. UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA .STRATEGIA. ROZWOJU ... GMINY LUBAWA TORUN2000. l.:"

UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA STRATEGIA ROZWOJU GMINY LUBAWA, l I l! r \, TORUN2000 l:" 11 l '

SPIS TREŚCI l \VPRO W AD ZENIE ~ ~ ~ 6 11 OGÓLNE ZAŁOŻENIA STRATEGII ROZWOJU GMINY LUBAWA 6 12 GENEZA PROGRAMU :, :, 7 2 RAPORT OSTANIE GMINY LUBAWA ~; ~~ 11 2 L INFoRMAcJE WSTĘPNE :,, ~, 11 211 'Wprowadzenie ;-::: "," : 11 - ' 21:2 Zarys histor~ gminy : : : :, : :: 12 - ~ 213, Położenie geograficzno-ekonomiczne :, :, ~:~, 14 21 4~ Mieszkahcy : :,'" :, : 19-215 Zarządzanie gminą : : ~, : 21 22 SPOŁECZEŃSTWO d, : 23 221 Demografia :: : : 23 2 Wal ' k 25 2 2: ory miejsca zailllesz ama ::,,, 2221 Sytuacja mieszkaniowa, 25 \ I \ \ II 2Z22 Charaktelystyka gospodarstw domowych, 26 2223 Stan sanitamo-:epidemiologiczny i bezpieczdzstwa publicznego, ~, : 27 2224 Wartości środowiskowe i kulturowe,: : : 29' 223 Infrastruktura tecłmlczna, :, '37 234 Dostępność komunikacyjna : ~ 39 235 Ochrona zdrowia i opieka społeczna ::" '"~''''' 41 236 System edukacyjny:, :,,::, '""'" :, 42 237 Budżet gminy :,,: 45 2 3 71: Struktura dochodów budżetowych :, 46 2372 Struktura wydatków budżetowych 48 \ 1 LI 2373 Struktura wydatków na inwestycje : ; 50 ' 238 Lista zjawisk pozytywnych i negatywnych w kontekście rozwoju lokalnego gminy Lubawa : ; 51 241 Podmioty gospodarki narodowej według sekcji EKD, sektorów własności i klas '-vielkości : 0 o 54

24~3 Struktura własności i użytkowania gruntów :~ ' 62 244 Stniktura agrarna i kierunki produkcji rolniczej :, : : 63 245' Gospodarka leśna ~ ~ : 70 2,46 Zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne :~ ~75 24 7 Marketing i promocja gminy c ; 76 248 Lista zjawiskpozytywnych i negatywnych w kontekście ro~wojulokaltlegogminy ' ' ' ' Lubawa ::: ; : ~' 80 25 EKOLOGIA I ROZWÓJ PRZESTRZENNY : 83 251 Stan czystości środowiska ~ ;,, : 83 252, Ochrona i odbudowa (ksztahowanie) zasobów środowiska~ ;, 86 " 253 Układ funkcjanalno-przestrzenny gminy : :, 90 254 Załozenia lokalriejpolityki przestrzennej : : ~ 92 255 Lista zjawisk pozytywnych i negatywnych w kontekście rozwoju lokalnego gminy Lubawa ~ ;, _,,' 95 3 STRATEGIA ROZ'VOJU GMINY ~; ; 98 31 ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH 98 _ 98 31 :1' Allaliza SWOT :: : ó 312 Arialiża uwarunkowań zewnętrznych_ :: : :": 99 313, Analiza uwarunkowan wewnętrznych' ~,ó: ~ :, :, : 102 32 FOR1vfUl,OWANIE MISIT, WIZTI ORAZ KLUCZOWYCH PROBLEMÓW' ROZWOJO'VYCH ~ 111 321 Misja gminy: 111 322 WIZjarozwoju gminy;, ó :, 114 323 Kluczowe problemy rozwoju,,~,' 115 3iFORMtJŁOWANIE CELÓW STRATEGICZNYCH : ' : 120 ~ ' ' 331 Sformriłowcilliecelu strategicznego :: : 120 3j 2 Główne cele operacyjne : : : ; 121 333 Efekty osiągnięcia celu strategicznego i głównych celów operacyjnych ~ 123 34 ZADANIA - TREŚĆ, HARMONOGRAM I FINANSOWANIE REALIZACJI STRATEGICZNYCH PROGRAMÓW OPERACYJNYCH 125

'", ' ' 343 Koszty realizacji zadań '" '" :: 129 344 Źródła finansowania,, ~ : ; 134 35 WDRAżANIE STRATEGU ROZWOJU GMINY,,; ; 137 351 Podstawowe narzędzia wdrażania strategii rozwoju, 137 " 352 Koordynacja współpracy, :, "', '~'""""" 141 3 53 Monitorowanie realizacji strategiirozwoju : '" 141 354 Proces \vdrażania niezbędnych korekt i zmian ; 143 36 SZANSE IZAGROżENIA Vl REALIZACn STRATEGII ROi\V8ru 144 361 Analiza szans realizacyjnych : 145 362: Analiza zagrożeń realizacyjnych : ::,,, 147 3 ;63 Ocena zdolności Gminy Lubawa "WJ'korzystania szans iprzeciwdziałania zagrożeniom w realizacji strategii rozwoju ; 153 ' LITERATURA : :: ~ 164 ialą CZNIKI '" :; u, ~~ : ~ 1'i1

I f,' \ \ -I,; \ " l t l WPROWADZENIE \ \ l! "I \ 1 \ ', :' l' l l \ 5

1~WPROWADZENIE 11 OGÓLNE ZAŁOŻENIA STRATEGII ROZWOJU :GMINY LUBAWA ' ' zmian ustrojowych jakie dokonują się w Polsce od lat dziewięćdziesiątych Strategiczne zarządzanie gffiiną jest ruezbędnedo utrzymania "firrriy"w warunkach konkurencyjnego otoczenia właściwego dla gospodarki działającej na zasadach rynkowych Ten rodzaj zarządzania umoźliwia racjonalizację wydatków budżetowych oraz redukcję kosztów świadczenia usług publicznycll Z kolei strategiczne planowanie wpływa na sprawność działania jednostek samorządu ' terytorialnego, na tempo pr~cesów lokalnego rozwoju, a w konsekwencji na jakość życia wszystkich mieszkańców danej jednostki administracyjnej Możliwość realizacji wieloletnich planów roz'\vojuuzależniona jest od sprawnego działania administr~cji publicznej orazaproba:" ty strategicżnychcelów rozwoju ze strony lokalnej społeczności Dlatego od początku prac nad 'strat~gią rozwoju'gmi~y Lubawa, zostały połączone wysiłki przed~tawicielizarządu Gmi~ ny, Rady Gniiny, z Zespołem Programowym i Konwentem d/s Strategii Rozwoju, łącżących przedstawicieli różnorodnych grup społecznych i środowisk zawodowych do partrierskiego współdziałania pod kierunkiem doświadczonych w zakresie strategicznego planowania rozwoju pracowników UniwersytetuM Kopernika w Toruniu' Wszyscyucżestnicy opracowywanej strategii rozwoju gminy Lubawa od początku partnerskiego współdziałania mają świadomość, że sukces realizacyjny planu strategicznego będzie zależny od dostępności lokalnych zasobów, sklasyfikowanych w trzech podstawowych kategoriach:piemądze, jakość zarządzania oraz poparcie społeczności Te trzy wartości będą styri:mlatoramirozwoju gminy w aspekcie rozwoju społecznego, gospodarczego i ekologicznoprzestrzennego Dobry plan strategicznego rozwoju gminy powinien być jednym z podstawovvych narzędzi pozyskiwania środków dla rozwiązywania kluczowych problemów warunkujących dalszy optymalny tj zrównoważony rozwój gminy

