PLAN ROZWOJU LOKALNEGO NA LATA 2004 2006

GMINA KAMIEŃ POMORSKI Ul. Stary Rynek 1 Kamień Pomorski PLAN ROZWOJU LOKALNEGO NA LATA 2004 2006 Kamień Pomorski 2004

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO NA LATA 2004-2006 - SPIS TREŚCI - 1. OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO 4 4 1.1. Podstawa prawna i formalna opracowania planu 1.2. Cel i zakres opracowania 5 2. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W GMINIE KAMIEŃ POMORSKI - ANALIZA 8 2.1. Położenie geograficzne gminy 8 2.2. Strefa społeczna 11 2.2.1. Sytuacja demograficzna i społeczna gminy 11 2.2.2. Rynek pracy 17 2.2.3. Bezrobocie 21 2.2.4. Warunki i jakość życia mieszkańców, w tym poziom bezpieczeństwa 23 2.3. Środowisko przyrodnicze 24 2.4. Turystyka 29 2.5. Infrastruktura techniczna 29 2.5.1. Komunikacja, transport 29 2.5.2. Gospodarka wodno-ściekowa 30 2.5.3. Gospodarka odpadami 34 3. KIERUNKI I ZADANIA DO REALIZACJI W GMINIE 35 3.1. Elementy rozwoju 35 3.2. Identyfikacja problemów gminy 36 3.3. Strefa środowiska przyrodniczego, krajobraz 37 3.4. Zagospodarowanie terenu 41 3.5. Gospodarka 42 3.5.1. Rolnictwo 42 3.5.2. Rybactwo 43 3.5.3. Przemysł, usługi nieuciążliwe 44 3.5.4. Port 44

3.6. Turystyka 44 3.7. Infrastruktura techniczna 46 3.7.1. Drogi 46 3.7.2. Zaopatrzenie w wodę 47 3.7.3. Odprowadzanie ścieków 47 3.7.4. Elektroenergetyka 48 3.7.5. Gazownictwo 49 3.7.6. Ciepłownictwo 49 3.8. Warunki bytowe i jakości życia mieszkańców 3.9. Podsumowanie 50 4. REALIZACJA ZADAŃ i PROJEKTÓW 52 4.1. Identyfikacja zadań strategicznych 52 4.2. Lista zadań według hierarchii ważności 56 4.3. Program realizacji zadań w latach 2004-2006 56 4.3.1. Zadania do realizacji w latach 2004-2006 57 4.3.2. Zadania do realizacji w latach 2007-2015 59 5. POWIĄZANIE PROJEKTÓW Z INNYMI DZIAŁANIAMI REALIZOWANYMI NA TERENIE GMINY KAMIEŃ POMORSKI, POWIATU KAMIEŃSKIEGO i WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO 67 6. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ PLANU ROZWOJU LOKALNEGO I PLAN FINANSOWY 70 6.1. Wskaźniki Planu Rozwoju Lokalnego 70 6.2. Plan finansowy na lata 2004-2006 72 7. SYSTEM WDRAŻANIA, SPOSOBY MONITOROWANIA, OCENY I KOMINIKACJI SPOŁECZNEJ 74 7.1. System wdrażania 74 7.2. System monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego 75 7.3. Sposoby oceny Planu Rozwoju Lokalnego 76 7.4. Public Relations Planu Rozwoju Lokalnego 76

1. OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO 1.1. Podstawa prawna i formalna opracowania planu 1.2. Cel i zakres opracowania 1.1. Podstawa prawna i forma opracowania planu Plan Rozwoju Lokalnego został sporządzony zgodnie z wytycznymi zawartymi w Ogólnym Podręczniku Wdrażania opracowanym dla Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) oraz dokumentu pn. Uzupełnienie ZPORR, wdrażającym strategię i priorytety programu, szczegółowe informacje na temat działań, ich celów, sposobów ich realizacji, opisów kryteriów wyboru projektów, typów beneficjentów, stanowiącego jeden z instrumentów jego realizacji. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest jednym z programów operacyjnych, które służą do realizacji Narodowego Planu Rozwoju i Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework) na lata 2004-2006 (NPR/CSR) dokumentów przyjętych przez Komisję Europejską w uzgodnieniu z rządem polskim zawierającym strategię i priorytety działań i ich cele szczegółowe, współfinansowanym z dwóch funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Program ten rozwija cele Narodowego Planu Rozwoju, przygotowanego zgodnie z wytycznymi zawartymi w artykule 18 Rozporządzenia Rady UE nr 1260 z dnia 21 czerwca 1999r. (1260/99/WE), wprowadzającego ogólne przepisy funduszy strukturalnych, określającego priorytety, kierunki i wysokość środków przeznaczonych na realizację polityki regionalnej państwa, które będą uruchamiane z udziałem funduszy strukturalnych w pierwszym okresie członkowstwa Polski w Unii Europejskiej. W oparciu o analizę cech społeczno-gospodarczych w kraju oraz w kontekście polityki spójności społeczno-ekonomicznej całej Wspólnoty, sformułowane zostały cele i strategie zmierzające do ich osiągnięcia. Przedstawione w planie wybory strategiczne są zgodne z kierunkami określonymi w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2001-2006 (NSRR). Cele strategiczne będą realizowane poprzez szereg działań, zmierzających do rozwijania konkurencyjnej gospodarki, opartej na wiedzy, przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poprawę spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym.

Realizacja ZPORR ma przyczynić się przede wszystkim do osiągnięcia celu polegającego na wspieraniu rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów opóźnionych w rozwoju oraz gospodarczego i społecznego przekształcenia obszarów z trudnościami strukturalnymi. Proponowane w ramach programu kierunki interwencji i działania wynikają z kierunków i wstępnej oceny efektywności interwencji o charakterze regionalnym, podejmowanej w latach 2000-2003 w ramach realizacji Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju (WNPR), w szczególności - programu rozwoju regionalnego Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza (Phare SSG) i programu współpracy przygranicznej Phare-Crossborder, a także kontraktów wojewódzkich realizowanych w latach 2001-2003 na podstawie Ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego. ZPORR został przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (MGPiPS) w ścisłej współpracy z samorządami wszystkich województw. Proponowane cele, priorytety i działania obejmują terytorium całego kraju, jednakże wielkość środków finansowych przeznaczona na ich realizację jest zróżnicowana przestrzennie i zależy od sytuacji i struktury społeczno-gospodarczej województw, realizowanej strategii rozwoju oraz zdolności absorpcji wynikających ze stopnia przygotowania projektów. Podział środków strukturalnych zaangażowanych w realizację poszczególnych programów odzwierciedla stopień ich ważności dla budowania podstaw wzrostu konkurencyjności i spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z krajami i regionami Unii Europejskiej oraz uwzględnia faktyczne możliwości absorpcyjne. Zasady wdrażania programu opierają się na regulacjach Funduszy Strukturalnych UE oraz na krajowych regulacjach dotyczących finansów publicznych, pomocy publicznej i podziału odpowiedzialności w prowadzeniu i realizacji polityki regionalnego pomiędzy rządem a samorządami terytorialnymi 1.2. Cel i zakres opracowania Planu Rozwoju Lokalnego W celu unormowania procesu wieloletniego planowania rozwoju gminy Kamień Pomorski przystąpiono do procedury opracowania Planu Rozwoju Lokalnego. Procedura przygotowania PRL jak i sam dokument jest instrumentem organizującym system określenia potrzeb inwestycyjnych, ich uzasadnienie i kwalifikację do realizacji w sposób określony w dokumencie pn. Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, który jest dokumentem regulującym sposób realizowania wydatków z funduszy strukturalnych. Proponowana procedura Planu jest zgodna z zaleceniami ZPORR. Jej głównym przesłaniem jest przygotowanie Planu Rozwoju Lokalnego w taki sposób,

