WYSTĘPOWANIE PRÓCHNICY ZĘBÓW U DZIECI CHORUJĄCYCH NA ASTMĘ OSKRZELOWĄ

IMiD, Wydawnictwo Aluna Developmental Period Medicine, 2013, XVII, 257 3 Aneta Bax-Adamowicz, Maria Borysewicz-Lewicka WYSTĘPOWANIE PRÓCHNICY ZĘBÓW U DZIECI CHORUJĄCYCH NA ASTMĘ OSKRZELOWĄ INCIDENCE OF DENTAL CARIES IN CHILDREN WITH BRONCHIAL ASTHMA Katedra i Klinika Stomatologii Dziecięcej, UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Streszczenie Cel: Ocena czy u dzieci chorujacych na astmę oskrzelową choroba próchnicowa zębów wystepuje częściej i jest bardziej nasilona niż u ich zdrowych rówieśników. Materiał i metody: Badaniami objęto 64 osoby w wieku od 8 do 16 lat chorujących na astmę oskrzelową. Grupę kontrolną stanowiło 64 dzieci zdrowych. Średni czas trwania choroby to 10 lat, a średni czas leczenia 7 lat. Badanie kliniczne jamy ustnej było przeprowadzone zgodnie z wytycznymi WHO. Wyniki analizowano uwzględniając podział pacjentów na 2 podgrupy: z uzębieniem mieszanym i stałym. Analiza statystyczna została przeprowadzona z użyciem oprogramowania Statistica 7.0 firmy StatSoft przy pomocy dwustronnego testu U Manna-Whitney a oraz testu Fisher a. Wyniki: W podgrupie z uzębieniem stałym próchnicę stwierdzono u 87,80% astmatyków i u 82,92% w grupie kontrolnej (brak istotności statystycznej p>0,05), a intensywność próchnicy wynosiła odpowiednio 6,0 i 4,9. Analiza statystyczna wykazała istotną różnicę w intensywności próchnicy pomiędzy obiema badanymi grupami ogółem oraz pomiędzy grupami dziewcząt (odpowiednio p=0,02, p=0,00). W podgrupie z uzębieniem mieszanym nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w częstości i intensywności występowania próchnicy pomiędzy grupą badaną i kontrolną (p>0,05). Wniosek: U dzieci chorujących na astmę oskrzelową choroba próchnicowa zębów stałych jest bardziej nasilona niż u ich zdrowych rówieśników. Pacjentów tych należy zakwalifikować do grupy wysokiego ryzyka i objąć specjalistyczną opieka stomatologiczną. Słowa kluczowe: astma, próchnica, intensywność, frekwencja Abstract Objective: To assess whether in children with asthma dental caries occurs more frequently and is more advanced than in healthy children of the same age. Material and methods: The investigations were carried out in 64 patients suffering from asthma aged from 8 to 16 years. The control group consisted of 64 healthy children. The medium period of duration of the illness is 10 years and the mean time of treatment is 7 years. The clinical examination of the mouth was carried out in accordance with WHO guidelines. The results were analyzed taking into account the division of patients into 2 subgroups: with mixed and permanent dentition. Statistical analysis was performed using StatSoft s Statistica 7.0 software, using the Mann-Whitney U and Fisher test. Results: In the subgroup of permanent dentition the frequency of decay was 87.80% in asthmatics and 82.92% in the control group (no statistical significance p>0.05), and caries intensity was 6.0 and 4.9 respectively. Statistical analysis showed a significant difference in the intensity of caries between the total two groups of patients examined (p=0.02) and between the groups of girls in this subgroup (p=0.00). In the subgroup with mixed dentition, there was no statistically significant difference in the frequency and the intensity of caries between patients and the control s (p>0.05). Conclusion: Permanent teeth caries is more severe in children with asthma than in the control group. These patients must be considered as high caries risk and should have special dental care. Key words: asthma, caries, intensity, frequency DEV. PERIOD MED., 2013, XVII, 3, 257 264