Gmina Lubawapowinna mieć do swojej dyspozycji sprawnego zarządzania i planowania wdłuższej perspektywie czasowej dwa podstawowe narzędzia w postaci: 1 - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,, ' 2 - Wieloletni plan rozwoju gminy w postaci Strategii rozwojugminy - : Założenia polityki zagospodarowania przestrzerinegogminy powinny odpowiadać wizji ' jej rozwoju; a takż~ umożliwiać osiąganie głównych i pośrednich celów strategicznych realizacji: l Pobudzenie aktywności społecznej i gospodarczej, 2 Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki lokalnej, ' "3 Zachowanie i rozwinięcie:walo~ów środowiska przyrodniczego i kulturowego,, 4 Kształtowanie nowego ładu przestrzennego, '5 Poprawa form, metod i efektów organizacji, zarządzania i finansowania gminy 12 GENEZA PROGRAMU ' : Do pierwszych' rozmów w sprawie opracowania Strategii ro~oju przystąpiły Strony "jesienią 1999 r W dniu 5 listopada podpisano Protokół z przeprowadzonych rokowań w spra-, wie wykonania Strategii rozwoju Gminy Ltibawa do 2010 r, między Zarządem Gminy Lu-, bawa - reprezentowanym przez Kazimierza Neumann'a, Wójta Gminy Lubawaoraz Uniwersy-, tetem M Kopernika w Toruni~ ~ reprezentowanym przez'prór 'dr hab, Marka Zaidlewicza,, -, Prorektora ds Nauki i Współpracy z Zagranicą UMK Oraz mgr Heruyka He1dta, Kwestora ljmk', ' Kolejnym etapem było podpisanie Ummvy między w/w Stronami w sprawie zasad i warunków realizacji zlecenia wykonania Strategii rozwoju Gminy Lubawa do 2010 r, w dniu ' 1 grudnia 1999 r Strony przyjęły następujący harmonogram prac: LZebranie i opracowanie dokumentacji 1121999r -19012000r 2 Praca z Zespołem Prograrnm,vym 1121999 r - 11032000 r

w Urzędzie Gminy Lubawa ' 4 Opracowanie Diagnozy stanu i wstępnych 'Vyników SII "Strategii rozwoju, " Spotkanie Konsultacyjne z Konwentem ds Strategii ; ' w Urzędzie Gminy Lubawa 16032000 r -\ L l, 7 Przedsfawieniei przekazanieelaboratu"strategiiro:rivoju",osobowy uasesji Rady Gnilny Lubawa 27042000 I :' ',' ' - : '', ~ : ' _' - ' " W' dniu l grudnia 1999 f Zarządzeniem nr 12/99 'Wójta Gminy Lubawa powołano 6 " ' Zespół Pr~gramowy pod kierunkiem dr inż Henryka Bacha do współpracy z głównym wykonawcą, Strategii rozwoju z UMK prof dr hab"janem Falkowskirri (w' załączeniu Zarządzenie nr 12/99), Następnie w driiu 4 stycznia 2000r Uchwałą nr Sil52/2000 Zarządu ~ "Gminy Lubawa powołano 25 osobbwykonwent ds Strategii Rozwoju Gminy Lubawa, pod" kienillkieiilmgr~ im Tadeusz:a Krauzewicza, Przewodniczącego Rady Gminy Lubawa (w za':' łączeniu Uchwała Nr 51/52/2000) W dniu 24 stycznia 2009 r odbyło się pierwsze spotkanie konsultacyjne między Wykonawcami pod kierunkiem prol dr hab JanaFalkowskiego a ZespołemPrograrnowym i Kon- 'weritem ds Strategi~ którego, celem było wypracowanie opinii ria temat głównych (kluczo- wych)probleni6w rozwojowych gminy Lubawa, jej misji i wizjirozwojowej oraz mocnych i słabych stron dotychczasowegq'rozwoju gminy Lubawa " W dniu 16 marca 2000 r odbyło się drugie spotkanie konsultacyjne, na którym Zespół prof dr hab Jana Falkowskiego przedstawił 'Vyniki badań ankietowych z I spotkania konsul- ii \, ( \ L l l, ', tacyjnego oraz podjęto dyskusje na temat kluczowycl:1problemów rozwojowych i formułowania strategicznych programów społeczno-gospodarczych gminy Lubawa : " ' W dniu 27 l'"wietnia2000'f zgodnie z harmonogramem prz~dstawionó na Sesji Rady Gminy Lubawa treść głównych założeń i 'Vyników Strategii rozwoju gminy Lubawado, " 2010 r i zgodnie z Umową przekazano Zarządowi Gminy Lubawa dwa egzemplarze "Strate-

' ' Fot l I Spotkanie KonsultaC)'jne zespołu opracó\vującegp "strategię r{}~'oju Gminy Luba~ wam z KOnwentem ds Strategii i zespołem Progra!uo\'\)'IIl ds Strategii

1 J (' \, l! 2 RAPORT O STANIE GMINY LUBAWA [ \ l r l l! L I t 10

2 RAPORT O STANIE GMINY LUBAWA 21 INFORMACJE WSTĘPNE -l~-~~~~~--~~~~ l 211Wprowa~zenie Raport ostanie gminy, stanowi materiał informacyjny słuzący do prowadzenia analiz uwarunkowań rozwojowych Na ich podstawie będzie można określić: 1 - pożądanekienink1 rozwoju gminy (wizjęto:zwoju), : ' - 2 _ najważniejsze zagadnienia "-w płaszczyźnie mozliwości stymulowinia rozwoju (kluczowe problemy), 3 - cząstkowe plany działania (programy strategicżne wraz z poszczególnymi zadaniami): Prezentacja danych zawartych w raporcie musi być czytelna i przejrzysta Raport dostarcza danychzagregowanych w sferze społecznej, gospodarczej i ekologiczno-przestfzennt:~ (zgodnie z zasadami określonymi w koncepcji Agenda21) W raporcie powinny byćz<awarte trendy zachodzących przemia~ w najwa2:niejszychobszarach fullb:jonajn'ycbgmin;~c F]~{} też Raport o stanie gminym~si być z więzły, określać najważniejsze fakty" prezentowolli najważni,ejsze dane liczbowe, przedstawiać informacje w uzasadnionych i m~ji'~ffi ~fpadkachna czytelnych wykresach i poglądo\vych mapkach 1 - informacje wstępne, dające podstawowe informacje o gminie, 2 - ~~iiecz~ro, ze ~ ~-:' szczególnym zwróceniem,uwagi na zagadnieniademograiiczne, rnieszk~~e; infrastruktury ;'" :\ :::i:- ~, społecznej oraz budżetu gminy, 3 - gospodarka, z uwzględnieniem lokalriega 13mKupracy, sys-

temu transportowego, lnfrastruk1:ury technicznej oraz marketingu i promocji gminy, 4 - :ekologia i rozwój przestrz~nhy, podkreslający stan czystości i ochrony środowiska przyrodniczego oraz układ funkcjorl:a1no~prżestrzerinygminy Każdy temat kończy się podsumowaniem zwracającym uwagę nazj~wisk-a pbzityvme i negatywne w kontekście rozwoju lokalnego ipredyspozycji dodatnich lub ujemnych dla strategii rozwoju l l ll 212 Zarys historii gminy Historia gminy Lubawa wiąże się ściśle z historia miasta Lubavry,czyli sięga XIIIw Ziemie wokół LubaWy należałyod '" początku do bishlwstwachclmiń$iego T~ren dzisiejszej gminy Lubawa należał do tzw Klucza lubawskiego tego bish~pstwa, a jedynie południowozachodnia część (okoiice Targowiska i Sampłavry)należała do \Vójtostwabratiańskiego, żącego do Zakonu Krzyżackiego Zarządcą 'dóbr biskupich w okresie średniowiecza był wójt (advocatus), najwyższyjednocześnie urzędnik ~iecki nale- na te~enie klucza lubawskiego Pod ko"- niec panowania krzyżackiego (w połowi~ Ary w), które tutaj miało duże wpływy, prawie wszystkie wsie na terenie klucza lubawskiego posiadały prawo chełmiil~kie, z wyraźną dóminacją ludności polskiej (J Śliwiński 1982, s 38) Wszystkie wsi"eklucza lafjawskiego należały w XV w do następujących parafii: Bys~ałd, Grabowo, Lubawa, Prątnica, Rożental, Złoto, wo,zwiniarzi Sampława W drugiej połowie XVI w na terenie kl~cza lubawskiego był~ 28 miejscowości Od XVI do ~'VIII w w kluczu lubawskim najważniejszym urzędnikiejll biskupa był burgrabialubawski, rezydujący na zamku w Lubawie Ziemie klucza lubawskiegomiały od samego początku charah~rolniczy, z dominacją upravry zbóż, głównie żyta oraz warzyw i owdców Hodowano tez bydło, konie, trzodę chlewną, owce, kozy i drób Po I rozbiorze Polski ziemia lubawska przeszła pod panowanie pruskie i naieżała do i \ l l Prus aż do uzyskania niepodległości przez te ziemie w 1920 r (z krótkim okresem przynależności do Księstwa Warszawskiego w latach1807-1815 r) Około 1819rutworzonopowiat lubawski;wchodzący w skład rejencji kwidzyńskiej Z chwilą odzyskania niepodległości 17 stycznia 1920 r okolice LubaWy i Nowego Miasta Lubawskiego tworzyły powiat lubawski \71/ 1922 r w rejonie Luba,,,)' było 13 gmin wiejskich: Borek, Czerlin, Fijewo, Gutowo, Lubstynek, Ludwichowo, Losy, Łążek, Omule, Rumienica, Sampława, Targowisko, Łążyn oraz 3

