WOJCIESZAK Andrzej 1 KRYSZTOFCZYK Magdalena 2

WOJCIESZAK Andrzej 1 KRYSZTOFCZYK Magdalena 2 Ocena uwarunkowań pasażerskiego transportu miejskiego w wybranych miastach powiatowych województwa łódzkiego w 2012r. (cz. 1) Charakterystyka analizowanych regionów województwa łódzkiego WSTĘP W krajach wysokorozwiniętych znaczna cześć społeczeństwa decyduje się na zamieszkanie w mieście. Duże aglomeracje dają ich mieszkańcom większe szanse na znalezienie odpowiedniej pracy, kierunku rozwoju, obcowania ze sztuką i kulturą. Wraz z postępem nauki i techniki wzrosły wymagania mieszkańców wobec usług, jakie świadczy miasto. Doprowadziło to do przekształceń w strukturze i funkcjonowaniu miast. Globalizacja, której skutkiem jest redukcja ograniczeń rynkowych, także przyczyniła się do zwiększonych wymagań wobec dostawców usług, czyli miast. W czasach, kiedy społeczeństwo stało się bardziej mobilne, przed aglomeracjami stawia się zadanie bycia coraz bardziej atrakcyjnym wobec potencjalnych mieszkańców. Nawet w tym obszarze można zauważyć coraz większą konkurencję. Głównym celem przeprowadzonych badań była analiza podstawowych wskaźników dotyczących uwarunkowań transportu pasażerskiego w wybranych miastach powiatowych województwa łódzkiego. Do miast tych należeć będą: Bełchatów, Pabianice, Tomaszów Mazowiecki, Skierniewice oraz Zgierz. Do realizacji celu ogólnego badań, zdefiniowano następujące cele pomocnicze: analiza miast pod względem demografii oraz infrastruktury drogowej, analiza zdobytych informacji na temat komunikacji miejskiej w danych miastach, zdefiniowanie oraz wyodrębnienie wskaźników mających największy i najmniejszy wpływ na uwarunkowania transportu pasażerskiego w danych miastach. Ponadto autorzy sformułowali następującą hipotezę roboczą: W obliczu rozwoju nauki i techniki przed władzami miast stawia się coraz większe wymagania wobec dobrego stanu transportu zbiorowego. Przystosowanie tego czynnika do potrzeb społeczeństwa jak i infrastruktury miejskiej, może okazać się dużym wyzwaniem. Zakłada się, że komunikacja miejska nie we wszystkich badanych miastach jest przystosowana zarówno do potrzeb infrastruktury miejskiej jak i do potrzeb społeczeństwa. 1 AGLOMERACJA ŁÓDZKA JAKO NAJWAŻNIEJSZY OŚRODEK GOSPODARCZY REGIONU Największym miastem w województwie jest Łódź, będąca siedzibą władz tego regionu. Łódź położona jest na Wyżynie Łódzkiej oraz Wysoczyźnie Łaskiej. Jest czwartym co do wielkości miastem w Polsce oraz trzecim co do liczby ludności miastem w kraju. Powierzchnia Łodzi wynosi 293,25 km 2. W 2012 mieszkało tam 718 960 osób. Liczba mieszkańców Łodzi wraz z upływem lat maleje. W 2012 było o 6 095 mniej mieszkańców niż w roku poprzednim i aż o 11763 mniej niż w roku 2010. Łódź wraz ze Zgierzem. Pabianicami, Ozorkowem, Konstantynowem Łódzkim oraz Aleksandrowem Łódzkim tworzy aglomerację łódzką. Miasta te należą do podregionu centralnego województwa łódzkiego. Łączna liczba mieszkańców tego obszaru wynosiła w 2012 roku 1 100 000. Połączone są ze sobą liniami komunikacyjnymi. Łódź stała się ośrodkiem pracy jak i rozrywki 1 Dr Andrzej Wojcieszak - Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Zakład Logistyki, e-mail: awojcieszak65@gmail.com 2 Mgr Magdalena Krysztofczyk - absolwentka kierunku Logistyka, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Zakład Logistyki 11297