258 Aneta Bax-Adamowicz, Maria Borysewicz-Lewicka WSTĘP Astma oskrzelowa jest jedną z najczęściej występujących chorób ogólnoustrojowych u dzieci, a częstość zachorowań w przeciągu ostatnich dwóch dekad wykazuje tendencję wzrostową. Istniejące publikacje dotyczące wpływu astmy oskrzelowej oraz jej leczenia na stan jamy ustnej nie przyniosły ostatecznej odpowiedzi, czy choroba per se i/lub stosowane leki mogą mieć wpływ na wzrost ryzyka wystąpienia choroby próchnicowej zębów u tych chorych. Niektórzy autorzy nie wykazali zwiększonej zapadalności na próchnicę dzieci z astmą oskrzelową (1, 2, 3), natomiast inni stwierdzali u tych pacjentów większą intensywność próchnicy aniżeli u dzieci zdrowych (4-20). CEL Ocena czy u dzieci chorujacych na astmę oskrzelową choroba próchnicowa zębów wystepuje częściej i jest bardziej nasilona niż u ich zdrowych rówieśników. MATERIAŁ I METODY Badaniami objęto 64 osoby (32 dziewczynki oraz 32 chłopców), pacjentów Kliniki Pneumonologii, Alergologii Dziecięcej oraz Immunologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, w wieku od 8 do 16 lat. W oparciu o dokumentację medyczną ustalono, że średni czas trwania choroby wynosił 10 lat, a średni czas leczenia 7 lat. Wszystkie badane dzieci stosowały leki przeciwastmatyczne wziewne w sposób ciągły od chwili postawienia diagnozy do momentu obecnego badania. 50,00% badanych dzieci miało astmę umiarkowaną, 29,68% lekką, a 20,31% ciężką postać tej choroby. epizodyczną nie kwalifikowano do udziału w badaniach. Grupę kontrolną stanowiło 64 dzieci zdrowe obu płci, w podobnym wieku, wyłonione losowo spośród uczniów szkół podstawowych oraz gimnazjów na terenie Poznania i województwa wielkopolskiego. W obu grupach średni wiek badanych dziewczynek wynosił 11 lat i 4 miesiące (Me=11,5), a chłopców 12 lat (Me=12) (tab. I). Zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej 71,87% dzieci pochodziło z dużego miasta (>50 000 tys. mieszkańców), a 28,12% było mieszkańcami wsi lub małego miasta. Badanie kliniczne jamy ustnej było przeprowadzone zgodnie z wytycznymi WHO u pacjenta siedzącego na fotelu dentystycznym, w świetle sztucznym, z użyciem lusterka i zgłębnika stomatologicznego (WHO 1987). Stan uzębienia oceniał ten sam lekarz. Badanych podzielono na 2 podgrupy: z uzębieniem mieszanym i stałym, którym przyporządkowano dzieci z grupy chorych na astmę oskrzelową i kontrolnej. Średnia wieku w grupie z uzębieniem mieszanym wynosiła 9,30 lat u chorych i 9,08 lat u zdrowych (Me=9), a z uzębieniem stałym 13,30 lat w obu badanych grupach (Me=13). Uzębienie mieszane w obu badanych grupach miało 35,93% dzieci. Liczba zębów mlecznych u dzieci z astmą wynosiła 201 (x=8,73), a zębów stałych 339 (x=14,73), natomiast u dzieci zdrowych odpowiednio 203 (x=8,82) i 340 (x=14,78). z badania klinicznego wykazują, że w grupie badanej i kontrolnej uzębienie stałe miała ta sama liczba dzieci (64,07%, 1100 zębów stałych, x=26,82 zębów u chorujących na astmę oskrzelową miało uzębienie stałe; w grupie kontrolnej odpowiednio 64,07%, 1120 zębów, x=27,31 zębów). Analiza statystyczna nie wykazała istotnych statystycznie różnic pomiędzy podgrupami w liczbie badanych zębów mlecznych i stałych (p>0,005). Wykorzystując uzyskane dane obliczono: frekwencję próchnicy, która jest odsetkiem osób dotkniętych chorobą próchnicową (PUW>0), intensywność próchnicy w oparciu o liczbę