Strategia rozwoju gminy Lub{N,IQ obsżary dworskie: Gierłoz Poiska,L~Ł3styhłRodzone \)'edłąg danych z 1934 r w okolicy: Lubawy były 3 gminy: Lubawa-~~s, ~rątriica, Rożenta! Gmina Lubawa-wieś zajmowała 82,2 km 2 i składała się z 13 ~s( gmiriżental:o powierzchni 71;9 km składała się z7 wsi i2 oosżaró~ dworskich oraz gm Prątnic~o obszane96,3km 2 z11 wsiami Zatem łączny obszar gmin obejmował ok 250 km 2 i był Zarnieszk<1łyprzezOki2 tys ludności Po II wojnie światowej 'w 1945 rgmina Lubawa-wieś składała się z 19 gromad, a, pierwszym wójtem został J6~efZaże~bł6wski W 1945 r~powołano powiat Iubawskiz si~-,, bąw Nowym Midcie' Lubawskim' W 1947 r 'żmieni{}~onazwępowiatu 'na nowomiejski, który znajdował się do 1950 LW granicachw'oj, pomorskiego, a następnie w latach 1950-1975rdo woj olsztyńskiego Miasto Lubawę'w tym okresie otaczały 3 gminy: Lubawa-wieś (później Fijewo), Prątnica i Rozental, dzielące sięna Kilkanasciegtomad z34 wsiarill d2,6 tys osób w 1946 r W i954 r ~ nowym podziale ~dministracyjnymzlikwidowanogminy i utwo~ono' gromady W J:ejonie l~bawskim było 7 gromad: Byszwałd, Fijewo, Łążyn, Prąt:~ca, RożentaI, " Sampława i Zł6towo,a od 1962 r: w wyniku kolejnej korekty podziałuadministracyjn~~ kraju zostiło5 gromad (bez Łążyna izłotowa) W 1972 r z dotychczasowych gromad utworzono "gminę Lllbawa, która odpowiadałaobszarowi 3 ~~ześniejsiych gmin:luba~a-wieś,prątnica i,rożental,w 1973r'powiększonych o następujące wsie: Czeflin, Lubstynek i Napromek z po-, wiatuostródaw 1975r zlikwidowano powiat nowomiejski i znaczną część jego funkcji, przekazano urzędom miasta i gminy Lubawa~ W 1977r powołano wspólny,ur~ miasta i - " -~ gminy Lubawa, który przet~ał aż do 1992 r; obejmując tradycyjnie przynależned'orejoim Lubawy zieffiie 28 ;s~ o łącznym obszarze 253,5 km 2 'Wdniu 14 marca 1991 r, podczas XII sesji Rady Miasta i GrnłnyLnhawa, napodsta- ' wie wcześniejszego sondażu we wszystkich środowiskach; dokonano fxldmuna:rrv'a od,, 'I' l'! ), II l, dzielrie samorządy i urżędy W konsultacjach środowisko~chwzięło udziałj537~'yborców" ti 12,1% wyborców (z tego 503 z miasta i 994 z terenów wiejskich) Za utrzyrna:niemjednego, samorządu dla miasta i gmlny wypowiedziało się 567 osób (w tym 361 z mia~a i 206 z tere"', ~ów wiejskich), natomiast 887 wyborców było przeciwnych tej' koncepcji (214 z mi~ta i ~73 z terenów wiejskich) Stan~wiska ~ie zajęły 83 osoby Podczas \it/w sesji Rady "wzięło udział,22 radnych, '~ kt6rych' h o's'6b'wypowiedziało się za utrzymaniem dotychczasowego jednego urzędu dla miasta i gminy, natomiast dalszych n radnych było za dokonaniem rozdziału urzędu i samorządu' O przychyleniu się do drugiej koncepcji' zadecydował"głos Przewodniczącego \ \

'", Rady Miasta i Gminy, podbudowany wynikiem sondażu przeprowadzonego wśród vvyborców (B Pokojski, 1998, s 41),', Z dniem 1 stycznia 1992 r dokonało się vvydzietenie Urzędu Miasta Lubawy z dotych'-, " czaso'~ej struktury, administracyjnej miasta i gminy, i Urząd Gminy Lubawa objął swoim zasię-, giem 37 miejscowości, tworzących 27 wsi sołeckich, o łącznej powierzchni 236,6 km 2 Gmi~a w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych należała do woj olsztyńskiego Od wejścia w życie nowego podziału teryt6ńalnego kraju v-: ' 1999 r gmina Lubawa należy do powiatu iławskiego w woj warmińsko-mazurskim,, ; ", '",Z perspektywy ośmiu lat oddzielnych samorządów i urzędów dla miasta i gminy Luba-,, wa, opinie w sprawie tego podziału są zróżnicowane Generalnie uważa się,' że powołanie,, dwóch odrębnych jednostek administracyjnych przyczyniło się do pozytywnej konkurencji' władzy i jej starań o lepsze zaspokojenie potrzeb swoich środowisk Z drugiej strony trudno też nie dostrzec faktu, że zarządzanie tak niewielkim budżetem każdej ze stron nie należy do zadań łatwych W dalszej perspektywie czasowej to mieszkańcy będą oceniać bilans korzyści i ' ; - strat z tytułu"podziału władzy samorządowej Autorzy, Strategii rozwojtl są przekonani; że, obie jednostki ~ładzy samorządowej mus~al'tywnie współpracować ze sobą we wszystkich dziedzinach: społecznej, gospodarczej i kulturalnej, dla dobra ogółu,mieszkal1ców ijednej ziemi lubawskiej "\Vspółpraca ta, zwłaszcza w stosunkudo 'władz nadrzędnych; przy 'zabiegach o,, dodatkowe dotacje czy fundusze, przy realizacji różnorodnych programów dalszego rozwoju, pówinna odbywać się Jiie według niezdrowej konkurencji; ale według żasady; że w jedności społeczności całej zieini lubawskiej jest siła i łatwość pokonywania trudności, zwłaszcza w tak skomplikowanym okresie transformacji ustrojowej i gospodarczej ', 213 Położenie geograficzno-ekonomiczne - 'Gmina Lubawa, o kształcie zbliżonym do trójkąta z wierz'chołkiem zwtóconym w kie- - "; - :' runku północy, apodstawąku południowi, leży IV południowo:"zachodniej części woj warmiń- : sko:"~azurskiego, we wschodniej części powiatu iławskiego Prawie centralnie położona jest Lubawa, która znajduje się między 53stop31rnin szerokości geograficznej północnej a 19stop45111in: długości geograficznej wschodniej Z kolei powierzchnia gminy Lubawa położona jest między następującymi współrzędnymi geograficznymi:

Mapa! Województwo warmińsko-mazurskie:

l kraniec północny'::' 5'3 ~to~~r 44mm 12sekszerokq ~U~eogr N (okolice wsi GIerłoż, ujście rzeki Gizeli do Drwęcy), 2 kraniec połudruo\v)i:-"s3'stop, '23min 30 sekszerokości geogr S (okolicewsi Gutowo), 3 kraniec zachodni' ",- 20' 8top07 mm 12sek długości geogrw (okolice wsi BiałaGóra, most na Drwęcy w pobliżu wsi Ruda), 4 kraniec wschodni ~iosto p30 minoosek długości geogr ~ (okolice wsi Gutowo) od p~dnia: gm Nowe Miasto Lubawsbe, Grodziczno~ Rybno, Tabela L FiZycznogeograficzna regionalizacja Polski (w układzie dziesiętnym) wg 1 Kondrac-' kiego Symbol dziesiętny 314/315 3152 31521 31522 Nazwa Pojezierża Południowobałtyckie Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie Pojezierze Chełmińskie Pojeżierze Brodnickie Pojezierze DobrzyiJskie" Garb Luba\vski Pod względem'historycznym gmina Lubawa, stanowiąca półno~ny fragment ziemi lubawskief graniczy na południowym-wschodzie z MazO\vszem, na wschodzie, północy i zachodzie z Mazurami, na południu i południowym zachodzie z ziemią rnichałowsk~ będącą podobnie jak ziemia lubawska częścią ziemi chełmińskiej Zachodnia i północna granica gminy są granicami naturalnymi, gdyż stanowiąje rzeka Drwęca na zachodzie i rzeka Gizela na północy:

Pozostałe granice są sztuczne, gdyż\:v-s~agranica przebiega Wzgórzarni Dylewskimi, " ' ~ natomiast południowa przecina w dowolny sposób otaczający teren i tylko w niewielkich frag- ' mentach staje się granicą naturalną, gdy \vykorzystuje potudniov'y zarys jeziora Zwiniarz, krótki odcinek rzeki Wulka pod Montowem i rzekiwel koło Jal"Ubh'Dwa W skład gminy Lubawa wchodzą dwie jednostkifizyczno-getigr<rllczne: połudruowozachodnia część Wzgórz Dylewski~h jako tzw Garb Lubawski oraz Dolina Drwęcy; obejmu:-" jąca tereny między Gizelą, Elszką iwelem a Dnvęcą Powyższe dwa mezoregiony tlzjogra- ficmewchodzą w skład makroregionu POjezierza Chełmmsko-DDbrzyńsk:iego(1 Kondracki 1987) Obszar Garbu Lubawskiego jest pagórkowa1o~vvyżynnyz deniv:,elacjamischodzącymi w kierunlm południowego-zachodu od wysokości 277, lm npm (w okolicy wsi Lubstynek) i 0> ~ 265,9 ni npm (w rejonie Leśniczówki Napromek ( do poiiomul"50-'l6d ID n:pm w okolicy Lubawy, Rożentala i Grabowa Miasto' Lubawa znairlnje:się,na~wysokości ok 145 m npnt Dolinapnvęcy, zv'}'iaźnie zarysowanymi co' najnlniej trzema poziomami teras owymi bpada ~ łagodnie'wkieninku koryta rzeki od v']'sokości 130-135 m npm (oojyjyższypoziom teraso- v'}') do po~omu środkowego (100~11O fi npm) ai;:do'poiiomu zalewo"'"'f~~ga i koryta rzeki' opadającego łagodnie z północy (okolice wsi Gierłoz Polska ~ na pożiorńie powyzej 91 m npro)na południe (okolice wsibiała Góra - p0v'}'żej 84 ID npm)" Gmina Lubawa 'ma korzystne p~ł()żeniedmgow-e,gdyż"przeź c~r:tr~ą część gminy przebiega s~osa międzyr~gionalna (kategorii krajowej) nr 52 Inowrocław - Toruń - Lubawa- Ostróda - Olsztyn oraz trzy drogi regionalne nr 537 Lubawa - Pawławo, nr 536 Uawa - Sam- pła\va erazm 541 Lubawa - LidzbarkWelski - Żuromin Południowo-zacITi>dnimskIajemgpii'- ny przebiega dwutorowa, zelektryfikowana linia kolejowa magistralna nr 009 Gdańsk (Hj- Warszawa Centralna przez Iławę i Zajączkowa Lubawskie Gmina posiada tez łakall~tmię kolejową dla pociągów towaro\vych m252zajączkowo Lubawskie, Lubawa Powiązania komunikacyjne dobrze łączą Lubawę oraz większość miej<srowoici wiej- - skich gmiuyz najważniejszymi miastami izarazem rynkami zaopatrzenia i zb}'1:u tj: z ponad 33 -:?' (" " ' tys Uawą, 35 tys Ostródą i blisko -11'tys Nowym Miastem Lubawskim (GUS, ~~ w iczo" '" '~ ;,~'J~ ' ~ ~ :," :; _'- bach, WarsZawa 1999): W s~er:szejperspektywie przestrzennej można stwienizi'ć, ~ gmina '"" ~-;::l i:~'; ;~ ~ :~':),;::: ",:_,, Lubawaposiada korzystne położenie geograficzno-ekonomiczne z WyhrzeEe"ll Gdańskim,,:,:!,":

o - _ _ ~_ ' 'gdyż znajduje się na Szlaku Kopernikańskim, wiodącym rilin z Torunia do Ol$~tymi oraz na Szlaku Grunwaldzkim, w sąsiedztwie pól bitewnych Grunwaldu i Stębarka 21AMieszkańcy Mieszkańcy historycznej ziemi lubawskiej, w tym głównie mlastai grninylubawapo:- " siadają własną, odrębną kulturę etniczną, wyrazona l'izez diałektlubaw,skioraz rodzimy folk o SZYffi; nowqpo m JUZ: w czasach historycznych, w wyniku ekspansji wxm i :XIV welementu etnic~nego polskieg~' c, z~enll chełrniilskiej icżęści~azowszan~" zierrll~zamieszkałe przez Prusów Folklor1lłbawski' ',po dziendzisiejszytworzą rozmaite obyczaje, zwyczajedbrzęd~jwi~a, charai'terystyc~e' ' "" : - " dla tej ziemi i przekaż}rwarie zpokolenia na pokol~nie :",;' ',,Rozwój ludności gminy odbywa się jakby w,cieoiumiasta,lubawy :przed II wojną światową Luhawa liczyła 5990 mieszkańców (w ty1ri;91,fyys,;$!:imowtlipolacy,; 2,2% było Niemców i 0,4% ŻydÓw - dane z31xii1938r),natorrllast ł~1al'l'lleszłańc6\v gnnny,sui::~ nowiłaok12 tys mieszkańców wed~g danych ze s~ 1945 rhczba ludności miasta ~no~iła_ zaledwie i 800" n~~orniast g~n;~k 11 tys osób (l Śliwiński '1982,' S 207, i21~}', ' ' Stan ludności Lubawy ~ s2:ybkim t~mpie wzrastał do, poło-wy 1945 r, a nast;p~~ Od 1946 L' zacżąłsystematycznie zmniejszać się, osiągając w 19'55 r, 37{)O osób Dopiero lata sześćdzie - ~ siąte pfzyniosłydyn~iczniejszy rozwój gospodarczy i jedn0~sfjpłeczi?y, gdy:z w końcu "~ : ', ' ' '1965 T "Lubawa liczyła Ol\: '6 tys mieszkańców Latasześćdziesiąte i siedemdźiesiątepr~ słyzasadniczy rozwój przemysłu, budownictwa, infrastruktury;' komunalnej imieszkaniowej~,co", W konsekwencji' przyczyniło' się do ilościo~ego i, prżestr2'elmegorozwojuinbiwy~~~<f mieszkańców wzrosła z6)92 osób w 1970 r do 7425 ospd: 1\1 198{} r (wg T Koselt 1982 s033); następnie 8812 osób w 1989 r i 9476 os6b w 1997 r (w1998r- 923'AQs6h'~L' ~cc'( ' c l,,~ I, I JBczpa ~es~~f9~~ę~n~j:~b?~~~y~ulegała systemaity~enm ~!M': Jcfn~f:' na terenie gminy mies~ąłoolq55,0 osób~\\,01989 r 9742 osób VvJj&:aCfJ~\r~~o~,' ',' : - ' " ~ ' :"" 'ou"::"~ >~::<~"'': '~):":,,:~, i::"s:"j:!"'~',"':_~~~:~y::>, _~ " " :,"~ '" J: w wyniku glupowyą4:p~~ojpi~ńz ~<ikład~w procffi'lttyjnychw olwhc:'11w~:lł:rri~~:y";we&a, ludnośćpowracflła :~~~i~ wwx~k~t~ sytuacji 'mstąpiłprzyrost i~::wlbslcl~~k:w;g;~w~'tv, _ ~ ' ~" '";,,' ' ~ <: : -: _ 'r:,;,:: 1996 r do 10034 osób i w 1998 r do 10409 osób, co daje śr~ r~ę:n'l;:rei~-42 n,so: bylkm 2 ' " '

", -'" -'" -'" N (j) CD O N ~ O' O O O O O O O O O O O o' O O O O O O O O" r 0 I! en J ~-~-_ - _ ~" 1938 ł~ fif, l '-'1, I, \ "; -,, ; J 1940 -, l ił I t i l "i' t ",1, l I" "1 ~ I, l 1942, " ;-/1, I l l 1 " l,,, t -~ I J, J I I 1944 ; },- I --, l V, l, I t ' I l I l,< \ 1946 "-" I l I I,,,, I, O I "1 l I I ł I ;, ", 1948,, " " '- ~ I I I l- '_t " l I, I ; I, r,,- -l 1950, O I, I I, I l I I, I, r: '< " -,, I l ::s --{ 1952 'l, I Q) l' I, I I- ", I l l, I I 3 l 1954 :, I, I 1 :'\ " I, I Q) l l 1956 ),, I I I ", N,, -, I l I I- I I 1958 I 3 \, l I, _,, l 1 1, Q) -I r I " 1960 ::s l 'i I- I, & I l I,- ' I 1 3 I fi a, l I c:: ID 1962,,c :,, 1 I l 0_ " C/l I I ", -, - I I -I, ", I,, ::s O 1964 \ I i I I, O 'r I,,, -Ul,' C :t,,,,, l' C- l l I ł I 1966 O I',, ID " I,- _, I I I, O I, I ~- 1968, I II, I Iiii' " I,,,, l, nr :1 ~ c-, I t,, I 1970 O ' l, t ~, I ł I i, I -' ::r l l, I I 1972, -,,, I I, (Q I 3 I, I 1 I I I ~-r':', I 3 l, l- l W L J I I I, 1974 r :J,,,I Ul I I l ID I I I, l t,, I I l l" I W ','; r 1976 I I I l '- l r I C l 1,,, C-, I I I f, l lo ID 1978, l, I, I ~, I- " l', 3 ID 1, I l I I, 1 I l I ::s 1 I,,,, I l I, '< l 1 I l ~, I ł r I I- I l', 1 I I I l' c:: I ~----, L I, W I I ;,, I _I, '-1 I I l 1986, :E l I 1,\ l, Q) I, I, I, I,,, l I, l 1988 I, I I, I '\ l I I,,, I I,, l f I 1990 1992 1994 I l I "I l I,,I l l l l I I i! I l I,, r,,, I I I I I I I I I I l l l l,, l I I, l I, I I; I i, I, -I -,, 1 l_ I I I i I- I l l I I, I 1 I r I l 1996- I I I I, 1998 I I I, l, I I I -- - -_, _ ~ '_, " - 0_ l I ::u l, J I