by w procesie wyznaczania celów rozwoju społeczno-gospodarczego lokalnych społeczności włączyć jak najszersze spektrum odbiorców działań, realizowanych przez wsparciu w Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Dokument ten tworzony jest przy współudziale partnerów społeczno-gospodarczych i stanowi istotny wkład w budowę społeczeństwa obywatelskiego. Potrzeba opracowania Planu Rozwoju Lokalnego wynika z kilku przesłanek. Najważniejszą z nich jest konieczność zaprogramowania skoordynowanych działań, które w określonej przestrzeni, czasie i sytuacji społeczno-politycznej, uwzględniając środki jakimi dysponuje społeczność gminy oraz możliwe do uruchomienia regionalne zasoby, dadzą oczekiwane efekty. Na zasoby regionalne składają się zasoby materialne, tj. uwarunkowania fizjograficzne (przyrodnicze), zasoby naturalne, położenie geograficzne, istniejąca infrastruktura techniczna, komunikacyjna i społeczna oraz zasoby niematerialne, czyli ludzka wiedza, dynamizm i przedsiębiorczość. Wychodząc z tych przesłanek PRL ma się przyczyniać do zwiększenia konkurencyjności regionu w skali krajowej i międzynarodowej. PRL ma stanowić z jednej strony program działania, formułujący cele strategiczne władz lokalnych, z drugiej zaś ma stać się formalną podstawą, umożliwiającą ubieganie się o środki wsparcia z budżetu państwa, jak i o środki pomocowe Unii Europejskiej i międzynarodowych instytucji finansowych. Najogólniej rzecz biorąc Plan Rozwoju Lokalnego: formułuje cele strategiczne gminy na lata 2004-2006 i określa sposoby ich realizacji, korzystając ze wsparcia finansowego z UE ustala hierarchię tych celów ulega aktualizacji i jest korygowany ma charakter partnerski (społeczny) Bezpośrednim celem Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kamień Pomorski jest zapewnienie koncentracji środków na strategicznych działaniach samorządu lokalnego, zgodnie z opracowanym i zatwierdzonym harmonogramem działań, uwzględniając przy tym przyjęta hierarchię zadań. Plan ma służyć koncentracji środków i efektywności ich wykorzystania. Plan Rozwoju Lokalnego będzie realizowany w wieloletniej perspektywie czasowej, co pozwoli samorządowi Gminy Kamień Pomorski na wykorzystania środków z Funduszy Strukturalnych również w kolejnych okresach programowania. Zgodnie z przyjętymi założeniami dokument ten będzie monitorowany przez partnerów społecznych i podlegał będzie okresowej aktualizacji. Zakres Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kamień Pomorski uwzględnia: 1. Strategia Rozwoju Gminy Kamień Pomorski

2. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Kamień Pomorski 3. Wieloletni Plan Inwestycyjny Gminy Kamień Pomorski 4. Budżet gminy na rok 2004 5. Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego Zakres opracowania Planu Rozwoju Lokalnego opiera się na: 1. diagnozowania stanu istniejącego 2. budowaniu prognoz 3. identyfikacji problemów, oraz wynikających z uwarunkowań zewnętrznych szans i zagrożeń Rzetelna diagnoza istniejącego stanu gminy warunkuje poprawność określenie celów strategicznych w sferze gospodarczej i społecznej oraz wyodrębnienia pakietu zadań niezbędnych do realizacji. Zakres Planu Rozwoju Lokalnego obejmuje: 1. Obszar i czas realizacji PRL 2. Aktualną sytuację społeczno-gospodarczą (uwarunkowania wewnętrzne), identyfikację problemów 3. Wykaz kierunków i zadań w Gminie Kamień Pomorski 4. Wykaz zadań i projektów przyjętych do realizacji 5. Powiązania projektów z innymi działaniami 6. Oczekiwane wskaźniki osiągnięć PRL 7. System wdrażania, monitoring, komunikacja społeczna 2. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA NA OBSZARZE OBJĘTYM WDRAŻANIEM PLANU

2.1. Położenie geograficzne gminy 2.2. Sfera społeczna 2.2.1. Sytuacja demograficzna i społeczna gminy 2.2.2. Rynek pracy 2.2.3. Bezrobocie 2.2.4. Warunki i jakość życia mieszkańców, w tym poziom bezpieczeństwa 2.3. Środowiska przyrodnicze 2.4. Turystka 2.5. Infrastruktura techniczna 2.5.1. Komunikacja, transport 2.5.2. Gospodarka ściekowa 2.5.3. Gospodarka odpadami 2.1. Położenie, powierzchnia Gmina Kamień Pomorski położona jest w północno-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego w pasie nadmorskim. Ze względu na podział administracyjny gmina przynależy do województwa zachodniopomorskiego. Sąsiaduje z gminami: Wolin (od zachodu), Golczewo (od południa), Świerzno (od wschodu) i Dziwnów (od północy). Odległość dzieląca Kamień Pomorski od Szczecina - stolicy województwa wynosi 90 km. Kamień Pomorski położony jest w pasie nadmorskim, jednak gmina nie ma bezpośredniego dostępu do Bałtyku; odległość miasta do morza wynosi 6 km. Miasto Kamień Pomorski stolica powiatu ziemskiego, jest ośrodkiem subregionalnym i ponadgminnym zapewniającym obsługę dla całego obszaru. Posiada ono status uzdrowiska, co czyni go obszarem szczególnie chronionym. Ze względu na swe położenie jest głównym ośrodkiem administracyjnym ludności żyjącej w rejonie Zalewu Kamieńskiego, rzeki Dziwny, Świńca z Niemicą i Wołczenicy z Grzybnicą. W skład gminy miejsko-wiejskiej wchodzi miasto Kamień Pomorski oraz 21 następujących sołectw: Benice, Buszęcin, Chrząstowo, Chrząszczewo, Dusin, Grabowo, Grębowo, Górki Pomorskie, Jarszewo, Jarzysław, Kukułowo, Połchowo, Rekowo, Rozwarowo, Rzewnowo, Skarchowo, Stawno, Strzeżewo, Szumiąca, Trzebieszewo, Wrzosowo.

Powierzchnia gminy Kamień Pomorski wynosi 208,57 km 2, co stanowi 0,009% powierzchni regionu zachodniopomorskiego (strukturę powierzchni gminy przedstawia tabela nr 1). Wg danych ewidencyjnych, powierzchnia miasta Kamień Pomorski wynosi 1.075 ha. W strukturze użytków gruntowych przeważają użytki rolne, które stanowią 45,77 % powierzchni ogólnej, co daje 492 ha. Drugą pozycję stanowią tereny zabudowane, zajmujące 190 ha, co stanowi 17,67 % powierzchni ogólnej, a następnie wody płynące 189 ha, stanowiące 17,58 % całkowitej powierzchni. Struktura użytków gruntowych cechuje się: - słabym wykorzystaniem terenów, wzdłuż brzegów otwartych wód, dla funkcji turystycznej i portowej, - małą ilością terenów zielonych, w odniesieniu do uzdrowiskowego charakteru miasta, - małą ilością terenów komunikacyjnych w stosunku do zabudowy. Wg danych ewidencyjnych, powierzchnia gminy Kamień Pomorski (bez miasta), wynosi 19.782 ha. W strukturze użytków gruntowych przeważają użytki rolne, które stanowią 66,47 % powierzchni ogólnej, co daje 13.150 ha. Wśród użytków rolnych dominują grunty orne, zajmujące powierzchnię 9.542 ha (48,23 %), a pozostałe tereny - to łąki (11,62 %) oraz niewielki areał pastwisk i sadów (6,36 %). Drugą pozycją wśród użytków gruntowych zajmują grunty pod wodami (2.407 ha) oraz lasy i zadrzewienia (2.231 ha), stanowiące 11,28 % powierzchni całego obszaru. L.p. Wyszczególnienie Pow. [ha] GMINA Udział [%] Pow. [ha] MIASTO Udział [%] 1. UŻYTKI ROLNE razem 13150 66,47 492 45,77 Grunty orne 9542 48,23 311 28,93 Sady 52 0,26 2 0,19 Łąki 2298 11,62 156 14,51 Pastwiska 1258 6,36 23 2,14 2. LASY 2231 11,28 19 1,77 Lasy 2048 10,35 15 1,39 Zadrzewienia 183 0,93 4 0,37 3. WODY 2407 12,17 189 17,58 Morskie wewnętrzne 2236 11,30 15 14,42 5 Śródlądowe płynące 162 0,82 34 3,16 Śródlądowe stojące 9 0,05 0 0

