Alkohol i prowadzenie pojazdu skala problemu w Polsce

Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Międzynarodowa konferencja ekspertów w zakresie wymiany dobrych praktyk w obszarze bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce Warszawa dn. 1. 09. 2015 r. Alkohol i prowadzenie pojazdu skala problemu w Polsce Ilona Buttler Instytut Transportu Samochodowego Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego

SPOŻYCIE ALKOHOLU W POPULACJI W LATACH 1993-2014 r. (Wskaźnik: Liczba litrów 100% alkoholu na 1 mieszkańca) Litry 10 9.5 9 8.5 8 7.5 7 6.5 6 6.52 Spożycie na 1 mieszkańca (w litrach) 7.08 7.12 6.63 7.02 7.04 6.46 6.49 6.63 6.93 7.86 8.28 Obniżenie podatku akcyzowego (-30 %) 7.97 8.79 9.21 9.58 9.06 9.02 Podwyższenie podatku akcyzowego (+15%) 9.25 9.16 9.67 9.4 5.5 5 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Podwyższenie podatku akcyzowego (+15%) Źródło: PARPA, GUS (2015): Dostawy na rynek krajowy oraz spożycie niektórych artykułów konsumpcyjnych na 1 mieszkańca w 2014 r.

SPOŻYCIE ALKOHOLU W POPULCJI (15+ lat) W UNII EUROPEJSKIEJ W 2012 ROKU 14.0 Alcohol consumption (litres per capita) 12.0 10.0 8.0 6.0 4.0 2.0 6.1 7.3 7.6 7.9 8.7 9.1 9.3 9.3 9.3 9.8 9.8 10.1 10.1 10.2 10.2 10.2 10.6 10.7 10.8 11.0 11.0 11.4 11.4 11.6 11.6 11.8 12.2 12.3 12.7 6.2 9.9 0.0 Itały Sweden Malta Greece Cyprus Romania Finland Denmark Netherlands Belgium Spain Slovak Republic EU28 Bulgaria Poland Latvia United Kingdom Croatia Portugal Germany Slovenia Luxembourg Hungary Czech Republic Ireland France Austria Estonia Lithuania Norway Switzerland Źródło: Health at glance: Europe 2014; OECD 2014

PROCENTOWA ZMIANA W SPOŻYCIU ALKOHOLU NA 1 MIESZKAŃCA (15+) MIĘDZY 2000 i 2011 ROKIEM Norway 8.8 Estonia Lithuania Latvia Malta Poland Sweden Cyprus Finland Bulgaria EU 28 Czech Republic Hungary United Kingdom Belgium Netherlands Slovak Republic Romania Austria Spain Greece Luxembourg Portugal Slovenia Germany Croatia France Ireland Denmark Italy -34.4-25.4-27.5-7.5-7.6-9.3-9.9-10.0-10.4-10.9-11.7-12.9-13.7-14.9-15.2-15.5-15.8-19.6-1.3-2.5 0.3 5.8 11.8 19.4 28.6 34.5 49.4 46.1 43.2 Switzerland -11.6-40.0-30.0-20.0-10.0 0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 % change in recorded alcohol per capita (15+) consumption (in litres of pure alcohol) Źródło: OECD Health Statistics 2014; WHO Global Health Observatory (GHO): OECD (2015): Tackling Harmful Alcohol Use: Economics and Public Health Policy

STRUKTURA SPOŻYWANEGO ALKOHOLU W POLSCE

WZORY KONSUMPCJI ALKOHOLU W POLSCE do 1,2 litra 4,9 % 46,7 % > 1,2 do 6 litrów 25,5 % 34,4 % > 6 do 12 litrów 11,3 % 23,5 % 7,3 % > 12 litrów 46,1 % 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Procent (%) Odsetek konsumowanego alkoholu w ciągu roku Odsetek pijących napoje alkoholowe Źródło: CBOS (2008): Wzory konsumpcji alkoholu w Polsce.

ROZPOWSZECHNIENIE ALKOHOLU W POPULACJI KIEROWCÓW SARTRE 4 (2010) do prowadzenia pojazdu po spożyciu alkoholu w ciągu ostatniego roku przyznało się 3,4 % kierowców i 1,8% motocyklistów; DRUID (2010) wśród losowo zatrzymywanych kierowców alkohol stwierdzono u 1,43 % zbadanych osób; W 2014 roku podczas kontroli stanu trzeźwości obecność alkoholu stwierdzono u 0,7 % badanych kierowców.

ROZPOWSZECHNIENIE ALKOHOLU W POPULACJI KIEROWCÓW Czy zdarza się Pani/u prowadzić pojazd w poniższych sytuacjach? (Badania: 01. 2015r. ) Źródło: IPSOS (2014): Europejski barometr odpowiedzialnej jazdy. Fondation Vinci Autoroutes pour une conduite responsable

WYPADKI DROGOWE Z UDZIAŁEM NIETRZEŹWYCH UŻYTKOWNIKÓW DRÓG Jak podaje Komenda Główna Policji w 2014 roku: Nietrzeźwi użytkownicy dróg wzięli udział w 3552 wypadkach drogowych (10,1% ogółu wypadków drogowych), w których zginęło 470 osób (14,7% ogółu ofiar śmiertelnych), a rannych zostało 4046 osób (9,5%); Nietrzeźwi użytkownicy dróg spowodowali 2579 wypadki drogowe (7,4% ogółu wypadków drogowych), w których zginęło 363 osób (11,3% wszystkich ofiar śmiertelnych), a rannych zostało 2971 osób (7%). Źródło: KGP (2015): Wypadki drogowe w Polsce w 2014 roku.

