Telescopic overdenture supported on teeth and dental implant. A case report

PROTET. STOMATOL., 2013, LXIII, 4, 272-280 www.prot.stomat.net Proteza typu overdenture z koronami teleskopowymi jako elementami retencyjnymi, wsparta na uzębieniu resztkowym i wszczepie dentystycznym. Opis przypadku Telescopic overdenture supported on teeth and dental implant. A case report Grzegorz Wasiluk 1,2, Ewa Chomik 1,2, Zdzisław Bereznowski 2 1 Klinika Stomatologiczno-Medyczna MED-ORAL ul. I Dywizji Wojska Polskiego 29a, 84-230 Rumia Kierownik: dr n. med. L. Janda-Wasiluk. 2 Katedra i Zakład Protetyki Stomatologicznej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: dr hab. n. med. Z. Bereznowski, prof. nadzw. GUMed. HASŁA INDEKSOWE: overdenture, korona teleskopowa, wszczep dentystyczny KEY WORDS: overdenture, telescopic crown, dental implant Streszczenie W pracy zaprezentowano przypadek leczenia protetycznego z zastosowaniem protezy typu overdenture w szczęce, umocowanej na uzębieniu resztkowym za pomocą koron teleskopowych. W celu stworzenia korzystniejszych warunków dla stabilizacji i retencji protezy wykorzystano implant dentystyczny jako dodatkowy filar, wszczepiony w ściśle określonym miejscu łuku zębowego. Wewnętrzne korony teleskopowe wykonano metodą CAD/CAM z tlenku cyrkonu. W metalowej płycie protezy wykonano matryce dla koron wewnętrznych z teflonową wkładką, stanowiącą warstwę pośrednią pomiędzy koroną pierwotną, a metalową matrycą. Po roku użytkowania protezy typu overdenture nie stwierdzono zaników wyrostka zębodołowego wokół wszczepu dentystycznego i uzębienia resztkowego, a stan tkanek przyzębia, tkanek miękkich wokół implantu był prawidłowy. Dobra była również retencja i stabilizacja protezy. Uzupełnienia protetyczne typu overdenture Summary The paper presents a case of prosthetic treatment with overdenture supported on the remaining teeth with telescopic crowns in maxilla. To achieve a better stabilization and retention of the prosthesis, dental implant was used as additional abutment. Internal telescopic crowns were manufactured of zircon oxide with CAD/CAM technology. In the metal plate of prosthesis the template with teflon insert for internal telescopic crowns was made, which provided an intermediate layer between the internal crown and metal template. After one year follow up there were no signs of alveolar bone atrophy around the remaining teeth and dental implant. The condition of periodontium and soft tissues around the dental implant was fairly good. The retention and stabilization of the prosthesis were also satisfactory. Overdenture type restorations supported on patients teeth ensure good retention and stabilization of the prosthesis and acceptable aesthetic outcome. They also provide more physiological transposition of masticatory forces 272

Protezy overdenture wsparte na zębach własnych pacjenta zapewniają dobrą retencję, stabilizację protezy i dobry efekt estetyczny oraz umożliwiają bardziej korzystny sposób przenoszenia sił żucia na ozębną uzębienia resztkowego. Wykorzystanie dodatkowo wszczepów dentystycznych jako filarów dla protezy nakładowej może znacznie poprawić retencję i stabilizację protezy oraz komfort jej użytkowania. Zastosowanie elastycznej warstwy pośredniej w koronach teleskopowych pozwoliło na wykonanie koron wewnętrznych o ścianach równoległych co skutkowało zwiększoną siłą retencji i uniknięciem kłopotów związanych z osadzeniem protezy na koronach wewnętrznych. Elastyczna warstwa pośrednia pozwala również uniknąć sztywnego zespolenia dwóch różnych pod względem ruchomości filarów. Nie bez znaczenia na