UNIWERSYTET ROLNICZY im. Hugona Kołłątaja w Krakowie WYDZIAŁ INŻYNIERII ŚRODOWISKA I GEODEZJI KATEDRA MELIORACJI I KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA WPŁYW ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH NA RETENCJONOWANIE WODY W GLEBIE Autorzy: dr inż. Łukasz Borek, prof. dr hab. inż. Krzysztof Ostrowski Zakrzów, 20.02.2019 r.
Wstęp Z glebą wiąże nas wszystko. Żyjemy na niej i z niej Sławomir Miklaszewski (1909) Wzrost temperatur i zmiany struktury opadów mają bezpośredni wpływ na wilgotność gleby, a tym samym na zjawisko suszy glebowej. Jednym ze sposobów radzenia sobie z występującą coraz powszechniej suszą jest właściwy sposób użytkowania terenu przeprowadzanie zabiegów agrotechnicznych. Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 2 z 33
Wstęp Jedną z form magazynowania wody w przestrzeni rolniczej jest retencja glebowa. Zależy ona przede wszystkim od: gleby jej gatunku/składu granulometrycznego, struktury użytkowania zabiegów agrotechnicznych, oraz warunków meteorologiczno-klimatycznych tj. wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych oraz temperatury powietrza. Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 3 z 33
Wstęp W wyniku współpracy Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie z Przedsiębiorstwem Rolno-Przemysłowym AGROMAX w latach 2012 do 2014 przeprowadzono, na polach należących do Przedsiębiorstwa, badania wpływu głęboszowania na infiltrację wody do gleby. Natomiast jako efekt konferencji, z 2015 roku na temat "Erozja wodna i metody zapobiegania jej skutkom" od 2017 roku podjęto badania zmian właściwości fizyko-wodnych gleb w warunkach uprawy bezorkowej. Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 4 z 33
Położenie obiektów badawczych Województwo Śląskie Powiat Raciborski Gminy Położenie obiektu badawczego na tle podziału administracyjnego http://www.dubielvitrum.pl, http://www.polskainfo.pl, http://www.zpp.pl/index.php Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 5 z 33
prace terenowe Zakres i metodyka (fot.: Ł. Borek) (fot.: Ł. Borek) Fot. 1. Wykonanie odkrywek glebowych Fot. 2. Pobór próbek glebowych (fot.: Ł. Borek) Fot. 3. Sprzęt do przechowywania próbek (fot.: Ł. Borek) Fot. 4. Pomiar przepuszczalności wodnej gleby Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 6 z 33
Zakres i metodyka badania laboratoryjne wybranych właściwości fizyko-wodnych (fot.: Ł. Borek) Fot. 5. Oznaczenie składu granulometrycznego Fot. 6. Oznaczenie gęstości fazy stałej (fot.: Ł. Borek) (fot.: Ł. Borek) Fot. 7. Oznaczenie wilgotności i gęstości obj. Fot. 8. Oznaczenie siły ssącej gleby (pf) (fot.: Ł. Borek) Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 7 z 33
głębosz bierny firmy Maschio Zakres i metodyka agregat uprawowy TopDown firmy Väderstad Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 8 z 33
Wyniki badań warunki meteorologiczne Temperatura [ o C] Opad [mm] 1991 1991 1992 1992 1993 1993 1994 1994 1995 1995 1996 1996 1997 1997 1998 1998 1999 1999 2000 2000 2001 2001 2002 2002 2003 2003 2004 2004 2005 2005 2006 2006 2007 2007 2008 2008 2009 2009 2010 2010 2011 2011 2012 2012 2013 2013 2014 2014 2015 2015 2016 2016 2017 2017 2018 2018 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 y = 0,06x + 8,31 R² = 0,30 0,0 1991-2000 2001-2010 2011-2018 Data pomiaru [rok] 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 y = -3,30x + 646,85 R² = 0,05 1991-2000 2001-2010 2011-2018 Data pomiaru [rok] Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 9 z 33
Wyniki badań warunki meteorologiczne Temperatura [ o C] Opad [mm] 1991 1991 1992 1992 1993 1993 1994 1994 1995 1995 1996 1996 1997 1997 1998 1998 1999 1999 2000 2000 2001 2001 2002 2002 2003 2003 2004 2004 2005 2005 2006 2006 2007 2007 2008 2008 2009 2009 2010 2010 2011 2011 2012 2012 2013 2013 2014 2014 2015 2015 2016 2016 2017 2017 2018 2018 12,0 10,0 8,0 9,1 o C 6,0 4,0 2,0 0,0 1991-2000 2001-2010 2011-2018 Data pomiaru [rok] 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 599 mm 1991-2000 2001-2010 2011-2018 Data pomiaru [rok] Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 10 z 33
Wyniki badań warunki meteorologiczne Charakterystyka okresów suchych i posusznych wg współczynnika hydrotermicznego Sielianinowa Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 11 z 33
Wyniki badań gleby Rozkład składu granulometrycznego dla warstw ornych (a) i podornych (b) a) b) Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 12 z 33