mieszkańców wyżej wymienionych miast, dlatego połączenie komunikacyjne tych miejscowości odgrywa ważną rolę dla gospodarki tego rejonu. Leżący na północ od Łodzi Zgierz, stał się jednym z najważniejszych ośrodków gospodarczych województwa. Bliskie sąsiedztwo Łodzi stwarza wiele szans rozwoju jego mieszkańców. Wzbogaca to ofertę zarówno gospodarczą - większe szanse na znalezienie pracy zarobkowej jak i kulturową. W okolicach Zgierza znajduje się wiele centrów logistycznych. Spowodowane jest to bliskim ulokowaniem głównych szlaków komunikacyjnych jak i położeniem miasta w samym centrum Polski. Zgierz położony jest na krawędzi Wysoczyzny Łódzkiej, w dolinie rzeki Bzury. [10] Powierzchnia Zgierza wynosi 42,33 km 2. Jest to jedno z czterech największych miast w województwie. Jest to także jedno z najbardziej rozwiniętych pod względem infrastruktury miejsce w tym regionie. Aż 14% wydatków miasta w 2012 roku było przeznaczonych na inwestycje transportowe i łącznościowe. W 2012 roku znajdowało się tam 90,9 kilometrów dróg gminnych o nawierzchni twardej. Stanowiło to 0,99 % dróg o nawierzchni twardej w całym województwie. Niestety tak samo jak w całym województwie, można tu zauważyć spadek ludności. W roku 2012 w mieście żyło 57 803 osób, to o 360 osób mniej porównując do roku poprzedniego i o 563 osoby mniej niż w roku 2010. W 2012 roku Zgierz zamieszkiwało 36 188 osób w wieku produkcyjnym, z czego 3 923 było zarejestrowanych jako bezrobotni. 10 605 osób było w tym czasie zatrudnionych. 3 Mieszkańcy Zgierza są społeczeństwem starzejącym się. W 2012 roku w Zgierzu mieszkało 12 167 osób w wieku poprodukcyjnym. Przykładowo porównując tę liczbę z rokiem 2007, jest to o 1 797 osób więcej. W mieście mieszkało 5 573 osób objętych obowiązkiem szkolnym. Średnie zarobki w powiecie zgierskim wynosiły w 2012 roku 3 222,12 zł brutto, to o 161,18 zł mniej niż średnia województwa oraz o 522,26 zł mniej od średniej krajowej. 4 Kolejnym miastem należącym do aglomeracji łódzkiej są położone na południowy wschód od Łodzi Pabianice. Jest to zaraz po Łodzi i Piotrkowie Trybunalskim najliczniejsze miasto regionu, w 2012 roku mieszkało tam 68 321 osób. Porównując z rokiem poprzednim było to o 601 mieszkańców mniej. W tym czasie żyło tam 42 631 mieszkańców w wieku produkcyjnym, z czego 14 157 osób było zatrudnionych. 4 984 mieszkańców było zarejestrowanych jako bezrobotni. 5 Pabianice, podobnie jak Łódź, słynęły z przemysłu włókienniczego i sukienniczego. W czasach rozkwitu tych gałęzi przemysłowych w XIX wieku, Pabianice stały się miejscem wielokulturowym. Miasto zamieszkałe było przez reprezentantów wielu narodowości, głównie żydowskiej, niemieckiej i rosyjskiej. Obszar Pabianic wynosi 32,99 kilometrów kwadratowych. Jest to najmniejsza powierzchnia w prezentowanym rankingu. W 2012 roku w mieście znajdowało się 67,75 kilometrów dróg o nawierzchni twardej. Wielką zaletą miast tego regionu jest to, że położone są one w samym centrum Polski, to sprzyja rozwojowi infrastruktury drogowej jak i całej gospodarki. Pabianice mogą być o tyle bardziej konkurencyjne względem innych miast, ponieważ położone są blisko Łodzi. Pabianice w 2012 roku zamieszkane były przez 68 321 osób. Jest to o 601 mieszkańców mniej niż w roku poprzednim. 42 631 osób, to ludność w wieku produkcyjnym, z czego 14 157 było zatrudnionych. 4 984 osób było zarejestrowanych jako bezrobotne. W 2012 roku w Pabianicach mieszkało 6 038 osób objętych obowiązkiem szkolnym. W tym czasie w mieście żyło 15 337 osób w wieku poprodukcyjnym. Jest to największa liczba ludności w starszym wieku w tym zestawieniu. Średnie zarobki mieszkańców powiatu pabianickiego to 2 920,50 zł. Było to o 462 zł mniej niż średnia województwa. 2 ZAGŁĘBIE PALIWOWO-ENERGETYCZNE W BEŁCHATOWIE Zdecydowanie najbardziej rozwiniętym gospodarczo miastem regionu jest Bełchatów. Ze względu na sąsiedztwo największego zagłębia paliwowo-energetycznego w Polsce, należącego do Polskiej Grupy Energetycznej, Bełchatów stał się jednym z największych ośrodków przemysłowych nie tylko 3 Dane pozyskane z Urzędu Statystycznego w Łodzi. 4 Najdokładniejsze dane na temat średnich zarobków społeczeństwa są udostępniane na poziomie powiatów. 5 Dane pozyskane z Urzędu Statystycznego w Łodzi. 11298

w województwie ale także w Polsce. Miasto to leży nad rzeką Rakówką, 50 kilometrów na południe od Łodzi oraz 25 km na południowy zachód od Piotrkowa Trybunalskiego. [11] O atrakcyjności tego miejsca decyduje przede wszystkim bliskie położenie kopalni ale także szeroko rozwinięta sieć dróg 77,3 kilometry dróg o powierzchni twardej. Jest to jedno z większych miast biorących udział w rankingu, jego powierzchnia wynosi 34,64 kilometry kwadratowe. W 2012 roku Bełchatów był zamieszkiwany przez 60 032 osoby, z czego 42 711 to ludność w wieku produkcyjnym. W 2012 roku liczba mieszkańców Bełchatowa była mniejsza o 192 osoby niż w roku 2011. W tym czasie pracowało 11 624 mieszkańców, a liczba bezrobotnych wynosiła 3 701. 6 Osoby w wieku poprodukcyjnym stanowiły 16% mieszkańców ogółem a ich liczba wynosiła dokładnie 6 910. Jest to najmniejsza ilość osób w wieku starszym wśród porównywanych miast. 5 814 osób to mieszkańcy objęci obowiązkiem szkolnym. Średnie zarobki w powiecie wynosiły 5 244,6 zł brutto. Jest to nie tylko najwyższa zanotowana wartość wśród badanych miast, ale także jedyna średnia zarobkowa, która przekroczyła średnią województwa i kraju. 3 ZAGŁĘBIE CERAMICZNO-BUDOWLANE W TOMASZOWIE MAZOWIECKIM Tomaszów Mazowiecki znajduje się na Równinie Piotrkowskiej, nad rzeką Pilicą. Położony jest 55 km na południowy wschód od Łodzi oraz 110 km na południowy zachód od Warszawy. Tomaszów położony jest w zagłębiu ceramiczno-budowlanym. Występuje tam koncentracja przemysłu materiałów budowlanych oraz szklarskich, które oparte są na miejscowych zasobach surowcowych. Niedaleka odległość miasta do największych aglomeracji w Państwie dodaje atrakcyjności w aspekcie zarówno społecznym jak i gospodarczym. [12] Duże możliwości rozwoju przemysłu sprawiły, że jest to jedno z najliczniejszych obszarów w regionie 64 454 mieszkańców. Jest to także miejsce, gdzie zamieszkuje najwięcej zatrudnionych, czyli 14 685 osób. 6 809 to osoby objęte obowiązkiem szkolnym. Jest to najwyższa liczba mieszkańców tej grupy w całym zestawieniu. Osoby w wieku poprodukcyjnym stanowiły 20,54% osób w mieście ogółem. Średnie zarobki w powiecie wynosiły 2 955,16 zł brutto. Jest to zaraz po Zgierzu największe z rozpatrywanych miast powierzchnia Tomaszowa wynosi 41,3 km 2. 7 4 SKIERNIEWICE - MIASTO ROZWIJAJĄCE SIĘ TURYSTYCZNIE Skierniewice są jednym z trzech miast w województwie, które mają prawa powiatu. Położone między Łodzią a Warszawą, stały się jednym z atrakcyjniejszych miejsc w regionie. Skierniewice leżą w dorzeczu rzeki Wisły, na Równinie Łowicko-Błońskiej. Przez miasto przepływają dwie rzeki- Rawka oraz Skierniewka. Powierzchnia miasta wynosi 34,41 km 2. Skierniewice uznawane są za krajową stolicę nauk przyrodniczych. Znajduje się tu znana na całym świecie siedziba Instytutu Ogrodnictwa oraz Stacji Doświadczalnej. Miasto posiada duże złoża solanki oraz wody geotermalne, przez co uznawane jest za uzdrowisko. [13] Dla władz Skierniewic jest to jeden z przyjętych kierunków rozwoju turystyki. W 2012 roku w Skierniewicach mieszkało 48 695 osób, z czego 31 360 to osoby w wieku produkcyjnym. Zatrudnionych w tym czasie było 11 692 mieszkańców. 8 Ich średnie zarobki wynosiły 2 895,44 zł brutto. W tym czasie 2 371 osób było zarejestrowanych jako bezrobotne. Liczba osób objętych obowiązkiem szkolnym wynosiła 6 313. Tabela numer 1 przedstawia najważniejsze dane o miastach regionu łódzkiego. 6 Dane pozyskane z Urzędu Statystycznego w Łodzi. 7 Dane pozyskane z Urzędu Statystycznego w Łodzi. 8 Dane pozyskane z Urzędu Statystycznego w Łodzi. 11299