prawidłowy stan tkanek przyzębia zębów filarowych i tkanek miękkich wokół implantu miał fakt, że korony wewnętrzne zostały wykonane z tlenku cyrkonu. to periodontium of the remaining teeth. Utilization of dental implants as additional abutments for overdenture type restoration can significantly improve retention, stabilization and comfort for the patient. Adaptation of flexible intermediate layer in telescopic crowns allows for performing internal crowns with parallel walls. It provides higher retention force and permits to avoid problems concerning mounting the prosthesis on internal crowns. Flexible, intermediate layer helps to avoid rigid connection on two separately moving abutments. Manufacturing CAD/CAM zirconium oxide crowns has more than positive impact on both periodontal status and soft tissues. Wstęp Protezy ruchome typu overdenture, w polskim piśmiennictwie określane są jako protezy nakładowe i należą do protez całkowitych pokrywających uzębienie resztkowe lub wszczepy dentystyczne w przypadku rehabilitacji implantoprotetycznej pacjentów z całkowitym brakiem uzębienia (1, 2). U pacjentów z uzębieniem resztkowym protezy nakładowe stosuje się jako alternatywę dla konwencjonalnych uzupełnień protetycznych, w sytuacji gdy zachowane zęby nie kwalifikują się do zaprojektowania na nich podparcia, retencji i stabilizacji, bądź istnieje wątpliwość co do długoczasowego zachowania uzębienia resztkowego (2). Zaletą protez typu overdenture opartych na uzębieniu resztkowym jest bardziej fizjologiczne przenoszenie sił żucia na podłoże kostne poprzez ozębną oraz lepsza kontrola nerwowo- -mięśniowa układu stomatognatycznego dzięki funkcji receptorów czucia w tkankach przyzębia (3, 4). Ponadto pozostawienie zębów naturalnych w jamie ustnej powstrzymuje zaniki wyrostka zębodołowego obserwowane po ekstrakcjach zębów, co ma istotne znaczenie dla zachowania korzystniejszych warunków morfologicznych podłoża protetycznego dla leczenia protetycznego w przyszłości. Utrzymanie protezy nakładowej na podłożu protetycznym uzyskuje się dzięki zamontowaniu na zachowanych zębach elementów retencyjno-podpierających w postaci: zaczepów kulowych, magnesów, zespoleń kładkowych lub koron teleskopowych (3, 5). Protezy nakładowe z elementami retencyjnymi w postaci koron teleskopowych znajdują coraz szersze zastosowanie u pacjentów z uzębieniem resztkowym, niejednokrotnie nawet w sytuacjach, kiedy uzębienie to ma również zredukowaną ozębną i jest mniej wydolne na obciążenia siłami żucia. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4 273

G. Wasiluk i inni Koronę teleskopową stanowią dwie komponenty: korona wewnętrzna, określana również jako korona pierwotna, cementowana na filarze oraz korona zewnętrzna, zwana też koroną wtórną (6). W częściowych protezach szkieletowych korona zewnętrzna jest połączona sztywno z protezą. Najczęściej jest koroną złożoną, metalowo-ceramiczną i może stanowić element łuku sztucznych zębów protezy lub być umieszczona poza nim. W przypadku protez typu overdenture korona zewnętrzna teleskopu może być również typową koroną złożoną stanowiącą ząb w łuku, ale znacznie częściej występuje w postaci matrycy korony pierwotnej wbudowanej w płytę protezy. Siła retencji protez typu overdenture osadzonych na koronach teleskopowych zależy od rodzaju korony teleskopowej i jakości jej wykonania. W koronach o ścianach równoległych (korony cylindryczne) retencja uzyskiwana jest dzięki siłom tarcia pomiędzy koroną wewnętrzną i zewnętrzną (6), natomiast w koronach stożkowych, w których kąt zbieżności ścian wynosi około 6 o, retencję uzyskuje się dzięki