do funkcjonowania na rynku pracy? 6) Zidentyfikowanie głównych barier utrudniających absolwentom szkół wyższych badanych kierunków efektywne poszukiwanie i pozyskiwanie pracy. 7) Ocena stopnia nasycenia regionalnego rynku pracy absolwentami danego kierunku kształcenia aktualnie i w najbliższej przyszłości. 8) Ocena poziomu migracji krajowych i zagranicznych absolwentów badanych kierunków. 9) Określenie poziomu wynagrodzeń otrzymywanych przez absolwentów badanych kierunków. 1.3. Grupy docelowe badań monitoringu losów absolwentów Krąg odbiorców informacji na temat ścieżek karier absolwentów po studiach jest szeroki. Do grup docelowych należą m.in.: 1) władze uczelni, 2) kandydaci na studia wyższe, 3) pracodawcy, 4) jednostki samorządu terytorialnego, 5) jednostki rządowe, w tym departamenty planowania odpowiednich Ministerstw resortowych. Do wyników tych badań sięgają także pracodawcy, stowarzyszenia zawodowe, doradcy zawodowi, naukowe zespoły badawcze oraz sami absolwenci. Wiele szkół wyższych decyduje się na opublikowanie wyników badania w Internecie. Informacje na temat kariery zawodowej absolwentów są traktowane jako jedna z form promocji uczelni i jej oferty dydaktycznej. 9
1.4. Narzędzia badawcze badania monitoringu losów absolwentów Dane zbierane są za pomocą kwestionariusza w wersji papierowej lub on-line. Mogą zawierać pytania zamknięte i otwarte, pogrupowane w następujące obszary tematyczne: 1) dane personalne i cechy demograficzno-społeczne w momencie badania, 2) sytuacja edukacyjno-zawodowa w momencie badania, 3) zatrudnienie w momencie badania (obecne miejsce i rodzaj wykonywanej pracy, główne obowiązki służbowe, tytuł zawodowy, nazwa zajmowanego stanowiska, rodzaj umowy, roczna płaca, wielkość miesięcznych zarobków, poziom zadowolenia z aktualnie wykonywanej pracy, nazwa pracodawcy, przydatność wiedzy zdobytej na studiach w aktualnej pracy zawodowej), 4) zatrudnienie do momentu badania (liczba dotychczasowych pracodawców, sposób zarobkowania, czas pozostawania bez pracy po opuszczeniu uczelni, czynniki wpływające na trudności ze znalezieniem pracy), 5) dalsza edukacja (nazwa kursu, obszar dokształcania, nazwa instytucji, przyczyny dokształcania, sposób finansowania dalszej edukacji), 6) pytania tylko dla absolwentów, którzy uzyskali nauczycielskie kwalifikacje zawodowe (zatrudnienie w zawodzie nauczyciela, nauczanie w szkołach publicznych lub prywatnych, podstawowych, gimnazjalnych lub średnich, itd.) 7) pytania tylko dla absolwentów studiów niestacjonarnych (przyczyna wyboru studiów, praca podczas studiów, zakres wsparcia uzyskanego od pracodawcy). W części otwartej kwestionariusza zbierane są informacje na temat: 1) sytuacji rodzinnej absolwenta i jego rodziców (np. stan cywilny, kraj pochodzenia, zawód rodziców, ilość posiadanych dzieci), 2) ukończonych studiów wyższych (frekwencja na zajęciach, przerywanie edukacji, opóźnienia w zaliczaniu przedmiotów, studia za granicą i wyjazdy zagraniczne, itp.) 3) doświadczenia zawodowego zdobytego na studiach (stopień powiązania ukończonego kierunku studiów z pierwszą pracą, praktyki, staże, praca w czasie studiów, praca wakacyjna, zdobyta praktyczna znajomość nowoczesnych technologii IT oraz języków obcych, istota i ranga różnorodnych umiejętności niezbędnych do wykonywania obecnej pracy, w tym: umiejętności analitycznego 10