Tab. 1. Najważniejsze dane o badanych miastach województwa łódzkiego [opracowanie własne na podstawie danych GUS] Tomaszów Struktura demograficzna Bełchatów Pabianice Skierniewice Zgierz Mazowiecki Liczba mieszkańców 60 032 68 321 48 695 65 454 57 803 Liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym 42 711 42 631 31 360 40 637 36 188 Liczba mieszkańców objętych obowiązkiem szkolnym 5 814 6 038 6 313 6 809 5 573 Liczba mieszkańców zatrudnionych 11 624 14 157 11 692 14 685 10 605 Liczba mieszkańców bezrobotnych 3 701 4 984 2 371 5 089 3 923 Liczba mieszkańców w wieku poprodukcyjnym 6 910 15 337 1 288 13 443 12 167 Powierzchnia w km 2 34,64 32,99 34,41 41,3 42,33 Długość dróg gminnych o nawierzchni twardej w km 77,3 67,75 65,7 73,9 90,9 Największym miastem z wymienionych jest Zgierz, jego powierzchnia stanowi 0,24% powierzchni całego województwa. W 2012 roku znajdowało się tam również najwięcej dróg o nawierzchni twardej 90,9 km. Najmniejszym miastem względem powierzchni są Pabianice 0,18% powierzchni województwa. Jest to ciekawa obserwacja, zwłaszcza że Pabianice są jednym z najliczniejszych miast województwa 68 321 mieszkańców. Pod tym względem miasto stanowiło 2,7% ludności całego województwa. Najmniej osób mieszkało w Skierniewicach, do najliczniejszego miasta w regionie brakowało im aż 19 626 mieszkańców. Ludność Skierniewic stanowiła w tym czasie zaledwie 1,92% ludności w całym rejonie łódzkim. Najmniej dróg o nawierzchni twardej w 2012 roku było w Skierniewicach, jest to tym bardziej niespodziewane ponieważ jest to miasto na prawach powiatu. Tomaszów Mazowiecki to drugie pod względem liczby mieszkańców miasto. W 2012 żyły tam 65 454 osoby. Było tam także najwięcej osób pracujących jak i bezrobotnych. Osoby zatrudnione stanowiły 1,6% pracujących w województwie. Najwięcej osób w wieku produkcyjnym zamieszkiwało Bełchatów. Najwięcej osób objętych obowiązkiem szkolnym było w Tomaszowie Mazowieckim. 5 ANALIZA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W BADANYCH MIASTACH WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Województwo łódzkie jest jednym z najbardziej rozwiniętych regionów Polski pod względem infrastruktury drogowej. Długość dróg gminnych w jego obrębie wynosi 9113,7 kilometrów. Stanowi to 7,68% dróg o nawierzchni twardej w Polsce. Dobry stan infrastruktury drogowej przekłada się na coraz większe potrzeby komunikacyjne, o czym dowodzi powiększenie długości linii komunikacyjnych w tym regionie. Aktualnie w województwie porusza się 1 236 202 samochodów osobowych, a wnioskując ze statystyk ich liczba z roku na rok będzie rosła. W porównaniu z rokiem poprzednim, jest to o 35 303 jednostek więcej. Wraz z rosnącą liczbą samochodów osobowych zmniejszyła się ilość autobusów. W roku 2011 było 5 995 autobusów, w 2012 ta liczba zmalała do 5 828. Można by wywnioskować, że zainteresowanie usługami komunikacyjnymi zmalało, ale długość linii komunikacji miejskiej w 2012 roku zwiększyła się o 152 kilometry do roku 11300