wklinowaniu obu koron w momencie pełnego osadzania protezy nakładowej na podłoże protetyczne (2, 6). Retencja koron cylindrycznych jest większa niż koron stożkowych. Wykonanie jednak kilku koron cylindrycznych i uzyskanie równoległości ścian osiowych wszystkich koron względem siebie jest praktycznie niewykonalne przy zastosowaniu techniki odlewniczej. Możliwość szerszego stosowania koron cylindrycznych stwarzają techniki galwanoformingu i CAD/CAM. Retencja i stabilizacja protez nakładowych z wykorzystaniem koron teleskopowych jako precyzyjnych elementów retencyjnych zależy również od liczby filarów zębowych i ich lokalizacji w łuku zębowym. Przy projektowaniu tego typu uzupełnienia wskazane jest wykorzystanie optymalnej liczby zachowanych zębów. Według części autorów, aby zapewnić odpowiednie utrzymanie i stabilizację protezy na podłożu, w każdym kwadrancie jamy ustnej lub strefie wyrostka zębodołowego (przedni i dwa boczne) powinien znajdować się co najmniej jeden filar zębowy (5, 6). Nie zawsze jednak rozmieszczenie zębów filarowych jest tak korzystne. Poprawę warunków anatomicznych podłoża protetycznego dla osiągnięcia lepszej stabilizacji i retencji protezy można uzyskać dzięki wykorzystaniu wszczepów dentystycznych, wprowadzonych w ściśle określonym miejscu łuku zębowego i zastosowaniu korony teleskopowej opartej na łączniku protetycznym implantu. Celem pracy jest zaprezentowanie możliwości wykorzystania implantu dentystycznego dla poprawienia retencji i stabilizacji protezy nakładowej oraz korzystniejszego rozkładu siły żucia na podłoże protetyczne przez protezę nakładową wspartą na koronach teleskopowych z zastosowaniem elastycznej warstwy pośredniej pomiędzy koronami a matrycą w protezie szkieletowej. Opis przypadku Pacjentka A. B. lat 57, zgłosiła się do Kliniki Stomatologiczno-Medycznej MED-ORAL w celu wykonania nowych uzupełnień protetycznych w szczęce i żuchwie. Zgłaszała okresowo zaostrzające się dolegliwości bólowe ze strony zębów 13 i 44, ruchomość stałych uzupełnień protetycznych w przednim odcinku łuku zębowego w szczęce oraz złą stabilizację i retencję częściowej protezy szkieletowej. Ruchomość uzupełnień protetycznych w szczęce utrudniała pacjentce mowę i funkcję żucia. W żuchwie wykonana była proteza częściowa szkieletowa, której pacjentka od dłuższego czasu nie użytkowała z powodu złamania zęba filarowego 44. W badaniu klinicznym stwierdzono obecność protez stałych licowanych porcelaną w postaci koron zespolonych na zębach 11, 12, 13 oraz niezależnego mostu protetycznego na zębach filarowych 21, 23, 25 uzupełniającego 274 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4

Protezy overdenture Ryc. 1. Zdjęcie ortopantomograficzne pacjentki wykonane przed leczeniem. braki zębów 22 i 24. Korony na zębach 13 i 25 zaopatrzone były w zatrzaski kulowe stanowiące retencję dla protezy szkieletowej skrzydłowej (ryc. 1). Zęby pokryte koronami i most protetyczny wykazywały ruchomość w wymiarze przednio-tylnym w zakresie 0,5 mm. W żuchwie stwierdzono również obecność uzębienia resztkowego (ryc. 1). Zęby 32, 31, 41, 42 wykazywały I o rozchwiania (wg Halla) z towarzyszącym stanem zapalnym tkanek przyzębia, ząb 33 pokryty koroną protetyczną, licowaną ceramiką z zamontowanym zatrzaskiem kulowym. Ząb 44 wykorzystywany dotychczas jako filar protezy szkieletowej był złamany na wysokości szyjki zęba. Postępowanie kliniczne rozpoczęto od wykonania zdjęcia ortopantomograficznego (ryc. 1), następnie usunięto stałe uzupełnienia protetyczne w szczęce, oceniono jakość uzębienia resztkowego (ryc. 2) i wykonano wyciski anatomiczne szczęki i żuchwy