pw- -z/puw-z (dla grupy z uzębieniem mieszanym) i PUW-z (dla grupy z uzębieniem stałym) przy następujących kryteriach: Tabela I. Liczba i wiek badanych dzieci w podgrupie z uzębieniem mieszanym i stałym. Table I. Number and age of the children in the subgroup with mixed and permanent den on. N % Wiek średni Average age Wiek mediana Median age In total 64 Uzębienie mieszane Mixed den on 23 35,93 Uzębienie stałe Permanent teeth 41 64,07 In 64 children Uzębienie mieszane Mixed den on 23 35,93 Uzębienie stałe Permanent teeth 41 64,07 11,50 9,30 13,30 11,38 9,08 13,30 11,80 9,00 13,00 11,80 9,00 13,00 32 32 13 40,62 10 31,25 19 59,37 22 68,75 32 32 14 43,75 9 28,12 18 56,25 23 71,87

Występowanie próchnicy zębów u dzieci chorujących na astmę oskrzelową 259 P ząb dotknięty procesem próchnicowym, jeden lub kilku ubytków próchnicy pierwotnej i/lub wtórnej, miazga może być żywa lub martwa, ząb z czasowym opatrunkiem kwalifikowany był jako ząb z próchnicą, U ząb usunięty z powodu próchnicy; w zębach mlecznych nie brano pod uwagę braków zębowych ze względu na wiek badanych, W ząb z jednym lub więcej wypełnieniami, bez próchnicy wtórnej. średnią intensywność próchnicy wg wzoru PU- W/x, gdzie x wyraża liczb osób z wartościami PUW>0, średnią liczbę PUW/x, gdzie x wyraża liczbę osób z PUW=0 oraz PUW>0. Obliczono podstawowe charakterystyki statystyczne dla poszczególnych danych tj.: średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe oraz medianę, minimum i maksimum. Analiza statystyczna została przeprowadzona przy pomocy dwustronnego testu U Manna-Whitney a oraz testu Fisher a (przy poziomie p>0,05 jako nie istotne statystycznie, p=0,05 na granicy istotności, p< 0,05 (*) istotne statystycznie oraz p< 0,001 wysoce istotne statystyczne (**). Badania statystyczne wykonane zostały w Katedrze Statystyki Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, przy użyciu oprogramowania Statistica 7,0 firmy StatSoft. WYNIKI Podgrupa z uzębieniem mieszanym Obliczono, że frekwencja próchnicy w podgrupie z uzębieniem mieszanym wśród chorujących na astmę oskrzelową dziewczynek wynosiła 92,30%, a u chłopców 100% (ogółem 95,65%), natomiast w podgrupie dzieci zdrowych odpowiednio 100% i 77,77% (ogółem 91,30%). Stwierdzono, że wśród dzieci chorujących na astmę w podgrupie z uzębieniem mieszanym średnio występowało 3,8 zęba z próchnicą, podczas gdy w grupie zdrowych dzieci 3,0. Na wyższą wartość średnią PUW-z/pw-z u astmatyków wpłynęły wyższe średnie wartości składowej liczby zębów z aktywną próchnicą. Wartość liczby p-z była wyższa u chłopców niż u dziewczynek niezależnie od przynależności do grupy (3,9 i 3,0 u chłopców i dziewczynek z astmą oraz odpowiednio 2,8 i 2,4 u zdrowych), natomiast liczba zębów mlecznych wypełnionych (w) oraz usuniętych (u, U) była zbliżona w obu badanych grupach, a liczba wypełnionych zębów stałych (W) była dwa razy wyższa u astmatyków (tab. II i III). Wśród dzieci z podgrupy z uzębieniem mieszanym średnia wartość PUW/pw-z wynosiła u dziewczynek z astmą 7,0 (przy czym jedna badana miała PUW/pw=0), a u chłopców równa była 5,8 zęba. Wśród dzieci z grupy kontrolnej średnia liczby PUW/pw-z miały wartość średnio 6,0 u dziewczynek i 4,4 u chłopców (u dwóch chłopców PUW/pw=0) (tab. IV). Zęby stałe wolne od choroby próchnicowej miały 2 dziewczynki i 6 chłopców z astmą oraz odpowiednio 9 i 2 wśród zdrowych dzieci. W podgrupie z uzębieniem mieszanym nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w frekwencji i intensywności próchnicy pomiędzy grupą badaną i kontrolną (p.0,05). Podgrupa z uzębieniem stałym Frekwencja próchnicy w podgrupie z uzębieniem stałym wynosiła u dziewczynek z astmą oskrzelową 89,47%, chłopców 86,36% (ogółem 87,80%), natomiast u dzieci zdrowych odpowiednio 77,77% i 86,95% (ogółem 82,92%). Tabela II. Liczba zębów mlecznych z próchnicą (p), usuniętych (u) oraz wypełnionych (w) w podgrupie z uzębieniem mieszanym. Table II. Numbers of decay (d), missed (m) and filled (f) deciduous teeth in the subgroup with mixed den on. p d Suma x SD min max suma x SD min max suma x SD min max 39 3,0 2,4 0 8 2 0,2 0,4 0 1 8 0,6 1,7 0 6 39 3,9 2,3 1 8 9 0,9 2,2 0 7 5 0,5 0,3 0 2 78 3,4 2,3 0 8 11 0,5 1,5 0 7 13 0,6 1,4 0 6 33 2,4 1,6 0 5 3 0,4 0,9 0 3 7 0,5 0,9 0 3 25 2,8 2,8 0 7 6 0,3 0,7 0 2 4 0,4 0,9 0 2 58 2,5 2,1 0 7 9 0,4 0,8 0 3 11 0,5 0,9 0 3 u m u f

260 Aneta Bax-Adamowicz, Maria Borysewicz-Lewicka Tabela III. Liczba zębów stałych z próchnicą (P), usuniętych (U) i wypełnionych (W) w podgrupie z uzębieniem mieszanym. Table III. Numbers of decay (D), missed (M) and filled (F) permanent teeth in the subgroup with mixed den on. P D U M suma x SD min max suma x SD min max suma x SD min Max 28 2,2 2,8 0 15 1 0,1 0,3 0 1 15 1,2 1,5 0 5 10 2,4 2,1 0 4 1 0,0 0,2 0 1 3 0,8 0,4 0 2 38 2,3 2,5 0 15 2 0,1 0,3 0 1 18 1,0 1,1 0 5 13 1,4 0,9 0 6 0 0,0 0,0 0 0 8 0,6 0,8 0 2 8 1,1 0,9 0 2 0 0,0 0,0 0 0 3 0,3 0,8 0 2 21 1,2 0,9 0 6 0 0,0 0,0 0 0 11 0,5 0,8 0 2 W F Tabela IV. Intensywność próchnicy w podgrupie z uzębieniem mieszanym. Table IV. Caries intensity in the subgroup with mixed den on. Liczba zębów Number of teeth Mleczne Primary Stałe Permanent PUW/pw DMF/df PUW/pw/x x=puw/pw 0 DMF/df/x x=dmf/df 0 PUW/pw/x x=puw/pw>0 DMF/df/x x=dmf/df/x 105 203 91 7,0 7,6 96 136 58 5,8 5,8 201 339 149 6,5 6,8 116 213 61 6,0 6,0 87 127 40 4,4 5,7 203 340 101 4,4 4,8 Stwierdzono, że najczęściej liczba zębów z aktywną próchnicą (P-z) ogółem w grupie badanej wynosiła 3 (Me=2), natomiast w grupie kontrolnej 2,7 (Me=1). Obliczona mediana dla zębów wypełnionych (W-z) w podgrupie z uzębieniem stałym była jednakowa dla obu grup (Me=2), przy czym średnia liczba zębów wypełnionych (W-z) była wyższa u astmatyków, niż u ich zdrowych rówieśników i miała wartość odpowiednio 2,9 i 2. Liczba zębów usuniętych była również zbliżona (tab. VI). W grupie dzieci chorujących na astmę oskrzelową 5 pacjentów było wolnych od choroby próchnicowej (PUW=0), natomiast tylko 9 (22%) miało w pełni wyleczone uzębienie (P=0). W grupie kontrolnej u 7 PUW równe było 0 oraz u 14 czyli u 34% badanie kliniczne nie wykazało obecności próchnicy aktywnej (P=0).

Występowanie próchnicy zębów u dzieci chorujących na astmę oskrzelową 261 Tabela V. Liczba zębów z próchnicą (P), usuniętych (U) oraz wypełnionych (W) w podgrupie z uzębieniem stałym. Table V. Numbers of decay (D), missed (M) and filled (F) teeth in the subgroup with permanent den on. *p<0,05 P D U M Suma Me X SD Max Suma Me X SD Max Suma Me X SD Max 56 2,0 2,9 3,5 15 1 0,0 0,1 0,2 1 72 2,0 3,7* 3,4 13 69 3,0 3,1 2,8 11 0 0,0 0,0 0,0 0 50 2,0 2,3 2,1 7 125 2,0 3,0 3,2 15 1 0,0 0,0 0,2 1 122 2,0 2,9* W F 2,9 13 46 1,0 2,6 3,2 15 1 0,0 0,1 0,2 1 30 1,5 1,7* 1,6 6 65 2,0 2,8 2,7 9 1 0,0 0,0 0,2 1 56 2,0 2,4 2,1 7 111 1,0 2,7 2,9 15 2 0,0 0,1 0,2 1 86 2,0 2,0* 1,9 7 Tabela VI. Intensywność próchnicy w podgrupie z uzębieniem stałym. Table VI. Caries intensity in the subgroup with permanent den on. Suma Sum PUW-z DMF Me X SD Min Max Suma Sum PUW/x, gdzie PUW>0 DMF/x, DMF>0 Me x SD min max 129 6,0 6,8* 4,7 0,0 17 7,6* 0,2 