myślenia, pracy w grupie, negocjacji, zarządzania, planowania finansowego i budżetowania działalności, znajomości przepisów prawnych, itp.) 4) możliwości i planów kontynuowania dalszej nauki i studiów, 5) opinii o ukończonej uczelni (warunki studiowania, satysfakcja ze studiów, itp.), 6) perspektyw dalszego zatrudnienia i rozwoju kariery zawodowej, 7) stanu zdrowia i warunków mieszkaniowych, 8) historii pracy zawodowej (gdzie i jak długo pracował absolwent po zakończeniu studiów możliwe schematyczne opracowanie specjalistycznego kalendarza z podziałem na miesiące i lata w celu dokładnego ustalenia przebiegu kariery); Wśród analizowanych w badaniu zagadnień znajdują się także pytania o: sposoby poszukiwania zatrudnienia, charakter prac podejmowanych przez absolwentów w ciągu pięciu/dziesięciu lat od zakończenia edukacji czy też rodzaj umowy zawieranej z pracodawcą w tym okresie. Na końcu kwestionariusza powinna być zamieszczona informacja o dacie kolejnej fazy badania, przeprowadzanej po określonym czasie od zakończenia studiów wyższych, ustalonym odgórnie w harmonogramie badania losu absolwentów danej uczelni. Absolwent ma możliwość odmowy dalszego uczestnictwa w badaniu. Respondenci mogą dodawać też własny komentarz na temat przeprowadzanego badania ankietowego. 1.5. Metodologia badania Do prowadzenia badania losu absolwentów uczelni wyższych jest rekomendowana metoda badania ilościowego, która bazuje na założeniu, iż powinna ona dostarczać informacje o takim zakresie, aby zgromadzone dane udzielały odpowiedzi na pytania wymagające szacunków i konstrukcji modeli probabilistycznych. Z drugiej strony, musi ona pozwolić na uzyskanie wieloczynnikowych charakterystyk statystycznych pozwalających na eksplorację, opis i wyjaśnienie problemu w parametryczno-wskaźnikowej analizie danych. Formalnej podstawy dla rozwiązań w tej materii dostarcza metodologia stosowana w statystyce publicznej, której zasadniczym celem jest standaryzacja procedur badawczych na każdym poziomie realizacji badania. 11
II. Zakres realizacji procesów monitoringu losów absolwentów przez uczelnie wyższe w wybranych krajach Europy Jako pierwsze badanie losów absolwentów w Europie przeprowadziły Niemcy. W 1989 roku firma HIS GmbH (Hochschul Informations System GmbH) zrealizowała projekt pod nazwą Absolventenforschung und Lebenslanges Lernen (Badanie absolwentów i kształcenia ustawicznego). Następnie sytuację zawodową swoich absolwentów zaczęły analizować takie kraje jak Wielka Brytania oraz Włochy. W 1994 roku rozpoczęły się dwa badania: brytyjskie Destinations of Leavers from Higher Education (DLHE Sytuacja absolwentów szkół wyższych na rynku pracy) i włoskie Profilo dei laureati (Charakterystyka absolwenta). W 1997 roku pierwsze badanie absolwentów uczelni wyższych przeprowadziła Francja. Realizacją przedsięwzięcia zajęła się instytucja Centre d études et de recherché sur les qualifications (CEREQ - Centrum Studiów i Badań nad Kwalifikacjami). W 2004 roku badanie Zatrudnienie i kariera absolwentów szkół wyższych w formie pilotażowej zrealizowała Finlandia. W 2009 roku monitorowanie karier młodych absolwentów rozpoczęła Austria. Projekt Arbeitssituation von Universitaets und Fachhochschulabsolvent Innen (ARUFA - Sytuacja zawodowa absolwentów uniwersytetów oraz zawodowych szkół wyższych) został zrealizowany przez niemiecki instytut Das Internationale Zentrum für Hochschulforschung Kassel (INCHER Kassel) przy współpracy z Uniwersytetem Alpen-Adria w Klagenfurcie. Powyżej wymienione instytucje monitorujące losy absolwentów nie działają na jednolitych zasadach. Niektóre z nich są kontrolowane przez państwo lub samorządy (francuski CEREQ czy niemiecki HIS) i są przez nie dofinansowane. Inne instytucje funkcjonują na zasadach komercyjnych. Różne są także sposoby pozyskiwania środków na przeprowadzane badania. W Austrii, Francji i Niemczech sponsorem projektów o zasięgu ogólnokrajowym są ministerstwa odpowiedzialne za sprawy nauki i szkolnictwa wyższego. Nawet, jeśli nie finansują badania w całości, to pokrywają znaczną część jego kosztów. W Wielkiej Brytanii i Finlandii fundusze na realizację projektu pochodzą z własnych budżetów szkół wyższych. W przypadku uczelni we Włoszech, środki na realizację systemu monitorowania karier absolwentów pochodzą z trzech źródeł: 40% wydatków finansują uczestniczące w 12