w celu analizy podłoża protetycznego pod kątem możliwości zastosowania różnych wariantów rehabilitacji protetycznej pacjentki. Zęby zabezpieczono uzupełnieniem tymczasowym z materiału Structur 2 SC (DMG, Niemcy). Zdecydowano o usunięciu zniszczonego korzenia zęba 13 oraz 12, zaplanowano wszczepienie implantu w pozycji zęba 14 oraz wykonanie protezy typu overdenture z metalową płytą i koronami teleskopowymi jako elementami utrzymującymi protezę, osadzonymi na zębach 11, 21, 23, 25 i implancie. Koronę wewnętrzną zaplanowano wykonać metodą CAD/CAM z tlenku cyrkonu. W metalowej płycie protezy postanowiono wykonać matryce dla koron wewnętrznych, wysłane tworzywem sztucznym tzw. tuleje frykcyjne USIG (Erkodent, Niemcy), wykonane techniką tłoczenia wgłębnego, stanowiące warstwę pośrednią pomiędzy koroną pierwotną i matrycą umieszczoną w protezie szkieletowej. W żuchwie zaplanowano leczenie endodontyczne zębów 33 i 44 oraz zespolenie zębów 44, 42, 41, 31, 32, 33 koronami licowanymi porcelaną z uzupełnieniem zęba 43 i protezę szkieletową z zasuwami, uzupełniającą braki skrzydłowe. Leczenie protetyczne w szczęce przeprowadzono w dwóch etapach. W pierwszym etapie, usunięto zniszczone korzenie zębów 12 i 13 z wykorzystaniem systemu Benex (Benex Ryc. 2. Stan uzębienia po zdjęciu koron zespolonych z filarów zębów 13, 12, 11 oraz mostu z filarów zębów 21, 23, 25. Korzenie zębów 13 i 12 zakwalifikowano do ekstrakcji. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4 275

G. Wasiluk i inni Ryc. 3. Korzenie zębów 13 i 12 atraumatycznie usunięte przy użyciu ekstraktora Benex. Ryc. 4. Oszlifowane zęby 11, 21, 23, 25 po leczeniu endodontycznym i zaopatrzeniu wkładami kompozytowymi wzmacnianymi włóknem szklanym pod korony teleskopowe z tlenku cyrkonu. Standardowy, opracowany laboratoryjnie łącznik TiDesign przykręcony z siłą 25Ncm. Tooth Extraction System, USA) (ryc. 3), a zębodoły poekstrakcyjne wypełniono ksenogenicznym materiałem kościozastępczym BioOss (Geistlich Biomaterials, Szwajcaria). W pozycji zęba 14 wszczepiono implant OsseoSpeed, o średnicy 5,0 i długości 13 mm (Astra Tech Dental, Szwecja). Zęby 11, 21, 23, 25 wyleczono endodontycznie. Po 15 tygodniach od wszczepienia implantu wykonano zdjęcie małoobrazkowe wszczepu w celu kontroli jego osteointegracji i przystąpiono do drugiego etapu leczenia. W zębach 11, 21, 23, 25 wykonano kompozytowe wkłady koronowo-korzeniowe, wzmocnione włóknem szklanym (FibreKor Post, Pentron, USA). Część koronową opracowano zgodnie z zasadami szlifowania zębów pod uzupełnienia pełnoceramiczne, z szerokim stopniem typu shoulder i zaokrąglonym kątem wewnętrznym oraz z uwzględnieniem równoległości wszystkich filarów (ryc. 4). Wycisk dwuwarstwowy zębów filarowych pod korony teleskopowe wykonano równocześnie z wyciskiem z poziomu implantu, metodą łyżki otwartej, z zastosowaniem masy silikonowej typu A (Honigum Mixstar Heavy, Light, DMG, Niemcy). Na następnej wizycie ustalono zwarcie centralne. Na kolejnej wizycie do implantu przykręcono opracowany w laboratorium standardowy, tytanowy łącznik TiDesign (Astra Tech Dental, Szwecja) (ryc. 4). Skontrolowano szczelność oraz przyleganie wewnętrznych koron teleskopowych do filarów zębowych i łącznika protetycznego (ryc. 5). Dokonano również kontroli protezy woskowej i oceniono poprawność ustawienia zębów, wymodelowanie płyty przedsionkowej, kontakty zwarciowe oraz efekt estetyczny uzupełnienia. Na ostatniej wizycie klinicznej po stwierdzeniu poprawności wykonania uzupełnienia, zacementowano pierwotne korony teleskopowe przy użyciu cementu glassjonomerowego (GC Fuji I, GC, Belgia) i osadzono na podłożu gotową protezę typu overdenture (ryc. 6). Ryc. 5. Próba koron pierwotnych wyfrezowanych techniką CAD/CAM z tlenku cyrkonu. 276 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4