0,2 0,2 0,0 0,7 119 5,0 5,4 3,8 0,0 11 6,3 0,2 0,2 0,1 0,0 0,5 248 6,0 6,0 4,3 0,0 17 6,9* 0,2 0,2 0,2 0,0 0,7 *p<0,05 77 3,0 4,3* 3,7 0,0 16 5,2* 0,1 0,1 0,1 0,0 0,6 122 5,0 5,3 3,7 0,0 14 6,1 0,2 0,2 0,1 0,0 0,5 199 4,0 4,9 3,7 0,0 16 3,3* 0,1 0,1 0,1 0,0 0,6 Badania kliniczne jamy ustnej uwzględniające stan uzębienia pozwalały stwierdzić, że częściej aktywną próchnicę w zębach stałych 11,65% (P=69) w stosunku do ogólnej liczby obecnych badanych zębów mieli w obu grupach chłopcy (tab. V). u dzieci z astmą oskrzelową w podgrupie z uzębieniem stałym intensywność próchnicy wynosiła 6,0 (Me=6,0), a u zdrowych 4,9 (Me=4,0). Średnia liczba PUW/x, gdzie PUW>0 wynosiła ogółem u astmatyków 6,9 i 3,3 u zdrowych. Na wyższą wartość intensywności wśród pacjentów z astmą oskrzelową wpłynęła wyższa liczba zębów wypełnionych u dziewczynek (3,7 u pacjentek z astmą i 1,7 u zdrowych) (tab. VI). Analiza statystyczna wykazała istotną różnicę w intensywności

262 Aneta Bax-Adamowicz, Maria Borysewicz-Lewicka próchnicy (6,9 chorzy i 3,3 zdrowi, p=0,02) pomiędzy obiema badanymi grupami ogółem oraz pomiędzy grupami dziewcząt (odpowiednio 7,6 i 5,2, p=0,00). Omówienie wyników i dyskusja Istotne różnice wykazano w podgrupie z uzębieniem stałym w odniesieniu do intensywności próchnicy (p<0,05); u astmatyków w tej podgrupie stwierdzono dwukrotnie większą liczbę zębów z objawami choroby próchnicowej, aniżeli w grupie kontrolnej. W podgrupie z uzębieniem mieszanym różnica nie była istotna statystycznie. W badaniach własnych frekwencja próchnicy zarówno w podgrupie z uzębieniem mieszanym, jak i z uzębieniem stałym u chorujących na astmę oskrzelową była nieco wyższa niż u zdrowych (95,65% i 91,3% w podgrupie z uzębieniem mieszanym u chorych i zdrowych oraz odpowiednio w podgrupie z uzębieniem stałym 87,80% i 82,92%). Dla porównania frekwencja próchnicy u badanych w wieku 8-18 lat w badaniach prowadzonych przez Kobierskią-Brzozę i wsp. była także wyższa u astmatyków 95,20%, podczas gdy u zdrowych wynosiła 93,50%, a wartość wskaźnika PUW-z/puw-z równa była 5,84 i 5,64 odpowiednio dla grupy badanej i kontrolnej (21). Petrasz i Lisiecka wykazały, że u osób w wieku 6-15 lat leczonych steroidami wziewnymi przez okres minimum 2 lat średnia liczba PUW-p wynosiła 9,0 (22). Analiza statystyczna w badaniach własnych wykazała istotną różnicę w intensywności próchnicy dla uzębienia stałego pomiędzy badanymi grupami, natomiast brak różnicy w uzębieniu mlecznym i mieszanym. te są podobne do wyników otrzymanych przez McDerre i wsp., Stenssona i wsp. oraz Vazquez i wsp., którzy w badaniach dzieci z astmą uzyskali istotnie wyższe wartości PUW-z i PUW-p w porównaniu z dziećmi zdrowymi, a nie odnotowali jej dla uzębienia mlecznego (9, 18, 19, 23). Doniesienia innych autorów wskazują jednak, że również zęby mleczne u osób chorujących na astmę oskrzelową częściej niż u zdrowych atakowane są przez tą chorobę [6, 10, 11, 15, 24, 25, 26]. Ryberg i wsp. oraz Milano i wsp. powtarzając badania tej samej grupy chorych w odstępie kilku lat stwierdzili większy przyrost nowych ubytków próchnicowych u astmatyków. Milano i wsp. zaobserwowali przy tym wyraźne zmiany o charakterze próchnicy w obrębie istniejących wcześniej wypełnień i ubytków, choć liczba pierwotnych ognisk tylko nieznacznie wzrosła [6, 11]. Podobnie Walsh w badaniach dorosłych pacjentów odnotował szybszą progresję choroby próchnicowej zębów u astmatyków. Badając dorosłych chorujących na astmę oskrzelową dowiódł, że w tej populacji częściej występuje bezzębie