poprzedniego. Długość dróg użytkowanych przez komunikację miejską wynosiła wtedy 4 141kilometrów. Najbardziej rozwinięte komunikacyjnie miasto w województwie to Łódź. W 2012 roku po Łodzi poruszało się 321 941 aut. Głównym przewoźnikiem w mieście jest Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne MPK Sp. z o.o. Historia usługodawcy sięga 1898 roku, kiedy to linia tramwajowa miała długość zaledwie 5,8 kilometra. Do roku 2012 roku w Łodzi było już 714 kilometrów linii autobusowych oraz 251 kilometrów linii tramwajowych. W tym czasie po Łodzi poruszało się 305 autobusów oraz 453 pojedyncze wagony tramwajowe, które należą do MPK. W ostatnich latach przedsiębiorstwo zainwestowało w rozwój oraz nowoczesność swojego taboru. Od 2002 roku zakupiono 15 nowoczesnych, niskopodłogowych tramwajów typu Cityrunner i od 2008 roku 10 tramwajów firmy PESA. Duża część starszych wagonów została zmodernizowana i przystosowana dla osób niepełnosprawnych. Podobnie jak w przypadku tramwajów, MPK postawiło na nowoczesność taboru autobusowego. W 2012 po ulicach Łodzi jeździło 305 autobusów, w których pomieścić się mogło 38 706 pasażerów. Większość floty została wymieniona na nowoczesne, przystosowane dla osób niepełnosprawnych pojazdy. Aktualnie w taborze MPK dominują autobusy marki Solaris, Volvo oraz Mercedes. [14] Tak jak zostało to wspomniane w pierwszym podrozdziale, Łódź jest połączona liniami komunikacyjnymi z mniejszymi miastami należącymi do aglomeracji łódzkiej. Do najważniejszych należą: linia tramwajowa numer 9, łącząca Łódź z Konstantynowem Łódzkim; linia tramwajowa numer 16, łączy Łódź ze Zgierzem; linia tramwajowa numer 41, trasa Łódź- Pabianice; linia tramwajowa numer 43, łączy Łódź, Konstantynów Łódzki oraz Lutomiersk; linia tramwajowa numer 46, trasa Łódź, Zgierz i Ozorków; linia autobusowa numer 51, łączy Łódź i Zgierz; linia autobusowa numer 53, jedzie z placu Dąbrowskiego w Łodzi do Brzezin; linia autobusowa numer 60, dojeżdża do dworca PKP w Strykowie; linia autobusowa numer 69, jedzie z Łodzi do Konstantynowa; linia autobusowa numer 78, dojeżdża do rynku w Aleksandrowie Łódzkim; linia autobusowa numer 6, linia firmy Markab, jedzie z osiedla 650-lecia w Zgierzu do dworca Łódź Kaliska. Najlepsze połączenia transportowe z Łodzią mają mieszkańcy Zgierza. Mają oni możliwość dojazdu do Łodzi korzystając z dwóch linii tramwajowych oraz dwóch linii autobusowych. Obie linie tramwajowe oraz autobus linii 51 należą do MPK Łódź, natomiast organizacja trasy linii numer 6 leży po stronie MUK Zgierz. Miejskie Usługi Komunikacyjne stały się głównym przewoźnikiem w Zgierzu w 1993 roku, tym samym przejmując obowiązki organizacji komunikacji miejskiej od MPK Łódź. Miejskie Usługi Komunikacyjne zleciła przewozy osób firmie zewnętrznej Markab, W ten sposób w 1993 roku po Zgierzu jeździło 25 autobusów marki Jelcz. W 2012 roku po Zgierzu poruszało się 28 autobusów, które należały do MUK. W samych autobusach do dyspozycji mieszkańców było 3 248 miejsc. Długość linii autobusowych w tym czasie wynosiła 134 kilometry. Długość dróg wykorzystywanych przez komunikację miejską w 2012 to 48,55 kilometrów. W 2012 roku po mieście jeździło 7 linii autobusowych oraz 2 linie tramwajowe. W obrębie całego miasta zlokalizowano 142 przystanki. Rysunek numer 1 przedstawia zarys przebiegu linii komunikacyjnych w Zgierzu. 11301

Rys.1. Przebieg tras komunikacji miejskiej w Zgierzu [15] Zgierz podzielony jest na następujące osiedla: Proboszczewice, połozone na północnym zachodzie miasta; Piaskowice, graniczące z Aleksandrowem Łódzkim; Podleśna; Rudunki, dzielnica willowa Zgierza; Krzywie- Chełmy; Chełmy-Adelmówek, prowadzące do Łodzi; Osiedle 650-lecia, największe skupisko mieszkalne w mieście; Kurak; Przybyłów; 11302