4. DROGI 516 2,61 80 7,44 5. KOLEJE 24 0,12 10 0,93 6. TERENY ZURBANIZOWANE 295 1,49 190 17,67 Grunty rolne zabudowane 275 1,39 8 0,74 Tereny mieszkaniowe 1 0,005 47 4,37 Tereny przemysłowe 1 0,005 72 6,69 Tereny niezabudowane 4 0,02 22 2,04 Tereny rekreacyjne 14 0,07 41 3,81 7. NIEUŻYTKI 958 4,84 86 8,00 8. POZOSTAŁE 201 1,02 9 0,84 OGÓŁEM 19782 100.00 1075 100.00 Tabela nr 1. Struktura powierzchni gminy Kamień Pomorski Własność gruntów Pierwszą pozycję w strukturze własności gruntów na terenie gminy zajmuje Skarb Państwa, który stanowi 61,09 % powierzchni ogólnej. Drugą pozycję zajmują właściciele prywatni (29,43%), trzecią spółki prawa handlowego, kościoły, partie polityczne, itp. (5,35%), a dopiero czwartą samorządy (4,13%). Posiadanie własnego potencjału komunalnego jest istotne przy planowaniu funkcji ogólnopublicznych, które decydują o warunkach życia mieszkańców. L.p. I. 1. 2. 3. 4. Właściciel SKARB PAŃSTWA Agencja Nieruchomości Rolnych Nadleśnictwo (lasy) Grunty przekazane w użyt. wieczyste Pozostałe grunty Skarbu Państwa Miasto Gmina Ogółem Pow. Pow. Pow. % % % (ha) (ha) (ha) 570 216 0 270 84 53,02 20,09 0,00 25,12 7,81 12.172 7.232 1.932 2.990 18 61,53 36,56 9,77 15,12 0,09 12.742 7.448 1.932 3.260 102 61,09 35,71 9,26 15,63 0,49

II. 1. 2. 3. 4. 5. III IV. SAMORZĄDY Gmina Grunty gminne nie oddane w użyt. wiecz. Grunty gminne oddane w użyt. wiecz. Powiat Województwo OSOBY FIZYCZNE POZOSTAŁE (m.in. spółki prawa handlowego, kościoły) 246 234 175 59 8 4 22,88 21,77 16,28 5,49 0,74 0,37 616 550 536 14 65 1 3,11 2,78 2,71 0,07 0,33 0,01 862 784 711 73 73 73 4,13 3,76 3,41 0,35 0,35 0,35 241 22,42 5.897 29,81 6.138 29,43 18 1,68 1.097 5,55 1.115 5,35 Razem 1.075 100 19.782 100 20.857 100 Tabela nr 2. Struktura władania gruntami 2.2. Sfera społeczna 2.2.1. Sytuacja demograficzna i społeczna gminy Gmina Kamień Pomorski, jako gmina miejsko-wiejska posiada jeden ośrodek miejski Kamień Pom., będący stolicą gminy, oraz 42 miejscowości położonych na obszarze wiejskim. Liczy 14530 mieszkańców (dane za 2002r.).Średnia gęstość zaludnienia wynosi 69,5 osób / km 2. W mieście zamieszkuje 63% ludności, na obszarach wiejskich 37% WIEK Ogółem Mężczyźn i Ogółem (miasto i gmina) Kobiety Ogółem W odsetkach (struktura pionowa) mężczyź ni kobiety Na 100 mężczy zn przypad a kobiet wsp. feminiz acji Razem 14530 7041 7489 100 100 100 106 1,06 0-4 lata 666 354 312 4,6 5 4,2 88 0,88 5-9 863 432 431 5,9 6,1 5,8 100 1,00 10-14 1078 552 526 7,4 7,8 7 95 0,95 15-19 1319 664 655 9,1 9,4 8,7 99 0,99 20-24 1150 586 564 7,9 8,3 7,5 96 0,96 25-29 1012 504 508 7 7,2 6,8 101 1,01 30-34 803 402 401 5,5 5,7 5,4 100 1,00 35-39 877 431 446 6 6,1 6 103 1,03 40-44 1207 601 606 8,3 8,5 8,1 101 1,01 45-49 1389 664 725 9,6 9,4 9,7 109 1,09

50-54 1277 627 650 8,8 8,9 8,7 104 1,04 55-59 738 338 400 5,1 4,8 5,3 118 1,18 60-64 564 273 291 3,9 3,9 3,9 107 1,07 65-69 582 252 330 4 3,6 4,4 131 1,31 70-74 462 198 264 3,2 2,8 3,5 133 1,33 75-79 331 109 222 2,3 1,5 3 204 2,04 80-84 139 36 103 1 0,5 1,4 286 2,86 85 < 73 18 55 0,5 0,3 0,7 306 3,06 Tabela nr 3. Ludność gminy ogółem, wg płci i wieku (dane na 2002 r.) ilość 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 0-4 lata 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85 lat i więcej Ogółem Mężczyźni Kobiety przedział wiekowy Wykres nr 1. Ludność gminy ogółem, wg wieku i płci (dane na 2002 r.) 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1998 1999 2000 2001 2002 Ogólna liczba ludności Liczba mężczyzn Liczba kobiet Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Liczba ludności w mieście Liczba ludności na wsi Wykres 2. Zbiorcza charakterystyka ludności Gm. Kamień Pomorski w latach 1998-2002

16000 14000 12000 7573 7524 7507 7540 7041 10000 8000 Liczba mężczyzn Liczba kobiet 6000 4000 7788 7826 7847 7851 7489 2000 0 1998 1999 2000 2001 2002 Wykres 3. Ludność gminy Kamień Pomorski według kryterium płci w latach 1998-2002 1998 1999 2000 2001 2002 Liczba mężczyzn 7573 7524 7507 7540 7041 Liczba kobiet 7788 7826 7847 7851 7489 Tabela 4. Ludność gminy Kamień Pomorski według kryterium płci w latach 1998-2002 12000 10000 8000 6000 Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym 4000 2000 0 1998 1999 2000 2001 2002 Wykres 4. Ludność gminy Kamień Pomorski wg kryterium produkcyjnego w latach 1998-2002

Przedstawione dane wskazują na pewne tendencje, które zdecydowanie mogą wpłynąć na głębokie zmiany w strukturze demograficznej ludności Gminy Kamień Pomorski. Malejący udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w stosunku do całej liczby ludności oraz wzrastający udział ludności w wieku produkcyjnym świadczy o powolnym, ale postępującym starzeniu się społeczeństwa. 1998 1999 2000 2001 2002 Ludność w wieku przedprodukcyjnym 3886 3744 3614 3472 3378 Ludność w wieku produkcyjnym 9728 9827 9937 10063 9274 Ludność w wieku poprodukcyjnym 1747 1779 1803 1856 1878 Tabela 5. Ludność gminy Kamień Pomorski według kryterium produkcyjnego w latach 1998-2002 Zjawiskiem, które wyraźnie się zaznacza jest malejąca liczba roczników najmłodszych przy wzrastającej liczbie kobiet w wieku największej płodności. W perspektywie grozi to gwałtownym wzrostem wskaźnika obciążenia - proporcje między liczbą ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym zostaną zdecydowanie zmienione na korzyść tej pierwszej grupy. 16000 14000 12000 10000 8000 Liczba ludności na wsi Liczba ludności w mieście 6000 4000 2000 0 1998 1999 2000 2001 2002 Wykres 5. Podział ludności gminy Kamień Pomorski ze względu na miejsce zamieszkania (miasto i wieś) w latach 1998-2002