i znacznie wyższa intensywność próchnicy, za co według autora odpowiedzialne było długoterminowe stosowanie przeciwastmatycznych leków wziewnych [27]. Ponadto Ryberg i wsp. wykazali też, że astmatycy z wyższą liczbą PUW-z mieli niższy poziom wydzielania śliny niż chorzy z niższą zapadalnością na próchnicę. Jednakże, nie sądzą oni by poziom ten był na tyle niski, aby mógł spowodować wzmożoną zapadalność na chorobę próchnicową. Obserwacje tłumaczono raczej jako reakcję na zmniejszenie wydzielania minutowego takich składników śliny, jak białko całkowite, aktywna amylaza czy aktywna peroksydaza, ponieważ wykazano istotną statystycznie różnicę w ilości wymienionych składników a liczbą zębów z próchnicą u dzieci z więcej niż 12 i mniej niż 5 ubytkami (5, 6). Wyniki te w pewnej części są zgodne z danymi uzyskanymi we wcześniej publikowanych badaniach własnych, gdzie nie wykazano istotnych zależności pomiędzy występowaniem suchości w jamie ustnej a liczbą PUW-z w żadnej z badanych grup oraz stwierdzono niższe wydzielanie minutowe śliny u pacjentów z astmą (28). Schmidt-Weber CB, Simpson i wsp. oraz De Soet i wsp., donoszą iż na wzrost zapadalności na próchnicę zębów dzieci z astmą oskrzelowa może mieć wpływ występowanie genu CD-14 (29, 30, 31). Istnieją sugestie, że równowaga w organiżmie pomiędzy liczbą limfocytów T-helper typu 1 (Th1 powiązane z bakteryjnymi i wirusowymi zakażeniami), a liczbą Th2 (odpowiedzialnych za procesy alergiczne) w odpowiedzi immunologicznej jest osiowa. Eksperymentalne badania labolatoryjne wykazały, że Streptococci mutans inicjujące proces próchnicowy stymulują immunologiczną odpowiedż organizmu poprzez wzrost liczby limfocytów Th1 podczas gdy, Lactobacillus sp. powiazane z progresją tego procesu były mniej spolaryzowane w kierunku Th1. Nie jest jednak oczywiste czy bakterie występujące w płytce nazębnej mają miejscowy czy też ogólnoustrojowy wpływ na system odpornościowy, który mógłby zapobiec alergii poprzez przesunięcie równowagi komórek Th1/Th2 z Th2 w kierunku wzrostu liczby komórek Th1. Badania Tanaki i wsp. nie potwierdziły hipotezy, iż obecność choroby próchnicowej zębów może mieć działanie ochronne przeciwko alergii. Jednak wyniki tych badań ukierunkowują badaczy na ocenę potencjalnego wpływu systemu immunologicznego na występowaniu próchnicy w tej populacji dzieci (32). Podsumowując pacjenci z astmą oskrzelową istotnie częściej skarżą się na dolegliwości ze strony jamy ustnej, mają wyższą intensywność próchnicy oraz częściej stany zapalne dziąseł (5, 7, 8, 9, 10, 13, 14, 16, 17, 33, 34). W badanej populacji zaobserwowano wyraźnie liczniej występujące zęby stałe z objawami erozji, a także ze zmianami o charakterze zaburzeń mineralizacji (35, 36). Mimo przeprowadzonych badań, nadal bardzo trudno jest jednoznacznie określić powód większej zapadalności na choroby jamy ustnej w tej populacji. Należy brać pod uwagę wiele zmiennych tj.: czas trwania choroby, stopień zaawansowania astmy, rodzaj i dawki leków stosowanych w danych okresach życia dziecka, które mogą być zmieniane indywidualnie nawet kilka razy w roku. Tak więc ustalenie zależności pomiędzy tymi zmiennymi a występowaniem chorób jamy ustnej jest stosunkowo trudne i wymaga dalszych badań. WNIOSEK U dzieci chorujących na astmę oskrzelową choroba próchnicowa zębów stałych jest bardziej nasilona niż u ich zdrowych rówieśników. Pacjentów tych należy zakwalifikować do grupy wysokiego ryzyka zapadalności na chorobę próchnicową i objąć ich specjalistyczną opieką stomatologiczną.