LICZBA OFIAR ŚMIERTELNYCH W WYPADKACH ZWIĄZANYCH Z ALKOHOLEM (Wskaźnik: Liczba ofiar na 1 mln mieszkańców) 30 25 20 15 10 5 1,6 2,5 3,5 4,1 4,2 4,4 5,4 5,5 6,0 6,3 7,3 8,1 8,8 9,4 10,1 10,1 11,7 12,1 12,8 13,4 13,6 27,1 23,8 22,4 20,5 15,9 0 The Netherlands Israel Slovakia Belgium Bulgaria Sweden Germany Austria Spain Great Britain Switzerland Hungary Norway Poland Luxembourg Romania Greece Czech Republic Finland Lithuania Denmark Latvia France Estonia Cyprus Slovenia Liczba ofiar śmiertelnych na 1 mln populac Definicja SafetyNet: Każda śmierć, do której dochodzi w efekcie wypadku drogowego, w którym aktywnie uczestniczył użytkownik drogi ze stężeniem alkoholu we krwi powyżej prawnie dopuszczalnego poziomu. Źrodło danych: ETSC (2010): Road Safety Target in Sight: Making up for lost time. 4th Road Safety PIN Report.; ETSC (2012): Drink driving: Towards zero tolerance (brak: IRL, IT, MT, PT

ZMIANY W LICZBIE OFIAR ŚMIERTELNYCH WYPADKÓW DROGOWYCH Z UDZIAŁEM TRZEŹWYCH UŻYTKOWNIKÓW DRÓG I UŻYTKOWNIKÓW PO SPOŻYCIU ALKOHOLU (1985 = 100%) 200 Procentowa zmiana w liczbie ofiar śmiertelnych wypadków drogowych (1985 r. = 100 %) 180 160 140 120 100 80 60 40-12% 20 0 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014-70% Z udziałem trzeźwych użytkowników dróg Z udziałem użyrkowników dróg po spożyciu alkoholu Źródło: Komenda Główna Policji

WYPADKI DROGOWE Z UDZIAŁEM OSÓB PO SPOŻYCIU ALKOHOLU W LATACH 1993-2014 Spożycie 100% alkoholu w litrach na 1 mieszkańca 10,0 11182 11400 11005 9,5 10373 10427 9,0 9558 9319 9367 8,5 8,0 7,5 7,1 7,0 7,0 7,1 7,0 6,5 6,6 6,5 6,5 6,5 6,0 7432 6,6 7801 6,9 9,6 9,2 8,8 8,3 7,9 8,0 6913 6929 6798 6392 6503 6375 9,1 9,0 5346 4524 9,3 4972 9,2 4467 9,7 4028 12000 9,4 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 34874000 Liczba wypadków drogowych 5,5 3000 5,0 2000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Spożycie 100% alkoholu na 1 mieszkańca w wieku 15+ (w litrach) Liczba wypadków drogowych, w których co najmniej jeden z aktywnych użytkowników był po spożyciu alkoholu Źródło: PARPA, KGP

PODSTAWY POLITYKI PREWENCYJNEJ W POLSCE Brak jednej strategii ukierunkowanej na ograniczenie zagrożeń związanych z obecnością alkoholu (czy szerzej substancji psychoaktywnych) w ruchu drogowym. Zamiast tego mamy: Narodowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego na lata 2011-2020; Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011 2015.

PODSTAWY POLITYKI PREWENCYJNEJ W POLSCE Prawo Edukacja Nadzór Sądy - Przepisy dotyczące dopuszczalnego stężenia alkoholu we krwi - Przepisy dotyczące administracyjnych i karnych konsekwencji nieprzestrzegania przepisów - Edukacja dzieci i młodzieży - Powstrzymanie kierowców od - Szkolenie kierowców prowadzenie pojazdów po - Kampanie społeczne spożyciu alkoholu - Działalność środków masowego przekazu - Wyeliminowanie z ruchu nietrzeźwych kierowców - Rozstrzyganie spraw

PRZEPISY DOTYCZĄCE DOPUSZCZALNEGO STĘŻENIA ALKOHOLU WE KRWI (BAC) - stężenia we krwi od 0,2 do 0,5 alkoholu - stan po użyciu alkoholu (wykroczenie); - stężenia we krwi powyżej 0,5 alkoholu - stan nietrzeźwości (przestępstwo). Znajomość prawnie obowiązującego limitu BAC (SARTRE 4; 2010) Motocykliści 0,00-0,20 %o 0,21-0,50 %o 0,51%o i więcej Kierowcy Brak odpowiedzi 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