37% Liczba ludności w mieście Liczba ludności na wsi 63% Wykres 6. Procentowy udział ludności w mieście i na obszarach wiejskich w 2002 r. 1998 1999 2000 2001 2002 Liczba ludności w mieście 9729 9684 9675 9709 9218 Liczba ludności na wsi 5632 5666 5679 5682 5312 Tabela 6. Podział ludności gminy Kamień Pomorski ze względu na miejsc zamieszkania (miasto i wieś) w latach 1998-2002 Nie zaznacza się wyraźna zmiana proporcji między liczbą ludności na wsi i w mieście, jednak należy się spodziewać w najbliższych latach zwiększenia się odsetka ludności miejskiej

40 30 35 20 18 10 10 0-10 1 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Przyrost naturalny -20-30 -27-40 Wykres 7. Dynamika przyrostu naturalnego ludności gminy Kamień Pomorski w latach 1998-2003 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1-27 0 35 10 18 Tabela 7. Dynamika przyrostu naturalnego ludności gminy Kamień Pomorski w latach 1998-2003 Przedstawiona dynamika wskazuje na niski przyrost naturalny, który w ostatnich latach jest dodatni, ale zbyt mały, żeby społeczeństwo odmładzać. Liczba ludności może w najbliższych latach jeszcze wzrosnąć ( młodzi ludzie z wyżu demograficznego lat 80 - tych wchodzą w fazę reprodukcji), jednak przy utrzymaniu się przedstawionych tendencji, po osiągnięciu szczytu w najbliższym dziesięcioleciu liczba ludności zacznie spadać.

100 80 77 60 40 41 20 14-20 0 2000 2001 2002 2003-15 Wykres 8. Dynamika migracji ludności gminy Kamień Pomorski w latach 2000-2003 Analiza danych wskazuje na wzrastające zjawisko ujemnej migracji ludności z gminy. Może to być związane z trudną sytuacją na rynku pracy, a w związku z tym poszukiwaniem lepszych warunków życia w większych ośrodkach miejskich. 2.2.2. Rynek pracy Na terenie Gminy Kamień Pomorski działa 1656 firm - osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, 29 spółek prawa handlowego, 1 spółdzielnia rzemieślnicza, 23 terenowe jednostki samorządowe i państwowe, 1 przedsiębiorstwo państwowe oraz 8 spółdzielni działających na podstawie spółdzielczego prawa mieszkaniowego. W pierwszej grupie - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą można wyróżnić następujące formy działalności: 1. Działalność wytwórcza 2. Działalność budowlana 3. Działalność handlowa 4. Działalność usługowa 5. Działalność handlowo - usługowa 6. Działalność rozrywkowa Najwięcej podmiotów funkcjonuje w branży handlowej, usługowej oraz budowlanej stanowi to 94% ogółu działalności. Działalność wytwórcza 26

Działalność budowlana 161 Działalność handlowa 645 Działalność usługowa 743 Działalność handlowo usługowa 75 Działalność rozrywkowa 6 Razem 1656 Tabela 8. Działalność gospodarcza prowadzona przez osoby fizyczne wg poszczególnych branż liczba podmiotów 800 700 600 500 400 300 200 Działalność wytwórcza Działalność budowlana Diałalność handlowa Działalność usługowa Działalność handlowo - usługowa Działalność rozrywkowa 100 0 Wykres 9. Rodzaje działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne Podmioty gospodarcze osoby fizyczne działające na terenie gminy to przeważnie firmy mikro 1- do 5-osobowe. Większa ilość zatrudnionych pojawia się w branży budowlanej, gdzie największa firma zatrudnia ok. 50 osób. Charakterystyczną cechą wielu działających przedsiębiorstw (szczególnie z branży usługowej i budowlanej) jest ich sezonowość, podyktowana porą roku (sezon budowlany i turystyczny). Firmy te działają w sezonie - największa aktywność przedsiębiorstwa przypada na miesiące wiosenno-letnie. W okresie poza sezonem minimalizują swoją działalność lub ją zawieszają. Zjawisko to dotyczy ok. 30 % firm z wymienionych branż. Jednostki samorządu terytorialnego 23 Jednostki administracji państwowej 2

Przedsiębiorstwo państwowe 1 Spółki prawa handlowego 29 Tabela 9. Zestawienie ilościowe podmiotów działających na terenie gminy jako spółki prawa handlowego oraz przedsiębiorstw państwowych i jednostek administracji 52% 2% 4% 42% Jednostki samorzadu terytorialnego Jednostki administracji państwowej Przedsiębiorstwo państwowe Spółki prawa handlowego Wykres 10. Procentowy udział podmiotów działających na terenie gminy jako spółki prawa handlowego oraz przedsiębiorstw państwowych, jednostek samorządowych i administracji państwowej Wśród spółek prawa handlowego dominuje działalność usługowa. Na terenie gminy brak jest dużych przedsiębiorstw, a wśród średnich przedsiębiorstw - największym pracodawcą jest przedsiębiorstwo państwowe PKS Kamień Pomorski (branża - usługi przewozowe), zatrudniające 188 osób oraz Uzdrowisko Kamień Pomorski Sp. z o.o.(spółka z udziałem skarbu państwa), które zatrudnia 179 osób (branża - usługi rehabilitacyjno - lecznicze).

2% Osoby fizyczne Spółki prawa handlowego 98% Wykres 11. Procentowy udział podmiotów gospod. osób fizycznych oraz spółek prawa handlowego Firmy w niewielkim stopniu korzystają ze wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorstw, na terenie gminy nie funkcjonują żadne fundusze poręczeniowe dla przedsiębiorców. Nie ma silnej reprezentacji lokalnego biznesu właściciele firm nie są zrzeszeni w przedstawicielstwach, które chciałyby realizować swoją politykę wobec władz samorządowych. W Kamieniu Pomorskim działa Powiatowy Urząd Pracy, który udostępnia określone narzędzia rynku pracy, takie jak: - prace interwencyjne i roboty publiczne (propozycja skierowana głównie do jednostek samorządowych) - staż absolwencki - szkolenia - pożyczka szkoleniowa, - pożyczka na rozpoczęcie działalności gospodarczej, - pożyczka na utworzenie dodatkowego miejsca pracy. Wymienione narzędzia są wykorzystywane w niewielkim stopniu przez firmy. W organizację robót publicznych i prac interwencyjnych angażują się jednostki samorządowe, sporą popularnością cieszy się również staż absolwencki. 2.2.3. Bezrobocie

Jednym z ważniejszych kryteriów oceny warunków bytu mieszkańców jest możliwość uzyskania zatrudnienie. Zjawiskiem, które ciągle wywiera istotny wpływ na poziom życia ludności gminy jest bezrobocie. Na dzień 30. maja 2004 r. w Powiatowym Urzędzie Pracy w Kamieniu Pomorskim zarejestrowanych było 1.703 bezrobotnych z gminy Kamień Pomorski, z czego 867 osób to kobiety. Stopa bezrobocia wynosi 29 %, co oznacza, że blisko co trzeci, czynny zawodowo mieszkaniec gminy, pozostaje bez pracy. Jest to jeden z wyższych wskaźników charakteryzujących gminy miejsko-wiejskie województwa zachodniopomorskiego. 2004 (I półr.) Umowy absolwenckie 2003 Stażę absolwenckie Prace interwencyjne 2002 Roboty publiczne Szkolenia Pożyczka szkoleniowa 2001 Pożyczka na utworzenie dodatkowego miejsca pracy Pożyczka na rozpoczęcie działalności gospodarczej 2000 0 20 40 60 80 100 120 Wykres 12. Aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w gm. Kamień Pomorski liczba zatrudnionych