ω [m d 1 ] ω [m d 1 ] Wyniki badań głęboszowanie ω [m d 1 ] ω [m d 1 ] a) c) 8,5 7,5 6,5 5,5 4,5 3,5 2,5 1,5 0,5 7,5 6,5 5,5 4,5 3,5 2,5 1,5 0,5 orka PW1, warstwa orna Klasa bardzo duża Klasa duża Klasa średnio duża Klasa średnia ω = 9,57 t -0,41 R² = 0,82 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Czas przesiąkania [minuty] PW1, warstwa podorna ω = 10,98 t -0,41 R² = 0,43 Klasa bardzo duża Klasa duża Klasa średnio duża Klasa średnia 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Czas przesiąkania [minuty] Obiekt Wojnowice b) d) 16,5 14,5 12,5 10,5 8,5 6,5 4,5 2,5 0,5 10,5 9,5 8,5 7,5 6,5 5,5 4,5 3,5 2,5 1,5 0,5 głęboszowanie PW2, warstwa orna Klasa bardzo duża Klasa duża Klasa średnio duża Klasa średnia ω = 17,55 t -0,46 R² = 0,96 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Czas przesiąkania [minuty] PW2, warstwa podorna Klasa bardzo duża Klasa duża Klasa średnio duża Klasa średnia ω = 12,42 t -0,43 R² = 0,97 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Czas przesiąkania [minuty] Łącznie przeprowadzono badania na 3 obiektach (5 punktach pomiarowokontrolnych) przed i po głęboszowaniu: orka w-wy orne 0,59 m d -1 orka w-wy podorne 0,45 m d -1 głębosz w-wy orne 14,44 m d -1 głębosz w-wy podorne 0,58 m d -1 Klasy infiltracji gleby (wg FAO) Klasy infiltracji Wartość infiltracji ustalonej (m d -1 ) Bardzo mała <0,024 Mała 0,024 0,12 Średnio mała 0,12 0,48 Średnia 0,48 1,56 Średnio duża 1,56 4,20 Duża 4,20 5,81 Bardzo duża >5,81 Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 13 z 33
Wyniki badań uprawa bezorkowa W-wa orna orka 07.2017r. 1 0,95 m d -1 W-wa orna TopDown 07.2018r. Obiekt Brzeźnica 1 1,15 m d -1 4 3,21 m d -1 0,82 m d -1 7 9 8 7 4 2,57 m d -1 1,60 m d -1 7 2 0,95 m d -1 6 5 4 2 1,80 m d -1 5 3,21 m d -1 0,82 m d -1 8 3 2 1 5 3,40 m d -1 1,96 m d -1 8 3 0,45 m d -1 6 3,24 m d -1 9 0,97 m d -1 Klasy infiltracji Wartość infiltracji ustalonej (m d -1 ) Bardzo mała <0,024 Mała 0,024 0,12 Średnio mała 0,12 0,48 Średnia 0,48 1,56 Średnio duża 1,56 4,20 Duża 4,20 5,81 Bardzo duża >5,81 3 1,60 m d -1 6 9,80 m d -1 9 1,82 m d -1 Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 14 z 33
Wyniki badań uprawa bezorkowa W-wa podorna orka 07.2017r. 1 0,27 m d -1 Łącznie przeprowadzono badania na 3 obiektach (18 punktach pomiarowokontrolnych) w uprawie orkowej i 4 0,07 m d -1 bezorkowej: 0,20 m d -1 7 W-wa podorna TopDown 07.2018r. 1 0,30 m d -1 4 0,97 m d -1 0,40 m d -1 7 orka w-wy orne TopDown w-wy orne 2 0,42 m d -1 1,38 m d -1 3,37 m d -1 2 0,35 m d -1 5 0,11 m d -1 0,25 m d -1 8 orka w-wy podorne 0,21 m d -1 TopDown w-wy podorne 0,37 m d -1 5 0,72 m d -1 0,24m d -1 8 3 0,07 m d -1 6 0,19 m d -1 9 0,15 m d -1 Klasy infiltracji Wartość infiltracji ustalonej (m d -1 ) Bardzo mała <0,024 Mała 0,024 0,12 Średnio mała 0,12 0,48 Średnia 0,48 1,56 Średnio duża 1,56 4,20 Duża 4,20 5,81 Bardzo duża >5,81 3 0,36 m d -1 6 0,55 m d -1 9 0,26 m d -1 Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 15 z 33
Wnioski Na podstawie badań oraz analizy warunków meteorologiczno-klimatycznych można sformułować następujące wnioski: 1. Przy utrzymującym się nadal trendzie wzrostu temperatury i spadku opadów atmosferycznych w przyszłości deficyty wody będą się pogłębiać i mogą stanowić coraz poważniejszy czynnik ograniczający efekty produkcji rolniczej. 2. Na podstawie badań można stwierdzić, że zabiegi agrotechniczne w postaci głęboszowania i uprawy bezorkowej zwiększają wykorzystanie potencjalnych zdolności retencyjnych gleby. Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 16 z 33
Wnioski 3. Głęboszowanie przyczynia się do zwiększenia przepuszczalności wodnej gleby w warstwach ornych i podornych. Średnia wartość infiltracji w warstwach ornych gleb niegłęboszowanych zawierała się w przedziale klasy średniej, podczas gdy gleb głęboszowanych w klasie bardzo dużej. W warstwach podornych różnice nie były już tak znaczące, jednak gleby głęboszowane wykazywały większą przepuszczalność niż gleby w uprawie orkowej. Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 17 z 33
Wnioski 4. Podobną tendencję zaobserwowano w warunkach uprawy bezorkowej. Infiltracja w warstwach ornych gleb w uprawie orkowej zawierała się w przedziale klasy średniej, podczas gdy gleb poddanych uprawie bezorkowej mieściła się w klasie średnio dużej. W warstwach podornych różnice nie były już tak znaczące jednak gleby w uprawie bezorkowej również wykazywały większą przepuszczalność niż gleby w uprawie orkowej. Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska 18 z 33