WOJEWÓDZKA KOMISJA KONKURSU PRZYRODNICZEGO ZADANIA NA STOPIEŃ WOJEWÓDZKI KONKURSU PRZYRODNICZEGO W ROKU SZKOLNYM 2009/2010 Instrukcja dla uczestników Konkursu 1. Test musi być rozwiązywany samodzielnie. 2. Test konkursowy składa się z 13 stron i zawiera 21 zadań. 3. Na rozwiązanie testu przeznaczono 120 minut. 4. Test można wypełniać jedynie długopisem lub piórem z czarnym albo niebieskim tuszem. 5. Rozwiązuj zadania zgodnie z instrukcją zawartą w każdym z pytań. 6. Odpowiedzi do zadań otwartych należy podawać we wskazanym miejscu przy zadaniach. Życzymy powodzenia! 1
Zadanie 1. Krzyś na lekcji przyrody narysował w zeszycie widome, dzienne drogi Słońca nad horyzontem 21 marca w różnych miejscach na Ziemi (na różnych szerokościach geograficznych). 0-2 p Wpisz w kwadratach, jaką cyfrą oznaczony jest rysunek wykonany na: a) biegunie północnym b) kole podbiegunowym południowym c) równiku 0-1 p Zadanie 2. Szerokie zastosowanie freonów, między innymi w przemyśle kosmetycznym, komputerowym, okazało się bardzo niebezpieczne dla środowiska przyrodniczego. Z podanych poniżej zdań utwórz ciąg przyczynowo skutkowy. W schemat wpisz tylko oznaczenia literowe. A. Wykorzystywanie freonów w przemyśle. B. Rozkład freonów pod wpływem promieniowania słonecznego. C. Emitowanie do atmosfery freonów. D. Zmniejszenie się warstwy ozonowej. E. Niszczenie ozonu w atmosferze w wyniku skomplikowanych reakcji chemicznych. F. Zagrożenia dla życia na Ziemi. A F 0-3 p Zadanie 3. Warstwa atmosfery ziemskiej zawierająca dużo ozonu (ozonosfera), znajduje się na wysokości 25-50 km. Obejmuje ona górną część stratosfery. 1) Napisz, jaką rolę dla życia na Ziemi pełni warstwa ozonowa?.. 2) Wymień trzy skutki powiększania się dziury ozonowej: a) b). c). 2
Zadanie 4. 0-2 p Przeczytaj uważnie zdania, dotyczące zjawisk związanych ze Słońcem i określ ich poprawność, zakreślając odpowiednio kółkiem: P (prawda) jeśli zdanie jest prawdziwe, F( fałsz) jeśli zdanie jest nieprawdziwe. A. Wiatr słoneczny to strumień naładowanych cząstek (protonów i elektronów), odrywających się od korony słonecznej. P / F B. Plama słoneczna to jaśniejszy obszar na powierzchni Słońca o temperaturze wyższej od otoczenia. P / F C. Zwiększenie ilości plam słonecznych oznacza zwiększenie promieniowania Słońca. P / F D. Potężne eksplozje w atmosferze Słońca nazywamy burzami słonecznymi lub erupcjami słonecznymi. P / F Zadanie 5. 0-2 p Krzyś będąc na wycieczce szkolnej w obserwatorium astronomicznym, oglądał Słońce, używając do tego profesjonalnych filtrów. Słońce było tego dnia dość dobrze widoczne, ponieważ na niebie były tylko wysokie chmury pierzaste. Krzyś zauważył, że wokół tarczy słonecznej występuje świetlisty, biały pierścień. 1) Napisz, jak nazywa się zjawisko optyczne, które zaobserwował Krzyś... 2) Opisz, w jaki sposób powstaje to zjawisko. Zadanie 6. 0-3 p Zwierzęta występujące na pustyniach, musiały przystosować się, do panujących na nich trudnych warunków życia. Uzupełnij tabelę. W odpowiednie miejsca wpisz, w jaki sposób wymienione zwierzęta przystosowały się do życia na różnych rodzajach pustyń. zwierzęta sposób przystosowania do życia na pustyni Wielbłąd Fenek (lis pustynny) Foka 3
0-5 p Zadanie 7. Energia słoneczna dociera do wszystkich miejsc na Ziemi. Jej ilość jest bardzo zróżnicowana. W związku z tym na kuli ziemskiej wykształciły się różne krajobrazy. Najbardziej charakterystyczne są krajobrazy strefowe, zmieniające się wraz z szerokością geograficzną. Kontynent Afryki, ze względu na swoje położenie geograficzne, charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem krajobrazowym. 1) Na zamieszczonej mapie Afryki wpisz nazwy stref krajobrazowych, wybierając z podanych. UWAGA! jedna ze stref nie występuje w Afryce; niektóre strefy należy wpisać na mapie dwa razy! krajobraz śródziemnomorski tajga lasy równikowe sawanna i lasy zrzucające liście w porze suchej pustynie i półpustynie 4