Gmina Lubawa od l stycznia 1992 L jest samorządną jednostką administracyjn~_ za,,- rządzającą obszareii123~,61~m\ z c;~go 185,8 km 2 stanowią użytki rolne i 30A:km 2 Iasy~ W, skład gminy wchodzi 37~iej~c9woś~i, które łączą się w 27 wsi sołeckich Z ógólnej Iiaby,,' " 't", - 10409 mieszkańców, najwięcej zamieszkuje 'następujące wsie sołeckie: Rożental 990 Osób, "' -~' ->, " Kazanice 667, Grabovio661,T~S;WNO 637~Sampława 63 5, prątnica619 jbyszwald 55~l osób~, Średnia liczba osób przypadaj(lcych na jednoiołeetwo wynosi 386, natomiast najllllliejsze wsie, ' ' jak np: Raczek, Losy, Napromek, Lubstyn,Pomierkimąjąpo kilkadżi6siąt mi~zkanców, ZarządzanIe gminą odbywa się przez~oezpo'średriie auministrowanieurzędu Gminy (ra,, zero 32 osoby, w tym 9 mężczyzn i 23 kobiety) na cżele z Zarzą~emGininy tj Wójtem, jego ' Zastępcą:iSekretai~em Gminy, Skar~nikiemGminy,Radcą Prawnym 1\dminis~owanie bran- ' ~ _,, żoweodbywa sięp ~przez gminne jedhostkii)~ne wp~aci inspek-torów: finarisowo, " ' "-",- " -," ' ści (podatki i opłaty), księgowości budżetowej, ewidencji ludności, spraw 'rolnych'iochr6ny \ l I ' ' ' ', środoviiska"gospod arkiko~una1n~ji mieszkaniowej, ob~ługi' rady i do spraw kadrowych, kulo tury, kuf tury fizycznej i ewidencji działalności gospodarczej, budownictwa oraz kasjer i3 pracowników obsługi biurowej, 2, sprzątaczk1, 2 palaczy' plećóvvzw)th!y:tk-i LOp'ida~nka dziecięca, a: ponadto gminne placówki ochrony zdrowia, ośrodek pomocy społeczpej, szkoły podsta- l\ l i, wowe, zakłady gospodarki komunalnej, straż pożarna itp_ ' " :' " Korrtpleksowezarządzanie grninąodbywa się przy sprawnej 'vspółpracy władzy samo~ rządowejjaką je?t RadaGrruny z Zarząde~ Gminy Rada, Gminy jah:ó'władza- usta~redawcza H' i szczebla lokalnego wytycza główne kierunki realizacyjne dla Zarządu Gminy, "d~konuje najki- -, dziej racjonalnego podziału środków budżetowych oraz, koiltrojuje ich -rozdział i ~'Ykona:nje ( j l r l \ l l l zadań ;~czrt~~h Ra9~Grllin; Lubawa składa się z 22 wybranych radny~jl, ~z,ed&~~<>łi róż~ ",'" nych"środowisk,głó\vilie ;łaścicieli gospodarstw rolnych, fum pio~c)jnty,usługpwych; a " " takż~ radnycb iz)viąz~~~ 'z d;radztwem rolniczym, nadl~śmctwem f k~rił\rmrzyinsko~, "katoli'c~,z'~rz~;~~ni;~~~~ ~dy - właścicielem firmy i go~d«s~~egpnac~le_ ' '" ": : -' ""''''';' Radni obradują na sesjaclt Rady? podejmując różne zarządzenia iud1'1~~' ~~it&uw'cze samo-' dzielnie, tj z własnej inicjatywy jak też z polecenia Rady Powiatu istarcrstwa ll'mviatowego w Iławie_

\ I [! I ( i [-i Mapa J Podział gminy Lubawa na sołectwa (2000 f) \, I l \ j l I 'I t\ II

, ' 22 SPOŁECZEŃSTWO 221 Demografia \ l l li ł',,liczba ludno~ci miasta i gmi'ny L~ba'~a pod1egałaistbtriynlczmianom w zaleiności od ",sytuacji politycznej i gospocłar6z~j' kraj~ Ludność miast~ Lubawy w 1938 ;" a więc na rok' przed :wybuchem IIwojny światowej, liczyła 5990 osób, natomiast gminy szacow~a była Iia ok 12 tys osób W 1945 r liczba l~d~ości ~asta zmniejszyła się do 2809' osób,riatomiast "gminy do ok 11 tys osób W i~tach' 50' nastąpiłbardzorlymuniczriy przyrost li~y ludrio ci w Lubawie, ale dopiero w 1960 r Lubawaod~skała swój stan sprzed II wojny światowej, fi,osiągnęła'liczbę 6000 mieszkańców 'Liczb~'1udnościtgminy w ókresiępowojennym syst~ma,,tyc~ie2tililiej'szała się ż powodujej od~ :dó;pomiskidh miast Jednak odpływ t~n me był zbyt znaczący gdyż w latach 60~ stanludn0sci gniiny był napozion1ie ok 10500 osób " - Stałe zmmejszanie się }iczby ludności w gminie, spowodowane spadkiem przyrasta: llaturalnego oraz dalszym odpływem lud~otci~~~~-'mitilhwał~ W guiinie> Łuoawa do,początku lat 90', iw i991r ~~in~ osiągnęła najiiiższy stan wynoszący 9655 qsób O~tego ~ roku, w wyniku stałego wzrostu bezrobocia, a żwłaszcza tzw zwolnieńlsidpoviych z żakładów pracy'w okolicznych rrllastach, część byłych mieszkańców gminy po~ócjławrodzinne strony i mimo zmniejszającego' się przyrostu naturalnegq, L1a8tępuje stały WŻf(8st liczby miesz- ' kańców gminy do 10 tys w 1995 f i 10545 osób w 1999 r ' ' ' ~ ",, Liczba iudności miastalubavvy od lat 60' systematycznie wzrasta; osągaiąc w 1970 r' 6392 osoby, w 1978r i208 osób, w 1989 f88il ~sób, ~i 1991 R ~Glfuii~b i w 1999 r,q2540soby, -"-"O" " '~~al~b~wa ~~j~c~42;iosoby/kiil należy do gmmqnajwi~~ zaludmema, ::,,;:~:~ t'- :~ '- }\-l: - :(i;:f::;;_ ;'~~', "~ ;:', _ - o' w woj \Varmińs~o-mazurskim (średnia' gęstość 26 os6b!k"rr?) Jest to~ gęstość poniżej : ; : ~: ",:,t' ', " ;:: '_ ' "' l t \ średniej krajowej, która w 1998 r Wynosiła 50, l osóblkm 2 d!a obszarów ~kich i 124 oso- "-' by/km~ łącznie z miastami