Nowe Miasto; Stare Miasto. [15] Największą zajezdnią autobusową w mieście, jest ta położona przy ulicy Staffa na osiedlu 650- lecia. Dojeżdżają tam niemalże wszystkie linie komunikacyjne. Jednymi z najdłuższych jest linia numer 4 oraz 8, które okrążają miasto. Ich przebieg jest taki sam a długość notuje się na 16,8 kilometrów. Na placu Kilińskiego na Starym mieście znajduje się pętla tramwaju numer 16, która łączy miasto z centrum Łodzi. Zgierz połączony jest z Łodzią także linią autobusową numer 51, która należy do taboru MPK Łódź. Autobus numer 51 przejeżdża przez Krzywie-Chełmy, centrum miasta aż do osiedla 650-lecia. Proboszczewice są połączone z centrum Zgierza linią tramwajową numer 46, która przebiega z Łodzi aż do Ozorkowa. Warto wspomnieć o linii gminnej 3A, przebiega ona przez Zgierz, Aleksandrów Łódzki oraz Stryków. Tabela numer 2przedstawia przebieg linii komunikacyjnych w Zgierzu. [15] Tab. 2. Przebieg linii autobusowych i tramwajowych w Zgierzu [15] Linia Charakterystyka Początek Koniec Czas przejazdu Co ile kursuje 1 Okrąża miasto ul. Powstańców ul. Powstańców Śląskich Śląskich 19 minut 15 minut 3 ul. Konstantynowska (tory PKP) ul. Sadowa 19 minut 33 minuty 3A Linia gminna Targowy Rynek - Dworzec PKP - Aleksandrów Stryków 75 minut 139 minut 4/8 Okrąża miasto ul. ul. Parzęczewska/ ul. Parzęczewska/ Staffa ul. Staffa 44 minuty 49 minut 5 ul. Parzęczewska/ ul. ul. Szczawińska 26 minut 12 minut 6 Linia Markab 51A Linia MPK Łódź Staffa ul. Parzęczewska/ ul. Staffa Plac Dąbrowskiego- Łódź 46 Linia MPK Łódź Zdrowie- Łódź 16 Linia MPK Łódź ul. Kurczaki - Łódź Dworzec Łódź- Kaliska ul. Parzęczewska/ ul. Staffa ul. Cegielniania- Ozorków Plac Kilińskiego - Zgierz 63 minuty 25 minut 51 minut 30 minut 95 minut 20 minut 62 minuty 20 minut Najdłuższą trasę komunikacji miejskiej w Zgierzu ma linia tramwajowa numer 46. Tramwaj ten kursuje średnio co 20 minut, a swoją drogę pokonuje w ciągu 95 minut. Nadmienić jednak trzeba że tylko część trasy znajduje się w Zgierzu 6,4 km. Linia tramwajowa numer 16 w samym Zgierzu ma długość 3,2 kilometry. Całość trasy przejeżdża w ciągu 62 minut, kursuje średnio co 20 minut. Najrzadziej kursuje autobus gminny numer 3A, wyjeżdża on średnio co 139 minut, jego trasa jest jedną z najdłuższych w mieście, by ją pokonać należy poświęcić 75 minut. Najkrótsze trasy należą do linii 1, 3 oraz 5. Linia numer 1 okrąża miasto, wyjeżdża i zjeżdża do zajezdni na ulicy Powstańców Śląskich. Najwięcej pasażerów przewożą linie numer 1 oraz 5 11 000 osób dziennie, stanowi to 65% ogółu przewozów w mieście. Najmniej pasażerów zdecydowało się na przejazd liniami 3A, 4 oraz 8. W przypadku linii 3A taka tendencja spowodowana była rzadkim kursowaniem autobusów jak i dalekim zasięgiem ich trasy. Najmniej rentowne zatem są połączenia numer 4 oraz 8. Między liczbą przejazdów pasażerów linii kursujących w centrum oraz na obrzeżach miasta można dostrzec wielką różnicę, na korzyść linii wewnętrznych. Pojazdy komunikacji miejskiej w Zgierzu kursują średnio co 38 minut. Pokonują swoje trasy średnio w ciągu 50 minut. Pabianice podobnie jak Zgierz są połączone z Łodzią linią tramwajową. Przejeżdża ona z centrum miasta Łodzi do wschodnich Pabianic, do ulicy Wiejskiej. Jej długość w samych Pabianicach wynosi 5,4 kilometra. Tramwaj ten należy do taboru MPK Łódź. Firmą dostarczającą usługi transportu miejskiego w samych Pabianicach jest MZK. Miejski Zakład Komunikacyjny pełni swoją rolę od 1993 roku. Do tej pory usługi transportowe dostarczało MPK Łódź. Początkowo w Pabianicach 11303

kursował jeden autobus łączący dzielnicę Piaski oraz ulicę Partyzancką z centrum. [16] W 2012 roku po drogach tego miasta poruszały się 22 autobusy. Do dyspozycji mieszkańców było w tym czasie 7 linii autobusowych oraz 1 tramwajowa. Wykorzystywały one 41,5 kilometra dróg w całym mieście. Długość linii ogółem to 133,4 kilometra. W mieście znajdowało się 180 przystanków. Komunikacja w swoim taborze dostarczała swoim pasażerom 2022 miejsca. W Pabianicach panuje następujący podział administracyjny: Stare Miasto, ciągnące się wzdłuż ulicy Zamkowej; Nowe Miasto, stanowiące centrum Pabianic, położone między ulicą M. Konopnickiej i J. Kilińskiego; Piaski I Karniszewice, znajdujące się w zachodniej części miasta; Klimkowizna, stanowiąca zachodnią granicę Pabianic; Karolew, Justrzykowice i Bychlew, położone na południu miasta; Bugaj znajdujący się na południowym wschodzie Pabianic; Rypułtowice wraz z Dąbrową, najbardziej wysunięta na północ część Pabianic. Rysunek numer 2 przedstawia przebieg trasy tramwajowej oraz tras autobusowych w Pabianicach wraz z podziałem administracyjnym miasta. Rys. 2. Przebieg tras komunikacyjnych w Pabianicach [16] 11304