Protezy overdenture Ryc. 6. Gotowe uzupełnienie protetyczne z zamontowaną teflonową warstwą pośrednią. Ryc. 7. Stan po oddaniu gotowej pracy protetycznej. Ryc. 8. Zdjęcie ortopantomograficzne rok po przeprowadzonym leczeniu. Ryc. 9. Obraz kliniczny rok po zakończonym leczeniu. Proteza wykazywała dobrą retencję i stabilizację. Uzyskano bardzo dobry efekt estetyczny wykonanych uzupełnień w szczęce i żuchwie (ryc. 7). Pacjentce zalecono zabiegi higieniczne w obrębie jamy ustnej, jak i protezy zębowej i wyznaczono wizyty kontrolne: po siedmiu dniach, trzech miesiącach, pół roku oraz po roku użytkowania protez. Po roku użytkowania uzupełnień protetycznych, na podstawie badania klinicznego i radiologicznego (ryc. 8, 9) stwierdzono stabilny poziom kości wyrostka zębodołowego wokół wszczepu dentystycznego i uzębienia PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4 277

G. Wasiluk i inni resztkowego, prawidłowy stan tkanek przyzębia, tkanek miękkich wokół implantu oraz błony śluzowej podłoża protetycznego, jak również dobrą retencję i stabilizację protezy. Pacjentka utrzymuje bardzo dobrą higienę jamy ustnej oraz uzupełnienia protetycznego. Dyskusja Rehabilitacja protetyczna pacjentów z zastosowaniem protez typu overdenture zakłada zachowanie maksymalnej liczby zębów w jamie ustnej pacjenta (3). Taka koncepcja leczenia uzasadnia próbę zachowania zębów, które nie stanowią w pełni wartościowych filarów dla konwencjonalnych uzupełnień protetycznych. Prawidłowe zaplanowanie pracy, odpowiednie opracowanie filarów, zaopatrzenie ich w precyzyjne elementy retencyjne oraz zastosowanie protezy nakładowej zapewnia długoczasowe zachowanie uzębienia resztkowego i większy komfort użytkowania protezy ruchomej. Siły żucia oddziaływujące na protezy nakładowe dzięki zastosowaniu koron teleskopowych przenoszone są na filary zębowe wzdłuż długiej osi zębów (5). Osiowe przenoszenie sił zgryzowych wynika z całkowitego pokrycia zęba filarowego koroną zewnętrzną wmontowaną w trzon protezy. Przy pionowym przenoszeniu sił zmniejsza się komponenta szkodliwych dla ozębnej sił poziomych. W efekcie, overdenture z koronami teleskopowymi jako elementami retencyjno podpierającymi przenoszą siły żucia w sposób bardziej fizjologiczny i oddziaływują na zęby filarowe, ich ozębną oraz na podłoże kostne mniej destrukcyjnie niż tradycyjne protezy ruchome (5). Protezy typu overdenture można wykonać przy niewielkiej liczbie zachowanych zębów, nawet przy jednym zębie w łuku (7, 8). Według Dąbrowy i wsp. (6) oraz Breitman i wsp. (7) warunkiem dobrej stabilizacji protezy nakładowej jest odpowiednia liczba zębów oraz ich właściwe rozmieszczenie. Autorzy ci uważają, że dla dobrej stabilizacji protezy i obciążonych zębów korzystniej jest, kiedy w każdym segmencie łuku zębowego (przednim i obu bocznych) znajduje się przynajmniej jeden filar zębowy. W przypadku mniejszej liczby zębów albo niekorzystnego ich rozmieszczenia, stosując konwencjonalne metody protetyczne lekarz jest zdany na istniejące warunki anatomiczne podłoża protetycznego. Możliwość poprawienia niekorzystnych warunków stwarzają metody implantologiczne. Dzięki wprowadzeniu wszczepów dentystycznych w bezzębny odcinek łuku zębowego w określonej lokalizacji można znacznie poprawić zarówno stabilizację, jak i retencję protez typu overdenture. W prezentowanym przypadku, po ekstrakcji korzeni zębów 12 i 13 wszczepiono śródkostny implant