Na stan liczby ludności w grriinie istotny wpływ ma przyrostn'alliraifiy ł ~, ruch migracyjny Przyrost naturainy (w'sktócie PN) wykazuje od początkti lat dziewięćdziesiątych 'stały spadek Vv 1991 r PN \vy'nosił ~l/gminie 10,3%0, w 1995 r 91'6%0iw 199-9 r 4,8%0, Liczba urodzeń w gmi~e zll1hiejs~ht ~ię z p;nad 200 osób w latach 1990-1992 (tj ZO? 7%0) do 160 urodzeń w 1999 r (tj 15,2%0):<1vrięc tendencja Tocznego~adku '\\3'Ilosi ok 4-Suro-, dzeń Zgony niemowląt w gminie w' latach 1985-1993 kształtowały się na po~omie8-1o%0, przy średnim dla kraju ok 13%0 (polśka wieś, GUS 1995), LiCZba zgonów w poszczególnych latach 90; kształtuje się na poiiomie zbliżonym DO 100-110 osóblrok,tj ok lo,4~ Saldo migracji dla gminy na początku lat 90' było zern-,,,dkilku lat jestuj edule, Wynosząc w skali roku ok 40-60 osób, Struktura wieku ludności gminy zmienia się<nabardziejmiekorzystną, gdyż udział lud':' nościw',vieku przedprodukcyjnym rnaleje ż ok 35%papoczątku'lat9b' do ok 31% obecnie Wzrasta też (chociaż w tempie bardzo ~v~lńym) udział ludnc~ści w wieleu poprodukcyjnym z ' ok 13, l% do 13,4% w analizovranym okrdsi~,ljdział,hldnbściw'wii~'prdrlukcyjj1ym wynosi obecnie ok 57%, Powyższa struk1:ura wiekowa'łudno"ścigininyltihaia jest::l:i!itnna do ten:- dencjiśrednich W kraju i świadcży o stopniowyhl starieniusię ipołecz~ństwa polskiego ':,:[ r ~ Struktura płci od kilku lat \vykazujepieznacznąprzewagę liczby mężczyzn nad liczbą kobiet,wyń'oszącąqk 40SÓ osób (w 19'99'r 5249K i 5296M), która ~'YstęplJjew dwóch f:;grupach' wi~kowych,w wiek~ przedprodukcyjnjt1'n (w liczbie urodzeń odlcj97 f przypad<t '> '::";;s;:ednio 8-14 chłopców więcej niż dziewczynek, np "Vi :!991 Lurodziło się 77 dziewczynek i 89 : ' '' '\ " ~hłopców, ~ 1999 L 76 dziewczynek i 84 chłopców, ale w f~$6r: uwdziły się: 10:4' dziew':' 1 :i~ f, Azyllkii 89 chłopców) i w wieku produkcyjnym, wlttórym liczba: mężczyzn jest średnio o p(jl~ -I t:~,;'nad440 osób większa niż kobiet W grupie wi~kup-'dfiocfuj\cyjnegoprzewazają1robiety'~470 ;1~~;,~OSób(w 1997 r: było 90SK i 436 M) Odpowiednie-wskaźi1ikidlli' amilizowanych 3 grup wie~ tł ~'i;~'kowych na 100M wylloszą 96'1<,85 Ki 208 K (Studiurrk~~~;ikiemakÓ~L,,, Olsz- II': tii~~~; 19~~, s: 3~), W'uję~iU ~e~o~~~~~'~ajwiększa' pr~g~: n-czby;:robietn a<łilic zhą m~-, t"'i}~::ę];yznwystępuje'we'wsiath:' Kiianice 38'K; Prątnica 25 ~~m 217K ~~a~"ie 34 K ; :~~,~- :'Kf~~ ;~Z~ ~_':"_~",,,',-,~ ':-'- '-:,:~~::~~ - ~ ";:"I "~' '-i; ~:'~', '" '<:':":'~: :"?:; \;~~:':':; f :::f~1,:kdlci:-pizewagi'1idbyc męztźyztl:-had 1ićioą kobiet je~:~ wewsfł" łą:t:,pl 21 M, : <,;;~,;1"':~":':"":'" - --; ' ' ', :":" ':~Qimile 24 ł\;1, Rakowice 17 M, Tuszewo 48 M i Wałdyti2'$~ J':{j,, :,<!": ; ><>:':"~,-' " ttt{, - Lic~ba'zawie[any'2hIhał~efist'Jv,;i viiatlcząca pot~~~ o:v;yde:ici uogk~~ika UfO- 'ckiiw prty~złą~ci,k:szt~tjjd~ię\0,;guiiri\'el~bawa od k:r~ial:~q :~m~~s"g'" ioozawartych

związków małżeńskich (v/i997r'>76 mau:ers!w, w1999 r -98Jllałżeństw~ do BXII1999; r) W 'pl~rwszej połmvie-lat'9ó;'lidea; zameranychmałżeństw wahała si~ od 66-86 Liczba udzielonych rozwodów waha'się ba ido 6' rocznie, z -przeciętnąliczbą J rozwody rocznie w latach 1989-1999 222 Walory miejsca zamieszkania gospodarstw ', Walory IDlejsca zanueszkamaobejinują: 1- sytuację rmeszkamową, 2 ~'charakterystykę' : - '" :' domowych, 3 - stan bezpiecz~ństwa publicznego oraz 4 - wartości środowiskowe _i kulturowe: Można stwierdzić, że diagoozatychwa1orówświadczy0ogólnych llwarunkow~- N,a sytuacje mieszkaniową gm~y Lubawa oddziałuje wiele cżynników, wśród których,, do najważniejszych' zaiiczasię zasoby mieszkaniowe, powierzchnie Użytkową, tempo rozwoju ' ' : ' ' budownictwa mieszkaniowego itp Aktualnie, wg danych za1998r wgminie Lubawa zar;oby, mieszkaniowe stanowią 2188 n:lleszkań w stosunku,!iol994 r nastąpił przyrost liczby n;liesz-,kań ~25, tj zaledwie 6mi~s~ań rocznie (dane wg Szczecińskiego Banhl1Danych za 1998 L, wyk~z~ją,- że w tym _rokuw gminie'l~ba~va oddano l1mieszk~doużytku, tj 63' i~by o łącz- ' nej powierzchni i595 m 2 Zasoby mieszkaniowe w gminie w 1998 r wynosiły 2H,5 mieszkań,, - na 1000 osób, co świadcz)-' <> niskim poziomiewś:ród gmin wiejskich Polski (średnio 255 'mieszkań) Niekorzysrne jest też obciążenie osobami poszczególnych llries;zkall gdyż wyńosiło w 1998 LW gm: Lubawa 4,66 osób w 1 mieszkaniu (w mlubawa 3,53, w ~ oj wafmińsko- 'mazurskim 3,44) Inne wskaźniki są bardziej korzystne, Łączna liczba izb w mieszkaniach 'wynosi obecnie 9473; co daje wskaźhik '4,33 izb na '1 mieszkanie (w WO}: warmińsko-:-fpazurskim3,57) Ko- _ " _ 0_ 0 0 "_ 1, rzystnaj'esftez prte6iętriapówierzchnia użytkowamieszkań,~noszą~ W ~_99g r: 82,34 m 2 na 1 mi~szk~ie (w woj \vafll1ińsko-mazurskimdla gmin wiejskim tylko 65,6 in 2,\V skali województwa 59,2 ( Liczba ósób przypadająca na l mieszkanie jest róvvnieżkorzystniejsza od średni~h wskaźników wojewódzkich, gdyż w analizowanym roku wyhosiła4,66 osób

" " "0,, Zjawiskiem niekorzystnym wg s't~u'7;1'998'f jest wysoki odsetek~~ających z op:ta~ tarni użytkowników lokali stanowiących własność gminy, gdyż wynosił on 51% (53 mieszkania " :" zalegające na 104 mieszkania, o pow 3620 m 2 będące własnością gminy) Nie jest też znana przyczyna dl~~zegow tym roku nie ZVvTócono,żadnych,budynków dawnym właścicielom, czy nie ma takich budynków?, czy też me starająśięo to prawowici właściciele?, czy też że proces legislacyjnyjest w tokii, lub jest zbyt skomplikov:any? 2222 Charakterystyka gospodarstw' domowych W gminie Lubawa w 1998 r było 1880 gospodarstw rolnych, w tym 1375 iridy\vidual- ' nych gospód~stw rolnych, tj 73,1 %(w kraj~66,6%, w woj wainlinsk<rmamrskini 60,7%) Ponadto było 276 jednostek gospodarczych)wtym"'62>z'wiążanezrolni~twem, łowiectwem i,,, leśnictwem, 37 z działalnością p~odukcyjną(sekcja D), 30z budownictwem, 78 z handlem, 22 z transportem i łącznością, 13 z obsługą'nieruchomości i vvynajmem, 12 z edukacją, 3 z ochro- :na zdrowia i 11 z pozostałą działalnością usługową''łączniewgospodarstwach rolnych pow, l " ", hazamieszkuje587q os6b, dol ha i471, tj razem'ł341,costanom71,3% ogółu ludności: Jednym z podstawowym wyznaczników sytuacjiekonm:nicznej -ludności w gn1iniejestpoziom uzyskiwanych dochodów WiękwJść~arstw domo\vych wnosi podatki od do-' chodów me przejrra~zają~ycłipierwszego progu skali podatkowej Oznaczato~"że ta więksżość ", dysponuje' dochodami wystarczającymi na pokrycie ledwie bieżącej egzystencji Jednocześnie świadczy też o tym, że grupa mieszkańców mogącapot1e}mować działalność gospodarczą da- ' jącą dodatkowe dochody jest nieliczna; podobnie jak grupa inwestująca w rozwój SWOjego" gospodarstwa domowego o tym, 'że sytuacja ekonomiczna w dużej części rodzin gminy Lubawa jesttrudna~ świadczy liczba osób bezrobotnych, która na dzień l grudnia 1999 r wynosiła 575 osób (w' ( I I'" l! 1 [ tj 1998r 601 osób), tj 10,7% luclnościwie1'uproduk~+jl~y,j~k,ą~ąliczbą bezrobotnych ' " '- -, '- '" ~ : :''-!''~;",:- we wsiach: Grabowo 46 osób, Mortęgi 49 osób, Prątnica 37 osób, Roi;ental52 osoby, Sam~ pław~4rosóbi Tuszewo48 osób Innym wyznacznikiem trudnej sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych jest licz,-- ba rodzin objętych pomocą Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubawie Wedługd&' nych tego Ośrodka z 27 grudnia 1999 :j~najwięcej rodzin objętych porąocą pochodziło z nast~"