2) Na mapie Afryki zaznaczono dwie miejscowości A i B, które leżą w różnych strefach klimatycznych. W której miejscowości występują większe amplitudy dobowe temperatury powietrza? Odpowiedź uzasadnij, podając przynajmniej dwie przyczyny. Odpowiedź:. Uzasadnienie:... Zadanie 8. 0-2 p 1) Który z poniższych wykresów przedstawia rozkład temperatury powietrza i opadów w miejscowości B, zaznaczonej na mapie Afryki w zadaniu 7? Wykres ten oznaczono cyfrą. 2) Podaj, w jakiej strefie klimatycznej leży miejscowość B? Odpowiedź:. Zadanie 9. 0-1 p Podkreśl cztery nazwy zwierząt charakterystycznych dla krajobrazu sawanny. żyrafa; borsuk; struś; pingwin; nosorożec; łoś; antylopa; jeleń; foka 5
0-4 p Zadanie 10. Słońce jest centralną gwiazdą Układu Słonecznego. W budowie Słońca, wewnątrz gwiazdy wyróżnia się trzy różne obszary. Wpisz obok rysunku nazwy poszczególnych obszarów, a następnie przyporządkuj je do opisów znajdujących się pod rysunkiem. 1 2... 3... Rozpoznaj warstwę po opisie: a) Jest to warstwa o najwyższej temperaturze, w której zachodzą reakcje termojądrowe. Nazwa warstwy:. b) Jest to główny transporter energii na powierzchnię Słońca. Transport energii odbywa się przez konwekcję materii. Nazwa warstwy:. c) Obszar o wysokiej jonizacji i gęstości. Transport energii odbywa się przez promieniowanie. Nazwa warstwy:. Zadanie 11. 0-1 p Podaj nazwę dwóch gazów, z których głównie zbudowane jest jądro Słońca. a).. b).. 6
Zadanie 12. Wybierz i zaznacz krzyżykiem X trzy zdania fałszywe. 0-3 p 1) Sawanny występują na obszarach o dużej wilgotności powietrza. 2) Rozległe, porośnięte trawami stepy leżą w głębi kontynentów. 3) Największe obszary sawanny występują w Ameryce Północnej. 4) Na obszarach stepów lato jest chłodne i suche, a zima krótka i ciepła. 5) W Ameryce Południowej step nazywany jest pampą. 6) Na stepach żyją pieski preriowe, które padają łupem drapieżnych ptaków. Zaznaczone zdania zapisz poprawnie... 0-4 p Zadanie 13. Już 400 lat przed naszą erą Grecy wykorzystywali promienie słoneczne do rozniecania ognia. Dziś wiemy dokładnie, że promienie słoneczne są nieograniczonym, ważnym i najbezpieczniejszym źródłem energii. Największą do tej pory elektrownię słoneczną na świecie wybudowano w palącym słońcu, na pustyni Mojave, na południu Kalifornii w USA. W Europie zaś największe tego typu elektrownie pracują na południu: we Włoszech, Grecji i Hiszpanii. Niemcy planują wybudować elektrownię słoneczną o bardzo dużej mocy na środku afrykańskiej pustyni. 1) Na podstawie powyższego tekstu oraz własnej wiedzy wyjaśnij, gdzie i dlaczego najlepiej budować elektrownie słoneczne? Możliwości wykorzystania przez człowieka energii słonecznej są bardzo różnorodne i nieograniczone. Na przykład w 1981 roku słoneczny samolot Solar Chalenger przeleciał nad kanałem La Manche, wykorzystując jako źródło zasilania energię słoneczną. Skrzydła tego samolotu pokryte były bateriami słonecznymi. 2) Wymień dwa inne przykłady możliwości wykorzystania w życiu człowieka energii słonecznej? a) b) 7
Zadanie 14. 1) Zaznacz krzyżykiem X, który z poniższych opisów dotyczy zorzy polarnej? 0-4 p a) Jest to zjawisko świetlne, wywołane bombardowaniem górnych warstw atmosfery elektronami i protonami wyrzucanymi przez Słońce; polega na świeceniu gazów w jonosferze. b) Jest to zjawisko świetlne w jonosferze, wywołane załamaniem, rozszczepieniem i odbiciem świetlnych promieni słonecznych w rozrzedzonym powietrzu. c) Jest to zjawisko świetlne spowodowane zaburzeniem pola magnetycznego Ziemi, związane z występowaniem wiatru słonecznego. 2) Podaj dwa przykłady wpływu zorzy polarnej na życie i działalność człowieka: a) b) 3) W którym z podanym miast można zaobserwować zorze polarne? a) Tromsö w Norwegii b) Wrocław c) Madryt w Hiszpanii 0-1 p Zadanie 15. Uczeń oglądał pod mikroskopem komórki drożdży. W mikroskopie znajdował się okular, który powiększał 20 X oraz obiektyw, który powiększał 15 X. Pod jakim powiększeniem uczeń oglądał komórki drożdży? Podaj sposób obliczenia. Obliczenia: Odpowiedź:. 8