2000 2001 2002 2003 2004 (I półr.) Pożyczka na rozpoczęcie działalności gospodarczej 4 1 2 4 1 Pożyczka na utworzenie dodatkowego miejsca pracy - - 4 4 - Pożyczka szkoleniowa - - - - 1 Szkolenia 77 34 5 26 16 Roboty publiczne 14 5 11 62 57 Prace interwencyjne 16 22 6 29 25 Staże absolwenckie 36 28 24 88 106 Umowy absolwenckie 7 4 - - - Tabela 10. Aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu liczba zatrudnionych 2004 (I półr.) Umowy absolwenckie 2003 Stażę absolwenckie Prace interwencyjne 2002 Roboty publiczne Szkolenia Pożyczka szkoleniowa 2001 Pożyczka na utworzenie dodatkowego miejsca pracy Pożyczka na rozpoczęcie działalności gospodarczej 2000 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 13. Aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w gm. Kamień Pomorski efektywność działań

2000 2001 2002 2003 2004 (I półr.) Pożyczka na rozpoczęcie działalności gospodarczej 100% 100% 100% 100% 100% Pożyczka na utworzenie dodatkowego miejsca pracy - - 100% 100% - Pożyczka szkoleniowa - - - - 100% Szkolenia 50,65% 50% - 61,54% 81,25% Roboty publiczne 92,86% - 90.91% - 2,51% Prace interwencyjne 87,50% 68,18% 83,33% 75,86% 92% Staże absolwenckie 30,56% 17,86% 50% 20,45% 6,60% Umowy absolwenckie 100% 100% - - - Tabela 11. Aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w gm. Kamień Pomorski efektywność działań 2.2.4. Warunki i jakość życia mieszkańców, w tym poziom bezpieczeństwa Stan zasobów mieszkaniowych w gminie wynosi 4.571 mieszkań (o łącznej powierzchni użytkowej 299.578 m 2 ), z czego 2.952 (64,58 %) stanowi własność prywatną, 856 spółdzielczą, 583 komunalną, 86 Skarbu Państwa, 82 zakładów pracy, 12 pozostałych podmiotów. Liczba mieszkań 3.058, to mieszkania zlokalizowane w mieście, a 1.513 na wsi. Przeciętna liczba izb w 1 mieszkaniu, na terenie gminy Kamień Pomorski, wynosi 3,81, a przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania wynosi 68 m 2. Średnio w jednym mieszkaniu zamieszkuje 3,29 osoby. Na jedną osobę przypada przeciętnie 20,7 m 2 powierzchni użytkowej. Warunki mieszkaniowe od kilku lat kształtują się na niezmienionym poziomie i są zbliżone do średnich wojewódzkich. Przy czym warunki mieszkaniowe i wskaźniki je charakteryzujące dla obszarów wiejskich, kształtują się bardziej korzystnie w stosunku do miasta. Standard wyposażenia mieszkań w podstawowe urządzenia, przedstawia się korzystniej na terenie miasta niż na terenach wiejskich, np. z sieci wodociągowej w Kamieniu Pomorskim korzysta blisko 100 % mieszkańców, z kanalizacji 87 % i centralnego ogrzewania 71 %. Na terenie gminy (bez miasta) eksploatowanych jest 19 zbiorowych ujęć wody. Na ogólną ilość 42 miejscowości w gminie, wodociąg znajduje się w 22 wsiach.

Z badań społecznych, przeprowadzonych w 2003 roku wynika, że poczucie bezpieczeństwa mieszkańców gminy na tle powiatu kamieńskiego jest niskie. Większość badanych czuje się bezpiecznie na swojej ulicy, dzielnicy. Najczęściej wskazywanymi zachowaniami przestępczymi w najbliższym otoczeniu są: - osoby podszywające się pod akwizytorów, kontrolerów, - przemoc w rodzinie, - rozboje, - zaczepianie przechodniów przez osoby pod wpływem alkoholu lub narkotyków, - handel narkotykami, - wandalizm. Źródłem zagrożenia bezpieczeństwa w odczuciu mieszkańców są osoby zlokalizowane głównie w dwóch kategoriach wieku: 16-19 lat i 20-25 lat. W ocenie zmian stanu bezpieczeństwa w najbliższym otoczeniu w okresie 1 roku, przeważają opinie poziom bezpieczeństwa nie uległ zmianie (53,33%). Poprawę bezpieczeństwa dostrzega 9,17 % badanych. Co dziesiąty mieszkaniec uważa, że stan bezpieczeństwa w jego najbliższym otoczeniu pogorszył się. Badania pokazały, że jednym z najważniejszych elementów w ocenie bezpieczeństwa jest codzienna, dostrzegalna obecność policjantów wśród mieszkańców. 2.3. Środowisko przyrodnicze W powiązaniach przyrodniczych gminy Kamień Pomorski z otoczeniem, najważniejszą rolę odgrywa system rzeczny Dziwny oraz Świńca i Wołczenicy z dopływami. Rzeki te mają swoje źródła poza granicami gminy, natomiast (z wyjątkiem Dziwny) kończą swój bieg na jej obszarze. System dolin rzecznych, przecinający obszar gminy wraz z rozległymi torfowiskami i licznymi starodrzewami, zasiedlonymi przez hydrolubne gatunki flory i fauny, stanowi ważne korytarze ekologiczne kontynuowane poza gminą. Powiązania przyrodnicze gminy z obszarami sąsiednimi wzmacniają niewielkie powierzchnie lasów, stanowiące fragment kompleksów leśnych, rozciągających się poza jej granicami: na południu Puszcza Goleniowska, na zachodzie Woliński Park Narodowy, na północy strefa lasów nadmorskich. Zbiorowiska wodne - zbiorowiska wodne występują w ciekach wodnych, w rowach odwadniających i w niewielkich płytkich zatokach nad Zalewem Kamieńskim oraz w

oczkach wodnych na terenach bagiennych. Tworzone są przez zespoły pływające z rzędu Lemnetalia, wodne i podwodne z rzędu Potametalia. Zbiorowiska szuwarowe - zbiorowiska szuwarowe zajmują największe powierzchnie wśród roślinności naturalnej i seminaturalnej w gminie. Występuje głownie nad Dziwną i Zalewem Kamieńskim oraz w północnej części Bagna Rozwarowskiego wraz z otoczeniem Zatoki Cichej, a także na terenach podmokłych nad ciekami wodnymi. Najważniejsze zbiorowiska szuwarowe występujące w gminie należą do rzędu Phragmitetalia. Zbiorowiska bagienne i torfowiskowe - zbiorowiska te występują we fragmentach reprezentowanych jedynie przez zespoły mszysto-turzycowe z rzędu Caricetalia fuscae oraz Ericeto-Sphagnetalia. Zbiorowiska zaroślowe - zbiorowisko w postaci naturalnej występuje nad Zalewem Kamieńskim obok szuwarów. Należy do klasy Rudero-Secalieta, rzędu Convonvuletalia sepii. Zbiorowisko solniskowe - należą do najciekawszych zbiorowisk roślinnych w gminie. Występują nad Zalewem Kamieńskim i na Wyspie Chrząszczewskiej w postaci solnych łąk. Zbiorowiska łąkowe - łąki są znacznie zdegradowane /intensywna działalność człowieka/. W stanie naturalnym zachowały się fragmenty łąki trzęślicowej. Na terenach nie użytkowanych następują pierwsze etapy sukcesji zbiorowisk leśnych i zaroślowych. Zbiorowiska leśne - lasy występują głównie w siedliskach : olesów, lasów łęgowych, borów mieszanych, a także fitocenoz leśnych z rzędu Fagetalia silvaticeae i świetlistej dąbrowy. Na terenie gminy zachowały się siedliska olszyny bagiennej z pełnym składem gatunkowym. W granicach gminy położonych jest 9 stref faunistycznych oraz 4 główne korytarze ekologiczne o znaczeniu ponadregionalnym. Korytarze ekologiczne tworzą: rzeka Dziwna, rzeka Wołczenica, rzeka Niemica, rzeka Świniec. Korytarze poboczne tworzą systemy zlokalizowane w pobliżu miejscowości: Kamień Pomorski, Rzewnowo, Jarszewo, Rekowo, Benice. Strefami faunistycznymi objęto tereny występowania cennych gatunków płazów i gadów /herpetofauna/, ptaków z gatunków awifauny lęgowej, przelotowej i zimującej oraz ssaków z teriofauny i parzystokopytnych.