nim szkoły wyższe, 25% kosztów pokrywa Ministerstwo Edukacji, Szkolnictwa Wyższego i Badań Naukowych, a pozostałe środki pozyskiwane są od pracodawców. 2.1. Monitoring losów absolwentów w Niemczech W Niemczech śledzeniem losów zawodowych absolwentów zajmują się dwie instytucje. Za regularne badania na poziomie krajowym odpowiada HIS GmbH (Hochschul Informations System GmbH). Analizy przeprowadza także instytut INCHER (Das Internationale Zentrum für Hochschulforschung) przy Uniwersytecie w Kassel. Oferta organizacji skierowana jest wyłącznie do uczelni. HIS oferuje dostawę m.in. oprogramowania informatycznego do zarządzania badaniami monitoringu losów absolwentów oraz wsparcie logistyczno-techniczne (IT). Aktualnie badaniami objętych jest 80% absolwentów niemieckich szkół wyższych. Badanie HIS Począwszy od 1989 roku HIS przeprowadza badanie raz na cztery lata. Ostatnia edycja badania miała miejsce w 2009 roku. Kwestionariusze wypełniają zarówno absolwenci uniwersytetów, jak i zawodowych szkół wyższych. Od 2005 roku badaniami objęci są zarówno absolwenci studiów licencjackich, jak i magisterskich ze względu na trzystopniowy system studiów. Badanie jest przeprowadzane na reprezentatywnej grupie absolwentów. Dobór próby badawczej opiera się na trzech kryteriach. Są to: kierunek ukończonych studiów, rodzaj ukończonych studiów (jednolite magisterskie, magisterskie uzupełniające, licencjackie) i typ ukończonej szkoły wyższej (wyższa szkoła zawodowa lub uniwersytet). Badanie jest panelowe. Pierwsze badanie następuje po około roku od ukończenia studiów, druga ankieta jest wypełniania około pięć lat po uzyskaniu dyplomu. Ostatnie, trzecie badanie ma miejsce 10 lat po ukończeniu uczelni wyższej. Absolwenci otrzymują do wypełnienia drukowany kwestionariusz ankiety. Wykorzystywane są pytania otwarte, półotwarte i zamknięte. W 2005 roku do badania wytypowano 47 800 absolwentów. Ankietę wypełniło 11 786 osób. Stopa zwrotu wyniosła około 30%. Główne informacje o badaniu HIS: Organizator badania: HIS przedsiębiorstwo państwowe 13
Częstotliwość przeprowadzania kolejnych edycji: - raz na cztery lata Procedura badawcza: - badanie panelowe przeprowadzane jest po 1, 5 i 10 latach od ukończenia studiów przez absolwenta, Narzędzia badawcze: - ankieta papierowa Populacja badana: - absolwenci studiów licencjackich, - absolwenci studiów magisterskich, Wielkość populacji badanej: - około 47 tys. absolwentów, Stopa zwrotu ankiet: - około 30% Prezentacja wyników badania: - ogólny raport podsumowujący, - opracowania tematyczne. Badanie INCHER Instytut INCHER działa jako jednostka Uniwersytetu Kassel. Głównym obszarem badań jest szkolnictwo wyższe, w tym badanie losów zawodowych absolwentów w różnych krajach Europy. INCHER uczestniczy zarówno w badaniach na poziomie krajowym (KOAB - Kooperationsprojekt Absolventenstudien), jak i międzynarodowym (m.in. udział w sieci CHEERS i REFLEX ). Dodatkowa działalność Instytutu to szkolenia dotyczące metod badania losów absolwentów dla pracowników uczelni włączonych w projekt oraz uczelni zainteresowanych wdrożeniem badania losu absolwentów. Od 2010 roku projekt finansowany jest wyłącznie przez zaangażowane w projekt uczelnie wyższe. 14
Główne informacje o badaniu INCHER: Organizator badania: Instytut INCHER instytut badawczy działający przy Uniwersytecie w Kassel, Częstotliwość przeprowadzania kolejnych edycji: - raz na rok Procedura badawcza: - badanie panelowe przeprowadzane jest po 1,5 i 4,5 roku od ukończenia studiów przez absolwenta, Narzędzia badawcze: Populacja badana: - ankieta papierowa (do wyboru przez absolwenta) - ankieta on-line (do wyboru przez absolwenta) - absolwenci studiów licencjackich, - absolwenci studiów magisterskich, - absolwenci studiów doktoranckich Wielkość populacji badanej: - około 100 tys. absolwentów, Stopa zwrotu ankiet: - około 50% Prezentacja wyników badania: - indywidualne raporty podsumowujące dla każdej szkoły uczestniczącej w badaniu, - opracowania tematyczne. 2.2. Monitoring losów absolwentów w Wielkiej Brytanii Badaniem absolwentów w Wielkiej Brytanii zajmuje się instytucja prywatna - The Higher Education Statistics Agency (HESA - Agencja Statystyczna Szkolnictwa Wyższego). 15