W Pabianicach eksploatowanych jest wiele linii komunikacyjnych wyjeżdżających poza miasto i łączących centrum z okolicznymi wsiami. Do takich linii należą: autobus numer 263 wyjeżdżający z dzielnicy Bugaj przez centrum oraz Rypułtowice aż do Ksawerowa; autobus T przejeżdżający przez całe miasto z Klimkowizny aż za wschodnie granice miasta, do Rzgowa; autobusy 260 oraz 261 dojeżdżające do Górki Pabianickiej; linia 265, łącząca centrum miasta ze wsią Pawlikowice. Największą pętlą w mieście jest ta znajdująca się przy ulicy Waltera-Jankego, w dzielnicy Bugaj. Dojeżdżają tam linie 2, 4, 5, 6, 7. Po zachodniej stronie miasta położonych jest 5 pętli w tym jedna tramwajowa. Tabela numer 3 przedstawia trasy linii komunikacyjnych w obrębie samego miasta. Tab. 3. Przebieg linii komunikacji miejskiej w Pabianicach [16] Linia Początek Koniec Czas przejazdu Co ile kursuje 1 Dworzec PKP ul. Waltera- Jankego 29 minut 20 minut 2 ul. Waltera- Jankego Klimkowizna 23 minuty 30 minut 3 ul. Sikorskiego Dworzec PKP 21 minut 30 minut 4 ul. Waltera- Jankego ul. 15 Pułku Piechoty Wilków 21 minut 60 minut 5 ul. Waltera- Jankego Dworzec PKP 22 minuty 45 minut 6 ul. Waltera- Jankego Karolew 21 minut 60 minut 7 ul. Waltera- Jankego ul. Piłsudskiego 13 minut 30 minut 41 Plac Niepodległości - Łódź ul. Wiejska Pabianice 47 minut 20 minut Najdłuższą trasę pokonuje tramwaj numer 41, jadący z placu Niepodległości w Łodzi do ulicy Wiejskiej w Pabianicach. Czas przejazdu na tej linii to 47 minut. Należy jednak pamiętać że tylko część tej trasy położona jest w granicach miasta Pabianic. Czasy przejazdu pozostałych linii są bardzo przybliżone. Najdłużej jedzie się trasą, należącą do linii numer 1, łączy ona wschodnią dzielnicę Bugaj z zachodnią Klimkowizną. Najkrócej podróżuje się w linii numer 7, jej trasę przejeżdża się w zaledwie 13 minut. Średni czas przejazdu od początku do końca trasy w Pabianicach wynosi niecałe 25 minut. Pasażerowie muszą czekać na przyjazd środka komunikacji średnio 36,5 minuty. Początkowo usługi komunikacyjne w Bełchatowie były świadczone przez Miejski Zakład Komunikacyjny Piotrkowa Trybunalskiego, jako miasta wojewódzkiego. Pierwszy autobus łączący Piotrków oraz Bełchatów wyjechał w połowie lat 70 XX wieku. MZK Piotrków Trybunalski działał na ulicach Bełchatowa do 1993 roku. Wtedy też został powołany uchwałą Rady Miejskiej MZK Bełchatów. W 2012 roku po Bełchatowie poruszało się 12 autobusów, które wykorzystywały 50,72 kilometra dróg o nawierzchni twardej. Łącznie jeździło tam 9 linii autobusowych, których trasy wynosiły 118 kilometrów. Firma dostarczyła 1036 miejsc do podróżowania. W mieście było 120 przystanków. 11305

Rys. 3. Przebieg tras komunikacji miejskiej w Bełchatowie [17] Źródło: Bełchatowskie osiedla zaczęły powstawać w latach 60 XX wieku, na potrzeby wzrastającej liczby mieszkańców. Wzrost populacji można tłumaczyć tym, że w tym okresie zaczęto eksploatację bełchatowskiej kopalni odkrywkowej. Największymi osiedlami Bełchatowa są: Bełchatówek; dzielnica położona na północ, jej granice wyznaczone są przez ulicę Pabianicką oraz Cegielnianą; Graniczący po zachodniej stronie z Bełchatówkiem Dobrzelów, najbardziej wysunięta na północ część miasta; Osiedle Czaplinieckie, dzielnica willowa Bełchatowa, do której prowadzi ulica Czapliniecka; Osiedle Budowlanych, położone w ścisłym centrum Bełchatowa, przy Parku Olszewskim, przy rzece Rakówce; Osiedle Marii Konopnickiej, graniczące ze strony zachodniej z Osiedlem Budowlanych; Osiedle Dolnośląskie, jedno z najstarszych i największych miejsc w Bełchatowie, leżące na południe od centrum; Osiedle Okrzei, położone wzdłuż ulicy Okrzei; Grocholice, najbardziej wysunięte na południe miasta. Na Grocholicach znajduje się jedna z największych pętli w mieście, dojeżdżają tam linie 1, 2, 3 oraz 10. Kolejnym takim punktem jest Szpital, znajdujący się przy ulicy Czaplinieckiej. Znajduje się tam pętla, do której dojeżdżają autobusy 1, 2, 4, 6 oraz 9. Oprócz wymienionych w Bełchatowie znajdują się następujące pętle: 11306

Przy ulicy Przemysłowiej, gdzie aktualnie znajduje się siedziba MZK Bełchatów, dojeżdżają tam linie 5 i 7; Pętla Nowy Świat, jako miejsce dojazdu linii numer 3; Pętla przy ulicy Budryka; Pętla na Osiedlu Dolnośląskim; Pętla na Dobrzelowie. Tab. 4. Przebieg tras komunikacji miejskiej w Bełchatowie [17] Linia Charakterystyka Początek Koniec 1 Rynek Grocholski 2 Rynek Grocholski Szpital, ul. Czapliniecka Szpital, ul. Czapliniecka Czas przejazdu 3 Rynek Grocholski Nowy Świat 40 minut 4 Okrąża miasto Szpital, ul. Czapliniecka Szpital, ul. Czapliniecka Co ile kursuje 19 minut 83 minuty 27 minut 33 minuty 122 minuty 30 minut 40 minut 5 Przemysłowa MZK Politanice Pętla 32 minuty 101 minut 6 Okrąża miasto Szpital, ul. Czapliniecka Szpital, ul. Czaplini:ecka 34 minuty 44 minuty 7 Przemysłowa MZK Nowa Żabia 38 minut 269 minut 9 ul. Budryka Szpital, ul. Czapliniecka 18 minut 69 minut 10 ul. Budryka Przemysłowa MZK 35 minut 159 minut Najdłuższą trasę pokonuje linia numer 3, przejazd tą trasą zajmuje 40 minut. Przejazd linią numer 7 zajmuje niewiele mniej, bo 38 minut. Najkrócej zaś będziemy jechać autobusem numer 9. Najdłużej będziemy czekać na autobus numer 10, bo aż 159 minut. Średni okres oczekiwania na linię numer 2 wynosi 33 minuty, jest to najczęściej kursująca linia w mieście. Średni czas czekania na linie w mieście to 102 minuty. Średni przejazd linii MZK od początku do końca trasy wynosi 30 minut. Miejski Zakład Komunikacji Miejskiej w Skierniewicach działa od 1977 roku. Na początku po mieście poruszało się tylko 5 autobusów. Spółka zajmuje się transportem zbiorowym na terenie miasta Skierniewice, gminy Skierniewice oraz gminy Maków. Aktualnie w Skierniewicach jest 9 linii autobusowych, których długość wynosiła 115 kilometrów. Tabor MZK w 2012 stanowiło 16 autobusów, w których były dostępne 1102 miejsca. W mieście znajdowało się 89 przystanków. 11307