0-3 p Zadanie 16. Uczniowie na lekcji przyrody narysowali wykresy średnich miesięcznych temperatur powietrza w czterech miejscowościach położonych w różnych strefach klimatycznych. Miejscowość A Miejscowość B Miejscowość C Miejscowość D Uzupełnij zdania. a) Najwyższą średnią temperaturę zanotowano w miejscowości B.. odnotowali ją w miesiącu.. Wynosiła około C. b) Największa amplituda roczna temperatur występuje w miejscowości.... Wynosi ona około. C. c) Miejscowość D charakteryzuje się temperaturami poniżej. przez cały rok. Jest ona położona w strefie klimatu... 9
0-4 p Zadanie 17. Uzupełnij tabelkę, dopisując do nazw przedstawicieli roślin numer z poniższej mapki ( miejsce występowania) i nazwę strefy klimatycznej lub krajobrazowej, dla której te gatunki są charakterystyczne. 2 4 1 3 Charakterystyczne gatunki roślin Numer na mapie Klimat lub strefa krajobrazowa mchy, wierzba lapońska, porosty cyprysy, oliwki, dęby, pinie, oleandry baobaby, akacje, trawy świerk, modrzew, sosna 0-3 p Zadanie 18. Naturalnym filtrem ochronnym przed szkodliwym wpływem promieniowania ultrafioletowego jest w organizmie człowieka melanina, występująca w naskórku. W zależności od jej ilości w skórze, wyróżnia się 4 podstawowe fototypy skóry człowieka, które przedstawia poniższa tabela. Fototyp skóry I II III IV skóra bardzo jasna jasna jasna, jasnobrązowa brązowa, oliwkowa piegi liczne rzadkie brak brak włosy rude blond, jasny brąz ciemnoblond, ciemnobrązowe brązowe czas 5-10 min 10-20 min 20-30 min 40 min ochronny Środki ostrożności (Na podstawie: Corazza V., Daimler R., Ernest A. Podręczna encyklopedia zdrowia. Katowice 1996 r.) 10
Na podstawie zamieszczonych informacji oraz analizy tabeli, wykonaj polecenia: a) Wskaż fototyp skóry najbardziej wrażliwej na działanie promieniowania słonecznego. b) Wyjaśnij jednym argumentem, dlaczego kąpieli słonecznych należy zażywać z umiarem. c) Przyporządkuj do określonych fototypów odpowiednie opisy (I,II,III) i wpisz w ostatnim wierszu tabelki ( mogą się powtarzać) I. Możesz korzystać z kąpieli słonecznych II. Bezwzględnie unikaj kąpieli słonecznych III. Umiarkowanie korzystaj z kąpieli słonecznych Zadanie 19. 0-4 p Uczniowie przygotowali do przeprowadzenia eksperymentu trzy zestawy po 100 nasion następujących roślin: I szpinak II koniczyna III - rzeżucha Przebieg eksperymentu przedstawili na schemacie, a uzyskane wyniki obserwacji w tabeli. 11
Wyniki obserwacji: numer zestawu wariant liczba wykiełkowanych nasion A 75 I B 75 A 30 II B 85 A 90 III B 25 a) Sformułuj problem badawczy do rozwiązania, którego przygotowano wyżej wymienione zestawy doświadczalne. b) Zinterpretuj wyniki uzyskane przez uczniów w każdej próbie doświadczalnej? Zestaw I -... Zestaw II -... Zestaw III-... Zadanie 20. Poniżej zamieszczono wykres, dotyczący postrzegania barw przez człowieka. 0-4 p Zanalizuj wykres, a następnie wykonaj polecenia: a) Określ wiek, w którym wrażliwość oka ludzkiego na większość barw jest największa... b) Jakiej barwy i dlaczego nie należy zalecać dla młodzieży, jako barwy ostrzegającej w sygnalizacji świetlnej?. c) Zaproponuj tytuł, dla przedstawionego wykresu.. 12
0-4 p Zadanie 21. Poniżej zamieszczono rysunek przedstawiający intensywność promieniowania UV w ciągu dnia. Promienie UV A docierają do najgłębszych warstw skóry i mogą powodować choroby nowotworowe skóry. Są jednakowo intensywne niezależnie od pory roku i miejsca na kuli ziemskiej. Ponieważ nie można ich uniknąć, należy szczególnie pamiętać o ochronie skóry i oczu. Promienie UV B 90% tych promieni zostaje pochłoniętych przez ozonosferę. Przenikają one aż do warstwy podstawowej naszego naskórka. To właśnie te promienie wywołują brązowienie skóry. Promienie UV C są to promienie UV najbogatsze w energię. W stratosferze powodują tworzenie się ozonu. Mają najsilniejsze, zabójcze działanie na żywe organizmy. Zostają one całkowicie zatrzymywane przez ozonosferę i nie docierają do powierzchni Ziemi. Na podstawie rysunku i zamieszczonych informacji o promieniach UV wykonaj polecenia: a) Wyjaśnij, jakie są następstwa uszkodzenia warstwy ozonowej....... b) Wytłumacz, dlaczego należy unikać bezpośredniego promieniowania słonecznego w południe. c) Wymień jedno przystosowanie skóry człowieka do ochrony przed promieniowaniem słonecznym 13