Bogactwa naturalne i zasady ich eksploatacji Surowce mineralne Na terenie gminy (Wyspa Chrząszczewska i rejon Rekowa) eksploatowane jest złoże ropy naftowej "Kamień Pomorski". W rejonie Wrzosowa występują złoża gazu ziemnego (nieeksploatowane), zasoby udokumentowane wynoszą 600 mln m 3. Wody zmineralizowane eksploatowane są w Uzdrowisku w Kamieniu Pomorskim (nowe ujęcie odwiercono w Dziwnówku). W obszarze gminy występowanie wód zmineralizowanych (zasolonych), stwierdzono także w rejonie Rekowa oraz w rejonie Wrzosowa. Złoża torfu borowinowego eksploatowane są w rejonie Kamienia - zasoby udokumentowane 108.6 tys. m 3. Potencjalną bazę stanowi cały obszar doliny Świńca (zasoby szacuje się na 14 mln m 3 ). Do dużych złóż zalicza się także torfowisko Rekowo (1 500 ha i zasoby 6.5 mln m 3 ) oraz torfowisko w dolinie Grzybnicy i Skarchowej (ok. 2 500 ha i zasoby 12 mln m 3 ). Możliwość podjęcia eksploatacji dla potrzeb ogrodnictwa (uprawy hydroponiczne) i rolnictwa (nawożenie, wysokobiałkowe dodatki paszowe) występuje w ujściu doliny Grzybnicy (gytia). Mniejsze złoża torfowe i torfowo - gytiowe występują w rejonie Buszęcina, rynnie jeziora Śniatowskiego, rejonie Żółcina, Wrzosowa, w dolinie Wołczy i na Wyspie Chrząszczewskiej. Baza surowcowa kruszyw naturalnych i surowców ilastych jest niewielka. Brak złóż udokumentowanych. Dorywczo prowadzona jest eksploatacja piasków w Chrząstowie (dla potrzeb wysypiska) oraz w rejonie Benic. Za obszary perspektywiczne można uznać rejony: Borucina, Chrząstowa, Benic - Koplina, Grębowa i Skarchowa. Istnieje możliwość udokumentowania niewielkich złóż dla potrzeb lokalnych. Surowce balneologiczne Na terenie miasta występują dwa istotne w lecznictwie surowce, a mianowicie: solanka i borowina. Ich zasoby, jakość oraz ochrona, zadecydują o powodzeniu rozwoju funkcji uzdrowiskowej. Pod względem ilościowym zasoby surowców balneologicznych Kamienia Pomorskiego, szacowane są na dziesiątki, a nawet na setki lat, przy obecnym poziomie eksploatacji. Nieco trudniej będzie zapewnić jakość surowców. Borowinie zagrażają ścieki komunalne, które sporadycznie napływają rowami. Natomiast solance grożą infiltracje powierzchniowe, w tym ścieków gospodarczych. Solanka zalega prawie pod całym miastem, zatem głębokie wykopy pod wznoszone budowle, mogą czasami zniszczyć warstwę izolacyjną skalną.

Solanka - Na terenie Kamienia Pomorskiego jest czynny jeden odwiert ("Edward II"), położony w pobliżu zakładu balneologicznego. Otwór całkowicie pokrywa zapotrzebowanie na solankę i mógłby dać więcej, gdyby było to potrzebne. Pod miastem i w jego okolicach, stwierdzono liczne i obfite solanki, między innymi na Wyspie Chrząszczewskiej. Obecnie nie ma zapotrzebowania na eksploatację. Borowina - Bardzo duża ilość borowiny występuje na terenie miasta, w odległości 200 m od sanatorium. Charakterystyka złoża jest następująca: 60 ha powierzchni, 108 tys. m 3 zasobów, typ torfu niski trzcinowo - turzycowy. Poza złożem w Kamieniu Pomorskim, w najbliższej okolicy stwierdzono występowanie torfowisk z zawartością surowca borowinowego, np. Koprowo, Gostyń - Kaleń, Gostyń, Wyspa Chrząszczewska. Peloidy morskie - Na wysokości Dziwnowa, na dnie morza (80 m), stwierdzono występowanie mułu organicznego, który doskonale nadaje się do leczenia schorzeń, takich jak gościec, a także innych obecnie leczonych klasyczną borowiną. Zasady eksploatacji bogactw naturalnych Ochrona środowiska, która jest podstawą rozwoju funkcji wypoczynkowo - uzdrowiskowej, nakłada dość ścisłe rygory na eksploatację zasobów przyrodniczych. W odniesieniu do Kamienia Pomorskiego najistotniejszym bogactwem naturalnym są surowce balneologiczne. Ich eksploatacja musi być ujęta w ścisłe ramy. Perspektywicznym dla pozyskania surowców ilastych, dla potrzeb produkcji ceramiki budowlanej, jest rejon wsi Radawka, okolice Giżkowa i Jarzysławia oraz Świńca. W rejonie Niemica - Benice występuje udokumentowane złoże syderytowych rud żelaza, zasoby pozabilansowe, nieopłacalne do wydobywania. Pomniki przyrody uznane (zarejestrowane) - Dąb szypułkowy (Jarszewo, w pobliżu kościoła) - "Królewski Głaz" (północny brzeg Wyspy Chrząszczewskiej, głaz narzutowy granitowy) - Daglezja (Śniatowo, na terenie parku Domu Pomocy Społecznej) - Wiąz polny (Kamień Pom., pl. Wolności) - 2 szt. - Lipa drobnolistna (Kamień Pom., przy Katedrze) - 4 szt. - Żywotnik olbrzymi (Kamień Pom., przy Katedrze). Pomniki przyrody proponowane do objęcia ochroną prawną - szpaler buków (Giżkowo, w parku zabytkowym) - aleja grabowa (Sibin, w parku zabytkowym) - lipa (Śniatowo)

- buk czerwony (Płastkowo) - dąb szypułkowy w Kamieniu Pomorskim przy Katedrze - lipa drobnolistna w Kamieniu Pomorskim przy Katedrze - dąb szypułkowy w Kamieniu Pomorskim przy pl. wolności - 4 wiązy szypułkowe i 1 dąb szypułkowy w Trzebieszewie koło mostu na Świńcu - jesion wyniosły we wsi Jarszewo - grupa kasztanowców w Śniatowie - stary cmentarz na skraju wsi - grupa drzew w Trzebieszewie na obecnie czynnym cmentarzu, - 2 dęby we Wrzosowie na starym cmentarzu w centrum wsi, - lipa we Wrzosowie na nieczynnym przykościelnym cmentarzu ewangelickim Stanowiska ptaków chronionych 51 gniazd bociana białego znajdujących się we wsiach: Rozwarowo, Rzewnowo, Trzebieszewo, Borucin, Mokrawica, Kukułowo, Buszęcin, Górki Pomorskie, Benice, Szumiąca; 11 stref występowania kani rdzawej, 1 strefa występowania orła bielika, 1 strefa występowania kani czarnej. Warunki hydrogeologiczne Główny użytkowy poziom wodonośny występuje na głębokości 10-40 m, miąższość 15-40 m. Wydajności zmienne - od kilku do 50 m 3 /h. Mniejsze znaczenie ma poziom użytkowy w obrębie osadów czwartorzędowych, poziom ten występuje na głębokości od kilku do ponad 60 m (Śniatowo) i osiąga miąższość do 30 m. Wydajność w granicach 10-20 m 3 /h i lokalnie do 40 m 3 /h. Potencjalna wodonośność otworów studziennych kształtuje się w granicach 10-30 m 3 /h, a w strefie Wrzosowo - Grabowo - Kamień Pomorski - Wyspa Chrząszczewska, spada poniżej 10 m 3 /h. Poza strukturą hydrogeologiczną doliny Świńca, nie rejestruje się zasobnych struktur wodonośnych w otworach czwartorzędowych. Znaczna ilość ujęć pobiera wody z osadów jurajskich lub z warstwy kontaktu czwartorzędu i jury. Ujęcia te są potencjalnie zagrożone zasoleniem (Żółcino, Jarszewo) lub nawet wyłączone, ze względu na silne zasolenie (Grabowo). Zasolenie wód podziemnych przenika również do warstwy płytszej. Wody powierzchniowe Do wód powierzchniowych w granicach gminy należą: morskie wody wewnętrzne, akwatorium Dziwny: Cieśnina Dziwny, Zalew Kamieński, Zatoka Cicha, Zatoka Wrzosowska