Rys. 4. Schemat odręczny przebiegu tras komunikacji miejskiej w Skierniewicach [18] W Skierniewicach są 3 główne dzielnice oraz 25 osiedli. Najstarszą częścią miasta jest centrum, wokół którego rozlokowane są nowocześniejsze osiedla pobudowane w XX wieku. Są to głównie blokowiska wykonane z tzw. wielkiej płyty. Dzielnica Rawka jest najbardziej wysuniętą na wschód częścią miasta, jej wschodnia granica wyznaczona jest poprzez rzekę Rawkę, od której wzięła się 11308

nazwa tego miejsca. Dzielnica Widok położona jest na północy miasta, oddzielona jest torami PKP. Zadębie położone jest na południu Skierniewic. Do najważniejszych osiedli w Skierniewicach należą: osiedla Halinów i Trzcińska, osiedla domków jednorodzinnych, położone na południu miasta; osiedle Kopernika, położone na zachodzie miasta wzdłuż ulicy Mszczonowskiej; osiedle Sobieskiego, położone na zachodzie; osiedle Graniczna; osiedle 1000-lecia w centrum miasta; osiedle Mickiewicza. W mieście oprócz siedmiu linii miejskich, kursują linie pospieszne A oraz B. Obie mają swoje pętle na Dworcu PKP. Linie MZK wyjeżdżają także poza miasto do Dąbrowic oraz Mokra Prawa, gdzie także znajdują się pętle. Przebieg tras MZK pokazuje tabela nr 5. Tab. 5. Przebieg tras komunikacji miejskiej w Skierniewicach [18] Linia Charakterystyka Początek Koniec Czas przejazdu Co ile kursuje A Linia pospieszna Makowska Dworzec PKP 18 minut 30 minut B Linia pospieszna Dworzec PKP PKP Rawka 20 minut 30 minut 1 Halinów Mazowiecka 60 minut 28 minut 3 Strobowska- Cmentarz Komunalny Mokra Prawa 30 minut 73 minuty 5 Halinów Dworzec PKP Rawka 45 minut 40 minut 6 Armii Krajowej Podleśna 20 minut 61 minut 7 Przemysłowa Zadębie Górna 28 minut 100 minut 8 Przemysłowa Makowska 33 minuty 60 minut 10 św.m. Kolbe Strobowska- Cmentarz Komunalny 45 minut 113 minut Najdłuższą linią w mieście jest linia numer 1. Na przejechanie całej trasy tego autobusu trzeba poświęcić 60 minut. Kursuje on co 28 minut. Długość tej linii to około 12 kilometrów. Kolejnymi pod względem czasu przejazdu są linie numer 5 oraz 10. Pokonują one swoje trasy w ciągu 45 minut. Najczęściej kursuje linia numer 1, najrzadziej zaś autobus numer 10, na jego przyjazd należy czekać aż 113 minut. Średnio na autobus trzeba czekać 60 minut. Autobusy pokonują swoje trasy średnio w ciągu 33 minut. Komunikacja miejska w Tomaszowie Mazowieckim miała swoje początki już na początku XX wieku, jednak okoliczności wojny doprowadziły do rozpadu tego przedsięwzięcia. Tuż po II wojnie światowej uruchomiono trzy linie komunikacyjne. Od tego czasu transport miejski w Tomaszowie charakteryzuje się systematycznym rozwojem. W latach sześćdziesiątych tych linii było już 10 a w latach osiemdziesiątych 12. W 2012 roku po Tomaszowie poruszały się 22 linie komunikacji miejskiej, w tym linie przeznaczone dla użytku szkół. Długość wszystkich linii wynosiła 165 kilometrów. Tabor MZK w Tomaszowie w 2012 roku to 36 autobusów, w których było dostępnych 2 986 miejsc. Do dyspozycji mieszkańców było 230 przystanków. Najdalej na wschód wysuniętą częścią Tomaszowa Mazowieckiego są Białobrzegi. Jest to osiedle znajdujące się po prawej stronie rzeki Pilicy, jedno z najstarszych w mieście. Przez Białobrzegi przebiega trasa łącząca Łódź z Opocznem. Osiedle Hubala to jedno z najnowocześniejszych ośrodków mieszkalnych w mieście. Miejsce to jest zabudowane przez czteropiętrowe bloki, wykonane z tzw. wielkiej płyty. Teren ten położony jest na południu Tomaszowa. Na północ od Białobrzegów znajdują się jedne z najpopularniejszych i najbardziej historycznych miejsc regionu Gustek oraz Kuźnice Tomaszowskie. Teren ten położony jest nad rzeką Wolbórką. Miejsce to dało początek przemysłowi włókienniczemu w mieście. Kolejne osiedla w Tomaszowie Mazowieckim to: Osiedle Strzelecka, 11309

Osiedle Kanonierów, Położony na północnym zachodzie Niebrów, Osiedle Zielone, o charakterze willowym. Rysunek numer 5 przedstawia trasy komunikacji miejskiej oraz obrys miasta. Rys. 5. Przebieg tras autobusowych w Tomaszowie Mazowieckim [19] 11310