Występowanie próchnicy zębów u dzieci chorujących na astmę oskrzelową 263 PIŚMIENNICTWO 1. Bjerkeborn K., Dahllöf G., Hedlin G., Lindell M., Modeer T.: Effects of disease severity and pharmacotherapy of asthma on oral health in asthmatic children. Scand. J. Dent. Res. 1987, 95, 159-164. 2. Kankaala T.M., Virtanen J.I., Larmas M.A.: Timing of first fillings in the primary dentition and permanent first molars of asthmatic children. Acta Odontol. Scand. 1998, 56, 1, 20-24. 3. Shulman J.D., Taylor S.E., Nunn M.E.: The association between asthma and dental caries in children and adolescents: a population-based case-control study. Caries Res. 2001, 35, 240-246. 4. Hyyppä T.M., Paunio K.: Oral health and salivary factors in children with asthma. Proc. Finn. Dent. Soc. 1979, 75, 7-10. 5. Ryberg M., Mőller Ch., Ericson T.: Effect of beta2-adrenoceptor agonist on saliva proteins and dental caries in asthmatic children. J. Dent. Res. 1987, 66, 8,1404-1406. 6. Ryberg M., Mőller Ch., Ericson T.: Saliva composition and caries development in asthmatic patients treated with beta2 adrenoceptor agonist: a 4-year follow-up study. Scand. J. Dent. Res. 1991, 99, 212-218. 7. Kankaala T.M., Virtanen J.I., Larmas M.A.: Timing of first fillings in the primary dentition and permanent first molars of asthmatic children. Acta Odontol. Scand. 1998, 56, 1, 20-24. 8. Kargul B., Tanboga I., Ergeneli S., Karakoc F., Dagli E.: Inhaler medicament effects on saliva and plaque ph in asthmatic children. J. Clin. Pediatr. Dent. 1998, 22, 2, 137-140. 9. McDerra E.J., Pollard M.A., Curzon M.E.: The dental status of asthmatic British school children. Pediatr. Dent. 1998, 20, 281-287. 10. Milano M.: Increased risk for dental caries in asthmatic children. Tex. Dent. J. 1999, 116, 35-42. 11. Milano M., Lee J.Y., Donovan K., Chen J-W.: A crosssectional study of medication-related factors and caries experience in asthmatic children. Pediatr. Dent. 2006, 28, 5, 415-419. 12. Wierchoła B., Emerich K., Adamowicz-Klepalska B.: The association between bronchial asthma and dental caries in children of the developmental age. Eur. J. Paediatr. Dent. 2006, 3, 142-145. 13. Corpas Pastor L. i Ruiz Leon C.: Oral diseases in asthmatic children: a case-control pilot study. Acta Pediatr. Esp. 2003, 61, 1, 9-20. 14. Eloot A., Vanobbergen J.N., De Baets F, Martens L.C.: Oral health and habits in children with asthma related to severity and duration of condition. Eur. J. Paediatr. Dent. 2004, 5, 4, 210-215. 15. Reddy D.K., Hegde A.M., Munshi A.K.: Dental caries status of children with bronchial asthma. J. Clin. Pediatr. Dent. 2003, 27, 3, 293-295. 16. Ersin N.K., Gülen F., Eronat N., Cogulu D., Demir E., Tanac R., Aydemir S.: Oral and dental manifestations of young asthmatics related to medication, severity and duration of condition. Pediatr. Int. 2006, 48, 549-554. 17. Mazzoleni S., Stellini E., Cavaleri E., Angelova Volponi A., Ferro R., Fochesato Colombani S.: Dental caries in children with asthma undergoing treatment with shortacting beta2-agonist. Eur. J. Paediatr. Dent. 2008, 9, 132-138. 18. Stensson M., Wendt L.K., Koch G., Nilsson M., Oldaeus G., Birkhed D.: Oral health in pre-school children with asthmafollowed from 3 to 6 years. Int. J. Paediatr. Dent. 2010, 20, 165-172. 19. Stensson M., Wendt L.K., Koch G., Oldaeus G.,Lingstrom P., Birkhed D.: Caries prevelence, caries-related factors and plaque ph in adolescents with long term asthma. Caries Res. 2010, 44, 540-546. 20. Stensson M., Wendt L.K., Koch G., Koch G., Oldaeus G., Ramberg P., Birkhed D.: Oral health in young adults with long-term, controlled asthma. Acta Odont. Scan. 2011, 69, 158-164. 