rzeki: Wołczenica z Grzybnicą i Stawną, Świniec z Niemicą Jezioro Śniatowskie kanały i rowy melioracyjne. Gleby Gleby wysokiej jakości zajmują około 19 % powierzchni ogólnej użytków rolnych. Gleby tego kompleksu, w największych areałach, występują w środkowej części gminy. Na terenie miasta występuje kolizja pomiędzy funkcją rolniczą a miejską. 2.4. Turystyka Funkcja turystyczna gminy jest związana z obsługą ruchu turystycznego ludności sezonowej, przybywającej do miasta, osób przebywających na Wybrzeżu, a także osób korzystających z usług Uzdrowiska. Baza turystyczna w gminie szacowana jest na 1 500 miejsc ( 3 hotele, 2 obiekty hotelarskie, obiekty uzdrowiskowe, schronisko młodzieżowe, 2 kempingi, 3 pensjonaty agroturystyczne, prywatne kwatery). Gmina posiada tereny cechujące się walorami przyrodniczymi, stąd też tereny wiejskie gminy, jak i miasto Kamień Pomorski należy przewidzieć do szybkiej rozbudowy bazy turystycznej i do budowy urządzeń obsługi turystyki. 2.5. Infrastruktura techniczna. 2.5.1. Komunikacja, transport Na terenie miasta istnieje sieć ulic, będących drogami publicznymi i wewnętrznymi. Z tych dróg korzystać może każdy zgodnie z ich przeznaczeniem. Według ustawy drogi publiczne dzielą się, ze względu na ich funkcję w sieci drogowej, na następujące kategorie: - wojewódzkie, - powiatowe, - gminne. Drogi wojewódzkie to: - droga nr 103 relacji Kamień Pomorski - Kołobrzeg, - droga nr 106 relacji Rzewnowo - Golczewo, - droga nr 107 relacji Dziwnówek - Kamień Pomorski - Parłówko.

Udział poszczególnych rodzajów dróg w gminie wynosi: drogi wojewódzkie długość 36.9 km 30.31 % drogi powiatowe długość 76.9 km 63.16 % drogi gminne długość 7.95 km 6.53 % Przestrzenny wskaźnik gęstości dróg, dla gminy, wynosi 61.8 km / 100 km 2. Przestrzenny wskaźnik dróg o nawierzchni twardej, wynosi 56.2 km / 100 km 2. W granicach administracyjnych miasta zarządcą gminnych dróg publicznych jest Burmistrz Kamienia Pomorskiego, dróg powiatowych - Starosta Powiatu, a dróg wojewódzkich Wojewódzki Zarząd Dróg w Koszalinie. Na mocy porozumienia pomiędzy starostą kamieńskim, a burmistrzem, częściowe utrzymanie dróg powiatowych przekazano burmistrzowi. W komunikacji kolejowej nie przewiduje się zmian. Samorząd gminy czyni starania o utrzymanie linii kolejowej relacji Kamień Pomorski Wysoka Kamieńska. Istniejący dworzec PKP w Kamieniu Pomorskim pozostaje dworcem końcowym. Komunikacja zbiorowa będzie się opierać głównie na komunikacji autobusowej i mikrobusowej, prowadzonej zarówno przez P.K.S., jak i przewoźników prywatnych. 2.5.2. Gospodarka wodno-ściekowa. Na obszarze gminy Kamień Pomorski jedyną zasobną w wodę strefę stanowi pradolina Świńca. W jej obrębie zlokalizowane jest ujęcie Strzeżewo posiadające zatwierdzone w kat. "B" zasoby w wysokości : - ujęcie "na wysoczyźnie" - 72 m 3 /h - ujęcie "w dolinie Świńca" - 196 m 3 /h razem : 268 m 3 /h Ujęcie to stanowi główne źródło zaopatrzenia w wodę gminy Dziwnów (wodociąg grupowy) : Strzeżewo - Strzeżewko - Wrzosowo (gm. Kamień Pomorski) i Dziwnówek - Dziwnów - Międzywodzie (gm. Dziwnów). Intensywna gospodarka rolna w zlewni Świńca spowodowała znaczny zrzut ładunku mineralnego do wód podziemnych; w ujmowanych wodach obserwuje się wzrost zawartości azotu, manganu i amoniaku, prócz znacznych ilości żelaza. Na pozostałym obszarze nie rejestruje się zasobnych struktur wodonośnych w utworach czwartorzędowych.

L.p MIEJSCOWOŚ Ć Iloś ć odb iorc ów Dł. sieci w km WODA KANALIZACJA Sprzedaż w m 3 w latach Iloś Odbiór w m 3 w latach Dł. ć sieci dost w 2000 2001 2002 2003 awc 2000 2001 2002 2003 km ów 28.843 22.088 19.056 120 1.1 5.667 4.968 5.801 4.026 1. BENICE 120 1,7 28.05 5 2. BORUCIN - - - - - - - - - - - - 3. BORZYSŁAW - - - - - - - - - - - - 4. BUNIEWICE 4 2,6 5. BUSZĘCIN - - - - - - - - - - - - 6. CHRZĄSTOW 17 1,1 2.466 2.715 2.405 2.942 7. OCHRZĄSZCZE - - - - - - - - - - - - 8. WKO CHRZĄSZCZE 33-9. WO DUCINO - - - - - - - - - - - - 10. DUSIN - - - - - - - - - - - - 11. GOSCISŁAW - - - - - - - - - - - - 12. GANIEC 4 13. GIZKOWO 25 1.1 1.974 1.728 6.482 1.598 - - - - - - 14. GÓRKI 64 1,9 1.258 7.588 7.657 5.760 - - - - - - 15. GRABOWO 31 2,0 16. GRĘBOWO - - - - - - - - - - - - 17. JARSZEWO 52 2,2 10.45 10.206 9.207 10.809-18. JARZYSŁAW - - 5- - - - - - - - - - 19. KUKAŃ - - - - - - - - - - - - 20. KUKUŁOWO - - - - - - - - - - - - 21. MOKRAWICA - - - - - - - - - - - - 22. MIŁACHOWO 77 1,0 12.77 11,331 13.375 10.680 39 1,2 3,.327 2.892 3.119 2.322 23. PŁASTKOWO - - 0- - - - - - - - - - 24. POŁCHOWO - - - - - - - - - - - - 25. RADAWKA 25 1,9 6.889 6.367 5.109 8.022 - - - - - - 26. RARWINO 74 1,4 5.451 4.592 5.329 5.316 61 0,9 3.966 3.374 4.080 3.135 27. REKOWO 77 1,2 11,36 12.880 12.400 13.947 67 1,1 6.159 2 6.389 7.412 5.454 28. ROZWAROWO - - 3- - - - - - - - - - 29. RZEWNOWO 30. RZEWNOWEK - - - - - - -- - - - - - 31. SIBIN 38 1,4 5,282 5.131 5.144 4.551 - - - - - - 32. SKARCHOWO - - - - - - - - - - - - 33. SNIATOWO 27 1,1 2.838 2.595 2.725 2.118 - - - - - - 34. SNIATOWO 4 0,0-115 411 322 - - - - - - 35. DPS STAWNO - 5- - - - - - - - - - - 36. STRZEZEWKO 9 1,0 1.500 1.600 1.300 1.400 - - - - - - 37. STRZEZEWO 34 2,0 4.400 4.500 3.700 3.800 - - - - - - 38. SWINIEC 31 2,1 2.304 2.197 4.502 16.031 - - - - - - 39. SZUMIĄCA - - - - - - - - - - - - 40. TRZEBIESZE 108 2,9 18.00 17.053 4.902 16.031 - - - - - - 41. WO WRZOSOWO 164 6,3 15.70 7 22.700 34.800 31.700 81 3,0 6.315 7.463 2.942 10.05 42. ZOŁCINO 33 1.0 7.122 0 6.273 6.269 5.498 - - - - - 3-43. KAMIEŃ POM. 855 23, 57362 532088 517122 506077 845 22,6 56148 51956 49912 46327 RAZEM 1.9 59, 5 711.4 7 680.50 664.92 665.65 1.2 29, 622.6 6 544.6 0 522.4 9 488.2 8 06 45 61 2 7 8 13 90 16 46 83 68