Agencja powstała w 1993 roku, w wyniku porozumienia rządu z instytucjami finansującymi uczelnie wyższe (ang. funding councils) oraz uniwersytetami. Zadaniem agencji jest zbieranie informacji na temat szkolnictwa wyższego w Wielkiej Brytanii. HESA obsługuje i jest finansowana przez wszystkie brytyjskie uczelnie otrzymujące środki publiczne i dostarcza informacji, jakich potrzebuje rząd i jego agencje do podejmowania decyzji politycznych. HESA umożliwia również uczelniom rozliczanie się ze swej działalności przed społeczeństwem. Zbierane dane dotyczą studentów, uczelni i kierunków wybieranych przez studentów, pracowników oraz spraw finansowych i są wykorzystywane do opracowania zestawu wskaźników efektywności, które obejmują wskaźniki dotyczące wzrostu odsetka studentów pochodzących z określonych grup czy środowisk, odsetka studentów przerywających studia i odsetka studentów kończących studia oraz wyniki działalności badawczej i informacje o zatrudnieniu absolwentów. Do jej obowiązków należy również archiwizowanie danych niezbędnych do planowania rozwoju szkół wyższych, tworzenie polityki w zakresie szkolnictwa wyższego czy też upublicznianie statystyk na temat brytyjskiej edukacji. Sponsorzy badania losów absolwentów mogą również umieszczać w kwestionariuszu dodatkowe pytania. Mają także możliwość dołączenia do ankiety własnych materiałów informacyjno-promocyjnych (np. oferta studiów podyplomowych, doktoranckich, itp.). Główne informacje o badaniu HESA: Organizator badania: HESA instytucja prywatna, Częstotliwość przeprowadzania kolejnych edycji: - raz na rok Procedura badawcza: - badanie panelowe przeprowadzane jest po 6 miesiącach i 3 latach od ukończenia studiów przez absolwenta, Narzędzia badawcze: - ankieta papierowa (do wyboru przez absolwenta), - ankieta on-line (do wyboru przez absolwenta), - ankieta telefoniczna w przypadku braku zwrotu ankiety 16
w okresie 1 m-ca od pobrania ankiety, Populacja badana: - absolwenci studiów licencjackich, - absolwenci studiów magisterskich, - absolwenci studiów doktoranckich Wielkość populacji badanej: - około 100 tys. absolwentów, Stopa zwrotu ankiet: - około 50% dla absolwentów studiów stacjonarnych, - ok. 70% dla absolwentów studiów niestacjonarnych, - ok. 50% dla absolwentów - obcokrajowców studiujących czasowo lub stale w Wielkiej Brytanii, Prezentacja wyników badania: - ogólny raport podsumowujący, - płatne raporty szczegółowe z wybranych tematów (m.in. wynagrodzenia, branże, regiony, narodowości), - usługi komercyjne z zakresu przygotowania raportów o określonej zawartości, - mobilne aplikacje do przeglądania danych, - możliwość pobrania pełnych danych do własnego użytku, - dane z okresu dwóch ostatnich lat do wglądu tylko w przypadku płatnej subskrypcji, 2.3. Monitoring losów absolwentów we Włoszech We Włoszech badanie losów absolwentów szkół wyższych umożliwia internetowy system AlmaLaurea (AL). Od 2001 roku jego obsługą zajmuje się konsorcjum włoskich uniwersytetów (w 2009 roku było 62 uczelnie wyższe w systemie). Jest to prywatna organizacja non-profit. Uniwersytety, które chcą być członkiem konsorcjum, muszą uiścić jednorazową opłatę w wysokości od 2 582 do 5 165 EUR. Dodatkowo raz do roku pobierana jest opłata za wprowadzenie danych o absolwentach do bazy AL. W 2010 roku stawka za jednego absolwenta wyniosła 5,96 EUR + 20% VAT. Wsparcia 17