w pozycji zęba 14 stwarzając korzystniejsze warunki dla stabilizacji przyszłej protezy. Dzięki poszerzeniu pola podparcia protezy, nie tylko uzyskano lepszą jej stabilizację na podłożu i bardziej korzystne rozłożenie obciążeń siłami zgryzowymi na uzębienie naturalne i wszczep dentystyczny, ale również zespolono wszystkie filary. W piśmiennictwie szeroko dyskutowany jest sposób zespalania implantów dentystycznych z zębami naturalnymi za pomocą konstrukcji protetycznych (10-16). Problem wynika z różnicy w ruchomości zębów naturalnych i wszczepów dentystycznych. Przy zdrowym stanie ozębnej, w zależności od rodzaju zęba, zakres ruchów bocznych wynosi od 56 do 108 µm, natomiast ruchu dowierzchołkowego wynosi od 25 do 100 µm. Dla implantu wartości te są znacznie mniejsze i wynoszą odpowiednio 10-50 µm oraz 3-5 µm (17). Zespolenie uzębienia naturalnego z wszczepami dentystycznymi może mieć charakter zespolenia sztywnego lub niesztywnego. Przykładem zespolenia sztywnego jest most protetyczny oparty na obu rodzajach filarów. Wielu autorów uważa, że przy takim zespoleniu wszczepu dentystycznego i zęba istnieje 278 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4

Protezy overdenture ryzyko powikłań w postaci dezintegracji procesów osteointegracji czy też retruzji zębów naturalnych (13). Zespolenie implantów z zębami własnymi poprzez protezę typu overdenture umocowaną na podłożu za pomocą koron teleskopowych, które posiadają warstwę pośrednią, wklejoną do korony wtórnej ma charakter połączenia niesztywnego. Dzięki zastosowaniu formowanych wgłębnie tulei frykcyjnych USIG o grubości 0,5 mm, uzyskuje się redukcję sił oraz ich równomierne rozłożenie na filary zębowe, implanty oraz podłoże kostne, jak również minimalizuje się ryzyko powikłań i wad wynikających ze zróżnicowania mechaniki fizjologicznej ruchomości zębów oraz ruchomości implantów (3, 9, 18). Projektując protezy typu overdenture należy również dokonać wnikliwej analizy warunków przestrzennych w relacji szczęki i żuchwy, aby zapewnić wystarczającą ilość miejsca dla koron teleskopowych, płyty protezy, zębów sztucznych oraz przestrzeni pola okluzyjnego (5). W tym celu na modelach diagnostycznych można dodatkowo wykonać próbną protezę woskową dla oceny, czy istnieje możliwość wykonania wszystkich elementów protezy nakładowej. Nie bez znaczenia pozostaje wybór materiału z jakiego wykonywane są korony teleskopowe. Tlenek cyrkonu, z którego w prezentowanym przypadku zostały wykonane korony wewnętrzne uznawany jest za biokompatybilny materiał o udowodnionym korzystnym wpływie na tkanki przyzębia (19). Po roku od oddania uzupełnienia protetycznego, stan kliniczny tkanek przyzębia był prawidłowy; nie wykazywał zmian w porównaniu do stanu sprzed leczenia. Zastosowanie elastycznej warstwy pośredniej w koronach teleskopowych pozwoliło na wykonanie koron wewnętrznych o ścianach równoległych, co skutkowało zwiększoną siłą retencji oraz uniknięciem potencjalnych problemów związanych z osadzeniem protezy na cylindrycznych koronach wewnętrznych. Podsumowanie Uzupełnienia protetyczne typu overdenture wsparte na zębach własnych pacjenta stanowią alternatywę dla leczenia konwencjonalnymi uzupełnieniami protetycznymi. Zapewniają dobrą retencję, stabilizację protezy i dobry efekt estetyczny oraz umożliwiają bardziej korzystny sposób przenoszenia sił żucia na ozębną uzębienia resztkowego. Wykorzystanie dodatkowych filarów w postaci wszczepów dentystycznych dla oparcia i retencji protezy nakładowej, zlokalizowanych w ściśle określonych miejscach w łuku zębowym, w sposób znaczący może poprawić stabilizację ruchomej protezy i komfort jej użytkowania. Zastosowanie elastycznej warstwy pośredniej w koronach teleskopowych osadzonych na zębach naturalnych i wszczepach dentystycznych pozwala uniknąć sztywnego zespolenia dwóch różnych pod względem ruchomości filarów. Piśmiennictwo 1. Śmielak B., Biesaga R., Knytel M.: Wykorzystanie prefabrykowanej belki jako elementu retencyjnego dla utrzymania protez typu overdentures wspartych na implantach opis przypadku. Protet. Stomatol., 2011, LXII, 1, 51-55. 