Na mapie hydrogeologicznej Polski (arkusz Dziwnów - Szczecin) jądro antykliny Kamienia Pomorskiego zostało wydzielone jako obszar praktycznie pozbawiony wód słodkich. Ujęcia pobierające wody z osadów jurajskich lub z warstwy kontaktu czwartorzędu i jury są potencjalnie zagrożone zasoleniem (Żółcino, Jarszewo) lub nawet wyłączone z eksploatacji, z uwagi na silne zasolenie (Grabowo, Buniewice). Tabela 12. Infrastruktura woda i kanalizacja. Obecny stan zaopatrzenia w wodę Kamienia Pomorskiego jest niezadowalający. Ujęcie miejskie posiada 10 czynnych studni do głębokości 18 m. Zasoby w kat "B" wynoszą 135 m 3 /h; pobór w wysokości 2100-2200 m 3 /h powodował obniżenie jakości wód poprzez podciąganie wód zasolonych. Wydajność eksploatacyjną ujęcia określa się obecnie na około 85 m 3 /h przy depresji średniej dla poszczególnych studni w granicach 8 m.rozpoczęte w latach 80-tych badania hydrogeologiczne doprowadziły do lokalizacji ujęcia w rejonie Rarwina i zatwierdzenie zasobów w kat. "C" w wysokości 330 m 3 /h.żadne z ujęć wiejskich nie posiada wyznaczonych i

zatwierdzonych stref ochrony pośredniej; stan wielu ujęć wód podziemnych stanowiących podstawę zaopatrzenia ludności gminy w wodę jest w złym stanie technicznym. Systemami wodociągów grupowych objęto : A. wodociągi grupowe projektowane 1. Borzysław - Rekowo 2. Sibin - Kukułowo 3. Miłachowo - Jarszewo - Skarchowo 4. Rarwino - Kamień Pomorski - Buniewice, Grabowo - Żółcino, Chrząszczewo i Rzewnówko 5. Rzewnowo - Mokrawica 6. Trzebieszewo - Borucin 7. Górki - Płastkowo B. wodociągi grupowe istniejące 1. Kamień Pomorski - Grabowo, Buniewice, Chrząszczewo 2. Strzeżewo - Strzeżewko - Wrzosowo - /Dziwnów, Dziwnówek, Międzywodzie/ 3. Giżkowo - Ganiec C. wodociągi zbiorowe Buszęcin, Dusin, Grębowo, Jarzysław, Połchowo, Rozwarowo, Szumiąca D. wodociągi zagrodowe Dusino, Gościsław, Kukań, Chrząszczewko Centralnym punktem systemu kanalizacyjnego Kamienia Pomorskiego jest oczyszczalnia ścieków w Mokrawicy. Stosowana technologia obejmuje mechaniczne oczyszczanie ścieków, chemiczne strącanie fosforu oraz biologiczne oczyszczanie ścieków w układzie dwustopniowego osadu czynnego. Dopływ ścieków do oczyszczalni odbywa się grawitacyjnie i ciśnieniowo. Przepustowość oczyszczalni ścieków wg pozwolenia wodnoprawnego wynosi: Q śrd = 3.000 m 3 /d, dla okresu bezdeszczowego Q maxd = 4.500 m 3 /d, dla okresu deszczowego Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Niemica. System kanalizacyjny Kamienia Pomorskiego jest systemem mieszanym, który obejmuje obszar miasta z osiedlem Chopina. Ścieki dopływają do przepompowni głównej grawitacyjnie oraz rurociągami ciśnieniowymi z 7 przepompowni lokalnych na terenie miasta, a następnie są tłoczone rurociągami ciśnieniowymi o długości ok. 3 km do oczyszczalni.

Na niektórych obszarach miejskich występuje kanalizacja ogólnospławna. W gminie Kamień Pomorski funkcjonuje oczyszczalnia (rów cyrkulacyjny) we Wrzosowie. Ścieki są oczyszczane w układzie mechaniczno-biologicznym. Przy ograniczeniach wynikających z przepisów prawa w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód i ziemi, zakłada się działania zmierzające do likwidacji głównych źródeł zanieczyszczeń poprzez uporządkowanie gospodarki ściekowej i wyposażenie wiejskich jednostek osadniczych w systemy kanalizacyjne. 2.5.3. Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami prowadzona jest przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Kamieniu Pomorskim. Przedsiębiorstwo eksploatuje gminne składowisko nieczystości stałych, zlokalizowane w Chrząstowie. Składowisko to może być eksploatowane do końca 2005 roku na podstawie Decyzji Starosty Kamieńskiego BOŚ.7167-4/2003 z dnia 22.12.2003 r. o zamknięciu składowiska. W celu uregulowania problemu gospodarki odpadami gmina Kamień Pomorski uczestniczy w pracach Związku Gmin R-XXI oraz Związku Gmin Pasa Nadmorskiego. 3. KIERUNKI I ZADANIA DO REALIZACJI W MIEŚCIE I GMINIE, IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW 3.1. Elementy rozwoju 3.2. Identyfikacja problemów gminy 3.3. Strefa środowiska przyrodniczego, krajobraz 3.4. Zagospodarowanie terenu 3.5. Gospodarka 3.5.1. Rolnictwo 3.5.2. Rybactwo 3.5.3. Przemysł, usługi nieuciążliwe 3.5.4. Port 3.6. Turystyka 3.7. Infrastruktury techniczna 3.7.1. Drogi 3.7.2. Zaopatrzenie w wodę 3.7.3. Odprowadzanie ścieków

3.7.4. Elektroenergetyka 3.7.5. Gazownictwo 3.7.6. Ciepłownictwo 3.8. Poprawa warunków i jakości życia mieszkańców 3.9. Podsumowanie 3.1. Elementów rozwoju Biorąc pod uwagę strategiczne problemy miasta i gminy oraz rolę gminy w regionie północno-zachodnim należy wyróżnić następujące elementy rozwoju: 1. przymorskie położenia gminy przy ujściu dziwny do morza 2. wspólne związki funkcjonalno-przestrzenne w wyspami Wolin i Uznam 3. zdynamizowanie rozwoju poprzez współpracy z innymi krajami UE 4. realizacja zadań UE w zakresie zwalczania długotrwałego bezrobocia oraz umożliwienie ludziom młodym wejście w życie zawodowe 5. realizacja zadań UE odnośnie obszarów wiejskich - wspieranie wzrostu efektywności rolnictwa - restrukturyzacja przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybołówstwa - różnicowanie działalności na obszarach wiejskich - realizacja inwestycji, w celu stworzenia miejsc pracy poza rolnictwem - zwiększenie dostępu młodych ludzi do nowoczesnych technologii informatycznych, wyrównywanie szans edukacyjnych 3.2. Identyfikacja problemów gminy Biorąc pod uwagę czynniki: 1. rola gminy w makroregionie północno-zachodnim i w województwie zachodniopomorskim 2. uwarunkowania wewnętrzne gminy szczególny nacisk należy położyć na następujące problemy: I. niedostateczny rozwój infrastruktury technicznej konieczna generalna modernizacja sieci dróg krajowych uporządkowanie gospodarki ściekowej na obszarach wiejskich niewystarczająca ilość wody konsumpcyjnej o odpowiedniej jakości