NIEKTÓRE ZMIANY W USTAWIE KODEKS KARNY WPROWADZONE W MAJU 2015 R. Po połowie kary zawieszenia prawa jazdy 1. 07.2015

ZMIANY W OPINIACH SPOŁECZNYCH W LATACH 1996-2010 Czy kierowca, który będzie prowadzić samochód, powinien: w ogóle nie pić alkoholu 67,1 % 75,2 % 91,5 % móc wypić mniej alkoholu niż jest to obecnie dopuszczalne 11,3 % 7,6 % 4,7 % móc wypić tyle samo alkoholu, ile jest obecnie dopuszczalne 13,6 % 12,4 % 3,2 % móc wypić więcej alkoholu 4,4 % 4,0 % 0,5 % niż obecnie dopuszczalne móc wypić tyle alkoholu, ile chce 1,3 % 0,8 % 0,1 % Sartre 2 Sartre 3 Sartre 4 (1996) (2002) (2010)

POLICYJNE KONTROLE STANU TRZEŹWOŚCI W LATACH 2008-2014 Liczba kontroli Liczba ujawnionych nietrzeźwych użytkowników dróg 2008 1775186 168612 2009 2010 2305582 3351776 173324 165885 2011 5679950 183488 2012 2013 2014 7383915 171020 8917980 163777 15414183 141203 Źródło: KGP; Biuro Prewencji i Ruchu Drogowego

POLICYJNE KONTROLE STANU TRZEŹWOSCI W 2010 roku Polska z liczbą 88 kontroli stanu trzeźwości na 1000 mieszkańców znajdowała się na jednym z ostatnich miejsca w rankingu ETSC, w 2014, gdy liczba kontroli wzrosła do 400, prawdopodobnie znalazłaby się w gronie najlepszych krajów. Wzrost aktywności policji znalazł swoje odbicie w badaniach opinii społecznej. W 2002 roku blisko 70 % badanych kierowców było przekonanych, że podczas jazdy samochodem ich stan trzeźwości nie będzie kontrolowany, w 2010 procent ten spadł do 45 % (SARTRE 2002, 2010).

POLICYJNE KONTROLE STANU TRZEŹWOŚCI W LATACH 2008-2014 Liczba kontroli Liczba ujawnionych nietrzeźwych użytkowników dróg % 2008 1775186 168612 9,5 % 1:11 2009 2305582 173324 7,5 % 1:13 2010 3351776 165885 5,0 % 1:20 2011 5679950 183488 3,2 % 1:31 2012 7383915 171020 2,3 % 1:43 2013 2014 8917980 163777 1,8 % 1:55 15414183 141203 0,9 % 1:141 Źródło: KGP; Biuro Prewencji i Ruchu Drogowego

WDROŻENIE NOWYCH ROZWIĄZAŃ PREWENCYJNYCH: BLOKADY ALKOHOLOWE I KURSY REEDUKACYJNE Blokady alkoholowe: Montowane po odbyciu połowy kary zawieszenia prawa jazdy na wniosek osoby odbywającej karę; Ostateczną decyzję podejmuje sąd, jeżeli postawa, właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz zachowanie w okresie wykonywania środka karnego uzasadniają przekonanie, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę nie zagraża bezpieczeństwu w komunikacji. Kursy reedukacyjne w zakresie problematyki przeciwalkoholowej i przeciwdziałania narkomanii: Dwudniowe obowiązkowe zajęcia, Kierowca kierowany jest przez starostę niezwłocznie po otrzymaniu informacji z centralnej ewidencji kierowców rejestru kierowcy o zarejestrowaniu wykroczenia.

WDROŻENIE NOWYCH ROZWIĄZAŃ PREWENCYJNYCH: BLOKADY ALKOHOLOWE I KURSY REEDUKACYJNE Promocja Kursy reedukacyjne Badania lekarskopsychologiczne Blokady alkoholowe

PODSUMOWANIE Dotychczas prowadzone działania prewencyjne doprowadziły do spadku liczby wypadków drogowych z udziałem użytkowników dróg po spożyciu alkoholu. Sukces jest tym większy, że został osiągnięty w okresie wzrostu spożycia alkoholu w Polsce; Alkohol nadal pozostaje ważnym problemem bezpieczeństwa ruchu drogowego; w kolejce czekają następne problemy do rozwiązania: leki i nielegalne substancje psychoaktywne w ruchu drogowym; W Polsce brakuje jednej wspólnej strategii działania w tym obszarze; zamiast tego realizowane są liczne równoległe działania; Skuteczność i efektywność już wdrożonych rozwiązań można poprawić, konieczne jest jednak stworzenie podstaw dla profesjonalnego zajmowania się tym problemem (m.in. system monitorowania problemu, badania naukowe, umiejętne wykorzystanie doświadczeń innych krajów).

Ilona Buttler Instytut Transportu Samochodowego Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 03-301 Warszawa ul. Jagiellonska 80 e-mail: ilona.buttler@its.waw.pl