21. Kobierska-Brzoza J.: Ocena stanu zdrowia jamy ustnej oraz wpływu stosowanej farmakoterapii u pacjentów z astmą oskrzelową w oparciu o piśmiennictwo. Porad. Stomat. 2004, 5, 18-21. 22. Petrasz M., Lisiecka K.: Wpływ leków przeciwastmatycznych na stan zdrowia jamy ustnej u dzieci. Czas. Stom. 2004, 5, 4, supl. 42. 23. Vazquez E.M., Vazquez F., Barrientos M.C., Cordova J.A., Lin D., Beltran F.J., Vazquez C.F.: Association beetwen asthma and dental caries in the primary dentition of Mexican children. World J. Pediatr. 2011, 5, doi:10.1007/s12519-011- 0300-x. 24. Samec T., Amaechi B.T., Battelino T., Krivec U., Jan J.: Influence of anti-asthmatic medication on dental caries in children in Slovenia. Int. J. Paediatric. Dent. 2012, 5,18,doi. 10.1111/j. 1365-263X.2012.01243.x. 25. Bimstein E., Wilson J., Guelmann M., Primosch R.E.: The relationship between oral and demographic characteristics of children with asthma. J. Clin. Pediatr. Dent. 2006, 31(2), 207-211. 26. Maguire A., Rugg-Gunn A.J., Butler T.J.: Dental health of children taking antimicrobial and non-antimicrobial liquid oral medication lond term. Caries Res. 1996, 30, 16-21. 27. Walsh L.J., Wong C.A., Oborne J.: Adverse effects of oral corticosteroids in relation to dose in patients with lung disease. Thorax 2001, 56, 279-284. 28. Adamowicz-Wieszczeczyńska A., Bręborowicz A., Borysewicz- Lewicka M.: Assesment of oral cavity dryness in children with bronchial asthma. Polish J. Environ. Stud. 2007, 16, 2C, 303-306. 29. Schmidt-Weber C.B.: Gene expression profiling in allergy and asthma. Chem. Immunol. Allergy 2006, 91, 188-194. 30. Simpson A., John S.L., Fury F.: Endotoxin exposure, CD14, and allergic disease: an interaction between genes and the environment. Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2006, 174, 386-392. 31. De Soet J.J., van Gemert-Schriks M.C., Laine M.L. i wsp.: Host and microbiological factors related to dental caries development. Caries Res. 2008, 42, 340-347. 32. Tanaka K., Miyake Y., Arakawa M., Sasaki S., Ohya Y.: Dental caries and allergic disorders in Japanese children: The Ryukyus Child Health Study. J. Asthma 2008, 45, 795-799. 33. Bax-Adamowicz A.: Zależność występowania choroby próchnicowej zębów u pacjentów z astmą oskrzelową w aspekcie czasu trwania choroby i jej leczenia. Nowiny Lek. 2013, 82, 2, 130-133.

264 Aneta Bax-Adamowicz, Maria Borysewicz-Lewicka 34. Bax-Adamowicz A., Śniatała R.: Występowanie zapaleń dziąseł u dzieci z astmą oskrzelową. Nowiny Lek. 2013, 82, 3, w druku. 35. Adamowicz A., Bręborowicz A., Borysewicz-Lewicka M.: Erozje zębów u dzieci chorujących na astmę oskrzelową. Dent. Med. Probl. 2009, 46, 2, 185-190. 36. Adamowicz-Wieszczeczyńska A., Bręborowicz A., Borysewicz- -Lewicka M.: Assessment of developmental defects of enamel in children with bronchial asthma. Polish J. Environ. Stud. 2008, 17, 6A, 49-54. Author s contributions/wkład Autorów According to the order of the Authorship/Według kolejności Conflicts of interest/konflikt interesu The Authors declare no conflict of interest. Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów. Received/Nadesłano: 12.03.2013 r. Accepted/Zaakceptowano: 11.06.2013 r. Published online/dostępne online Adres do korespondencji: Aneta Bax-Adamowicz Katedra i Klinika Stomatrologii Dziecięcej Unwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Bukowska 70, 60-812 Poznań tel. (61) 854-70-53 fax (61) 854-70-59 e-mail: klstomdz@ump.edu.pl e-mail: anetaadam@yahoo.com