Panowanie ostatnich Jagiellonów Nie jestem królem sumień waszych. Zygmunt August (król 1548-1572)
1. Wojny na wschodzie Wielkie Księstwo Moskiewskie za panowania Iwana III Srogiego w 1492 r. atakuje litewską Wiaźmę i tereny nad Oką 1500 r. Księstwo wchodzi w granice RP 1503 rozejm: Moskwa otrzymuje ziemię czernihowską, siewierską i cz. smoleńskiej Od 1507 r. ponownie wojna Do gry weszli też Tatarzy, którzy nad Morzem Czarnym mięli swój chanat krymski 1514 r. Moskwa zajęła Smoleńsk i mimo zwycięstwa Zygmunta Starego nad wojskami moskiewskimi pod Orszą w 1514 r.; rozejm z 1522 r. nic nie zmienia Ponowna próba odzyskania ziem w 1534 r., ale rozejm w 1537 i znów status quo
2. Stosunki z Habsburgami i polityka węgierska Jagiellonowie i Habsburgowie rywalizują o tron czeski i węgierski Cesarz Maksymilian I zawiera z Moskwą w 1514 r. antypolski sojusz By poprawić te relacje w Wiedniu w 1515 doszło do spotkania cesarza Maksymiliana I z Władysławem Jagiellończykiem i Zygmuntem Starym Postanowienia zjazdu wiedeńskiego 1. Cesarz odstępuje od sojusz z Moskwą i zakonem krzyżackim 2. Cesarz popiera krucjatę przeciw Turkom 3. Kwestia sukcesji; jeśli wygaśnie linia Jagiellonów to tron czeski i węgierski przypadnie w ręce Habsburgów
Niestety, 1526 r. w bitwie pod Mohaczem ginie Ludwik Jagiellończyk i koniec panowania Jagiellonów na Węgrzech i w Czechach Żona Zygmunta Starego Bona Sforza popierała politykę antyhabsburską (ślub córki Izabeli z Janem Zapolyą) Zygmunt August był już prohabsburski; zawarł przymierze z Habsburgami, przy okazji w 1553r. żeniąc się z Katarzyna Habsburżanką
3. Wojna o Mołdawię Mołdawia od XIV w. jest lennie zależna od Polski Ważny szlak handlowy Morze Bałtyckie via Morze Czarne Polska, Węgry i Imperium Osmańskie chcą włączenia Mołdawii do siebie Hospodar mołdawski Stefan Wielki w XV w. umiał powstrzymywać zakusy tych państw W 1497 r. król Jan Olbracht wyruszył na Mołdawię klęska (bitwa nieopodal Koźmina na Bukowinie Za Olbrachta wyginęła szlachta ) 1499 r. sojusz z Mołdawią i Węgrami przeciw Turcji; ale w 1502 r. Stefan Wielki zajął polskie Pokucie W 1530 r. znów opanowanie Pokucia przez hospodara, ale w 1531 r. pod Obertynem dostał baty od hetmana Jana Tarnowskiego Ostatecznie w 1538 r. Pokucie wraca do Polski
4. Relacje z państwem tureckim Od XVI w. Turcy i Tatarzy (poddani tureccy) regularni atakowali ziemie polskie Granicę południowo-wschodnią broniło stale ok. 3000 żołnierzy (obrona potoczna wojsko zaciężne na płd. graniach RP, będące obroną przed Tatarami) Z powodu zagrożenia tureckiego powstało na granicy wiele zamków (Kamieniec Podolski, Zbaraż, Bar, Bracław) Udało się zawrzeć w 1533 r. pokój wieczysty z Turcją
5. Hołd pruski 1525 Prusy Zakonne dążą do zrzucenia zależności lennej od Polski Albrecht Hohenzollern nowy mistrz, łączy się w sojusz antypolski z Moskwą, Brandenburgią, Cesarstwem 1519-1521 wojna z Zakonem zakończone rozejmem Reformacja zmienia nastawienie Hohenzollernado życia 1525 r. na rynku w Krakowie hołd pruski 1. Albrecht Hohenzollern uznał się wasalem króla polskiego 2. W razie wygaśnięcia dynastii Hohenzollernów Prusy wracają do Polski 3. A. Hohenzollern rządzi w dawnym zakonie krzyżackich, od teraz Księstwie Pruskim, występującym jako Prusy Książęce 4. Książę pruski zasiądzie w polskim senacie 5. W razie potrzeby służy zbrojnie królowi Polski 6. Król Polski może rozstrzygać spory między księciem a poddanymi 7. Prusy i Brandenburgia nie mogą się ze sobą łączyć
6. Przyłączenie Mazowsza do Korony Do XIV w. Mazowsze niezależne od Polski Kazimierz Jagiellończyk i Jan Olbracht po kawałku przyłączali, ale nadal część z Warszawą jest poza Polską Książęta mazowieccy (bracia Stanisław i Janusz III) umarli bezpotomnie, więc 1524, 1526 Zygmunt Stary włączył ich ziemie do Korony Mazowsze zachowało elementy niezależności, a od XVI Warszawa stała się stolicą RP
7. Walka o wpływy nad Bałtykiem i Inflanty Dania i Szwecja są nad Bałtykiem wniosek przydałaby się im dobra flota wojenna Dania kontroluje handel a Szwecja zazdrosnym okiem zerka na wschodnie wybrzeże Bałtyku (tutaj interesy mają Polacy i Moskale) Polska i Moskwa chcą kontrolować te tereny a zwłaszcza porty w Narwie, Rydze i Parnawie Na Inflantach jest sobie inflancka gałąź zakonu krzyżackiego Moskwa ma ochotę wziąć pod opiekę ten zakon, by handlować z zachodnią Europą Mimo zobowiązania do niezawierania z królem Polski sojuszu (1554r.), w 1557 r. Polacy przymuszają wielkiego mistrza do podpisania sojuszu przeciw Moskwie
I wojna północna 1558 r. Iwan IV Groźny atakuje zakonników i zajmuje tereny z Dorpatem i Narwą 1561 r. wielki mistrz Gotthard Kettler w Wilnie składa hołd lenny Zygmuntowi Augustowi 1. Kettler rządzi w Kurlandii i Semigalii 2. Może wprowadzić w kraju luteranizm
Dominium Maris Baltici Od tej pory każdy coś chce zająć By zwalczać handel narewski (prowadzony z portu w Narwi przez Rosjan) Zygmunt August buduje flotę kaperską (złożoną z żeglarzy walczących w zamian za łupy) 1568 r. król powołał Komisję Morską, która kierowała działaniami i rozbudowaniem floty Gdańsk niezadowolony, bo traci na handlu, musi zgodzić się na tzw. Statuty Karnkowskiego regulujące kwestie handlu morskiego Na początku Polska w sojuszu z Danią przeciw Szwecji i Moskwie, ale od 1568 r. Polska i Szwecja vs Dania i Moskwa 1570 r. pokój w Szczecinie 1. Część Inflant dostaje Polska 2. Moskwa ma m.in. Narwę i Dorpat Zygmunt August prosi o pomoc lennika z Prus Książęcych Ale nic za darmo; 1563r. zgoda królewska na przeniesienie praw do lenna na brandenburską linię Hohenzollernów