2. Kochanek-Leśniewska A., Ciechowicz B., Wojda M., Michalik R.: Etapy klinicznego oraz laboratoryjnego postępowania w wykonawstwie protezy typu overdenture wspartej na cyrkonowych koronach teleskopowych. Protet. Stomatol., 2012, LXII, 3, 190-196. 3. Naveen Y. G., Patel Jayantilal R., Sethurman Rajesh, Paranjay Prajapati: Telescopic overdenture a case report. J. Int. Oral Health 2011, 3, 1, 23-30. 4. Yalisove I. L.: Crown and sleeve coping retainers for removable partial prosthesis. J. Prosthet. Dent., 1966, 16: 1069-1085. 5. Singh K., Gupta N.: Telescopic denture a tre- PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4 279

G. Wasiluk i inni atment modality for minimizing the conventional removable complete denture problems: a case report. J. Clin. Diagn. Res., 2012, 6, 6, 1112-1116. 6. Dąbrowa T., Płonka B.: Zaczepy teleskopowe przegląd ogólny. Dent. Med. Probl., 2002, 39, 2, 293-295. 7. Spiechowicz E.: Protetyka Stomatologiczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2004. 8. Żmudzki J., Chladek W.: Rozpoznanie biomechaniki protez overdentures mocowanych do pojedynczego implantu. Protet. Stomatol., 2010, 1, 22-27. 9. Breitman J. B., Nakamura S., Freedman A. L., Yalisove I. L.: Telescopic retainers: an old or new solution? A second chance to have normal dental function. J. Prosthodont., 2012, 21, 79-83. 10. Block M. S., Lirette D., Gardiner D.: Prospective evaluation of implants connected to teeth. Int. J. Oral Maxillofac. Implants, 2002, 17, 4, 473-487. 11. Koczorowski R., Koczorowski M.: Zastosowanie mostów opartych na implantach i zębach u pacjentów z brakami skrzydłowymi doświadczenia własne. Protet. Stomatol., 2005, LV, 6, 417-423. 12. Abraham P. A., Koka P., Murugesan K., Vasanthakumar M.: Telescopic overdenture supported by a combination of tooth and an implant: a clinical report. J. Indian. Prosthodont. Soc., 2010, 10, 4, 230-233. 13. Ghodsi S., Rasaeipour S.: Tooth implant connection: a literature review. World J. Dent., 2012, 3, 2, 213-219. 14. Mijiritsky E.: Implants in conjuction with removable partial dentures: a literature review. Implant Dentistry 2007, 16, 2, 1-7. 15. Palmer R.: Teeth and implants. Br. Dent. J., 1999, 187, 4, 183-188. 16. Bennani V., Schwass D., Chandler N.: Gingival retraction techniques for implants versus teeth. J. Am. Dent. Assoc., 2008, 139, 10, 1354-1363. 17. Kim Y., Oh T. J., Misch C. E., Wang H. L.: Occlusal considerations in implant therapy: clinical guidelines with biomechanical rationale. Clin. Oral Implants Res., 2005, 16, 1: 26-35. 18. Zafiropoulos G. G., Rebbe J., Thielen U., Deli G., Beaumont C., Hoffmann O.: Zirconia removable telescopic dentures retained on teeth or implants for maxilla rehabilitation. Three-year observation of three cases. J. Oral Implantol., 2010, 36, 6: 455-465. 19. Lasek K., Okoński P., Mierzwińska-Nastalska E.: Tlenek cyrkonu właściwości fizyczne i zastosowanie kliniczne. Protet. Stomatol., 2009, 6: 415-422. Zaakceptowano do druku: 13.VI.2013 r. Adres autorów: 80-208 Gdańsk, ul. Orzeszkowej 18. Zarząd Główny PTS 2013. 280 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4