merytorycznego i finansowego udziela Ministerstwo Edukacji, Szkolnictwa Wyższego i Badań Naukowych, które jest zleceniodawcą całego przedsięwzięcia. Dostarcza ono 25% potrzebnych środków pieniężnych. W systemie AL gromadzone są także życiorysy zawodowe absolwentów włoskich uczelni (w 2010 roku w bazie zamieszczonych było 1,5 mln CV absolwentów). Z tych informacji korzystają głównie przedsiębiorstwa, które są kolejnym źródłem finansowania przedsięwzięcia. W finansowanie badań losów zawodowych absolwentów we Włoszech zaangażowane są zatem nie tylko pojedyncze uczelnie wyższe, ale także państwo oraz pracodawcy. AL stanowi zatem bazę potencjalnych pracowników, platformę do komunikowania się młodych ludzi z przedsiębiorcami. Twórcy systemu są przekonani, że tego typu dialog uczelni ze światem biznesu to doskonały sposób na wspomaganie procesów rekrutacyjnych zarówno we Włoszech, jak i w całej Europie. Cele i założenia systemu AL są zbieżne z tymi, które propaguje się w Strategii Lizbońskiej. Istotnie, jak wynika z przeprowadzonych badań, osoby, które ukończyły uniwersytet włoski zrzeszony w konsorcjum AL mają mniej problemów ze znalezieniem pracy. Umieszczenie życiorysu w AL zmniejsza prawdopodobieństwo bezrobocia średnio o 1,6 punktu procentowego. Główne informacje o badaniu AlmaLaurea: Organizator badania: AlmaLaurea (AL) organizacja non-profit, Częstotliwość przeprowadzania kolejnych edycji: - raz na rok, Procedura badawcza: - badanie panelowe przeprowadzane jest po 1 roku, 3 i 5 latach od ukończenia studiów przez absolwenta, Narzędzia badawcze: - ankieta on-line (do wyboru przez absolwenta), - ankieta telefoniczna (do wyboru przez absolwenta), 18
Populacja badana: - absolwenci studiów licencjackich, - absolwenci studiów magisterskich, - absolwenci studiów doktoranckich, Wielkość populacji badanej: - około 210 tys. Absolwentów (2009 rok), Stopa zwrotu ankiet: - W 2008 roku ankietę on-line wypełniło 41% absolwentów szkół zrzeszonych w konsorcjum AL, - Odsetek wypełnienia ankiety telefonicznej sięgał 81%, Prezentacja wyników badania: - ogólny raport podsumowujący, - baza danych on-line z załączonymi CV studentów i absolwentów do wglądu przez sponsorów badań oraz podmioty, które zapłaciły za subskrypcję baz danych. 2.4. Monitoring losów absolwentów we Francji Centre d études et de recherché sur les qualifications (CEREQ - Centrum Studiów i Badań nad Kwalifikacjami) to instytucja publiczna podlegająca Ministerstwu Edukacji Narodowej i Ministerstwu Pracy i Zdrowia Francji. Losy absolwentów szkół wyższych to tylko jeden z wielu obszarów badawczych organizacji CEREQ. Obecnie zatrudnia ona 120 specjalistów. Finansowanie działalności leży w gestii państwa. Budżet CEREQ na 2010 rok został oszacowany na 11,7 mln EUR. Ostatnie badanie zostało przeprowadzone w 2007 roku i dotyczyło absolwentów, którzy ukończyli edukację w 2004 roku, w dniu badania mieszkali na terenie Francji oraz nie mieli więcej niż 35 lat. W tej edycji badania przeprowadzono wywiady z 65 tys. osób, co stanowi około 9% absolwentów wszystkich szkół we Francji w 2007 roku. Absolwenci szkół wyższych to tylko część próby badawczej. Stopa zwrotu w tym badaniu wynosiła ok. 18%, gdyż wstępnie wytypowanych do badania było 371 000 osób. Główne informacje o badaniu CEREQ: 19
Organizator badania: CEREQ publiczny instytut badawczy, Częstotliwość przeprowadzania kolejnych edycji: - raz na 3 lata Procedura badawcza: - badanie panelowe przeprowadzane jest po 3, 5,7 i 10 latach od ukończenia studiów przez absolwenta, Narzędzia badawcze: - ankieta telefoniczna do wyboru przez absolwenta Populacja badana: - absolwenci studiów licencjackich, - absolwenci studiów magisterskich, - absolwenci studiów doktoranckich, Wielkość populacji badanej: - około 65 tys. absolwentów (2007 rok), Szkoły uczestniczące w badaniu: - losowy dobór uczestników spośród szkół średnich, zawodowych, wyższych, w tym absolwenci studiów dwuletnich, licencjackich, magisterskich, doktoranckich, absolwenci szkół średnich i zawodowych, Stopa zwrotu ankiet: - około 50% Prezentacja wyników badania: - ogólny raport podsumowujący, - opracowania tematyczne. 20