MZK w Tomaszowie połączyło wiele miejscowości podmiejskich z centrum miasta. Do miejscowości tych należą: Brzustów, Borki, Chorzęcin, Jadwigów, Łagiewniki, Cekanów, Glinnik. Tab. 6. Przebieg tras autobusowych komunikacji miejskiej w Tomaszowie Mazowieckim [19] Linia Początek Koniec Czas przejazdu Co ile kursuje 1 Dworzec PKP Wąwał 20 minut 67 minut 2 Borki ZBiEDiM 21 minut 90 minut 3 Brzustów Chorzęcin 30 minut 90 minut 5 Mostowa Glinnik 37 minut 104 minuty 6 Zawadzka PCK-OSiR 18 minut 44 minuty 9 Brzustów Cekanów 34 minuty 55 minut 10 Karolinów Dworzec PKP 29 minut 138 minut 11 Jadwigów Łagiewniki 30 minut 95 minut 13 Wistom Smugowa 17 minut 102 minuty 14 Niebrów A.F. Modrzejewskiego 24 minuty 35 minut 17 gen. Hallera Ciebłowice 23 minuty 200 minut 18 Dworzec PKP Dąbrowa 17 minut 56 minut 19 Chorzęcin Wąwał 20 minut 150 minut Najdłuższą trasę pokonuje linia numer 9, czas w jakim przejeżdża swoją drogę wynosi 34 minuty. Autobus ten kursuje co 55 minut. Mimo, że na kolejny autobus trzeba czekać niespełna godzinę, nie jest to najrzadziej jeżdżąca linia w mieście. Najrzadziej kursuje autobus linii 19, jego trasa pokonywana jest w ciągu 20 minut. Najmniej czasu trzeba poświęcić na podróż w liniach numer 13 oraz 18. Ich droga przejeżdżana jest w ciągu 17 minut. Najkrócej na przystanku trzeba poczekać na autobus numer 14 35 minut, co i tak może być mało zadowalające dla pasażerów MZK. Średni czas przejazdu tras w Tomaszowie Mazowieckim wynosi 24,5 minuty. Na autobus trzeba czekać średnio 95 minut. Średnia ta jest zawyżona przez linie wyjeżdżające poza miasto, częstotliwość ich kursowania jest najmniejsza. Tabela numer 7 przedstawia zebrane dane na temat komunikacji miejskiej w badanych miastach. Tab. 7. Porównanie danych o komunikacji miejskiej w badanych miastach województwa łódzkiego [opracowanie własne] Miasto Zgierz Tomaszów Pabianice Bełchatów Skierniewice Linie w km autobusowe 134 165 118 115 128 Linie w km tramwajowe 9,6 0 0 0 5,4 Linie w km ogółem 143,6 165 118 115 133,4 łączna ilość miejsc 3 248 2 986 1 036 1 102 2 022 Ilość przystanków 142 230 120 89 180 Liczba linii 9 21 9 8 8 Ilość linii autobusowych 7 21 9 8 7 11311

Ilość linii tramwajowych 2 0 0 0 1 Liczba autobusów 28 36 12 16 22 Liczba samochodów 25 107 25 341 25 392 22 154 24 900 Długość dróg w km 90,9 73,9 77,3 34,3 67,75 Długość dróg komunikacji miejskiej 48,55 63,5 50,72 57,4 41,5 Najwięcej dróg wykorzystywanych przez komunikację miejską jest w Tomaszowie Mazowieckim. Najmniej zaś w Pabianicach. Tomaszów Mazowiecki wygrywa z innymi miastami także w przypadku ilości przystanków, liczy linii czy w ilości autobusów. Rating conditions of passenger transport in selected cities Lodz region in 2012 Abstract With the progress of science and technology, increased demands citizens to the services it provides city. This led to a transformation in the structure and functioning of cities. Globalization, the effect of which is to reduce market restrictions, also contributed to the increased demands on service providers, or cities. At a time when society has become more mobile, before agglomerations puts the task of being more and more attractive to potential residents. Even in this area can be seen growing competition. In Poland, there is not one city that has a policy of sustainable transport, despite the fact that for this purpose takes EU money. The biggest problem, however, are not investments, but the spatial policy of cities and suburban communities, which promotes uncontrolled, chaotic urbanization making crowds of several thousand inhabitants of the car. There are many reasons for departing from the inhabitants of the cities public transport to private transport. The main reasons for this are: high ticket prices, inadequate course of the development of urban agglomerations Polish, low quality interchanges discouraging intermodal travel, travel time, etc. BIBLIOGRAFIA 1. Encyklopedia PWN w trzech tomach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, t. 2. 2. Grzelec K., Wyszomirski O., Transport Miejski w Aglomeracji Gdańskiej Jako System Logistyczny, Czasopismo Logistyka, numer 6/2002. 3. Rocznik Statystyczny województwa łódzkiego, Wyd. Urząd Statystyczny, Łódź 2013. 4. Saniuk S., Witkowski K., Zadania Infrastruktury Transportu Miejskiego w Logistyce Miejskiej, Czasopismo Logistyka, numer 2/2011. 5. Szołtysek J., Podstawy logistyki miejskiej, wydanie drugie rozszerzone, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2009. 6. Szołtysek J., Logistyczne aspekty zarządzania przepływami osób i ładunków w miastach, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2005. 7. Szymczak M., Logistyka miejska, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2008. 8. Tundys B., Logistyka miejska, Wydawnictwo Difin Sp. z o.o., Warszawa 2008. 9. Wyszomirski O. (red), Gospodarowanie w komunikacji miejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002. 10. http://cms.miasto.zgierz.pl/index.php?page=polozenie-geograficzne&hl=pol 11. http://www.belchatow.pl/index.php/2013-07-10-05-57-13/o-miescie-belchatow/polozenie 12. http://www.tomaszow-maz.eu/537-naszemiasto.html 13. http://www.skierniewice.net.pl/kategorie/wizytowka 14. http://www.mpk.lodz.pl/ 11312

15. http://www.muk.zgierz.pl/ 16. http://komunikacjapabianice.pl/historia_a.php 17. http://cms.mobiinfo.pl/m/gm7xp.php?idklienta=belchatow_mzk 18. http://www.mzkskierniewice.pl/images/stories/rozklad/mapaka_mzk1.pdf 19. http://www.tomaszow-maz.pl/mzk/rozklad.html 11313