pując)'ch miejsco\vości: Grabowo 30 rod~in, Rożenta125, Mbrtęgi 2<;, Omułe25, Tusze~ 21' i Prątnica20 Łącznie pomocąjest objętych 315 rodzin tj 1396osób Powody trudnej sytuacji większości rodzin i gospodarstw domowych są złożone, a: da ", naj częściej podawanych przyczyn należą: "przeszłość przynależenia' do gospodarstw uspołecz'- ni9nych,głównie do PGR, znaczny ocise~ekmałych gosp'odarstw rolnych, niskie dochody, wy-- - - ~ :;' sokie koszty utrzymania, niski poziom wykształcenia itp Są to przyczyny, hrtó:rebęd~ utrzy~ mywały się także w latach następnych i ~dlategowładze gminy będą musiałyliczyć się' z tego rodzaju kierunkiem wydatków w strukturze pizysżłych budżetów' : Opinia o stanie sanitarno-epidemiologicznym'giriinyltibawa została opmao wyriikilu 'stracji Państwowego Terenowego lris~ek~or4tusanitarnego w Iławie za 1996 i 1998 r Raport PTIS z 1997 r stwierdza, że w 1996 r na wyrófuieniepod względem sanitain,o';'porządkowym " ' ~ zasłu~ją wsie: Rożental, Wałdyki, Grabowo i Złoto1Vo_Dowsinajmniejzadb,anych zaliczono: " ~zer1in i RakowiceWedług lustracjiz 1998 r poptawęstanu zauważono we wsi Gierłoż Pol-" - '," ska natomiast pijgorszenie we' wsi Grabowo W tymsamymroku zamvażono poprawę stanu - "' "' sanitarneg() na 'cmentarzach w Rożentalu, Byszwałdzie, Prątnicy'i Kazanica~h Natomiast kry- -:::> -, f! " tycznie odniesiono się do stanu przystanków PKS wzdłuż całej trasy nr 52 ':'odrakowic 'do Pomierek: Stan zaopatrzenia wsi w Wodę z wodociągó;>f;ipublicznychpod względem b'akteriologicinym odpowiada wymogom sanitarnym Ogólcie stan techniczny wszystkich wodociągów publicznych ulega systematycżnemu pogorszernu_ Brąk, dobrej wody odczuwali W 1996 L' ' " " - ' -:--: ~ :~'" ' - ': 7" --: ~,_ szczególnie mieszkańcy wsi Gierłoż Polska i Raczek W 1998 r zaobśerwowanó pogorsienie, się stanu wody z wodociągów publicznych w Rożentalu, apo-prawę j~kości w Targowisku Studnie przydomowe ujmująwod; podskórne zawierające ponadnormatywne ilości azotanów_ '"-,", Miejsko-gininne wysypisko śmieci w Sampławie jest eksploatowane prawidłowo Uporządkowano też Wysypiska w Wałdykach i ~abowie W 1998 r' ustawiono kontenery na śmieci '-yjyj, Omulu, Lubstyn~u i Rożentalu Żaden z obiehów żywnościowo~zywieniowych z terequ,gminylubawa nie znalazł si~ na tzw "Indeksie zagrożeń" Podkreślono w 1996 r dobry stan sanitarny idobrą jakość pp~~}-

Strategia rollfoju gminy Lub(I'rVG dukcji W Kwaszarni Kapusty iog6fk6\v:; Sampławie Oddział Higieny Pracy skonttolował II' obieh1:ówpracy, zatrudniając~rch 'rio osób Nie stwierdzono tutaj zagrożeń w zdfowiti pra;- - cowników, a stan zaplecżah~giinićzn-o:;~nitarnego i bieżą~y stan porządkowy Określ(Ul~ jaka' spełniający -wymogi Dwa obiekty zostały' bkreslbrie ni:iatywriie w 1998r 'B)'fto ZOZ wprątnicy oraz Sżkoła Podstawowa w Kazimćaćh,'ktore stwariają zagrożenie dla zdrowia, Zwrócono uwagę na fakt, że ok 30-40% uc:iriió~'szk6rpddstawowych w gminie Lubawa przebywa w ławkach " niedbstosow~ ch do w~r6sfu uc:lhiów 'Ź4ycstan ~anitamy ł łokalowyutrzymywał Się też Vi ' szkołach podstawowych w: Lążynie, Zielkowie, Tuszewie, Mortęgach i Prątnicy W okresie 1995~1999,pi:iestępc~ośt,pD$poli1ana terenie,gminy Luba~a utrzymywała się na zbliżonym poziomie, Wykrywalność ogólna wynosiła ok 70-80%,'W omawianym okre- sie nie stwierdzono w gminiedziałal~óści przestępczej zorganizowanej, a zbiorowe zakłó~enie porządkupubliczn~go WystąpiłoJedyriie wt99'9 L w iwiąz'h\1t"ak~~olników d9magaj~cych się poprawy sytuacji w TolnictWle, zwłaszcza wzrostu cen na artykuły pochodzenia'rolniczego- Najbardziej maso'we protesty riadrogach publicznych'odbyły się w Sampławie,RożeIttaIu~ Tu-' W strukturze przestępczcisci pospolitej przeważa przestępcżość kryminalna; ~iązana' głównie z laadzieżatni, włamaruamii rozbojami Zwiększa się przestępczość związana żalko':' lioli~em, która najczęściej'wyśtępuje we wsiach: Tuszewo, Mortęgi, Omule, Prątilica i W<iłdyki Stan beżpieczeństwa w ruchu drogowym pogarsza się ze wżględu na powię,kszającą liczbę pojazdów mechanicznych i Wysoki udział umaszynowienia rolnictwa w gminie oraz wzrastające natężenie ruchu drógowego, Zwłaszcza na najbardziej uczęszczanych trasach: do Ostródy, mury, Nowego Miasta Lubawskiegoi,LidzbarkaWelskiego ' Nad bezpieczeństwem drogowym i l'ubłie~ym cwwa,policja w 3 posterunkad-i' ~ej-- skich, w Rożentalu, Prątnicy i Tuszewie orazposterunek Policji w Lubawie

Waloryzacja środowiska przyrodniczego gminy Lubawa wskazuje na średnio pomyślne " ",- warunki przyrodnicze dla gospodarki, przede wszystkim dhi rolnictwa i leśnictwa, w mniejsrymstopniudla rekreacji Dla rolnictwa przeważającymi kompleksami, zwłaszcza na wyso- ciyźnie morenovjej są kompleksy pszenno-cżytniei pszenne dobre; na ogół IIIa, lub i IVa klasy bonitacyjnej, obejmując zwarte obszary w rejonie Byszwałdu, Rożentala, Grabo\va, Tuszewa, Prątnicy, Rakowic, Sampławy i Targowiska Trwałe użytki zielone (głów- nie łąki stanowiące dobrą bazę paszową dla hodowli bydła, występują głównie w dolinie Drwęcyi Elszki Jednakże są to użytki głównie IV klasy bonitacyjn~j,co rnaswoje odbicie' : " " żarównow jakości paszowej jaki wydajności z l ha Lesistość gminyjest niska, zaledwie 12% powierżchni ogólnej, z główną koncentracją w sołectwach: Sampław~, Gierłoż, L~bstynelc, Lubstyn; Raczek Dominującym gatunkiem ~rzewostanu jest sosna We wschodniej iśrodko": wej części gminy większy udział ma dr~ewostan buko\vo-świerkowy i olchowy: Las glebochronny wyznaczony jest w uroczysku Czerwona Woda w sołectwie Lubstyn ' Pod ~zględem hydrograficżnymgmina Lubawa zrtajduje się w zlewni rzeki Dnvęcy ijej :le\vobrze'żnych dopływów: Welu, Elszki z SaIldelą, Gizeli Stan czystości rzek jest niekorzyst- ny,gdyż ~aznacznych odcinkachprow~dzą wody pozaklasowe (np Els~bt, Gizela), a także Drwęca, itóra tylkopowyżej miejscowości Zajączki prowadzi "Jody ITIklasy; poniżej tej miej- ' - scowościsąjuż pozaklasowe Na obszarze gminy wyst:ępujątylko 2 większe jeziora: Zwiniarz : - 50,8 ha irakowieckie 6,9 ha Małe oczka wodne występują w okolicy Napromka i Lubstyn:- ka \\Tody podziemne użytkowego poziomu wodonośnego zalegają na głębokości 30,:"100 rn p:pt, w dolillie Drwęcy płycej, ze średnią wydajnością 15-70 m 3 /godz, Większą",;ydajność wody stwierdzono w dwóch odwiertach: 1- Wiśniewo-Wałdykii 2 - Mortęgi-Rakowice, o średniej -wydajności 70-120 m 3 /h, na głębokości 30-60 m (por Mapa nr 4) Sżacunkowezaso- by dyspozycyjne wg tego samego źródła ella m i gm~ Lubawa wynoszą: VI utworach czwartorzędowych 34921 tysm 3 /dobę oraz trzeciorzędowych i kredowych 2679 tys,m 3 /dobę, tj łącznie 37600 tysm 3 /dobę Akl:t1alnypobórwód podziemnych na terenie miasta i gminy stanowi ok 27% ich zasobów dyspozycyjnych Wody podziemne są średniej jakości, głównie z ponadnormatywną zawartością żelaza i manganu (wg Studium uwarunkowań i kierunków, 1998, s 10)

