Początki rządów Zygmunta III Wazy

Transkrypt

1 Początki rządów Zygmunta III Wazy Policzym ich, jak ich pobijem Jan Karol Chodkiewicz przed bitwą pod Kircholmem

2 1. Podwójna elekcja Batory schodzi w 1586 r. Znów elekcja; do wyboru: 1. Maksymilian III Habsburg; brat cesarza Rudolfa II, popierany przez przeciwników Batorego i kanclerza Zamojskiego 2. Car Fiodor; popierany przez część szlachty polskiej i litewskiej, ale podczas kampanii wyborczej się wygłupił obietnicą podporządkowania RP Moskwie 3. Zygmunt Waza; syn Jana III i Katarzyny Jagiellonki (córki Zygmunta Starego)

3 1587 r. podwójna elekcja; szlachta z Zamojskim na czele poparła Zygmunta Wazę, szlachta z Andrzejem Zborowskim poparła Habsburga Szwedzi zapowiedzieli, że zwrócą Estonię, a Zyguś będzie przebywał w Polsce kto pierwszy (w Krakowie) ten lepszy Wyścig wygrywa Waza, a na zjeździe w Wiślicu większość szlachty opowiedziała się za Zygmuntem W grudniu 1587 w Krakowie pertraktacje dotyczące Estonii na razie decyzja odłożona Koronacja Zygmunta III Wazy

4 2. Król i hetman Maksymilian nie odpuszcza; na granicy ze Śląskiem czeka wojsko do ataku 1588 bitwa pod Byczyną; wojska hetmana Jana Zamojskiego biją wojska cesarskie; a jeńców bierze do siebie jako zakładników 1589 r. traktat bytomsko-będziński Habsburg zrzeka się praw do korony

5 Mimo początkowego wsparcia relacje na linii królkanclerz psują się Wokół króla przeciwnicy Zamojskiego Torpedowanie reform kanclerza; m.in. projekt, by z elekcji wykluczyć szlachtę nieposesjonatów oraz zakazać sprowadzać wojsko na pole elekcyjne Początek organizowania opozycji wobec króla złożona z klientów i oficerów związanych z Zamojskim; hasła antyhabsburskie, proprotestnackie - stronnictwo tzw. popularystów

6 Sejm inkwizycyjny Zygmunt w tzw. międzyczasie (1589r.) postanowił przehandlować Habsburgom koronę Polski Ernest Habsburg miał wziąć sobie za żonę siostrę Zygmunta, Annę Wazównę, oddać Szwecji Inflanty, walczyć przeciw Moskwie I na to wszystko miał się zgodzić sejm 1592 r. gdy się wszystko wydało odbył się sejm inkwizycyjny mający osądzić króla; łagodnie się obeszli z królem

7 3. Walki o tron Szwecji 1592 r. umiera Jan III Waza, tron dla naszego Zygmunta III Wazy unia personalna polskoszwedzka Zygmunt jedzie do Szwecji, by objąć tron; w 1594 r. zatwierdza prawa protestantów i w Uppsali koronuje się na króla Wraca, w jego imieniu rządzi Karol IX Sudermański, który po wyjeździe bratanka organizuje przeciw niemu koalicję i w 1597 r. nakłania Rikstag do wezwania naszego do Szwecji

8 1598 r. Zygmunt wraca, ale tym razem bierze ze sobą gości w postaci 5 tys. żołnierzy; Po przegranej bitwie pod Linkoping w 1598 r. porozumienie 1. Zyguś przestrzega przywilejów szlachty szwedzkiej 2. Rozpuści armię 3. Ogłosi amnestię dla buntowników 4. Obejmie rządy osobiście Jednak wraca do Polski, więc w 1599 r. detronizacja Zygmunta, na tron powołując 4-letniego Władysława. Zygmunt był uparty, więc w 1600 r. królem obwołano Karola IX Sudermańskiego

9 4. Wybuch wojny ze Szwecją 1600 r. inkorporowanie Estonii do RP, licząc na wojnę Polski ze Szwecją (bo miał nadzieję na koronę Szwecji) Szwedzi atakują Inflanty; obejmują tereny po Dźwinę 1601 r. kontra polsko-litewska; odzyskanie większość utraconych ziem i zajęcie Białego Kamienia w Estonii Od 1604 r. polską armią dowodzi Karol Chodkiewicz Chodkiewicz odzyskuje Dorpat, znów bitwa (zwycięska) pod Białym Kamieniem 1605 r. bitwa pod Kircholmem

10 Bitwa pod Kircholmem r. bitwa pod Kircholmem; Polaków 3800 vs Szwedów Straty: Polska 100 Szwecja 8000 Po Kircholmie rozejm

11 5. Rokosz Zebrzydowskiego (rokosz sandomierski) Król dąży do wzmocnienia władzy przy pomocy regalistów (rojalistów) Popularyści widzą chęć ograniczenia demokracji szlacheckiej oraz tendencja do bratania się z Habsburgami 1605 r. początek konfliktu (a bo król wziął sobie za żonę siostrę zmarłej żony) Umiera (1605r.) Jan Zamojski więc król postanawia wprowadzić reformy wzmacniające jego władzę Michał Zebrzydowski (starosta małopolski) jest zdecydowanie przeciwko wprowadzeniu stałej armii i głosowaniu większością głosów; obok Zebrzydowskiego także inni szlachcice, m.in. z Sandomierza

12 Domagano się od króla ustąpienia z planów reform, większej tolerancji oraz usunięcia jezuitów z dworu (Piotr Skarga); niektórzy chcą detronizacji Zygmunta III 1607 r. bitwa pod Guzowem; zwycięstwo wojsk króla Rozejm 1608; Amnestia dla buntowników Wycofanie się z reform

13 6. Wojna w Inflantach i Prusach Gustaw II Adolf wprowadza zmiany w gospodarce i armii 1617 r. atak na Inflanty (bez sukcesu) Ponowienie w 1621 r. (RP walczy z Turcją) atak i zajęcie Rygi; 1622 r. rozejm w Mitawie (bo szlachta nie chce płacić na wojnę) 1625 r. znów atak i zajęcie Inflant Rozejm z Litwinami i atak na porty bałtyckie 1626 r. porażka RP pod Gniewem; Szwedzi kontrolują handel morski Westerplatte Gdańsk nadal walczy 1627 r. nierozstrzygnięta bitwa pod Tczewem Nasi wygrywają pod Hamersztynem i Oliwą (dowódca polski admirał Dickmann) Wygrana naszych pod Trzcianą w 1629 doprowadza do rozmów

14 Rozejm w Altmarku (Starej Wsi) Szwedzi zatrzymują Inflanty na północ od Dźwiny oraz porty Prus Królewskich i Prus Książęcych bez Gdańska, Pucka i Królewca 2. Szwedzi mogą pobierać cło (3,5%) z towarów wysyłanych z Gdańska

15 Pokój w Sztumskiej Wsi 1635 Od 1632 r. królem jest Władysław IV Waza; doprowadza do reformy armii i budowy portu we Władysławowie Szwedzi zmęczeni wojną trzydziestoletnią Władek chce wojny ze Szwecją, a oni wolą się dogadać: 1. Szwedzi zatrzymują Inflanty 2. Szwedzi oddają miasta pruskie 3. Szwedzi rezygnują z ceł