Klimat gminy Lubawa, podobnie jak całej Polski Północnej odznacza się dużą zmiennością typów pogody Generalnie panują tutaj średniopomyślne warunki dla rolnictwa, a długość okresu wegetacyjnego waha się w granicach 200-205 dni, ze średnioroczną temperaturą 7, l stopni C i średnioroczną sumą opadów atmosferycznych 620-630 mm Klimat bardziej suro-wy i wietrzny występuje w rejonie Wzgórz Dylewskich, z kolei w dolinie Drwęcy i Elszki oraz w obniżeniach terenowych gminy, "\Ą-'Ystępują okresowo zastoiska wilgo~nego i chłodnego powie: trza, zwłaszcza jesienią i wiosną Gmina Lubawa posiada niewielkie zasoby surowców mineralnych UdoK-umentowane są tylko dwa złoża kruszywa naturalnego w miejscowości Kazanice (udok w 1986 L), Jako złoże o znaczeniu przemysłowym - "Kazanice IT' (koncesja ważna do 2002 L) Z zasobami 6286 tys t osadów piaszczysto-żwirowych ze średnią miąższością 1,0-18,3 m oraz w miejscowości Wiśniewo (1984 L), złoże "Wiśi1iewo" z zasobami 696,8 tys t piasku ze żwirem, z miąższością 3,1-17,7 m Ponadto eksploatowane są złoża lokalne plejstoceńskich piasków i pospółki (piasek i żwir) w Sampławie, Rumienicy, Omulu i Złotowie i nie eksploatowane m in w Zielkowie i Cegielni Wstępne badania geologiczne wskazują na istnienie piasków szklar""' skich w rejonieborka (w przeszłości eksploatowane dla huty szkła opakowaniowego w Działdowie - JF), kruszywa naturalnego w rejonie Szczepankowa, Rumienicy i Grabowa oraz kredy jeziornej w rejonie Rożentala (465 tys m\ Zielkowa, Kazanic, Rakowic (292 tys m 3 ), Prątnicy (I - 1125 tys m 3 iii- 297 tys in 3 ) i Szczepankowa (586 tys m\ Występują też surowce ceramiczne w postaci glin zwałowych i iłów oraz surowce organiczme - torfy i w/w kreda wapienna Na tererne gmin)' występuje 8 torfowisk ( w tym 5 torfowisk niskich i 3 przejściowe), głównie w d~linie Drwęcy, Elszki, Sandeli i Prątnicy, o powierzchni 47,5 ha z zasobami wynoszącymi 796 tys m 3 (wg H Bujalska 1998) Największe torfowiska znajdują się na Jeziorem Rakowickim o zasobach 314 tys m 3, ze Śr miąższością 2,4 m iw rejonie Lubawy o zasobach 198 tys m 3, ze średnią miąższością 1,6 m Do zabytków kultury materialnej w gminie Lubawa należą: stanowiska archeologiczne, - zabytki k'"ulturysakralnej jak: kościoły, kaplice, cmentarze~ zabytki kultury świeckiej jak pała-:- ce, domy mieszkalne(chaty), zabudowania inwentarskie (stodoły, obory), zabudowania gospodarcze (kuźnie)itp oraz pomniki martyrologii ziemi lubawskiej Bogata przeszłość historyczna ziemi lubawskiej przesądza o licznych zabytkach i stanowiskach archeologicznych gminy Lubawa, skupionych w Muzeum Ziemi Lubawski jak i

rozsianych po całym obszarze gminy Najliczniej reprezentowane są grodziska i inne stanowiska archeologiczne ( np kurhany jako miejsca pochówku) występujące m in w okolicy wsi: Rażental, Byszwałd, Sampława, Gutowo, Kazanice, Zielkowo, Pomierki, Kołodziejk~ Grabowo, Losy, Prątriica, Wałdyki Wśród zabytków sakralnych m,igmlubawa wymienić należy: kościoły (13) gotyckie (7) w: Byszwałdzie, SaiIlphiwie (1330L), Grodzicznie i fara w Lubawie (z POCZątllllub połowy XIV w), Kazanicach z II połowy XN w, Prątnicy z połcrwy XV w oraz późnogotycki pw św Jana Chrzciciela w Lubawie; barokowe (4) - drewniane w: Rumianie, Złotowi e (z l połoxviii wy, RozentaIu i Lubawie (pw św Barbat y) z II pot XVIII W, klasycystyczne (l) w Grabowie z I poł XIX w oraz neogotyckie (1) w Lipach z II poło XIX w \V większości kościołów przeważa wystrój XVII i XVIIl w Część wyposażenia kościołów dekanatu lubawskiego znajduje się wmuzeum Diecezjalnym w Pelplinie (zwłaszcza z XIV, XV i XVI w) Do zabytków architektury sakralnej wpisanych do rejestru należą m in dzwonnica i kaplica cmentarna w Byszwałdzie, Do zabytków kultury materialnej świeckiej należą przede wszystkim stare chałupy drewniane, kryte słomą lub papą z XIX w w Kazanicach, Rożentalu, Złotowie~plebanie m in w Grabowie, Kazanicach; domy ze stajnią np w Kazanicach, stodoły z przełomu XIX i Arx: w w Targowisku Dolnym, pałac w Mortęgach itp, stare kuźnie w Rożentalu Inwentaryzacja kultury materialnej na terenie gminy Luba\\'Yjest do~ra i pełna w zakresie zabytków sakralnych (\\'Ydaje się, że jedynie jest mniej pełna w zakresie zabytk0\\'ych cinentarzy, np lubawskiego, rożentalskiego, grabowskiego, sampławskiego i innych, zarówno cmentarzy przykościelnych jak i tzw grzebalnych)oraz kaplic przydrożnych Z kolei inwentaryzacja obiektów kultury świeckiej jest dalece niepełna zarówno w zakresie zabytków arche- alogicznych jak i architektury świeckiej, z\vłaszcza starych chałup, stodół i innych obiektów inwentarskich i gospodarczych zasługujących na ochronę

Infrastruktura techniczna jest jedną z najważniejszych potrzeb bytowo-gospodarczych ~ każdej jednostki osiedleńczo-administ~acyjnej i obejmuje sieć wodno-kana1izacjjną, ciepłowniczą, energetyczną, gospodarkę odpadami, drogi lokalne (omówione w następnym podrozdziale) oraz telekomunikację Zaopatrzeme w wodę, dla celów bytowych, IOlniczych i częściowo rekre~crinych, na terenie grllinylubawa odbywa się z 9 gminnychujęć wgłębnych wraz ze stacjami uzdatniania wody przezodżelazlanie(we wsi: Targowisko Do1ne, ByszwałdfRożental Pomierki, Wałdyki, Lub stynek, Łążyn, Tuszewo Górne, Omu1e)orazje4negonjęcia lokalnego \'" Mortęgach,będącego własnością prywatną Wymienione urządzenia wodociągowe obsługują najczęściej kil- ka wsi (np Targowisko -6 wsi, Lubstynek:- 5, ŁążYn-, 5, Omule ~5) ze iróżrricowanym poborem wody od 15 m 3 /hw Mortęgach der40::5"o,iil 3 1b ';Targowisku,Rożentalu, Wałdykach i Byszwałdzie Inne miejscowości jak np: Kolonia Rumienica; Kolonia Gutowo, Kolonia Elgnowo za- ' opatrywane są z ujęcia Elgnowo w gm Dąbrówno:'pozostałe,małe i rozproszone miejscowości posiadają lokalne ujęcia i przyłącza wodociągowe Na terenie gminy jest tez ok 50 studni przydomowych kopaoychi wierconych Gmina Lubawa zwodociągowanajest w 90% Długość sieci wodociągowej wzrasta z każdym rokiem, a wysokie tempo od początku lat 90' (związane Pl in z fundacją kościelną i pomocą zagraniczną) utrzymuje się nadal, głównie jednak w opar- ' eiu o budżet gminy W 1989 r' w gminie Lubawa długość sieci wodociągowej wynosiła 63-,1 km, w 1991 L 82,9 km; W 1995 L115,0 km i w 1998t 157,0 krn,natomiast liczba-połączeń ' ' " do budynków mieszkalnych wzrosła z 824 w 1989 L do 1029 w 1996 r i 1551 w 1998 r Zarząd GminyLubawa ocenia, że ok 90% gospodarstw domow}'cl!jest zwceociągowanych i na koniec 1999 r dowodociągów zbiorowych były podłączone 1653 gosp;ooorstwiit ' Wzrasta też wielkość' zużycia wody z wodociągów w gospodarstwach domowych z 248 tys m 3 w 1;89 r ~o 2~8t~s m 3 w 1;98 r, czyli z 25,5 m 3 /} rnk w 1989:r do 26, l m 3 /mk ' w 1998 L \Vydajność istniejących ujęć \vodnych oraz potencjalne zasobjlf ' "; nie stwarzają zagrożenia w zakresie obecnych iperspektywicżilycll potf~"'b wód podziemnych, "l'; ty'til względzie